Tema 2. a arte prehistórica
- 2. 1. A arte prehistórica •a) a arte paleolítica •b) a arte do epipaleolítico •c) a arte neolítica e da Idade dos Metais
- 3. a) A arte paleolítica • 25000- 10000 a.C. • Sociedades primitivas cazadoras • Casi exclusivamente europea • Abrangue desde obxectos de adorno ata os grandes frisos parietais • Destaca dous tipos de arte: – arte moble: Caracterízase por: • son pequenas pezas que se podían levar de un lugar a outro. • Vinculada a utensilios cotidianos – arte rupestre: Caracterízase por: • arte realizada sobre paredes, teitos e chan das covas e abrigos. • Represéntanse animais, signos e figuras humanas. • As técnicas usadas son: – Pinturas : a base de colorantes minerais aplicados directamente ou mezclados con algún aglutinante – Gravados: directamente sobre rocha case sempre. – Escultura:relevos sobre rochas duras e modelados sobre arxila. CARACTERÍSTICAS CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
- 4. a) A arte paleolítica • Teorías sobre a interpretación da arte paleolítica – Arte como motivación estética: • anterior ao descubrimento das representacións rupestres • Moitos utensilios para actividades rutinarias otorga tempo libre que usan para a arte – Arte como elemento utilitario de ritos e ceremonias • Presencia masiva de especies de alimentación e supervivencia • Covas e abrigos son un contexto único que actúa como santuario •Estilos da arte paleolítica según Leroi–Leroi– GourhanGourhan:: –Estilo I: 30000- 25000 a.C. Baixorrelevos e gravados de animais –incompletos-. Exemplos: Ferrassie e Isturitz –Estilo II: 25000-20000 a.C. Os animais presentan curvas nas cervicias en forma de S e as extremidades son desproporcinadas. Exemplos: Manas da cova de Gargas (Pirineos franceses) –Estilo III: 20000-15000 a.C. Deste estilo son as máis importantes representacións: animais de pescozos longos e grandes corpos. Exemplos: Lascaux (Dordoña) Pasiega (Santander) Temos restos tamén de arte moble desta periodo. Destacan as “Venus” como deusas da fertilidade. Destacan: Willwndorff (Austria) e Lespugne ( Francia) –Estilo IV: Divídese en dúas etapas: •Antiga: 15000-12000 a.C. Realismo e naturalismo Uso de liñas de despece para marcar cambios de pelaxe, forma, etc Exemplos: Altamira (Cantabria) Combarelles (Francia) •Recente: 12000-8000 a.C. Aparecen figuras con movemento CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS CARACTERÍSTICAS
- 5. a) A arte paleolítica Pintura paleolítica Soporte Parietal (sobre paredes) Capa de arcilla superficial (por descomposición de caliza) Sobre roca orixinal Materiais Pigmentos cromáticos Carbón vexetal Negro manganeso Arcillas Óxidos de ferro Aglutinantes Grasa animal Resinas Técnicas Tamponado :Anacos de pel mollados en pintura Aerografía : pintura diluida na boca e escupida na pedra Dedos : untar dedos e pintar con eles na parede Carbón fragmentos de madeira carbonizada Contexto histórico Paleolítico Superior (3O000 – 8000) Grupos de cazadores-recolectores Glaciacións Sólo poden manterse grupos pequenos Deben emigrar siguindo ás manadas Vida en covas PINTURAPINTURACARACTERÍSTICAS PINTURA PALEOLÍTICA
- 6. a) A arte paleolítica Características formais Ausencia de composición Individuais sin formar escenas Figuras ailladas Xuxtaposición amplia (separadas por lonxitude superior ás figuras) Xuxtaposición estreita (separadas por lonxitude inferior ás figuras) Superposición (uns animais cubren parte de outros) Ausencia de chan Indefinido Ausencia da parte inferior dos animais Lineal Final de patas suxiren o chan Posicións variadas Horizontais Verticais Oblicuas Trazo groso Silueta pintada Seguida Difuminada Puntillada Reforzo Raspados estrías Fuciño, ollos, cornos especialmente Pintura paleolítica PINTURAPINTURA CARACTERÍSTICAS PINTURA PALEOLÍTICA
