Irakurtzea eta idaztea bizitzeko
- 1. • BIZITZEKO IRAKURRI ETA IDATZI • ZENTZUAREKIN IRAKURRI ETA IDATZI
- 2. AURKIBIDEA • IRAKURTZEA ETA IDAZTEA: ELKARREKIN LOTURIKO PROZESUAK? • KONSTRUKTIBISMOA • IRAKURTZEN IKASIKO DUGU NOLA IRAKURRI ETA IDAZTEN IKASIKO DUGU NOLA IDATZI • HIZKUNTZA IDATZIAREN ERABILERAK: - ERABILERA PRAKTIKOA: OBJETUEN PERTENENTZIA, ASISTENTZIA KONTROLA, TALDEAREN IZENA, TOKIEN ERROTULAZIOA, LAN ANTOLAKETA, INGURUKO MATERIALAK, MEZUAK, ZERRENDAK, GELAKO ASANBLADA, EGUTEGIA ETA DATA - ERABILERA ZIENTIFIKOA: BERRIAK, AZALPENEZKO TESTUAK, INSTRUKZIOZKO TESTUAK - ERABILERA LITERARIOA: TESTU NARRATIBOAK, POESIAK, JOLASAK • LIBURUTEGIAREN ERABILERA • ONDORIOAK • ARIKETA PRAKTIKOAK
- 3. IRAKURTZEA ETA IDAZTEA: ELKARREKIN LOTURIKO PROZESUAK? •Irakurtze prozesua ez da beti ematen idaztearen prozesuaren aurretik. •Idaztearen prozesua eta irakurtzearen prozesua, elkareraginean daude, idatzizko testuari erreferentzia egiten dietelako. Idatzizko testua, hizkuntzaren errepresentazio grafiko sistema bezala ulertua, idazten den hizkuntza bezala ulertua. •Ez dugu idazten hitz egiten dugun moduan eta idatziaren funtzioa denbora eta espazioan esanahia duten enuntziatuak adieraztearena da. ZER DA IRAKURTZEA? ZER DA IDAZTEA? Irakurtzea prozesu bat da eta bere bitartez idatzizko Idaztea idatzizko testua EKOIZTEAREN prozesua da. testua ULERTZEN DA. Idatzizko edozein ekintzak, EKOIZPENA, mezua nork jasoko duen, mezua bera zein izango ulermena inplikatu behar du. den eta mezua nola idatziko den kontutan hartu behar delako. •Irakurtzea prozesu aktiboa da: Irakurleak esanahia •Planifikatu: Testua idaztzi baino lehenago bitartean edo eraikitzen du testua, bere aurre ezagupenak eta ondoren idazleak hartzen dituen erabakiak (brainstorming, irakurtzerakoan dituen helburuak kontutan izanik. ideien antolaketa, helburuak finkatzea) •Irakurtzea helburu bat lortzea da, beti irakurtzen dugu •Testua eraiki zerbait lortzeko. •Testua birpasatu. Honek bereizten du idatzizko prozesua •Irakurtzea irakurlea eta testuaren arteko interakzioa da. ahozkoarekin, idatzizkoan nahi diren aldaketak egin Irakurleak berea egin behar du testua eta hau berak daitezkeelako. dakienarekin harremanetan jarriko du. •Irakurtzea predikzio eta inferentziak egiteko prozesua da.
- 4. KONSTRUKTIBISMOA • Ikastea da bakoitzak bere eredu propioa eraikitzen duenean, aprendizai helburu batetatik abiatuz. • Guztiok ezagutzen dugu mundua ezagupen objetuekin interakzioa badugu. • Pertsona bakoitza ikasi nahi duen horretara hurbilduko da, bere aurre ezagupenetatik abiatuta. • Era esanahikor batean ikastea, ez da ezagupenak pilatzea, aurretik dakiguna eta ikasi nahi dugunaren artean erlazioak egitea baizik. Aprendizai hau emateko, baldintza batzu daude: - Edukinaren esanahia: Aprendizai argia eta koherentea. - Esanahi psikologikoa: Adin/maila egokiak - Ikaslegoaren buru mugimendua: Ikasten duenak egin behar du saiakera. - Irakasleak proposatzen dituen ekintzek aukera eman behar diote ikasleari berak bere ezagupena eraikitzeko. - Jarrera baikorra - Ulertu ondoren memorizazioa.
