�ݺ�ߣ

1
1
Uniwersytet Warszawski
Wydział Zarządzania
Podyplomowe Studia Menadżerskie
Zarządzanie w podmiotach leczniczych w dobie przekształceń własnościowych
Wiesław Śliwowski
P - 11777
Turystyka medyczna w krajach OECD.
Praca napisana pod kierunkiem
Promotor: doc. dr. hab. Zofia Skrzypczak
Warszawa 2014

2
2
Oświadczenie kierującego pracą
Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem
……………….………. ……..……………..……………
Data Podpis kierującego pracą
Oświadczenie autora (autorów) pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przez mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją
elektroniczną.
……………….………. ………..………………………
Data Podpis autora (autorów) pracy

3
3
SPIS TREŚCI
WSTĘP 5
1. TURYSTYKA MEDYCZNA - WPROWADZENIE 5
2. RYNEK TURYSTYKI MEDYCZNEJ 7
3. ZAKRES TURYSTYKI MEDYCZNEJ 8
4. WIELKOŚĆ I GEOGRAFIA RYNKU USŁUG MEDYCZNYCH 9
6. CZYNNIKI ROZWOJU TURYSTYKI MEDYCZNEJ 13
6.1. WPROWADZENIE 13
6.2. JAKOŚĆ USŁUG MEDYCZNYCH 15
6.3. DOSTĘPNOŚC USŁUG MEDYCZNYCH 19
6.4. CENA USŁUG MEDYCZNYCH 22
PODSUMOWANIE 23
BIBLIOGRAFIA 24
Tabele
Tab. 1. Wskaźnik wykorzystania łóżek szpitalnych w wybranych krajach UE
Tab. 2. Ceny procedur zabiegowych w wybranych krajach świata
Ryciny
Ryc. 1. Definicja turystki medycznej
Ryc. 2. Czym jest turystyka medyczna
Ryc.3: Rynek turystyki medycznej
Ryc. 4. Import usług medycznych (OECD)
Ryc. 5 Eksport usług medycznych (OECD)
Ryc. 6. Geografia globalnego rynku turystyki medycznej
Ryc. 7. Struktura polskiego rynku turystyki medycznej
Ryc. 8. Czynniki wpływające na turystykę medyczną
Ryc. 9. Wydatki na ochronę zdrowia na głowę mieszkańca (OECD)
Ryc. 10. Dynamika zmian wydatków na ochronę zdrowia na mieszkańca (OECD)
Ryc. 11. Wydatki na ochronę zdrowia jako odsetek PKB (OECD)
Ryc. 12. Powikłania pooperacyjne (1)
Ryc. 14. Czas oczekiwania na operację zaćmy
Ryc. 15. Czas oczekiwania na operację wszczepienia protezy stawu kolanowego

5
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
WSTĘP
Celem tej pracy było zestawienie aktualnych danych dotyczących światowej turystyki
medycznej w oparciu o dostępne źródła (OECD, WHO) tak aby uzyskać obiektywny jej
obraz. Dążeniem autora było uzyskanie odpowiedzi na pytania: jak wielki jest ten rynek?,
jacy są główni jego uczestnicy? co decyduje o jego rozwoju?
Zebrane dane posłużyć mogą do dalszych analiz dotyczących tego rynku, w tym również
szans i celów polskiej turystyki medycznej.
1. TURYSTYKA MEDYCZNA - WPROWADZENIE
Określenie „turystyka medyczna” z pewnością należy do nowej terminologii,
jednakże sama idea jego powstania nie jest zjawiskiem nieznanym. Najstarsze znane formy
turystyki zdrowotnej sięgają czasów neolitu i brązu. Jednak udokumentowane początki
turystyki zdrowotnej miały miejsce w starożytnej Grecji ok. 2 000 lat p.n.e. Pierwsi turyści
medyczni (jednym z nich był słynny Hipokrates) byli pielgrzymami wędrującymi do wód
leczniczych, a do najchętniej odwiedzanych miejsc należało sanktuarium Asklepiosa w
mieście Epidauros. Jednakże dopiero w pierwszej dekadzie obecnego wieku, głównie za
sprawą dynamicznie rozwijającej się komunikacji medialnej (internet, telekomunikacja)
oraz komunikacji międzykontynentalnej –rozwój turystyki medycznej zyskał charakter
globalny.
Usługi medyczne, w oparciu o zapisy ustawowe, zdefiniować można jako
wszelkiego rodzaju działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie
zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów
odrębnych regulujących zasady ich wykonywania [161]. Usługi te to nic innego jak
świadczenia zdrowotne mogą być udzielane przez podmioty lecznicze publiczne jak i
prywatne oraz przez osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny bądź też przez grupową
praktykę lekarską, grupową praktykę pielęgniarek czy położnych. Zatem usługi medyczne
są to wszelkiego rodzaju świadczenia zdrowotne świadczone przez pracowników ochrony
zdrowia.
Usługa turystyczna
Usługi turystyczne zdefiniować możemy jako wszelkiego rodzaju czynności mające na
celu zaspokojenie potrzeb turystów przed wyjazdem, w czasie jego trwania, jak również po
powrocie, czyli odnoszące się w głównej mierze do usług: transportowych,
gastronomicznych, noclegowych i pozostałych. Co istotne, w kontekście medycznym

6
powstało pojęcie „świadczenia towarzyszącego”, które odnosi się do zakwaterowania i
wyżywienia w zakładach opieki zdrowotnej całodobowej lub całodniowej oraz usługi
transportu sanitarnego [160].
Turystyka medyczna
Jest wiele definicji turystyki medycznej
Jedna z definicji zawarta w Manual on Statistics of International Trade in Services,
(UN, 2002) określa ją jako podroż zagraniczną dokonywaną z celem pozyskania usług
medycznych. Podobne treści zawarte są w definicjach proponowanych przez WHO i
OECD
Ryc. 1. Definicja turystki medycznej.
Turystyka medyczna nie obejmuje:
- Turystów będących na wakacjach za granicą, którzy korzystają z usług w wyniku
nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania. Usługi zdrowotne dla turystów są
finansowane różnie, np. dla obywateli Unii Europejskiej (UE) przez Europejską Kartę
Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ, EHIC, ang) w innych przypadkach poprzez prywatne
ubezpieczenie lub jako wydatek prywatny (out-of-pocket).
- Rezydentów długoterminowych: np. emerytów z krajów UE decydujących się na
emeryturę w krajach innych niż ich kraj pochodzenia oraz osoby czasowo oddelegowane
służbowo do pracy poza krajem pochodzenia (np. pracownicy ambasad, korporacji
międzynarodowych) lub ogólnie pracujące poza krajem pochodzenia;
Ryc. 2. Czym jest turystyka medyczna.

7
a
2. RYNEK TURYSTYKI MEDYCZNEJ
Turystyka medyczna to dynamicznie rozwijająca się w ostatnich latach gałąź
gospodarki. Jej uczestnikami są przede wszystkim dostawcy usług medycznych
(Providers) i turyści-pacjenci ale również firmy ubezpieczeniowe, firmy finansowe,
agencje turystyczne, firmy organizujące kongresy oraz media i Internet. Jak więc widać z
Ryc.3 jest to obecnie bardzo rozbudowany przemysł, składający się z wielu elementów.
Wszystkie one zainteresowane są stworzeniem jak najbardziej atrakcyjnej i kompleksowej
dla płatnika (turysty-pacjenta) oferty.

