ต้Ȩูน
- 1. ราชพฤกษ์ ถือเป็นต้นไม้ประจำชำติไทย และเป็น ไม้ดอกไม้ประดับที่นิยมปลูกมำกตำมสถำนที่รำชกำรต่ำงๆ เนื่องจำกให้ดอกเป็นช่อใหญ่สีเหลืองสวยงำม นอกจำกนั้น ยังเป็นไม้ที่มีสรรพคุณทำงยำหลำยประกำร อำทิ ใช้รักษำท้องร่วง ใช้เป็นยำระบำย ใช้รักษำแผล แผลติดเชื้อ แผลในปำก และรักษำสุขภำพฟัน เป็นต้น นิเวศวิทยำ และกำรกระจำยพันธุ์ พบได้ทั่วไปในป่ำเบญจพรรณ และป่ำเต็งรังทั่วประเทศ และพบในต่ำงประเทศ เช่นจีน อินเดีย พม่ำ ลำว เป็นต้น นิยมปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับ ชื่อวิทยำศำสตร์ : Cassia fistula Linn. วงศ์ : Caesalpiniaceae ชื่อสำมัญ : – Golden Shower – Indian Laburnum – Pudding-pipe Tree ชื่ออื่นๆ ได้แก่ – ชัยพฤกษ์ รำชพริก คูน (ภำคกลำง) – คูน (อีสำน) – ชัยพฤกษ์ ลักเคย, ลักเกลือ (ใต้) – ชัยพฤกษ์ คูน ลมแล้ง (ภำคเหนือ)
- 2. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ 1. รำก และลำต้น รำชพฤกษ์เป็นไม้ยืนต้น ลำต้นสูงประมำณ 10-20 เมตร เปลือกต้นอ่อนมีลักษณะเรียบ สีเทำแกมเขียว ต้นที่มีอำยุมำกเปลือกแตกสะเก็ดเป็นสี่เหลี่ยม สีน้ำตำล ต้นเล็กแตกกิ่งในระดับล่ำง เมื่อต้นใหญ่ลำต้นสูง แตกกิ่งมำกบริเวณส่วนยอด ระบบรำก เป็นระบบรำกแก้ว และแตกออกเป็นรำกแขนงยั่งลึกได้มำกกว่ำ 2 เมตร 2. ใบ ใบประกอบแบบขนนก ประกอบด้วยก้ำนใบหลัก ยำวประมำณ 20-30 ซม. แต่ละก้ำนใบหลักประกอบด้วยใบย่อย ออกเป็นคู่เรียงสลับตรงข้ำม และเยื้องกันเล็กน้อย ใบย่อยแต่ละก้ำนมีประมำณ 3-8คู่ใบย่อยมีก้ำนใบยำวประมำณ 5-10ซม. แต่ละใบมีรูปทรงรี แกม รูปไข่ โคนใบมน ปลำยใบแหลมสอบ มีสีเขียวอ่อน และค่อยๆเข้มขึ้นจนเขียวสด ใบกว้ำงประมำณ 5-10 ซม. ยำวประมำณ 7-15 ซม. ใบคู่แรกๆมีขนำดเล็ก และใหญ่ขึ้นในคู่ถัดไป ใบส่วนปลำยมีขนำดใหญ่สุด ขอบใบเรียบ ผิวใบด้ำนล่ำงมีขน 3. ดอก ดอกออกเป็นช่อ แทงออกตำมกิ่งก้ำน ช่อห้อยลงด้ำนล่ำง ช่อดอกโปร่งยำวสีเหลือง ยำวประมำณ 20-40 ซม. แต่ละก้ำนดอกประกอบด้วยดอกจำนวนมำก แต่ละดอกมีก้ำนดอกสั้น ยำว 1-3ซม. มีใบประดับใต้กลีบดอก กลีบดอกมีสีเหลืองประมำณ 5กลีบ รูปรีหรือกลม ด้ำนในประกอบด้วยเกสร เพศผู้ 10อัน มีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รังไข่รูปขอบขนำน มีขน อับเรณูยำวประมำณ 5 มิลลิเมตร ดอกจะออกในช่วงเดือนกุมภำพันธ์ 4. ผล ผล มีลักษณะเป็นฝักยำว ทรงกลม ยำวได้มำกถึง 60ซม. ผิวฝักเกลี้ยง ฝักอ่อนมีสีเขียว เมื่อแก่มีสีน้ำตำล น้ำตำลดำ และดำ ตำมอำยุของฝัก เมล็ดมีลักษณะแบน รูปกลมรี สีน้ำตำลถึงดำ เรียงเป็นชั้นๆ มีผนังกั้นจำนวนมำก ฝักแก่จะยังติดห้อยที่ต้น และจะร่วงประมำณเดือนเมษำยน-พฤษภำคม