- 5. IRAKURTZEN IKASIKO DUGU NOLA IRAKURRI ETA IDAZTEN IKASIKO DUGU NOLA IDATZI • Ikasleak irakurketa eta idazkera egoera errealetan jarrita bakarrik lortuko dugu hauek trebatzeko behar dituzten prozesuak garatzea. • Ulermen estrategiak landuko ditugu, irakurketaren erabilera erreala egiten dugunean; helburu bat lortzeko edozein material irakurtzea beharra sortzen dugunean. • Idatzizko ekoizpenak egiteko garatu behar dituzten estrategiak garatuko dituzte, testua errealak idazten dituztenean, helburu bati erantzuteko testu egoki bat idaztearen beharra sortzen dugunean.
- 6. HIZKUNTZA IDATZIAREN ERABILERAK ERABILERAK ERABILERA PRAKTIKOA -Eguneroko bizitzan aurkitzen ERABILERA ERABILERA ditugun egoerak aurrera eramateko -Hizkuntza idatzia era autonomoan ZIENTIFIKOA LITERARIOA bizitzekotresna. -Erabilgarritasuna
- 7. ERABILERA PRAKTIKOA Objetuen pertenetzia: -Umeak etxetik izena jarri gabe, zerbait ekartzen dueneanbere aurrean izena jarri. -Hamarretakoak umeak banatzea -Pertxeroetan euren izenak jarri Asistentzia kontrola: -Umeen zerrenda idatzia (Nor falta da?) - Txokoetako partehartzaileak, taldeak,… -Etxera eskolatik eramaten diren gauzen kontrola Taldearen izena: - Gelaren izena (kartelak egin) -Taldearen izena -Ikastetxearen izena. Tokien errotulazioa: -Liburutegia, musika, mezuak, denda,… -Material kaxak: errotulagailuak, arkatzak,… -Jarri eta kendu daitezkeen errotuloak -Txokoen izenak
- 8. ERABILERA PRAKTIKOA Lan antolaketa: -Zerrendak, kartelak, muralak,…ardurak gogorarazteko -Bakoitzak duen ardura idatzi -Murala, urte guztiko ardurak idazteko, izen mugikorrekin -Orria, ardura puntualetarako Inguruko materialak: -Ikasleak ekartzen dituzten materialak hartu -Inguruko materialak ikasleen eskura jarri: kartelak, errotuloak, etiketak, ordutegiak, gidak, programazioak,eskutitzak, mapak, albumak… -Sailkapenak, galderak egin,… Mezuak:(5 urte,1 maila) -Ikasleak familiari: baimenak, eskaerak, informazioa, bilerak -Ikasleak beste gela batetako ikasleei: gonbidapenak, -Ikasleak idazkariari: nor falta den (jangela), -Mezuak ikasleen artean (mezuen txokoa)
- 9. ERABILERA PRAKTIKOA Egutegia eta data: Egunak, asteak, hilabeteak, urtaroak, ikasturteak,… Egutegia: ekintzak antolatzeko Material, jolasen,..zerrendak: Gelako asanblada: , urtebetetzeak, jaiak, eguraldia,… -Falta den materiala, - Adostasunetara iritsi Data zehaztu (4 urtetik gora) jolastorduko jolasak, gelako funtzionamenduari Egutegia: hilabete bakoitza orri batean gustuko dituzten telebistako saioak dagokien gaietan eta eguna karratuan (programazioak) -Egun finkoa Hilabetea aldatzean: - Irteerara eramango ditugun (asanbladako proposamen kaxa) hilabete eguna, asteak, egunak, gauzen zerrenda sasoia, jai egunak, urtebetetzeak, ardurak,… Sinbologia
- 10. HIZKUNTZA IDATZIAREN ERABILERAK ERABILERAK ERABILERA PRAKTIKOA ERABILERA -Eguneroko bizitzan aurkitzen ditugun ERABILERA egoerak aurrera eramateko ZIENTIFIKOA: -Hizkuntza idatzia era autonomoan LITERARIOA Bizitzeko tresna. -Erabilgarritasuna Jakintza