8
Oprócz znaczenia dostawców usług medycznych, wspomnieć również o istotnym
znaczeniu ubezpieczeń w całym procesie turystyki medycznej.
Rynek ubezpieczeń związanych z turystyką medyczną musi mieć na uwadze specyficzne
ryzyka związane z celem podróży. A więc musi antycypować wszystko to co może być
następstwem interwencji chirurgicznej, kosmetycznej czy dentystycznej. Musi
uwzględniać czynniki obiektywne jak zakażenie (po zabiegu chirurgicznym) ale również
subiektywne, jak niezadowolenie klienta z dokonanego zabiegu (np. korekcji nosa).
Powinno uwzględniać koszty ewentualnych procedur naprawczych i rehabilitacji.
3. ZAKRES TURYSTYKI MEDYCZNEJ
Zakres świadczeń zdrowotnych określanych jako usługi medyczne jest szeroki.
Zapewne dlatego, że potrzeby zdrowotne (jak i turystyczne) oraz oczekiwania
współczesnych konsumentów są coraz bardziej nieograniczone i zindywidualizowane.
Podzielić je możemy na usługi z zakresu diagnostyki, właściwej terapii jak i rehabilitacji
oraz zabiegów sanatoryjnych i spa.
Ryc.3: Rynek turystyki medycznej.
Source: OECD

9
W zakresie procedur lekarskich, zabiegowych największy rynek stanowią zabiegi z
zakresu:
/1/ chirurgii plastycznej, medycyny i dermatologii estetycznej:
– modelowanie twarzy: lifting, implanty warg, korekcje (m.in.: nosa, szyi, uszu, powiek);
- modelowanie ciała: powłok brzusznych, piersi (powiększanie, podnoszenie,
zmniejszanie, rekonstrukcje),
- korekty wad wrodzonych, ginekomastia u mężczyzn,
- odsysanie tkanki tłuszczowej (liposukcja), lipoliza iniekcyjna lub intralipoterapia,
- chirurgia bariatryczna (by-pass żołądka, opaska na żołądku, balon żołądkowy);
- medycyny i dermatologii estetycznej – usuwanie zmarszczek, zabiegi „upiększające”
twarz i/lub usta, mezoterapie, usuwanie przebarwień skórnych, leczenie nadpotliwości,
zmian skórnych na twarzy i tułowiu;
/2/ stomatologii: profilaktyka, wybielanie zębów, stomatologia zachowawcza, chirurgia,
implantologia, protetyka, ortodoncja
/3/ ortopedii – diagnostyka, artroskopia diagnostyczna i terapetyczna dużych stawów,
wymiana powierzchnii stawowych, endoprotezoplastyka, operacje narządów ruchu oraz
uszkodzeń mięśni, nerwów i naczyń (najczęściej dotyczy stawu biodrowego lub
kolanowego), chirurgia urazowa;
/4/ okulistyki – diagnostyka, zabiegi operacyjne w tym zabiegi laserowe wad wzroku,
m.in.: zaćmy, jaskry, krótko- i dalekowzroczności,
/5/ laryngologii – zabiegi operacyjne leczenia przewlekłego zapalenia zatok
przynosowych, korekcja podniebienia, rhino-septoplastyka nosa, usunięcie migdałków
(adenotomia lub tonsillektomia), chirurgia szczękowa, chirurgia rekonstrukcyjna;
/6/ ginekologii – diagnostyka, badania onkologiczne, zabiegi/operacje (głównie metodą
laparoskopową), zaburzenia menstruacyjne, leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu,
leczenie bezpłodności.
/7/ płodności (metody kontrolowanego rozrodu czy zmiana płci)
/8/ transplantacji tkanek i narządów (przeszczep narządów, komórek macierzystych)
/9/ kardiologii, kardiochirurgii – diagnostyka, by-passy, wymiana zastawek, rehabilitacja.
[Lubowicki-Vikuk, /95/ oraz autor]
4. WIELKOŚĆ I GEOGRAFIA RYNKU TURYSTYKI MEDYCZNEJ
Wielkość rynku turystyki medycznej

10
Usługi zdrowotne to najbardziej istotna część turystyki medycznej skupiajaca na sobie
szczególną uwagę od kilkunastu lat. Wzrost eksportu i importu tych usług w ostatnich
latach to efekt wielu czynników.
Technologiczne ułatwienia w komunikowaniu się (pacjentów, brokerów, firm
turystycznych) jest przykładem globalizacji na tym polu i powodem intensywnego
rozwoju. Kolejnym jest stały spadek cen komunikacji lotniczej i obecność okresowych
promocji cenowych.
Możliwość transferu do innych krajów publicznego ubezpieczenia zdrowotnego będąca
wynikiem politycznych ustaleń, jak dyrektywa transgraniczna, (Directive 2011/214/EU)
lub ubezpieczenia prywatnego w wyniku dwu lub wielostronnych regulacji na rynkach
europejskich. Wg Artura Goska, prezesa Polskiego Stowarzyszenia Turystyki Medycznej,
wprowadzenie dyrektywy transgranicznej przełoży się za 7 lat na 50 mld euro krążących w
państwach Unii w ramach turystyki medycznej [IX Forum Rynku Zdrowia, Warszawa, 22-23
października, 2013r.].
Powyższe czynniki nakładają się na generalny wzrost ruchliwości społeczeństw świata
bądź to w celach biznesowych, wakacyjnych bądź stricte terapetycznych.
Wg danych OECD [121] wielkość rynku importu usług medycznych to ok. 7 mld USD
(2011 r.). Aczkolwiek większość ekspertów zgodnie przyznaje, że, w skutek braku
ujednoliconych metod raportowania danych cząstkowych, dane zbiorcze są
przeszacowane. Listę największych Importerów usług medycznych otwierają Niemcy (2,3
mld USD) a kolejne miejsca zajmują Stany Zjednoczone i Holandia. W porównaniu jednak
z całkowitym rynkiem usług medycznych w każdym z tych krajów wydatki te są ciągle
jednak marginalne. Nawet w przypadku Niemiec podana wyżej wartość to zaledwie 0,6 %
aktualnych wydatków Niemiec na ochronę zdrowia. Najwyższy wskaźnik wydatków,
powyżej 1%, wykazują Portugalia i Islandia. Oczywiście Luksemburg jest specyficznym
przypadkiem, mając na uwadze fakt, że znacząca część ubezpieczonej populacji mieszka i
korzysta z usług ochrony zdrowia w sąsiednich krajach. Jak wynika ze statystyk dla strefy
OECD Import usług medycznych notuje stały wzrost, a dla ostatnich 5 lat w wielu
przypadkach z dwucyfrowym wskaźnikiem przyrostu rocznego.
Ryc. 4. Import usług medycznych

11
Jeśli chodzi o eksport usług medycznych w strefie OECD [121] jego wartość oceniana jest
na 6,9 mld USD (2011 r.). Tutaj też powinniśmy zaznaczyć, że jego wartość może być
przeszacowana z powodów jw. Absolutnym jednak liderem, w wartościach
bezwzględnych, są Stany Zjednoczone z wartością 3 mld USD. Dla porównania kolejne w
rankingu kraje, Francja i Czechy, zaledwie przekraczają 0,5 mld USD. Oczywiście w
relacjach do ich potencjału wygląda to inaczej i zdecydowanym liderem są Czechy (3,6%)
oraz Słowenia i Polska (> 1%). Te kraje są też najpopularniejszymi destynacjami w
Europie.
Ryc. 5 Eksport usług medycznych

12
Geografia rynku turystyki medycznej
Podróże medyczne są bezsprzecznie globalnym fenomenem. Pacjenci podzieleni są mniej
więcej równo pomiędzy tych z krajów o wysokim i niskim PKB. W badaniu Mc Kinsey
pacjenci wywodzący się z Europy, Afryki, Azji czy Ameryki Płn. gotowi byli pokonywać
3 kontynenty aby osiągnąć swój cel.
Generalnie dominuje więc trend z jednej strony globalizacji usług a z drugiej strony
przejmowania przez kraje rozwijające roli usługodawcy (eksportera) usług medycznych:
Indie, Malezja, Tajlandia ale również Turcja oraz Węgry, Czechy, Słowenia, Polska.
Ryc. 6. Geografia globalnego rynku turystyki medycznej

13
Ryc. 7. Struktura polskiego rynku turystyki medycznej
5. CZYNNIKI ROZWOJU TURYSTYKI MEDYCZNEJ
5.1. WPROWADZENIE
Czynniki decydujące o wzroście i rozwoju turystyki medycznej można podzielić na dwie
grupy c: /1/ czynniki motywujące indywidualnych turystów-pacjentów i,
/2/ czynniki polityczne, prawne, społeczne.
Jeśli chodzi o pierwszą grupę czynników bardzo wiarygodne dane zawarte są w raporcie
Mc Kinsey’a (Mc Kinsey Quarterly Report, Health Care, 2008). Udało im się zabrać i
opracować dane zdobyte od blisko 50 tysięcy osób korzystających z turystyki medycznej.
Ryc. 8. Czynniki wpływające na turystykę medyczną

14
Najliczniejszą grupę (40%) stanowią pacjenci poszukujący najnowszych technologii
medycznych. Gotowi są oni pokonywać kontynenty w poszukiwaniu najlepszej opieki
medycznej nie zważając na odległości czy koszty. Pacjenci ci rekrutują się głównie z
Ameryki Południowej (38%) oraz Bliskiego Wschodu (35%), w mniejszym stopniu
Europa Zach. (12%) i Kanada (7%) a ich główną destynacją były Stany Zjednoczone.
Kolejną grupę stanowią pacjenci, którzy szukają usług medycznych na wyższym poziomie
niż mogą uzyskać w swoim kraju, często dotyczy to także krajów wysoko rozwiniętych.
Wybierając kierunki przedkładają sprawy jakości nad cenę, odległość czy nieznane czy
nieprzyjazne środowisko kraju docelowego. Pacjenci z tego segmentu korzystają z wielu
specjalności medycznych ale głównie dotyczy to kardiologii.
Trzecią grupę stanowią turyści medyczni, którym zależy na jak najszybszym dostępie do
określonych procedur medycznych. Dotyczy to przede wszystkim ortopedii, chirurgii
ogólnej czy kardiologii.
Pacjenci kierujący się ceną w realizacji niezbędnych medycznych procedur stanowili tylko
9%. Jak się zdaje jest to najbardziej rozwojowa grupa. Dla przykładu: koszt wymiany
zastawek serca w USA kształtujący się w granicach 100 000 USD w szpitalach Ameryki
Płd. wynosić może już tylko 38 000 USD a kliniki azjatyckie wystawią rachunek na

15
zaledwie 12 000 USD. Symptomatyczne, że w 99% grupa ta składała się z obywateli USA.
Pacjenci z tej grupy korzystali głównie z usług ortopedów (30%) i chirurgii ogólnej (16%).
Ostatni grupa (4%) skupia pacjentów, głównie z krajów wysoko rozwiniętych (USA),
którzy wybierają tanie, kameralne kliniki aby wykonać zabiegi poprawiające ich wygląd
lub komfort życia, tj.: zmiana wielkości piersi, liposukcja i inne zabiegi estetyczne czy
rhinoplastyka.
Mając na uwadze powyższe informacje oraz inne można pokusić się zestawienie zbiorcze
czynników wpływających na rozwój rynku turystyki medycznej ( ):
- jakość usług, technologii i personelu medycznego, ryzyko powikłań;
- czas oczekiwania na zabieg („waiting time”);
- cena usługi;
- polityczne: integracje państw (np. Unia Europejska);
- prawne: np. dyrektywa transgraniczna Unii Europejskiej , przenośność ubezpieczeń
społecznych pomiędzy krajami, w tym również ubezpieczeń prywatnych;
- ekonomiczne: wzrost zamożności społeczeństw, spadające ceny biletów lotniczych,
- demograficzne: starzejące się społeczeństwa;
- kulturowe: wzrastające znaczenie dbałości o zdrowie i piękno, emancypacja mężczyzn;
- komunikacyjne: aktywność tour-operatorów, dostępność i rozbudowująca się sieć
połączeń lotniczych;
- informacyjne: dostępność Internetu, rozwój telekomunikacji;
5.2. JAKOŚĆ USŁUG MEDYCZNYCH
Jakość usług medycznych – aspekt nakładów finansowych
Jakość usług, procedur medycznych i personelu medycznego, w tym obecność
najnowszych technologii jest w bezpośredni sposób związana z wysokością środków
finansowych kierowanych do sektora medycznego.
Ryc. 9. Wydatki na ochronę zdrowia na głowę mieszkańca

16
Ryc. 10. Dynamika zmian wydatków na ochronę zdrowia na mieszkańca
Ryc. 11. Wydatki na ochronę zdrowia jako odsetek PKB

17
Powyższe dane potwierdzają, że to właśnie USA i kraje Europy Zachodniej były i ciągle
jeszcze są „uzasadnionymi” liderami eksportu usług medycznych. Zwraca jednak uwagę
dynamicznie wzrastająca wielkość nakładów na ochronę zdrowia (współczynnik > 7%
rocznie) dla Słowacji, Estonii, Wegier, Czech i Polski. Nic więc dziwnego, że te trzy
ostatnie kraje notują najwyższe przyrosty przychodów z eksportu usług medycznych w
okresie kilku ostatnich lat (2006-2011).
Jakość usług medycznych – aspekt powikłań po zabiegach operacyjnych
Jakość usług medycznych to obok najnowocześniejszego sprzętu i technologii również
albo przede wszystkim ludzie - personel medyczny – i ich umiejętności oraz dbałość o
przestrzeganie procedur operacyjnych. Uniwersalnymi wskaźnikami monitorowanymi w
raportach OECD są powikłania pooperacyjne: po operacjach ortopedycznych czy
chirurgicznych.

18
Dane te dowodzą z kolei, że wielkość nakładów na ochronę zdrowia nie zawsze przekłada
się na jej jakość. Krańcowymi przykładami mogą być tutaj: Australia i Polska, przy czym
tylko ta ostatnia może mieć powody do satysfakcji. Argument wysokiej jakości i
bezpieczeństwa usług jest mocną stroną polskich szpitali, polskich chirurgów i

19
niewątpliwie powinien być wykorzystywany w promocji naszych usług medycznych za
granicą.
5.3. DOSTĘPNOŚĆ – CZAS OCZEKIWANIA NA ZABIEG
Czas oczekiwania na usługę medyczną jest istotnym parametrem w polityce usług
zdrowotnych większości krajów OECD (Siciliani i inni, 2013). Długi czas oczekiwania na
elektywny zabieg chirurgiczny, taki jak np. operacja zaćmy czy endoproteza stawu
kolanowego czy biodrowego powoduje frustracje u pacjentów, zmusza do poszukiwania
alternatywnych rozwiązań – jak chociażby wykonania usługi w kraju sąsiednim.
Ryc. 14. Czas oczekiwania na operację zaćmy
Ryc. 15. Czas oczekiwania na operację wszczepienia protezy stawu biodrowego

20
Ryc. 15. Czas oczekiwania na operację wszczepienia protezy stawu kolanowego
5.4. DOSTĘPNOŚĆ – WYKORZYSTANIE ŁÓŻEK SZPITALNYCH
Wg danych OECD średnie wykorzystanie łóżek w Polsce [Tab. 1.] wynosiło w 2009 r. 254
dni (w roku), o 3 dni mniej niż w 2008 r. Oznacza to, że przez 111 dni w roku stały puste.
W przeliczeniu na liczbę mieszkańców mamy dwa razy więcej łóżek niż w Wielkiej
Brytanii. Według danych OECD w 2008 r. na 1000 mieszkańców Polski przypadało 6,6
szpitalnego łóżka, podczas gdy w Wielkiej Brytanii 3,4, a w Norwegii 3,5, w Niemczach
ten był dużo wyższy i wynosił 8,2.
Najmniejsze wykorzystanie łóżek jest na oddziałach okulistycznych (180 dni w roku),
gdzie rozwój medycyny pozwala operować w ramach chirurgii jednego dnia. Najwyższe
obłożenie, ok. 330 dni i dłużej, miały oddziały psychiatryczne i hematologiczne. Korzystną
informacją dla pacjentów jest to, że w 2009 r. przybyło łóżek w specjalizacjach, w których
jest ich duży brak: geriatrycznych (o ponad 23 proc) i rehabilitacyjnych (o 5,7 proc.).
Ubyło za to o blisko jedną trzecią łóżek dla pacjentów przewlekle chorych.
Najkorzystniejsze współczynniki wykorzystania łóżek raportuje Wielka Brytania (ponad
84 %) i poziom ten jest poziomem odniesienia dla innych krajów w aspekcie turystów
zagranicznych. Dotyczy to również Polski.
Tab. 1. Wskaźnik wykorzystania łóżek szpitalnych w wybranych krajach UE

21
5.5. CENA USŁUG MEDYCZNYCH
O ile czynnik cenowy nie był najistotniejszy przy podejmowaniu decyzji o wyborze
państwa-usługodawcy usług medycznych w przypadku krajów wysokorozwiniętych [108]
to z pewnością jest on istotny dla pacjentów z krajów rozwijających się oraz państw Unii
Europejskiej korzystających z dyrektywy transgranicznej.
Od 25 października 2013 r. obowiązuje Dyrektywa 2011/24/UE Parlamentu Europejskiego
i Rady Europy (z dnia 9 marca 2011 roku) zapewniająca pacjentom ubezpieczonym w
państwach członkowskich UE pełną swobodę korzystania z opieki medycznej za granicą.
Wg portalu TourMedica.pl korzystają z tej opcji ci, „którzy za zabieg we własnym kraju
zapłaciliby nawet 50-80% procent drożej – głównie Niemcy, Brytyjczycy, Belgowie i
Irlandczycy. Gośćmi polskich ośrodków są także Skandynawowie. Przyjeżdżają do nas na
zabiegi stomatologiczne i operacje plastyczne, pojawiają się również w klinikach
leczących niepłodność i otyłość. Różnicę cenową łatwo zobaczyć, porównując choćby
koszt operacji powiększania piersi – według portalu Clinic Compare ceny takich zabiegów
w Wielkiej Brytanii oscylują w przedziale £3,000-£5,000 (14,6-24,3 tys. zł.), podczas gdy
w Polsce operacja z użyciem okrągłych implantów kosztuje 10-12 tys. zł. Nieco więcej
trzeba zapłacić za wszczepienie implantów anatomicznych – od 13 do 15 tys. zł (dane
portalu Ilekosztuje.pl). Jeśli zaś chodzi o średni koszt implantu dentystycznego, w Wielkiej
Brytanii wynosi on ok. £1.200 (samo wszczepienie, bez wcześniejszych zabiegów
przygotowawczych), natomiast w polskich klinikach – od 2 do 3 tys. zł.”

22
Jeszcze większe rozbieżności cenowe procedur zabiegowych występują pomiędzy cenami
usług w USA i krajach Europy Zach. a w krajach Azji Płd. (Indie) i Płd.-Wsch. (Singapur,,
Malezja, Tajlandia), które są poza strukturami OECD [Tab.2.].
Tab. 2. Ceny procedur zabiegowych w wybranych krajach świata
PODSUMOWANIE.
Rozwój turystyki medycznej to niewątpliwy fenomen ostatnich kilkunastu lat. Ostatnie lata
przyniosły wiele zmian w tym zakresie. Zmieniły się przede wszystkim wektory
świadczenia tych usług, kraje wysoko rozwinięte przestały być wyłącznie eksporterami
tych usług – a stały się znaczącymi importerami (konsumentami). Trudny do dokładnego
wycenienia rynek turystyki medycznej, a szacowany na kilkanaście miliardów USD (w
obszarze OECD), stał się globalnym i intensywnie się rozwijającym. Nadal jednak stanowi
on, w większości państw, zdecydowanie poniżej 1% ogólnych wydatków na ochronę
zdrowia. Aczkolwiek przyrasta w tempie kilku czy, w przypadku liderów, kilkunastu
procent rocznie.
Szczególnie istotne zmiany dotyczą eksporterów usług medycznych, gdzie istotny rozwój
odnotowały kraje t.j. Słowenia, Korea Płd., Estonia i Polska z ok. 20% rocznym
przyrostem w ostatnich 6 latach, gdzie nadal liderem w liczbach bezwzględnych wartości
usług, są USA (3 mld USD) ale cichym liderem, w wartościach względnych, są Czechy
(3,6%) a kolejne kraje to Słowenia i Polska z ponad 1%. Statystyki OECD nie
uwzględniają, niestety, innych państw, tj.: Indie, Singapur, Malezja czy Tajlandia.

23
Jeśli chodzi o import usług medycznych liderami są nadal, w wielkościach
bezwzględnych, Niemcy (2,3 mld. USD) i USA, przy czym zwraca uwagę wysoki (~12%)
przyrost roczny wartości tych usług realizowany przez USA. I z pewnością, wobec
specyfiki systemu ochrony zdrowia w tym kraju, to właśnie USA może stać się liderem w
imporcie usług medycznych w najbliższych latach.
W zakresie wyboru usługodawców usług medycznych główne znaczenie odgrywają
jakość, cena oraz czas oczekiwania na usługę, przy czym pacjenci z krajów o wysokim
PKB przedkładają znaczenie jakości usług.
Po wejściu dyrektywy trans granicznej (Directive 2011/214/EU) dotyczącej państw Unii
Europejskiej spodziewać się możemy znaczącego wzrostu wymiany usług medycznych.
Polska zalicza się do grupy państw, które wykorzystują dosyć skutecznie swoje doskonałe
zasoby. Posiada również dobrze zdefiniowane atuty, które powinny być wykorzystane w
promocji jej usług medycznych na świecie.
BIBLIOGRAFIA.
[1] Ackerman, S. L. (2010), Plastic Paradise: Transforming Bodies and Selves in Costa
Rica's Cosmetic
Surgery Tourism Industry. Medical Anthropology: Cross-Cultural Studies in Health
and Illness, 29, 403 - 423.
[2] Alleman, B., Luger, T., Reisinger, H., Martin, R., Horowitz, M. & Cram, P. (2010),
Medical Tourism Services Available to Residents of the United States. Journal of
General Internal Medicine, 1-6.
[3] Arunanondchai, J. & Fink, C. (2006), Trade in health services in the ASEAN region.
Health Promotion International, 21, 59-66.
[4] Balaban, V. & Marano, C. (2010), Medical tourism research: A systematic review.
International Journal of Infectious Diseases, 14, e135-e135.
[5] Barclay, E. (2009), Stem-cell experts raise concerns about medical tourism. The
Lancet, 373, 883-884.