- 3. สรรพคุณ 1. ดอก – มีสำรที่ออกฤทธิ์ต้ำนอนุมูลอิสระ(1) – มีสำรออกฤทธิ์ต้ำนกำรอักเสบ ต้ำนเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกและแกรมลบ เช่น เชื้อที่ก่อกำรอักเสบของหูชั้นนอก(2)(3) – สำรสกัดจำกดอกมีฤทธิ์กำรต่อต้ำนเชื้อรำ(4) – ดอกนำมำต้มรับประทำนมีฤทธิ์ลดน้ำตำลในเลือด รักษำโรคเบำหวำน – สำรสกัดจำกดอกรำชพฤกษ์ช่วยเพิ่มควำมชุ่มชื้น และควำมกระชับของผิว(1) 2. รำก เปลือก และแก่น – รำก นำมำต้มรับประทำน ใช้ลดไข้รักษำโรคในถุงน้ำดี – รำก นำมำฝนทำรักษำกลำก เกลื้อน และโรคผิวหนังต่ำงๆ – รำก เปลือก และแก่น นำมำต้มใช้ล้ำงบำดแผล ต้ำนเชื้อแบคทีเรีย รักษำแผลติดเชื้อ แผลอักเสบ – รำก เปลือก และแก่น นำมำต้มรับประทำน ใช้เป็นยำระบำย – รำก เปลือก และแก่น นำมำต้มใส่เหลือเล็กน้อยรับประทำน ใช้แก้ท้องผูก ท้องเสีย – เปลือกนำมำบดผสมน้ำใช้ทำหรือต้มน้ำอำบ สำหรับรักษำฝี รักษำโรคผิวหนัง ต้ำนเชื้อแบคทีเรีย – แก่น นำมำต้มรับปรำนใช้เป็นยำถ่ำยพยำธิ 3. ใบ และดอก – กินสดหรือต้มน้ำรับประทำน ใช้เป็นยำระบำย
- 4. – กินสดหรือต้มน้ำรับประทำน ใช้ต้ำนอนุมูลอิสระ – กินสดหรือต้มน้ำรับประทำน ใช้ต้ำนรักษำโรคเบำหวำน บำรุงเลือด บำรุงหัวใจ ลดอัตรำเสี่ยงของโรคระบบหัวใจ และหลอดเลือด – กินสดหรือต้มน้ำรับประทำน ใช้เป็นยำระบำย – นำมำบด ใช้ทำผิวหนัง ใช้ทำแผล ต้ำนเชื้อแบคทีเรีย 4. ฝัก – เนื้อฝัก นำมำต้มรับประทำน ใช้เป็นยำระบำย ออกฤทธิ์กระตุ้นกำรทำงำนของลำไส้ – น้ำต้มจำกฝัก รับประทำนแก้บรรเทำอำหำรจุกเสียดแน่นท้อง สำรออกฤทธิ์ •สำรคำร์ทำมีดีน (carthamidine) ของดอกที่ให้สีเหลือง มีฤทธิ์ลดน้ำตำลในเลือด ป้อกงัน และรักษำโรคเบำหวำน •สำรคำร์ทำมีดีน (carthamidine) ของดอก มีฤทธิ์ต้ำนอนุมูลอิสระ ช่วยบำรุงผิว ต้ำนกำรเสื่อมของเซลล์ •สำรแคโรทีนอยด์ หลำยชนิดในใบและดอกออกฤทธิ์รวมกันหลำยด้ำน อำทิ – ต้ำนกำรเสื่อมสภำพของเซลล์ ป้องกันผิวจำกอันตรำยของแสง ป้องกันผิวเหี่ยวย่น – ช่วยบำรุงสำยตำ ป้องกันโรคตำอักเสบ โรคต้อกระจก และช่วยให้มองเห็นได้ดีในตอนกลำงคืน – ช่วยเสริมสร้ำงระบบภูมิคุ้มกัน ป้องกัน และลดอำกำรภูมิแพ้ – บำรุงเลือด บำรุงหัวใจ ป้องกันโรคในระบบหัวใจ และหลอดเลือด – ต้ำนเซลล์มะเร็ง •สำรในกลุ่ม saponin มีคุณสมบัติเป็นสำรลดแรงตึงผิว มีฤทธิ์ลดกำรอักเสบ ขยำยหลอดลม แต่มีผลข้ำงเคียงทำให้เม็ดเลือดแตกตัว •สำร anthraquinones ที่พบในใบ และฝัก มีฤทธิ์กระตุ้นกำรบีบตัวของลำไส้ ใช้เป็นยำระบำย ใช้ฆ่ำเชื้อ
- 5. •สำรในกลุ่ม flavonoid ที่พบในใบ ดอก และฝัก หลำยชนิดออกฤทธิ์รวมกัน ต้ำนเชื้อไวรัส และแบคทีเรีย ต้ำนกำรอักเสบ ช่วยขยำยหลอดลม ช่วยให้ผนังเส้นเลือดแข็งแรง รักษำโรคริดสีดวงทวำรหนัก •สำรแทนนิน (tannin)ที่พบในเปลือก และแก่น มีฤทธิ์ต้ำนเชื้อแบคทีเรีย ใช้รักษำอำกำรท้องร่วง นอกจำกนั้น เมื่อเข้ำสู่ลำไส้จะกับโปรตีนในเยื่อบุ ช่วยลดกำรอักเสบ ต้ำนกำรสูญเสียน้ำ ช่วยดูดซึมน้ำกลับ แต่มีผลทำให้อำหำรไม่ย่อย ทำให้ท้องอืด •สำรคลอโรฟิลล์ (Chlorophyll) ในใบนำมำต้มน้ำดื่มออกฤทธิ์หลำยด้ำน อำทิ – ประกอบด้วยสำรอำหำรหลำยชนิดที่ให้พลังงำนแก่ร่ำกงำย – ป้องกันโรคโลหิตจำง – ช่วยเสริมสร้ำงภูมิต้ำนทำน ลดอำกำรภูมิแพ้ – เป็นสำรต้ำนอนุมูลอิสระ ป้องกันเซลล์ตับถูกทำลำย ป้องกันกำรเสื่อม และชลอเซลล์เสื่อมสภำพ ป้องกันผิวหนังเหี่ยวย่น – ต้ำนเชื้อแบคทีเรีย ช่วยรักษำแผล แผลติดเชื้อ – ต้ำนเซลล์มะเร็ง โดยเฉพำะมะเร็งกระเพำะอำหำร และมะเร็งลำไส้ – รักษำสมดุลควำมเป็นกรด-ด่ำงในกระเพำะอำหำร – ช่วยดูดซึมสำรอำหำร และแร่ธำตุเข้ำสู่หลอดเลือด ประโยชน์ 1. คูนเป็นพืชมีดอกสีเหลืองสวยงำม ใช้ปลูกเป็นไม้ต้นประดับ และดอกประดับ เวลำออกดอกจะไม่มีใบ ออกดอกเต็มทั่วต้น 2. หลังผลิใบใหม่คูนจะมีใบสีเขียวเต็มทั่วต้น ใช้ปลูกให้ร่มเงำตำมบ้ำนเรือน สถำนที่รำชกำรต่ำงๆ 3. แก่นคูนมีรสฝำด สับเป็นชื้นเล็ก ใช้ผสมเครื่องเคี้ยวหมำก หรือบดให้ละเอียดใช้ทำผิวหนังรักษำโรคผิวหนังต่ำงๆ ใช้ทำประคบแผลรักษำแผล
- 6. 4. ฝักคูณนำมำสกัดใช้ทำเป็นยำฆ่ำแมลง ฆ่ำหนอนกินผัก โดย นักรบ เจริญสุข, 2552(3) ได้ศึกษำสำรสกัดจำกฝักคูณในกำรป้องกันหนอนกระทู้ในผักคะน้ำ พบว่ำ สำรสกัดจำกฝักคูนสำมำรถป้ องกันกำรเข้ำทำลำยของหนอนกระทู้ได้ 5. ฝัก นำมำสกัดใช้เป็นส่วนผสมของสำรฟอกหนัง ได้แก่สำรแทนนินที่ใช้สำหรับตกตะกอนโปรตีน 6. เมล็ดใช้สกัดเอำยำงเหนียวสำหรับเป็นส่วนผสมของกำวในอุตสำหกรรมยำ 7. ลำต้น ใช้ทำไม้ก่อสร้ำง ไม้เสำ ไม้ค้ำยัน 8. เนื้อไม้แปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เฟอร์นิเจอร์ชนิดต่ำงๆ 9. ไม้และกิ่ง ใช้เป็นเชื้อเพลิงหุงหำอำหำรในครัวเรือน 10. ใบอ่อน ยอดอ่อน และดอกใช้เป็นส่วนผสมหรือใช้เป็นอำหำรสัตว์ โดยเฉพำะดอกใช้เป็นอำหำรสัตว์สำหรับกระตุ้นให้เนื้อมีสีเข้มมำกขึ้น