- 11. ERABILERA ZIENTIFIKOA 5 URTE ETA 1 MAILA AZALPENEZKO INSTRUKZIOZKO BERRIAK TESTUAK TESTUAK
- 12. ERABILERA ZIENTIFIKOA 5 URTE ETA 1 MAILA BERRIAK BERRIAK -Egunkariak, aldizkariak -Testu anitzak -Interpretatu, informazioa bilatu, aukeratu, erlazionatu, konparatu,… -Luzerako aprendizaia -Ekintzak: data begiratu, eguraldia ikusi, telebistako programazioa ikusi, irakarkiak irakurri eta komentatu (lehenengo atalean), berriakirakurri eta komentatu: kortxoan komentatu nahi ditugun berriak jarri eta astean behin elkarjartze bat egin, albuma egin komentatu ditugun berriekin, berriak idatzi eta egunkarietako berriekin bezela, kortxoan jarri eta album bat egin. -Ikasleei gertatutakoak idatzi (anaia jaio dela, hortza erori zaiola,…) -Gelako egunkaria osatu -Asteko ordutegian berrien irakurketa eta idaztea txertatu
- 13. ERABILERA ZIENTIFIKOA 5 URTE ETA 1 MAILA AZALPENEZKO TESTUAK AZALPENEZKO TESTUAK: -Azaltzea zergatik edo nola galderei erantzutea da. - Ezagupen liburuak, entziklopediak, aldizkari zientifikoak,… -Lexiko, sintaxi eta testu antolaketa bereizgarria - Grafikoak, eskemak, … -Azalpenezko testua=jakintza -Ekintzak: informazioa bilatu (proiektuak)PROIEKTUAK.doc eta informazioa antolatu -Informazioa bilatu: nora, non, nola * -Informazioa antolatu
- 14. AZALPENEZKO TESTUAK INFORMAZIOA BILATU • Ezagupen liburuak ezagutu eta beraiekin familiarizatu: irakurketa a) Materiala jaso eta gelan bildu b) Liburuak begiratu binaka edo hirunaka eta jakin nahi dugunaren inguruan bilaketa egin. Liburuan markak jarri interesgarria iruditzen zaigun tokietan. • Testu bereko aurkibideen erabilera: kapituluak, tituluak, beltzezko letrak, kurtsibak, ilustrazioak, argazkietako testuak, aurkibideak,… • Beharrezkoa den informazioa aukeratu eta interpretatu • - Irakurleak eraikitzen dituen ideia nagusiak, irakurketaren helburua eta bere aurreezagupen menpe daude - Azpimarratu, kopiatu, fotokopiatu, garrantzitsua dena moztu. • Informazio desberdinak konparatu: Iturri desberdinetako informazioarekin konparaketak egin, bukaerako lana osatzen joateko. •Benetazko irakurketa egoera: zalantza, kezka batek irakurtzera bultzatu gaitu •Ikasleek irakurketa helburua garbi dute •Ikaskideekin eta irakaslearekin informazioa partekatzeko aukera: aprendizaia erregulatzeko
- 15. AZALPENEZKO TESTUAK INFORMAZIOA ANTOLATU •Lan gida bat eratu: zer jakin nahi dugu •Lana ordenatu eta sailkatu •Testua osatu: Lan talde txikietan. Talde bakoitzak gidoian dagoen puntu bat eta ondoren besteekin partekatu. - Esaldi motzak: Zuhaitzetara igotzen dira: atseden hartzeko janaria gordetzeko - Mapa kontzeptualak - Laburpenak - Eskemak, marrazkiak izenekin * 207 orria
- 16. ERABILERA ZIENTIFIKOA 5 URTE ETA 1 MAILA INSTRUKZIO TESTUAK INSTRUKZIO TESTUAK: - Lortu nahi dugun hori nola egin behar den azaltzen digu era ordenatu batean. -Jolasak, eskulanak, aparailu baten funtzionamendua, errezeta,… -Helburu bat martxan jartzea ahalbidetzen duen testua -Kontestualizatu eta egoera errealak eskeini •Pastela egin nahi badugu sukalde liburuak irakurriko ditugu •Jolas berriak ezagutu nahi baditugu jolasak bilatu eta irakurriko ditugu -Testuak bi zati ditu: •Material zerrenda • Aginduak: esaldi motzak, aginteran, ordenatuta
- 17. HIZKUNTZA IDATZIAREN ERABILERAK ERABILERAK ERABILERA ERABILERA LITERARIOA PRAKTIKOA -Eguneroko bizitzan aurkitzen ditugun ERABILERA -Imaginazioa, kreatibitatea, sentimenduak, gustua egoerak aurrera eramateko -Hizkuntza idatzia era autonomoan ZIENTIFIKOA: -Plazerra lortzeko irakurri bizitzekotresna. -Erabilgarritasuna Jakintza -Ipuinak, esaerak, asmakizunak,… poemak, publizitatea
- 18. ERABILERA LITERARIOA Jokuak: Testu narratiboak: Poesia: Ulermen estrategiak, Ipuinak eta Esaerak, poesiak, Soinuaren analisiak esperientziak ahokorapiloak
- 19. NARRAZIOA IPUINA LEIENDAK ESPERIENTZIAK • IPUINA: baloreak, sentimenduak, imaginazioa, testu idatziaren erabilera literarioa, gozamena - Gai, giro, pertsonai, mota desberdinetakoak aurkeztu - Ekintzak: • Ipuinen ezagupena (soportearekin edo soporterik gabe) - Buruz kontatutakoak - Irakurriak (irakasleak edo eurek irakurriak) * irakurri aurretik- irakurketa helburuak zehaztu, aurreezagupenak, hipotesiak, galderak * irakurri bitartean- inferentziak, interpretazioak, hipotesiak, predikzioak, ondorioak * irakurri ondoren- rekapitulazioa, laburpena, lortutako ezagutza zabaldu - Liburuak begiratu eta partekatu (konzentrazioa, liburutegiaren erabilpena) - Ipuinen inguruan hitz egin (liburuak komentatu, gomendatu, gure gustukoak direnak erakutsi, espektatibak sortu, motibazioa, liburuen erakusketa, lagunen artean ipuinak aldatu, liburutegira bisitaldia, …) - Ikasleek ezagutzen dituzten ipuinak kontatu - Ezagutzen dituzten ipuinen marrazkiak egin edo ipuin bera idatzi (liburua laburtu eta egingo den marrazkia aukeratu, testua eta marrazkiaren arteko erlazioa, biñetak, liburuxkak, ….) - Ipuinak antzeztu * Pertsonaiak banatu (pertsonaien zerrenda egin, muralak egin pertsonaiekin, ) * Pertsonai bakoitzaren itxura, izaera aztertu (bakoitzak eramango duen janzkera pentsatu edo egin) * Espazioa, eszenatokia (ipuina gertatzen deneko tokiak definitu, bere ezaugarriak bildu, zerrenda bat egin,..) * Bakoitzak duen papera memorizatu (bakoitzak bere papera kopiatu edo azpimarratu,) * Antzezlaneko kartela * Programa
- 20. NARRAZIOA IPUINA LEIENDAK ESPERIENTZIAK • Esperientziak: narraziozko testuaren ezagupen optimizatua - Asmaturiko ipuin baten izenburua idatzi: * Arbelean marrazki bat egin, asmatu behar den ipuinaren inguruan eta izenburua idatzi. * Ipuin asmatua besteei kontatu * Galderak, iradokizunak, komentarioak egin gelakideek eta irakasleak - Ipuinaren bukaera asmatu * Ipuin ezezagunak * Talde txikietan edo denok irakasleari diktatu - Asmatutako ipuina idatzi * 5 urteko gelan denok batera (taldeka, talde bakoitzak zati bat gehituz) * 1 mailan, taldeka edo banaka (norentzako idazten den zehaztu, non idatzi eta nola, ipuinaren gaia zehaztu, pertsonaiak, arazoak, ekintzak eta arazoen konponbidea, borradorea egin, birpasatu) - Bizitako esperientzi baten inguruan ipuina idatzi, taldeka edo banaka 1) Gertaeren kontaketa espontaneoa: * