το σώμα
- 1. Συνεδρία 5η Θεωρητικό πλαίσιο Θέμα: ΤΟ ΣΩΜΑ Σκοπός συνεδρίας: Τα παιδιά καλούνται: • να αναγνωρίσουν και να αποδεχθούν πως το μέγεθος και το σχήμα του κάθε παιδιού είναι μοναδικό και ξεχωριστό • να κατανοήσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα τους (ύψος, βάρος κλπ) ανάλογα με την ηλικία τους και το γεγονός πως ο κάθε ένας αναπτύσσεται με διαφορετικό ρυθμό. • να αναγνωρίσουν τα διαφορετικά όργανα του γαστρεντερικού συστήματος και να αντιληφθούν ποια είναι η σχέση της τροφής με το σώμα • να αναγνωρίσουν πως το σώμα χρησιμοποιεί τα θρεπτικά συστατικά (για να δομήσει και να πάρει ενέργεια) (γιατί τα χρειάζεται) • να κατανοήσουν πως τρώγοντας περισσότερο από αυτό που έχει ανάγκη το σώμα, αυτό μετατρέπει τα θρεπτικά συστατικά σε λίπος για να τα αποθηκεύσει και έτσι παχαίνουμε ΤΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ Κατά την ανάπτυξη, το βάρος και το ύψος αυξάνεται ανάλογα με την ηλικία, εφόσον αυξάνεται η συνολική μάζα του σώματος. Πριν την εφηβεία, τα κορίτσια και τα αγόρια έχουν περίπου τον ίδιο σωματικό μέγεθος, το οποίο εμφανίζει μόνο μικρές διαφορές. Ο ρυθμός ανάπτυξης των παιδιών είναι γοργός κατά τη βρεφική και εφηβική ηλικία, ενώ Κατά την παιδική ηλικία επιβραδύνεται. Πιο συγκεκριμένα κατά τη σχολική ηλικία είναι σταθερός και αργός, ενώ σε μερικά παιδιά μπορεί να είναι και ακανόνιστος. Υπάρχουν φορές που τα παιδιά περνούν μια περίοδο στασιμότητας για αρκετούς μήνες, η οποία ακολουθείται από απότομη αύξηση του ύψους και του βάρους. Από την ήβη και έπειτα οι ρυθμοί ανάπτυξης διαφοροποιούνται στα δύο φύλα. Ο μέγιστος ρυθμός ανάπτυξης στα κορίτσια εμφανίζεται περίπου στα 10 με 11 χρόνια, ενώ στα αγόρια στα 12 με 13. Αυτό σημαίνει πως τα κορίτσια γύρω στα 10 μπορεί να εμφανίζονται πιο ψηλά από τα αγόρια. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για την αξιολόγηση της ανάπτυξης των παιδιών είναι το ύψος, το βάρος και ο ΔΜΣ. Το βάρος των παιδιών αυξάνεται κατά 2-2,5kg το χρόνο, ενώ το ύψος αυξάνεται 5 cm μέχρι την αρχή της εφηβείας. Ο ενδεικτικός τρόπος για να παρακολουθούμε και να αξιολογούμε την ανάπτυξη του παιδιού είναι με τη βοήθεια των πινάκων ανάπτυξης ΔΜΣ και ηλικίας. Ακριβώς, επειδή η παιδική ηλικία είναι μια περίοδος συνεχών αλλαγών στο σώμα η αξιολόγηση του ύψους και του βάρους των παιδιών σε μία δεδομένη χρονική στιγμή δεν τόσο σημαντική. Το ενδιαφέρον προσανατολίζεται στην παρατήρηση των μεταβολών μέσα στο χρόνο. 1 Συνεδρία 5_sc_ΤΟ ΣΩΜΑ