24
[6] Barrowman, R. A., Grubor, D. & Chandu, A. (2010), Dental implant tourism.
Australian Dental Journal,
55, 441-445.
[7] Bates, B. R., Romina, S., Ahmed, R. & Hopson, D. (2006), The effect of source
credibility on consumers' perceptions of the quality of health information on the
Internet. Informatics for Health and Social Care, 31, 45-52.
[8] Beauchamp, T. L. & Childress, J. F. (2001), Principles of Biomedical Ethics (5th
Edition). Oxford: Oxford University Press.
[9] Beecham, L. (2002), British patients willing to travel abroad for treatment. BMJ, 325,
10.
[10] Bergmark, R., Barr, D. & Garcia, R. (2008), Mexican Immigrants in the US Living
Far from the Border may Return to Mexico for Health Services. Journal of
Immigrant and Minority Health, 12, 610-614.
[11] Bertinato, L., Busse, R., Fahy, N., Legido-Quigley, H., McKee, M., Palm, W.,
Passarani, I. & Ronfini, F. (2005), Cross-border health care in Europe. Denmark:
WHO.
[12] Birch, D. W., Vu, L., Karmali, S., Stoklossa, C. J. & Sharma, A. M. (2010), Medical
tourism in bariatric surgery. The American Journal of Surgery, 199, 604-608.
[13] Birch, J., Caulfield, R. & Ramakrishnan, V. (2007), The complications of ‘cosmetic
tourism’ – an avoidable burden on the NHS. Journal of Plastic, Reconstructive &
Aesthetic Surgery, 60, 10751077.
[14] Blouin, C., Drager, N. & Smith, R. (eds.) (2006), International trade in health
services and the GATS: current issues and debates, Washington D.C. World
Bank[15] Boschert, S. (2007), Treating 'transplant tourists' after the fact. Internal
Medicine News [Online]. Available:
http://www.entrepreneur.com/tradejournals/article/print/ 178448629.html [Accessed
15/6/2007].
[16] Bose, A. (2005), Private health sector in India. BMJ, 331, 1338-1339.

25
[17] Brown, A., Furnham, A., Glanville, L. & Swami, V. (2007), Factors that
affect the likelihood of undergoing cosmetic surgery. Aesthetic Surgery
Journal, 27, 501-508.
[18] Bukowska-Piestrzyńska, A. (2008). Marketing usług zdrowotnych. Od
budowania wizerunku placówki do zadowolenia klientów., CeDeWu.
[19] Burge, P., Devlin, N., Appleby, J., Rohr, C. & Grant, J. (2004), Do Patients
Always Prefer Quicker Treatment?: A Discrete Choice Analysis of Patients'
Stated Preferences in the London Patient Choice Project. Applied Health
Economics and Health Policy, 3, 183-194.
[20] Burkett, L. (2007), Medical Tourism: Concerns, Benefits, And The American Legal
Perspective. Journal of Legal Medicine, 28, 223-245.
[21] Canales, M. T., Kasiske, B. L. & Rosenberg, M. E. (2006), Transplant Tourism:
Outcomes of United States Residents Who Undergo Kidney Transplantation
Overseas. Transplantation, 82, 1658-1661.
[22] Carabello, L. (2008), A Medical Tourism Primer for U.S. Physicians. Medical
Practice Management, 23, 291-294.
[23] Carrera, P. & Lunt, N. (2010), A European perspective on medical tourism: the need
for a knowledge base. International Journal of Health Services, 40, 469-84.
[24] CDC (2005), Overview of VISA/VRSA [Online]. Centre for Desease Control and
Prevention. Available:
http://health.utah.gov/epi/fact_sheets/antibiotics/vrsa_print.htm [Accessed
17/1/2011].
[25] CDC (2009), Extensively Drug-Resistant Tuberculosis (XDR TB). Centre for
Disease Control and Prevention. Available:
http://www.cdc.gov/tb/publications/factsheets/drtb/xdrtb.pdf [Accessed 17/1/2011]
[26] Chanda, R. (2002), Trade in health services. Bulletin of the World Health
Organization, 80, 158-163.

26
[27] Chanda, R., Gupta, P., Martinez-Alvarez, M. & Smith, R. D. (2011),
Telemedicine: A review of the literature and analysis of a role for bi-lateral
trade. Health Policy, (in press).
[28] Chee, H. L. (2007), Medical Tourism in Malaysia: International Movement of
Healthcare Consumers and the Commodification of Healthcare. ARI Working Paper
[Online], 83. Available: http://www.ari.nus.edu.sg/docs/wps/wps07_083.pdf.
[29] Chee, H. L. (2008), Ownership, control, and contention: Challenges for the
future of healthcare in Malaysia. Social Science & Medicine, 66, 2145-
2156.
[30] Cheung, I. K. & Wilson, A. (2007), Arthroplasty tourism. Med J Aust, 187, 666-7.
[31] Chinai, R. & Goswami, R. (2007), Medical visas mark growth of Indian medical
tourism. Bull World Health Organisation, 85, 164-5.
[32] Cohen, D. J. (2009), Transplant tourism: a growing phenomenon. Nat Clin Pract
Neph, 5, 128-129.
[33] Cohen, I. G. (2010), Protecting Patients with Passports: Medical Tourism and the
Patient Protective- Argument. Iowa Law Review, 95, 1467-1567.
[34] Connell, J. (2006), Medical tourism: Sea, sun, sand and ... surgery. Tourism
Management, 27, 1093-1100.
[35] Connell, J. (2008), Tummy tucks and the Taj Mahal? Medical tourism and the
globalization of health care. In: Woodside, A. G. & Martin, D. (eds.) Tourism
management: analysis, behaviour and strategy. Oxford: CABI.
[36] Cormany, D. & Baloglu, S. (2010), Medical travel facilitator websites: An exploratory
study of web page contents and services offered to the prospective medical tourist.
Tourism Management, 32, 709-716.
[37] Cortez, N. (2008), Patients without Borders: The Emerging Global Market for Patients
and the Evolution of Modern Health Care. Indiana Law Journal, 83, 71-131.
[38] Crisp, L. (2007), Global health partnerships: the UK contribution to health in
developing countries. London: Department of Health.

27
[39] Crone, R. K. (2008), Flat Medicine? Exploring Trends in the Globalization of Health
Care. Academic Medicine, 83, 117-121
[40] Crooks, V., Kingsbury, P., Snyder, J. & Johnston, R. (2010), What is known about the
patient's experience of medical tourism? A scoping review. BMC Health Services
Research, 10, 266.
[41] Crozier, G. K. D. & Baylis, F. (2010), The ethical physician encounters international
medical travel.
Journal of Medical Ethics, 36, 297-301.
[42] Cuddehe, M. (2009), Patients Without Borders: The rise of Mexican medical tourism.
The New Republic [Online]. Available: http://www.tnr.com/article/health-
care/patients-without-borders.
[43] Cyranoski, D. (2001), Building a biopolis. Nature, 412, 370-371.
[44] Datta, A. K., Selman, T. J., Kwok, T., Tang, T. & Khan, K. S. (2008), Quality of
information accompanying on-line marketing of home diagnostic tests. JR SocMed,
101, 34-8.
[45] Dedmon, E. (2009), Stem Cell Tourism: the new 'snake oil' of the 21st century. Asian
Biomedicine, 3, 339.
[46] Dunn, P. (2007), Medical tourism takes flight. Hospital Health Network, 81, 40-44.
[47] Ehrbeck, T., Guevara, C. & Mango, P. D. (2008), Mapping the Market for Medical
Travel. The McKinsey Quarterly [Online]. Available:
https: //www .mckinseyquarterly.com/Mapping_the_market_for_travel_2134.
[48] Exworthy, M. & Peckham, S. (2006), Access, Choice and Travel: Implications for
Health Policy. Social Policy & Administration, 40, 267-287.
[49] Eysenbach, G. (2001), What is e-health? J Med Internet Res, 3, e20.
[50] Eysenbach, G., Powell, J., Kuss, O. & Sa, E.-R. (2002), Empirical Studies Assessing
the Quality of Health Information for Consumers on the World Wide Web. JAMA:
The Journal of the American Medical Association, 287, 2691-2700.