- 7. a) A arte paleolítica Pintura paleolítica Características formais naturalismo Realismo visual (parecido coa realidade) Saíntes da rocha crean tridimensionalidade Reproducción da pelaxe (pequenos trazos) Realismo intelectual (representa o que existe aínda que non se poida ver ó mesmo tempo) Perspectiva torcida Figura de perfil Catro patas Pezuñas e cornos de fronte Intentos de representar movemento Según Leroi-Courham Animación nula (estatismo) Animación simétrica (moi movidas) Animación segmentada (parte corpo movida) Animación coordinada (catro extremidades movidas) Policromía Negro manganeso ou carbón Óxido de ferros Arcillas Ao combinar distintas cantidades de pigmentos e colocar diferentes espesores xurde a policromía (en realidade moitas veces eran pinturas planas xuxtapostas e noutras zonas mezcladas) Convencionalismos M ventral de animais Cabezas desproporcionadamente pequenas PINTURAPINTURA CARACTERÍSTICAS PINTURA PALEOLÍTICA
- 8. a) A arte paleolítica Altamira (Cantabria, España). Teito de sala policromada Ata ano 1925 o chan estaba moi cerca do teito polo que era imposible unha contemplación unitaria de todas as figuras PINTURAPINTURA Ausencia de composición Grandes figuras policromía Trazo groso e incisións Naturalismo (visual e intelectual) Soporte Materiais Técnicas Temáticas Interpretación Contexto histórico Etc. convencionalismos Según Leroi-Gourham: Grupo de bisontes delimitados por dous cabalos, un xabalí e dúas cervas ( casi trinta figuras) Descubierta en 1879 por Marcelino de Sautuola Datada de hace unos 14.000 a 15.000 anos COVA ALTAMIRA
- 9. a) A arte paleolítica Cova de Altamira, Cantabria, España Altamira. Bisontes Protuberancias que dan sensación de tridimensionalidade PINTURAPINTURA COVA ALTAMIRA
- 10. a) A arte paleolítica Altamira. Figuras aisladas. Ausencia de composiciòn Altamira. Contorno groso. Policromía Naturalismo. Pelo sinalado. Catro patas PINTURAPINTURA COVA ALTAMIRA
- 11. a) A arte paleolítica Lascaux (Dordoña, Francia). Galería axial. Descuberta en 1940 por Radivat y Marsal Diversas zonas cova Lascaux (Francia) Sala dos touros Muros de cinco metros e un monstruo ( la Licorne) Galería axial Vinte metros Passage e Nef Galería principal Manifestacións pictóricas pertenecentes ao estilo magdaleniense III Más de cuatrocentas cincuenta figuras reconocibles en toda a cova Cabinet des Felins Ábside Pozo PINTURAPINTURA COVA LASCAUX
- 12. b) A arte do epipaleolítico • 9000- 6000 a.C. • Arte levantina • Rica e evolucionada • Arte lineal e de debuxo • Con valores novos • Función relixiosa, máxica e de encantamento • Localización: nas partes máis profundas das covas • Técnica:uso de policromía • Predominio maior da figuración humana aínda que esquematizada • Maior movemento nas figuras • O home domina as escenas • Destacan: Danza de Cogull (Lleida) e Cova da Vella (Albacete) CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS
- 13. b) A arte do epipaleolítico Pintura epipaleolítica Soporte Parietal (sobre paredes) Capa de arcilla superficial (por descomposición de caliza) Sobre rocha orixinal Materiais Pigmentos cromáticos Óxidos de ferro predominantemente Aglutinantes Grasa animal Resinas Técnicas Dedos “Pincel” Contexto histórico Mesolítico (9.000 – 6.000) Grupos de cazadores-recolectores Interglaciar Sólo poden manterse grupos pequenos Deben emigrar siguindo ás manadas Vida en abrigos rocosos PINTURAPINTURA CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEOLÍTICA
- 14. b) A arte do epipaleolítico Características formais Composición Forman escenas Trazo fino Silueta continua Sin incisións Pintura epipaleolítica Composición en diagonal (punto de fuga oblicuo) Escenas moi movidas Antinaturalismo Xeometrización e esquematización Figuras planas Contornos simplificados Eliminación dos detalles (non sinalan ollos o pelo) Non reproducen volumen Representación do movemento Posicións diagonais Figuras con extremidades moi abertas Monocromía Figuras recheas dunha sóa cor Predominio de tonos ocres PINTURAPINTURA CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEÓLÍTICA
- 15. b) A arte do epipaleolítico Pintura epipaleolítica Temática ( Impónse o narrativo) Predominio de animais de pequeno tamaño (en torno a vinte centímetros) Abundancia de figuras humanas Exemplos Muy estilizadas Convencionalismos Partes de frente Partes de perfil Escenas de vida cotidiana (recolección, caza, etc.) Valltorta (Castellón) Mesolítico Cogull (Lérida) Neolítico interpretacións Perden función máxica PINTURAPINTURA CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEOLÍTICA
- 16. b) A arte do epipaleolítico Valltorta (Castellón, España). Cacería esquematización estilización Contornos finos monocromía Composicións dinámicas Carácter narrativo convencionalismos Extremidades moi abertas planitude Composición en diagonal PINTURAPINTURA COVA VALLTORTA
- 17. c) A arte neolítica e da idade dos metais • Etapa menos fecunda • Aparece a cerámica, amuletos e novos ídolos • Non desaparecen os gravados rupestres • Características do panorama desta arte: – Inicios do urbanismo – Sedentarización – Aparición primeiras civilizacións (IV milenio en Mesopotamia e Exipto) – Desenvólvese a cultura castrexa na zona galaica – Desenvólvese o megalitismo: V milenio a.C. con novas arquitecturas como os crómlech, menhir, dolmen, taulas, etc – Xeneralízase un estilo esquemático en pinturas rupestres •Destacan novas tipoloxías arquitectónicas: –Dolmen: estructura de carácter funerario formado por pedras verticais (ostortatos) que sosteñen unha gran lasca horizontal (cobixa) –Menhir: pedra alongada cravada no chan –Crómlech: círculo de pedras asociado ao culto a o sol –Aliñacións: filas de menhires xunto a unha tumba CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS CARACTERÍSTICAS
- 18. c) A arte neolítica e da idade dos metais Menhir Grandes bloques de pedra (varias toneladas) Colocados en vertical Trasladados Grandes distancias Dolmen Pedras verticais (Ortostatos) Lasca Horizontal (cobixa) Completamente cubertos de terra A veces desbastan frotando con areniscas Arrancan de xacimientos con madeiras e odres de auga (ensanchan) e mediante contrastes frío-calor Recortan dándolle formas máis ou menos xeométricas Sentido máxico de conexión de forzas telúricas (terra) co ceo (proxección) Posible función funeraria ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA DOLMEN E MENHIR
- 19. c) A arte neolítica e da idade dos metais Evolución dolmen: dolmen simple, sepulcro de corredor e galería cuberta Pasillo adintelado Cámara sepulcral circular con falsa cúpula (por acercamento progresivo de lascas) Ortostatos poden ser progresivamente reemplazados por muros ciclópeos Dolmen cuberto ARQUITECTURA MEGÁLITAARQUITECTURA MEGÁLITA EVOLUCIÓN DOLMÉN
- 20. c) A arte neolítica e da idade dos metais Dolmen de galería cubierta: Menga Pasillo adintelado25 metros de largo por 6 metros de ancho ortostatos cobixas Montículo de arena que o cubre. Orientación hacia o leste (iluminación en solsticio) ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA DOLMEN CUBERTO