- 2. Το ύψος και το βάρος αυξάνονται γιατί το σώμα χτίζεται. Είναι σημαντικό να αντιληφθούν τα παιδιά πως οι αλλαγές που παρατηρούν στην εμφάνισή τους συνδέονται με τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα τους και συγκεκριμένα: Κατά την παιδική ηλικία το ποσοστό λίπους στο σώμα για τα κορίτσια είναι περίπου 19% και για τα αγόρια 15%, ενώ η μυϊκή μάζα κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα για όλους. Κατά την ήβη, αρχίζουν να διαμορφώνονται αλλαγές στα δύο φύλα προετοιμάζοντας το σώμα των παιδιών για τις αλλαγές της εφηβείας. Τα κορίτσια αποκτούν περισσότερο λίπος και τα αγόρια διπλασιάζουν το μυϊκό ιστό τους. Καταλήγοντας στο τέλος της εφηβείας τα κορίτσια να έχουν μέσο ποσοστό λίπους στο 23% και τα αγόρια στο 12%. Οι αλλαγές στη λιπώδη μάζα των κοριτσιών συνδέεται με τις αλλαγές στο σχήμα του σώματος (περισσότερες καμπύλες) και την εναπόθεσή του σε στήθος και γλουτούς. Ταυτόχρονα, παρατηρείται και ανάπτυξη των οστών η οποία γίνεται πιο έντονη κατά την εφηβική ηλικία. Η απόκτηση υψηλής οστικής μάζας κατά τη διάρκεια της εφηβείας (~40% της συνολικής μάζας αποκτάται αυτήν την περίοδο) αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την υγεία των οστών στην ενήλικη ζωή. Ο τρόπος που είναι κατασκευασμένο και λειτουργεί το σώμα του κάθε ανθρώπου είναι μοναδικός και καθορίζεται από τα γονίδιά μας (τους γονείς μας), αλλά και με το πώς αυτό διαμορφώθηκε κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Για το λόγο αυτό ο κάθε ένας έχει τις δικές του μοναδικές ανάγκες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΩΜΑΤΟΣ Σχέση διατροφής και σώματος Ο ρόλος του σώματος είναι να προσλαμβάνει την τροφή, να την αλέθει και να παίρνει από αυτή όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, τα οποία χρησιμοποιεί για να συντηρηθεί, να χτιστεί και να λειτουργήσει. Το ταξίδι της τροφής στο σώμα Το σώμα μας περιέχει ποικιλία οργάνων που προορίζονται να κάνουν συγκεκριμένες εργασίες και λειτουργίες. Όταν τρώμε, συγκεκριμένα όργανα αναλαμβάνουν να πέψουν την τροφή δηλαδή να την τεμαχίσουν, να την αλέσουν και να τη διασπάσουν στα συστατικά της. Τα συστατικά αυτά στη συνέχεια απορροφώνται και μεταφέρονται στα υπόλοιπα όργανα και τους ιστούς του σώματος για να χρησιμοποιηθούν ή να αποθηκευτούν. Πεπτικό σύστημα Τα όργανα που αναλαμβάνουν την πέψη και την απορρόφηση της τροφής κατηγοριοποιούνται σε ένα γενικότερο πλαίσιο, το γαστρεντερικό ή πεπτικό σύστημα. Τα όργανα και η λειτουργία τους σε σχέση με την πορεία της τροφής παρουσιάζεται παρακάτω. Στόμα: Το στόμα μαζί με τα δόντια είναι το μέρος όπου ο άνθρωπος μασά και λιώνει την τροφή του. Οισοφάγος: Είναι ο σωλήνας από τον οποίο η τροφή κατεβαίνει στο στομάχι. Στομάχι: Το όργανο στο οποίο οι τροφές μετατρέπονται σε χυλό και τεμαχίζονται ακόμη περισσότερο το κρέας και το γάλα. 2 Συνεδρία 5_sc_ΤΟ ΣΩΜΑ
- 3. Λεπτό έντερο: τα συστατικά της τροφής απορροφώνται και μεταφέρονται σε όλο το σώμα μέσω του αίματος. Παχύ έντερο: Τα άχρηστα συστατικά της τροφής αποβάλλονται από τον πρωκτό. Τα συστατικά της τροφής στο σώμα (και συνεδρία 3η (4η)θρεπτικών συστατικών) Οι υδατάνθρακες Οι υδατάνθρακες χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας από όλα τα όργανα και κυρίως τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα και τους μύες. Όταν δεν χρησιμοποιούνται αποθηκεύονται σε μικρές ποσότητες στο συκώτι και τους μύες. Τα λίπη Χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας. Όταν δεν χρησιμοποιούνται ή όταν φάμε περισσότερο φαγητό η παραπανήσια ενέργεια αποθηκεύεται ως λίπος στις λιπο-αποθήκες. Επίσης, τα λίπη χρησιμοποιούνται ως ορμόνες (μεταφορείς μηνυμάτων) αλλά και ως απαραίτητα συστατικά για τη λειτουργίες του οργανισμού (εργαλεία). Οι πρωτεΐνες Είναι το δομικό συστατικό των μυών, και χρησιμοποιούνται για το χτίσιμο και την επιδιόρθωση των ιστών, τη μεταφορά θρεπτικών συστατικών και μηνυμάτων, ως ένζυμα και ορμόνες, αλλά και για την άμυνά του, ως βασικό συστατικό των αντισωμάτων. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΡΟΦΗΣ & ΥΓΕΙΑ Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί χρειάζονται ενέργεια για να επιβιώσουν. Έτσι και το ανθρώπινο σώμα έχει συνεχή ανάγκη από ενέργεια καθημερινά. Ακόμη και σε πλήρη ηρεμία η καρδιά μας και οι πνεύμονες κινούνται ασταμάτητα, το αίμα κυλά συνέχεια, η θερμοκρασία του σώματός μας διατηρείται σταθερή. Για την εκτέλεση οποιασδήποτε άλλης 3 Συνεδρία 5_sc_ΤΟ ΣΩΜΑ
- 4. δραστηριότητας που δεν αφορά στη λειτουργία των οργάνων μας ακόμα και σε φάση ηρεμίας, ο οργανισμός ξοδεύει επιπλέον ποσά ενέργειας. Η ενέργεια που ξοδεύει και προσλαμβάνει το σώμα έχει άμεση σχέση με το βάρος και περιγράφεται με το όρο «ενεργειακό ισοζύγιο». Ενεργειακό ισοζύγιο ονομάζεται η ισορροπία μεταξύ της ενέργειας που προσλαμβάνουμε από την τροφή σε σχέση με την ενέργεια που ξοδεύει ο οργανισμός για να διατηρηθεί στη ζωή και να κάνει οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα. Όταν η ενέργεια που προσλαμβάνουν τα παιδιά μέσω της διατροφής είναι μεγαλύτερη από αυτή που καίνε για τις λειτουργίες του οργανισμού (συντήρηση και ανάπτυξη) και για τις δραστηριότητές τους, το σώμα μετατρέπει την παραπανήσια ενέργεια σε λίπος. Τα μεγάλα ποσοστά λίπους στο σώμα των παιδιών καθώς και η ποιότητα των λιπαρών της διατροφής σχετίζονται με την εμφάνιση χρόνιων ασθενειών στην εφηβεία (διαβήτης τύπου 2) και στη νεαρή ενήλικη ζωή (καρδιαγγειακά, διαβήτης, υπέρταση). Επίσης, η αλλοιωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος και οι κοινωνικές πιέσεις που δέχονται τα παιδιά με υπερβάλλον βάρος σχετίζεται με αντικοινωνική συμπεριφορά, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνικό ρατσισμό. Θετική στάση απέναντι στο σώμα μας (ο τρόπος που το βλέπουμε, το φροντίζουμε υγιεινή, ρουχισμός και διατροφή). 4 Συνεδρία 5_sc_ΤΟ ΣΩΜΑ