2. Ο όρος φασισμός
• Ο όρος φασισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη Fascismo που
ετυμολογείται από την λατινική «fasces» (φάσκες, ενικός: fascis,
ιταλικά fascio :φάσιο) που ονομάζονταν συγκεκριμένο αρχαίο
ρωμαϊκό έμβλημα εξουσίας, που απεικόνιζε «ράβδους δεμένες
γύρω από έναν πέλεκυ».
Η λέξη παραπέμπει στους «littores» (λιτόρες) που ήταν ένα είδος
ομάδων σωματοφυλάκων των γερουσιαστών της αρχαίας Ρώμης οι
οποίοι διακρίνονταν από μια ράβδο που κρατούσαν και η οποία
ήταν το σύμβολο της εξουσίας τους. Οι fasces ήταν στην αρχαία
Ρώμη σύμβολο της εξουσίας των δικαστών και συμβόλιζαν την
«ισχύ δια της ενώσεως»: μια μόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ μια
δέσμη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεμένες γύρω από έναν διπλό
πέλεκυ που έγινε το σύμβολο του φασισμού. Η αντιστοιχία με τους
φασιστές της δεκαετίας του '20 βρίσκεται στο ότι οι πρώτες ομάδες
φασιστών που σχηματίστηκαν στην Ιταλία ονομάστηκαν «fascio di
combattimento», δηλαδή ομάδες-δέσμες μάχης.
3. Ο φασισμός ως ιδεολογία
(Ιταλία 1922-1943)
• Ο φασισμός εμφανίστηκε περισσότερο έντονα στην Ιταλία και στη Γερμανία
αργότερα. Ο όρος απέκτησε σαφή ιδεολογική σημασία μονάχα όταν ο
Mussolini προσέλαβε τον όρο για να περιγράψει τις παραστρατιωτικές
ένοπλες δυνάμεις που σχημάτισε κατά τη διάρκεια και μετά τον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο .Ο φασισμός εμφανίστηκε περισσότερο ως εξέγερση
στις ιδέες και τις αξίες του Διαφωτισμού και ενάντια στις πολιτικές
πεποιθήσεις που αυτός γέννησε. Οι αξίες όπως ο ορθολογισμός , η
πρόοδος , η ελευθερία και η ισότητα αμφισβητήθηκαν στο όνομα του
αγώνα, της ηγεσίας , της δύναμης , του ηρωισμού και του πολέμου. Η
κεντρική θεματική που διαπερνά τον φασισμό, είναι η ιδέα μιας γνήσια
ενοποιημένης εθνικής κοινότητας. Το φασιστικό ιδεώδες είναι το ιδεώδες
ενός καινούριου ανθρώπου, ενός ήρωα που κίνητρά του είναι το καθήκον, η
τιμή και η αυτοθυσία και ο οποίος είναι έτοιμος να αφιερώσει τη ζωή του
στη δόξα του έθνους και να επιδεικνύει ανεπιφύλακτη υπακοή σ’ έναν
υπέρτατο ηγέτη. «ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΚΡΑΤΟΣ, ΤΙΠΟΤΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ
ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ»
4. Ο όρος ναζισμός
• Ο όρος «εθνικοσοσιαλισμός» (γερμ. Nationalsozialismus)
χρησιμοποιήθηκε από τους ίδιους τους εθνικοσοσιαλιστές για να
χαρακτηρίσουν το κίνημα, ενώ ο όρος ναζισμός, o οποίος στην
Γερμανία χρησιμοποιείται πολύ σπάνια (οι εθνικοσοσιαλιστές δεν
τον χρησιμοποιούσαν καν), προέρχεται από την αγγλική
λέξη nazism, η οποία με το μέρος της έχει την ρίζα της στην
συντόμευση της γερμανικής λέξης Nationalsozialismus
(εθνικοσοσιαλισμός). Σαν όρος, οεθνικοσοσιαλισμός βρίσκει την
βάση του στο πρόγραμμα του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού
Εργατικού Κόμματος από το 1920 το οποίο υποστηρίζει μια εν
μέρει σοσιαλιστική κοινωνία.
• Μετά την πτώση του Τρίτου Ράιχ ο όρος
του εθνικοσοσιαλισμού υιοθετήθηκε από την κατοπινή Δυτική
Γερμανία, ενώ στην Ανατολική Γερμανία, όπως και
στην ΕΣΣΔ καθιερώθηκε ο όρος του φασισμού (Hitlerfaschismus).
Ως ναζί χαρακτηρίζονται οι υποστηρικτές του εθνικοσοσιαλιστικού
κινήματος.
5. Ο ναζισμός ως ιδεολογία
(Γερμανία 1933-1945)
• Τις μεθόδους των φασιστών του Mussolini υιοθέτησε ενσυνείδητα και ο
ηγέτης του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος των Γερμανών Εργατών
(National socialist German Workers’ Party) ,γνωστό και ως Ναζί, Adolf
Hitler.Ιδέες και αξίες που κυριάρχησαν στη δυτική πολιτική σκέψη από
την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης , πολεμούνται. Κεντρικό σύνθημα
των Ναζί : «το 1789 καταργείται». Ο γερμανικός όμως εθνικοσοσιαλισμός
συγκροτήθηκε κυρίως στη βάση του φυλετισμού.
• Οι δύο κύριοι άξονες του ήταν:
3. η λατρεία της άριας φυλής (η πίστη ότι οι Γερμανοί αποτελούν μια τέτοια
«ανώτερη φυλή» και είναι προορισμένοι για να κυριαρχήσουν στον
κόσμο) και
4. Μια ακραία μορφή αντισημιτισμού που παρουσίαζε τους Εβραίους σαν
κακούς από τη φύση τους και αποσκοπούσε στην εξολόθρευσή τους.
6. Διαφοές
Φασισμού - Ναζισμού
Λατρεία στο κράτος - Το κράτος ως όχημα
Σοβινιστικός εθνικισμός - Ακραίος φυλετισμός
Εθνικό μεγαλείο - Βιολογική ανωτερότητα
Αντισημιτισμός - Γενοκτόνος αντισημιτισμός
Μοντερνισμός (αστικός) - Αγροτική ιδεολογία
7. Λόγοι ανάδειξης του φασισμού
1. Η δημοκρατική διακυβέρνηση στην Ευρώπη είχε μόλις
εγκαθιδρυθεί και συχνά εμφανιζόταν ασταθής και αδύναμη στις
πολιτικές και οικονομικές κρίσεις. Έτσι η προοπτική μιας ισχυρής
ηγεσίας βρήκε έντονη απήχηση.
2. Οι Ευρωπαίοι είχαν διαταραχθεί από τη βιομηχανοποίηση , η
οποία απειλούσε την κατώτερη μεσαία τάξη (μικροεπιχειρηματίες ,
καταστηματάρχες , αγρότες, τεχνίτες) που συνθλίβονταν από
μεγαλοεπιχειρηματίες από τη μια, και το οργανωμένο εργατικό
κίνημα από την άλλη. Ο φασισμός υπήρξε ο εξτρεμισμός του
κέντρου (έτσι εξηγείται και η εχθρότητα τόσο στον καπιταλισμό
όσο και στον κομμουνισμό).
3. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος είχε αποτύχει να επιλύσει τις διεθνείς
συγκρούσεις και αντιπαλότητες, αφήνοντας μια πικρή κληρονομιά
πληγωμένου εθνικισμού και επιθυμία για εκδίκηση.
8. Η «πτώση» του φασισμού
Τα φασιστικά καθεστώτα δεν ανατράπηκαν από
λαϊκή εξέγερση ή διαμαρτυρία, αλλά από την
ήττα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Μετά το 1945,
τα φασιστικά κινήματα είχαν μόνο οριακές
επιτυχίες, γεγονός που ενθάρρυνε κάποιους να
πιστεύουν ότι ήταν ένα φαινόμενο της
μεσοπολεμικής περιόδου. Άλλοι , ωστόσο
θεωρούν τον φασισμό έναν διαρκώς παρόντα
κίνδυνο, εντοπίζοντας τις ρίζες του στην
ανθρώπινη ψυχολογία και στον «φόβο της
ελευθερίας».
10. Επίλογος
• Ο σύγχρονος πολιτισμός παρήγαγε μεγαλύτερη
ατομική ελευθερία , αλλά μαζί μ’ αυτήν και τον
κίνδυνο της απομόνωσης και της
ανασφάλειας.Σε περιόδους κρίσης, τα άτομα
μπορεί να αποστατήσουν από την ελευθερία ,
αναζητώντας ασφάλεια στην υποταγή σε έναν
παντοδύναμο ηγέτη ή ένα ολοκληρωτικό κράτος.
Η πολιτική αστάθεια ή μια οικονομική κρίση θα
ήταν επομένως δυνατό να παράγουν συνθήκες
στις οποίες θα μπορούσε να αναβιώσει ο
φασισμός.