- 21. c) A arte neolítica e da idade dos metais Sepulcro de Corredor: cova do Romeral Doble cámara Falsa cúpula con gran cobixa final Montículo de cubrición Cova do Romeral (Málaga) Muros ciclópeos ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA COVA DO ROMERAL
- 22. c) A arte neolítica e da idade dos metais Aliñación de Carnac (Francia) . Aérea Once filas Un kilómetro de lonxitude Pobos sedentarios (agricultura, gandería, etc.) Numerosa poboación para poder extraer, transportar e colocar pedras Suficientes excedentes alimenticios para poder dedicar moito tempo e enerxía a estas construcciones Cien grandes menhires en cada fila ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA CARNAC
- 23. c) A arte neolítica e da idade dos metais Ubicada no único lugar onde a lúa chea se coloca perpendicular á saída do sol no solsticio de verán no hemisferio norte (sobre 21 de xuño) Diversas remodelacións Desde finais do cuarto milenio antes de Cristo ata mediados do segundo Círculo de trilitos (dúas pedras verticais de 25 Tn. e unha horizontal de 5 Tn. De arenisca local) traballados entre sí con xuntas de espiga e mortalla Cinco trilitos en forma de ferradura Gran avenida Círculo formado por vinte monolitos de pedra azulada traída de Gales (a más de 150 Km) duns catro a cinco metros de alto Foso circular de máis de cen metros de diámetro e anes de pedras Grande pedra central Cromlech Stonehenge ( Reino Unido) . Aérea ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA STONEHENGE
- 24. c) A arte neolítica e da idade dos metais Cromlech Stonehenge (Reino Unido). Reproducción Cromlech Stonehenge ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA STONEHENGE
- 25. c) A arte neolítica e da idade dos metais Modelos cultura megalítica baleárica Taula NavetaTalayot Naveta Taula Tres lados con muros e frente aberto Losa vertical e encima horizontal Terceira lousa inclinada Función ritual: sacrificios de animais ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA TAULA, TALAYOT E NAVETA
- 26. c) A arte neolítica e da idade dos metais Talaiot: Torreón troncocónico - vivenda Torreòn troncocónico Cuberto con falsa cúpulaVanos en zona superior Pilar central como reforzo Adosados a muros ou exentos Función defensiva e de vivenda Muros ciclópeos Naveta: construcción rectangular de carácter funerario Construcción lonxitudinal (rectangular) Pedras talladas en aparello regular. Máis grosas as da zona inferior Falsa bóvedaApertura moi estreita División en tres naves separadas por pilares Función funeraria: enterramento colectivo ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA NAVETA E TALAYOT
- 27. 2. Vocabulario •Adobe: ladrillo de arcila e palla secado ao sol •Alintelada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal ou lintel •Aliñamento: conxunto de menhires colocados en liñas paralelas •Antropomorfo: de forma humana •Arquitrabada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal chamado lintel ou arquitrabe. •Baixorrelevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae menos da metade do seu volume. •Cachotería: aparello irregular formado por unha serie de pedras sen labrar ou pouco labradas unidas con xeso ou cal, sen orde de tamaño nin de fiada •Ciclópea: construcción feita con grandes pedras sen argamasa como elemento de unión. • Crómlech: conxunto de menhires colocados en forma circular. A palabra procede do céltico crum e lech, que significan respectivamente, curvado e pedra • Dolmen: monumento megalítico propio da Prehistoria, formado por pedras verticais cravadas no chan sobre as que descansan unha ou máis pedras postas en forma horizontal • Estatua: escultura exenta de arxila, madeira, pedra, mármore ou metal, de forma animal ou humana, tallada a imitación do natural.