กำรปลูกรำชพฤกษ์ กำรปลูกรำชพฤกษ์นิยมปลูกด้วยเมล็ด รองลงมำ คือ กำรปักชำกิ่ง ซึ่งกำรปักชำกิ่งจะได้ต้นใหม่ที่ลำต้นไม่ใหญ่ สูง ออกดอกเร็ว แต่วิธีนี้มีกำรชำติดยำก หำกดูแลไม่ดี และระยะกำรชำติดนำน สำหรับกำร ปลูกด้วยเมล็ด จะใช้เมล็ดจำกฝักแก่ที่ร่วงจำกต้นหรือติดบนต้นที่มีลักษณะเปลือกฝักสีน้ำตำล จนถึง ดำ สำมำรถเก็บได้ในช่วงเดือนเมษำยน-พฤษภำคม นำมำทุบเปลือก และแกะเมล็ดออก ลักษณะเมล็ดพันะธุ์ที่ดีควรเก็บจำกต้นที่มีลำต้นตรง สูงใหญ่ไม่มีโรค ฝักไม่รอยกัดแทะของแมลง ฝักอวบหนำ เป็นมันเงำเมล็ดใน 1กิโลกรัม จะได้เมล็ดประมำณ 7,400 เมล็ด เนื่องจำกเมล็ดมีเปลือกหนำ หำกต้องกำรกระตุ้นกำรงอกที่เร็ว ให้ใช้วิธี ดังนี้ – ให้นำเมล็ดมำแช่ในกรดกำมะถันเข้มข้น เป็นเวลำ 45-60 นำที แล้วล้ำงน้ำให้สะอำด – เฉือนเปลือกออกเล็กน้อย – นำไปแช่ในน้ำเดือด นำน 2-3นำที นำออกทิ้งไว้ให้เย็น
- 7. กำรเพำะชำ 1. กำรเพำะหว่ำนในแปลงก่อนย้ำยใส่ถุงเพำะชำ ทำโดยกำรหว่ำนในแปลงเพำะที่ใช้ดินผสมปุ๋ยคอกกองโรยให้สูง 15-20 ซม. หรือใช้ไม้แผ่นเป็นแบบกั้น เมื่อกองดินสูงได้ระดับหนึ่งแล้วจะหว่ำนเมล็ดก่อน แล้วใช้ดินโรยปิดหน้ำบำงๆอีกครั้ง หลังจำกนั้น รดน้ำเป็นประจำ ซึ่งต้นอ่อนจะงอกภำยใน 15 วัน ทั้งนี้ ควรให้มีระยะห่ำงของเมล็ดพอควร อย่ำงน้อยประมำณ 5ซม. ขึ้นไป เมื่อกล้ำอำยุได้ประมำณ 1 เดือน หรือมีควำมสูงประมำณ 5-7 เซนติเมตร ให้ถอนต้นย้ำยไปเพำะในถุงพลำสติกขนำด 4 x6 นิ้ว และดูแลให้น้ำอีกครั้ง 2. กำรเพำะในถุงเพำะชำ กำรเพำะวิธีนี้ จะทำให้ประหยัดเวลำ และค่ำใช้จ่ำยได้กว่ำวิธีแรก ด้วยกำรนำเมล็ดเพำะในถุงพลำสติกได้เลยโดยไม่ผ่ำนกำรเพำะในแปลงก่อน ทำให้สำมำรถย้ำยกล้ำที่เติบโตแล้วลงแปลงปลูกได้ทันที กำรเพำะจะใช้ดิน ผสมกับวัสดุเพำะ เช่น แกลบ ขี้เลื่อย เศษใบไม้ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก อัตรำส่วนดินกับวัสดุเพำะที่ 1:1 หรือ 2:1 บรรจุในถุงเพำะพลำสติก หลังจำกนั้นนำเมล็ดลงหยอด 1เมล็ด/ถุง ทำกำรรดน้ำ และดูแลจนถึงระยะลงแปลงปลูก กำรปลูก ต้นกล้ำที่ได้จำกกำรเพำะทั้งสองวิธี จะมีระยะที่เหมำะสมที่ควำมสูงประมำณ 25-30ซม. สำมำรถปลูกในพื้นที่ว่ำงที่ต้องกำร แต่หำกปลูกในแปลงที่ใช้กล้ำำำตั้งแต่ 2 ต้น ขึ้นไป ควรมีระยะห่ำงระหว่ำงต้นที่ 4-6เมตร หรือมำกกว่ำ ต้Ȩูนที่ปลูกในช่วง 2-3ปีแรก จะเติบโตช้ำ แต่หลังจำกนั้นจะเติบโตเร็วขึ้น อำยุกำรออกดอกครั้งแรกประมำณ 4-5ปี อ้ำงอิงข้อมูลจำก