28
[51] Fedorov, G., Tata, S., Raveslooy, B., Dhakal, G., Kanosue, Y. & Roncarati, M.
(2009), Medical Travel in Asia and the Pacific: challenges and opportunities.
Bangkok: UN ESCAP.
[52] Frenk, J. (1994), Dimensions of health system reform. Health Policy, 27, 19-34.
[53] Garud, A. D. (2005), Medical tourism and its impact on our healthcare. Natl Med J
India, 18, 318-9.
[54] Geddes, C. C., Henderson, A., Mackenzie, P. & Rodger, S. C. (2008), Outcome of
Patients From the West of Scotland Traveling to Pakistan for Living Donor Kidney
Transplants. Transplantation, 86, 11431145
[55] Gill, J., Madhira, B. R., Gjertson, D., Lipshutz, G., Cecka, J. M., Pham, P.-T.,
Wilkinson, A.,
Bunnapradist, S. & Danovitch, G. M. (2008), Transplant Tourism in the United
States: A SingleCenter Experience. Clinical Journal of the American Society of
Nephrology, 3, 1820-1828.
[56] Glinos, I. A., Baeten, R., Helble, M. & Maarse, H. (2010), A typology of cross-border
patient mobility. Health & Place, 16, 1145-1155.
[57] Glinos, I. A., R, B. & Boffin, N. (2006), Cross-border contracted care in Belgian
hospitals. In:
Rosenmoller, M., Baeten, R. & McKee, M. (eds.) Patient mobility in the European
Union: learning from experience. Denmark: European Observatory on Health
Systems and Policies.
[58] GMC (2008), Consent: patients and doctors making decisions together. London:
General Medical Council.
[59] Gollust, S. E., Wilfond, B. S. & Hull, S. C. (2003), Direct-to-consumer sales of
genetic services on the Internet. Genetics in Medicine, 5, 332-337.
[60] Gordon, J. B., Barot, L. R., Fahey, A. L. & Matthews, M. S. (2001), The
Internet as a Source of Information on Breast Augmentation. Plastic and
Reconstructive Surgery, 107, 171-176.

29
[61] Gray, H. H. & Poland, S. C. (2008), Medical tourism: crossing borders to access
health care. Kennedy Inst Ethics J, 18, 193-201.
[62] Green, S. T. (2008), Medical tourism - a potential growth factor in infection medicine
and public health.
The Journal of infection, 57, 429.
[63] Grossbart, T. A. & Sarwer, D. B. (2003), Psychosocial issues and their relevance to
the cosmetic surgery patient. Seminars in Cutaneous Medicine and Surgery, 22, 136-
147.
[64] Hall, K. (2009), Japan Wants to Build Medical Tourism Market. Bloomberg Weekly.
27/07/2009.
[65] Hanna, S. A., Saksena, J., Legge, S. & Ware, H. E. (2009), Sending NHS patients for
operations abroad: is the holiday over? Annals of The Royal College of Surgeons of
England, 91, 128-130.
[66] Healy, C. (2009), Surgical tourism and the globalisation of healthcare. Irish Journal of
Medical Science, 178, 125-127.
[67] HELTEF (2003), Evaluering: Pasienterfaringer I kjop av helsetjenester i utlandet
[Evaluation: patient experiences from purchasing healthcare abroad. Oslo:
Norwegian Knowledge Centre for Health Services.
[68] Herrick, D. M. (2007), Medical Tourism: Global Competition in Health Care. NCPA
Policy Reports.
Dallas: National Center for Policy Analysis.
[69] Heung, V. C. S., Kucukusta, D. & Song, H. (2010), A Conceptual Model of Medical
Tourism: Implications for Future Research. Journal of Travel & Tourism Marketing,
27, 236-251.
[70] Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A. & Jones, C. A. (2007), Medical tourism:
globalization of the healthcare marketplace. MedGenMed, 9, 33.
[71] Howze, K. S. (2007), Medical Tourism: Symptom or Cure? Georgia Law Reviw, 41.
[72] Huat, J. Y. C. (2006a), Medical Tourism/Medical Travel (part one). SMA News, 38,
17-21.

30
[73] Huat, J. Y. C. (2006b), Medical Tourism/Medical Travel (part two). SMA News, 38,
14-16.
Illes, J., Kann, D., Karetsky, K., Letourneau, P., Raffin, T. A., Schraedley-Desmond, P.,
Koenig, B. A. & Atlas, S. W. (2004), Advertising, patient decision making, and self-
referral for computed tomographic and magnetic resonance imaging. Arch Intern
Med, 164, 2415-9.
[74] Independent, T. (2010), S.Korea eyes bigger slice of medical tourism market. The
Independent, 17/1/2010.
[75] ITTimes. (2009), South Korea Boosting Medical Tourism. Korea Industry and
Technology Times, 18/9/2009
[76] JCI. (2011), JCIAccredited Organizations [Online]. Joint Commission International.
Available:
http://www.jointcommissioninternational.org/JCI-Accredited-Organizations/
[Accessed 14/3/2011 2011].
[77] Jeevan, R. & Armstrong, A. (2008), Cosmetic Tourism and the burden on the NHS.
Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery, 61, 1423-1424.
[78] Jeevan, R., Birch, J. & Armstrong, A. P. (2011), Travelling abroad for aesthetic
surgery: Informing healthcare practitioners and providers while improving patient
safety. Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery, 64, 143-147.
[79] Jejurikar, S. S., Rovak, J. M., Kuzon, W. M. J., Chung, K. C., Kotsis, S. V. &
Cederna, P. S. (2002),
Evaluation of Plastic Surgery Information on the Internet. Annals of Plastic Surgery,
49, 460-465.
[80] Johnson, T. J. & Garman, A. N. (2010), Impact of medical travel on imports and
exports of medical services. Health Policy, 98, 171-177.
[81] Jones, C. A. & Keith, L. G. (2006), Medical tourism and reproductive outsourcing:
The dawning of a new paradigm for healthcare. International Journal of Fertility
and Women's Medicine, 51, 6, 251-5.

31
[82] Kangas, B. (2010), Traveling for Medical Care in a Global World. Medical
Anthropology : Cross-Cultural Studies in Health and Illness, 29, 344-362.
[83] Keckley, P. H. & Eselius, L. L. (2009), 2009 Survey of Health Care Consumers: Key
Findings, Strategic Implications. Washington: Deloitte Center for Health Solutions.
[84] Keckley, P. H. & Underwood, H. R. (2008), Medical Tourism: Consumers in Search
of Value. Washington: Deloitte Center for Health Solutions.
[85] Kester, J. (2011), Japan is Building a Medical Tourism Mecca in Osaka. Jaunted.Com
Online, 26/01/2011
[86] KHIDI. (2011), KHIDI: Korea Health Industry Development Institute [Online].
Available: http://eng.khidi.or.kr/index.jsp [Accessed 2011].
[87] Lautier, M. (2008), Export of health services from developing countries: The case of
Tunisia. Social Science & Medicine, 67, 101-110.
[88] Leahy, A. L. (2008), Medical tourism: the impact of travel to foreign countries for
healthcare. Surgeon, 6, 260-1.
[89] Ledger, W. L., Anumba, D., Marlow, N., Thomas, C. M., Wilson, E. C. F. & The
Costs of Multiple Births Study Group. (2006), Fertility and assisted reproduction:
The costs to the NHS of multiple births after IVF treatment in the UK. BJOG: An
International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 113, 21-25.
[90] Lee, C. G. (2010), Health care and tourism: Evidence from Singapore. Tourism
Management, 31, 486-488.
[91] Lee, C. G. & Hung, W. T. (2010), Tourism, health and income in Singapore.
International Journal of Tourism Research, 12, 355-359.
[92] Lee, J. Y., Kearns, R. A. & Friesen, W. (2010), Seeking affective health care: Korean
immigrants' use of homeland medical services. Health & Place, 16, 108-115.
[93] Losken, A., Burke, R., Elliott, L. F. I. & Carlson, G. W. (2005), Infonomics and
Breast Reconstruction: Are Patients Using the Internet? Annals of Plastic Surgery,
54, 247-250.
[94] Lowson, K., West, P., Chaplin, S. & O’Reilly, J. (2002), Evaluation of Patients
Travelling Overseas: Final Report. York: York Health Economics Consortium.

32
[95] Lubowicki-Vikuk, A.P.(2012). Turystyka medyczna przejawem współczesnych
trendów i tendencji w turystyce. Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr
699.
[96] Lunt, N. & Carrera, P. (2010), Medical tourism: Assessing the evidence on treatment
abroad. Maturitas, 66, 27-32.
[97] Lunt, N. & Carrera, P. (2011), Advice for Prospective Medical Tourists: systematic
review of consumer sites. Tourism Review, 66, 57-67.
[98] Lunt, N., Hardey, M. & Mannion, R. (2010), Nip, tuck and click: medical tourism and
the emergence of web-based health information. The Open Medical Informatics
Journal, 4, 1-11.
[99] Lunt, N., Smith, R., Mannion, R., Green, S. & Exworthy, M. (2011), Implications for
the NHS of inward and outward medical tourism (Project protocol). London:
National Institute for Health.
[100] MacReady, N. (2007), Developing countries court medical tourists. The Lancet, 369,
1849-1850.
[101] MacReady, N. (2009), The murky ethics of stem-cell tourism. The Lancet Oncology,
10, 317-318.
[102] Marshall, L. A. & Williams, D. (2006), Health information: does quality count for
the consumer? Journal of Librarianship and Information Science, 38, 141-156.
[103] Mason, A. & Wright, K. B. (2011), Framing medical tourism: an examination of
appeal, risk, convalescence, accreditation, and interactivity in medical tourism web
sites. J Health Commun, 16, 163-77.
[104] Mattoo, A. & Rathindran, R. (2006), How Health Insurance Inhibits Trade In Health
Care. Health Affairs, 25, 358-368.
[105] McClean, K. (2008), Medical Tourism: Or, for the politically corecct... Cross Border
Health Care. University of Saskatchewan.
[106] McKelvey, A., David, A. L., Shenfield, F. & Jauniaux, E. R. (2009), The impact of
cross-border

33
reproductive care or ‘fertility tourism’ on NHS maternity services. BJOG: An
International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 116, 1520-1523.
[107] McKinsey&Company (2002), Health Care in India: The Road Ahead. New Delhi:
CII and McKinsey and Company.
[108] McKinsey Quarterly, Health Care, May 2008
[109] Meghani, Z. (2011), A Robust, Particularist Ethical Assessment of Medical Tourism.
Developing World Bioethics, 11, 16-29.
[110] Milosevic, A. (2009), Dental Tourism—A Global Issue? Journal of Esthetic and
Restorative Dentistry, 21, 289-291.
[111] Milstein, A. & Smith, M. (2006), America's New Refugees — Seeking Affordable
Surgery Offshore. New England Journal of Medicine, 355, 1637-1640.
[112] Mirrer-Singer, P. (2007), Medical Malpractice Overseas: The Legal Uncertainty
Surrounding Medical Tourism. Law and Contemporary Problems, 70, 211-232.
[113] Moser, H. M. (2008), How consumers view dental advertising: An empirical
analysis. Journal of Medical Marketing, 8, 229-240.
[114] Mudur, G. (2004), Hospitals in India woo foreign patients. BMJ, 328, 1338.
[115] Murdoch, C. E. & Scott, C. T. (2010), Stem Cell Tourism and the Power of Hope.
The American Journal of Bioethics, 10, 16-23.
[116] Muscat, N., Grech, K., Cachia, J. M. & Xureb, D. (2006), Sharing Capacities - Malta
and the United Kingdom. In: Rosenmoller, M., McKee, M. & Baeten, R. (eds.)
Patient mobility in the European Union: learning from experience. Denmark:
European Observatory on Health Systems and Policies.
[117] Natalier, K. & Willis, K. (2008), Taking responsibility or averting risk? A socio-
cultural approach to risk and trust in private health insurance decisions. Health, Risk
& Society, 10, 399-411.
[118] Newman, M. I., Camberos, A. E. & Ascherman, J. (2005), Mycobacteria abscessus
Outbreak in US Patients Linked to Offshore Surgicenter. Annals of Plastic Surgery,
55, 107-110.

34
[119] OECD (2010), Health Accounts Experts, Progress Report. Trade in Health Care
Goods and Services Under the System of Health Accounts. Paris: OECD.
[120] OECD (2013) Medical Tourism: Treatments,Markets and Health System
Implications:A scoping review; Neil Lunt, Richard Smith, Mark Exworthy, Stephen T.
Green, Daniel Horsfall and Russell Mannion; 1
University of York, 2
London School of
Hygiene & Tropical Medicine, 3
Royal Holloway University of London, 4
Sheffield Teaching
Hospitals Foundation NHS Trust, 5
University of Birmingham
[121] OECD, Health at a Glance (2013)
[122] OECD, Health at a Glance (2012)
[123] Okamura, K., Bernstein, J. & Fidler, A. T. (2002), Assessing the Quality of
Infertility Resources on the World Wide Web: Tools to guide clients through the maze of
fact and fiction. The Journal of Midwifery & Women's Health, 47, 264-268.
[124] Pennings, G. (2004), Legal harmonization and reproductive tourism in Europe.
Human Reproduction, 19, 2689-2694.
[125] Pennings, G. (2007), Ethics without Boundaries: Medical Tourism. In: Ashcroft,
R. E., Dawson, A. & McMillan, J. R. (eds.) Principles of Health Care Ethics.
John Wiley & Sons.
[126] Peterson, G., Aslani, P. & Williams, K. A. (2003), How do Consumers Search for
and Appraise Information on Medicines on the Internet? A Qualitative Study Using
Focus Groups. Journal of Medical Internet Research, 5.
[127] Ramírez de Arellano, A. B. (2007), Patients without borders: the emergence of
medical tourism. International Journal of Health Services, 37, 193-8.
[128] Ramírez de Arellano, A. B. (2011), Medical Tourism in the Caribbean. Signs, 36,
289-297.
[129] Reddy, S. & Qadeer, I. (2010), Medical Tourism in India: Progress or Predicament?
Economic and Political Weekly [Online], 45. Available:
http://epw.in/epw/uploads/articles/14762.pdf.
[130] Reed, C. M. (2008), Medical Tourism. Medical Clinics of North America, 92, 1433-
1446.
[131] Reisman, D. (2010), Health Tourism: Social Welfare Through International Trade.
Cheltenham: Edward Elgar.

35
[132] Rhodes, R. & Schiano, T. (2010), Transplant Tourism in China: A Tale of Two
Transplants. The American Journal of Bioethics, 10, 3-11.
[133] Rosenmöller, M., McKee, M. & Baeten, R. (eds.) (2006), Patient mobility in
the European Union: learning from experience, Denmark. European Observatory
on Health Systems and Policies.
[134] Rouchi, A. H., Mahdavi-Mazdeh, M. & Zamyadi, M. (2009), Compensated living
kidney donation in Iran: donor's attitude and short-term follow-up. Iran Journal of
Kidney Disease, 3, 34-9.
[135] Salant, T. & Santry, H. P. (2006), Internet marketing of bariatric surgery:
Contemporary trends in the medicalization of obesity. Social Science & Medicine,
62, 2445-2457.
[136] Sang-Hun, C. (2008), South Korea seeks a place in a booming medical-tourism
market. The New York Times, 13/11/2008.
[137] Sari, A. B.-A., Sheldon, T. A., Cracknell, A. & Turnbull, A. (2007), Sensitivity of
routine system for reporting patient safety incidents in an NHS hospital:
retrospective patient case note review. BMJ, 334, 79.
[138] Sengupta, A. (2008), Medical tourism in India: winners and losers. Indian J Med
Ethics, 5, 4-5.
[139] Sengupta, A. (2011), Medical Tourism: Reverse Subsidy for the Elite. Signs, 36,
312-319.
[140] Sengupta, A. & Nundy, S. (2005), The private health sector in India. BMJ, 331,
1157-1158.
[141] Shetty, P. (2010), Medical tourism booms in India, but at what cost? The Lancet,
376, 671-672.
[142] Smith, E., Behrmann, J., Martin, C. & Williams-Jones, B. (2010), Reproductive
Tourism in Argentina: Clinic Accreditation and its Implications for Consumers,
Health Professionals and Policy Makers. Developing World Bioethics, 10, 59-69.
[143] Smith, R. D. (2004), Foreign direct investment and trade in health services: A review
of the literature. Social Science & Medicine, 59, 2313-2323.
[144] Smith, R. D., Lee, K. & Drager, N. (2009a), Trade and health: an agenda for action.
The Lancet, 373, 768773.

36
[145] Smith, R. D., Martinez-Alvarez, M. & Chanda, R. (2011a), How is International
Telemedicine Perceived? A qualitative study of perspectives from the UK and India.
Globalization and Health, 7, 17..
[146] Smith, R. D., Martinez-Alvarez, M. & Chanda, R. (2011b), How is Medical Tourism
Perceived? A qualitative study of perspectives from the UK and India. Globalization
and Health, 7, 11 .
[147] Smith, R. D., Martinez-Alvarez, M. & Chanda, R. (2011c), Medical tourism: a
review of the literature and analysis of a role for bi-lateral trade. Health Policy, (in
press).
[148] Smith, R. D., Rupa, C. & Viroj, T. (2009b), Trade in health-related services. The
Lancet, 373, 593-601.
[149] Song, P. (2010), Biotech Pilgrims and the Transnational Quest for Stem Cell Cures.
Medical Anthropology: Cross-Cultural Studies in Health and Illness, 29, 384-402.
[150] Suleiman, N. E. H. M., Muscat-Baron, J. M., Harries, J. R., Gadir Osman Satti, A.,
Platt, G. S., Bowen, E. T. W. & Simpson, D. I. H. (1980), Congo/Crimean
Hemorrhagic Fever In Dubai : An Outbreak at the Rashid Hospital. The Lancet, 316,
939-941.
[151] Svantesson, D. J. B. (2008), From the Airport to the Surgery to the Courtroom -
Private International Law and Medical Tourism. Commonwealth Law Bulletin, 34,
265-276.
[152] Terry, N. P. (2007), Under-Regulated Health Care Phenomena in a Flat World:
Medical Tourism and Outsourcing. Western New England Law Review, 29, 421.
[153] Terzi, E., Kern, T. & Kohnen, T. (2008), Complications after refractive surgery
abroad. Ophthalmologe, 105, 474-9.
[154] Timmermans, K. (2004), Developing countries and trade in health services: which
way is forward? Int J Health Serv, 34, 453-66.
[155] Toyota, M. (2011), Medical Tourism Asia 2.0: Japan, South Korea and Taiwan. In:
Patients on the Move: Medical Tourism in Asia and the UK, 2011, Workshop, NUS:
Singapore, 23/03/2011.

37
[156] TRAM (2006), Medical Tourism: A Global Analysis. Bruxelles: Tourism Research
and Marketing.
[157] TreatmentAbroad. (2009), United Kingdom: Medical tourism to the UK [Online].
Available:
http://www.treatmentabroad.com/medical-tourism/news/?EntryId82=250044
[Accessed].
[158] Turner, L. (2007), 'First World Health Care at Third World Prices': Globalization,
Bioethics and Medical Tourism. BioSocieties, 2, 303-325.
[159] Unti, J. A. (2009), Medical and surgical tourism: the new world of health care
globalization and what it means for the practicing surgeon. Bulletin of the American
College of Surgeons, 94, 18-25.
[160] Ustawa o usługach turystycznych, art 3; (29.08.1997 r.)
[161] Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej , art. 3 i 4; (30.08.1991 r.)
[162] Vick, L. (2010), Medical Toursim: Legal Issues. Presented at Destination Health
Medical Tourism Conference. Olympia, London: Michelmores Solicitors.
[163] Vijaya, R. (2010), Medical Tourism: Revenue Generation or International
Transfer of Healthcare Problems? Journal of Economic Issues, 44, 53-70.
[164] Walther, B. J., Wang, Z. & Loh, T. (2004), The Effect of Top-Level Domains
and Advertisements on Health Web Site Credibility. J Med Internet Res, 6,
e24.
[165] Whittaker, A. (2008), Pleasure and pain: Medical travel in Asia. Global Public
Health: An International Journal for Research, Policy and Practice, 3, 271-290.
[166] Whittaker, A. (2010), Challenges of medical travel to global regulation: A case study
of reproductive travel in Asia. Global Social Policy, 10, 396-415.
[167] Wibulpolprasert, S. & Pachanee, C.-A. (2008), Addressing the Internal Brain Drain
of Medical Doctors in Thailand: The Story and Lesson Learned. Global Social
Policy, 8, 12-15.
[168] WTO (1999), WTO Global Code of Ethics for Tourism. Madrid: World Tourism
Organisation.

38
[169] Youngman, I. (2009), Medical tourism statistics: Why McKinsey has got it wrong.
International Medical Travel Journal. Available:
http://www.imtjonline.com/articles/2009/mckinsey-wrong-medical-travel/
[170] Zahir, K. (2001), Clinical governance in the UK NHS. London: Department for
International Development Health Resource Centre.
[171] Zarzeczny, A. & Caulfield, T. (2010), Stem Cell Tourism and Doctors' Duties to
Minors:A View From Canada. The American Journal of Bioethics, 10, 3-1

�ݺ�ߣ

Medical_tourism_2014_W.Sliwowski

More Related Content

Medical_tourism_2014_W.Sliwowski