- 28. 2. Vocabulario •Exenta (escultura): escultura que non está pegada a un muro e que se pode contemplar desde tódolos seus ángulos. •Gravado: Procedemento polo que se consegue unha estampa mediante a obtención previa dunha matriz ou prancha. •Kalathos/kalathoi: vasixa en forma de sombreiro e copa propia da arte íbera •Lauda: Cuberta ou tapa dun sarcófago normalmente gravada. •Lintel: Pedra ou viga horizontal que se coloca sobre unha porta ou ventá •Medio relevo: escultura realizada sobre unha superficie de xeito que a metade do seu volume sobresae dela. •Menhir: monumento megalítico consistente nunha pedra cravada no chan e disposta en forma vertical •Monocromo: dunha única cor. •Naveta: monumento megalítico propio da Prehistoria das Illas Baleares, que ten forma de nave invertida, de onde procede o seu nome. •Ourivería: arte de traballar metais preciosos, particularmente o ouro e a prata •Perpiaño: pedra cortada de cantos vivos en forma de prisma rectangular de seis caras utilizada na construcción de piares, muros,etc. •Piar: elemento sustentante exento, como a columna pero de sección rectangular ou cadrada con capital segundo as ordes clásicas. •Pilastra: piar pegado ao muro.
- 29. 2. Vocabulario • Policromía: aplicación de cores en xeral. •Polícromo: de varias cores •Sillaría: conxunto de perpiaños •Taula: monumento megalítico propio da Prehistoria das Illas Baleares, consistente nunha pedra disposta en forma vertical cravada no chan e con outra plana que a cobre orizontalmente na súa parte superior. •Teitume alintelada: tipo de cuberta plana que serve de elemento constructivo para pechar de forma horizontal a parte superior dunha apertura ou espazo. •Terracota: arxila cocida utilizada en escultura e cerámica. •Tholos:edificio de forma circular de orixe prehistórica. Aparecen tamén na antiga Grecia destinado ao culto relixioso ou funerario. •Vulto redondo: escultura exenta, é dicir, que nos está pegada a un muro e que se pode contemplar desde tódolos seus ángulos.
- 30. 3. Actividades 1. Defina os seguintes conceptos: Polícromo, Dolmen, Menhir, Ortostato, Cobixa, Taula, Speo, Mastaba, Pirámide, Canon 2. Siñala as características básicas da pintura rupestre do Paleolítico Superior. 3. Sitúa cronolóxicamente e clasifica a seguinte imaxe
- 31. 3. Actividades 4. Sinala as analoxías e diferencias entre as seguintes imaxes. 5. Explica as diferntes tipoloxías de edificacións megalíticas.
- 32. 4. Comentario de texto Lee os seguintes textos e contesta:Lee os seguintes textos e contesta: 1. ¿De que cova cres que se fala no primeiro texto? Xustifica a túa resposta. 2. ¿Cómo cres que se facían as pinturas desa cova? Explica o proceso e razona a túa reposta. 3. ¿De que construccións se fala no texto segundo? ¿De que zona eran típicas? Explica por qué. “Paso ahora a ocuparme doutra cova moito máis notable...recentemente denominárona de Altamira, tomando este nome dun prado inmediato que se chama así....onde conclúe o depósito de ósos e cáscaras, encóntrase o observador sorprendido ao contemplar na bóveda da cova un gran número de animais pintados...dende logo coñécese que o seu autor estaba moi práctico en facelas, pois obsérvase que debeu ter a súa man firme e que non andaba titubeando.... Non sendo dignas de tomarse en conta as infinitas posturas que o autor houbo de tomar, pois en algunhas partes apenas podía porse de rodillas, a outras non alcanzaba nin estirando o brazo; aumentándose a extrañeza de considerar que todo houbo de facerse con luz artificial” Sanz de Sautuola, M.: Breves apuntes sobre algunos objetos prehistóricos de la provincia de Santander. Santander. 1880. “Os campesiños sepultaban a os seus mortos nos silos das cabañas, que cerraban cunha pedra; pero os cidadáns erixían edificios imperecedeiros...Eran cámaras encerradas baixo un majano de cantos, con un corredor de acceso, que se cerraba con pedras; e houbo unha evolución curiosa da arquitectura, que arrancaba do uso de mampostería con barros e cañas, usual en casas e cercas, ata emplearse monolitos enormes, xigantescos, que a costa de paciencia e tempo eran arrancados da canteira, arrastábanos sobre rodillos grosos, mediante o esforzo de bois por docenas, e o seu asento constituía un problema de habilidade para facer que cada pedra caise nun sitio exacto” Gómez Moreno, M.: La novela de España. Madrid, 1928, página 80
- 33. 5. A arte e o cine Película: EL PACIENTE INGLÉSEL PACIENTE INGLÉS , ANTHONY MINGHELLA , 2004 * Observa as imaxes da película e contesta: – ¿Que tipo de arte está copiando a persoaxe da película? – ¿Ten algo que ver co explicado neste tema? – ¿Con que está relacionado? – Busca similitudes e diferenzas entre o dado no tema e esta forma de expresión
- 34. 6. Modelo de examen NOME: Nº: APELLIDOS: CURSO: EXAMEN TEMA 2. A ARTE PREHISTÓRICA 1. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos) 2. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos) 3.Elixe catro dos seguintes conceptos e defíneos: (2 ptos) Aerográfía, naveta, dolmen, aliñamento, menhir, taula, policromía, composición a) Identificar obra b) Contexto histórico e artístico c) Contexto estilístico e formal a) Identificar obra b) Contexto histórico e artístico c) Contexto estilístico e formal
- 35. 10. Para ampliar e consultar BIBLIOGRAFÍA: - BERMEJO TIRADO, J.: Breve historia de los íbero: la apasionante historia de los pueblos más florecientes de la Iberia pre-romana. Mnowtilus, Madrid, 2008 - BELTRÁN, A.: El arte rupestre del levante español. Ediciones Encuentro. Madrid, 1982. - CALZADA, C.: Arte prehistórico en la vanguardia artística de España. Cátedra, Madrid,2006 - CHAPA BRUNET. T. e MENÉNDEZ FERNÁNDEZ, M.: Arte paleolítico. Madrid,1994 - DE CLOTTES,J.: La prehistoria explicada a los jóvenes. Paidós Ibérica. Barcelona, 2008 - FERNÁNDEZ CASTRO, Mª C.: La edad de los metales. Historia 16. Madrid, 1989 - FERNÁNDEZ MARTÍNEZ, V., JIMENO MARTÍNEZ, A. E MENÉNDEZ FERNÁNDEZ ,M.: Diccionario de prehistoria.Alianza editorial. Madrid.1997 - GIEDION,S.: El eterno presente. El nacimiento del arte. Alianza, Madrid, 1981 - GIEDION, S.: El presente eterno: los comienzos de la arquitectura. Alianza, Madrid, 1986 - RIPOLL PERELLÓ, E.: El arte paleolítico. Historia 16, Madrid, 1989
- 36. 10. Para ampliar e consultar CONXUNTOS PARA VISITAR: a)STONEHENGE (Amesbury, Gran Bretaña, Reino Unido) b)CARNAC ( Montignac, sur de Francia) c)COVA DE LASCOUX (Francia) d)COVA DE EL COGUL ( Lleida, Cataluña, España) e)COVA DE ALTAMIRA ( Santillana del Mar, Cantabria, España) INTERNET: -Museo Arqueológino Nacional de Madrid: http://man.mcu.es FILMOGRAFÍA: a) ANNAUD, JEAN-JACQUES ( dir.): EN BUSCA DEL FUEGO ,1981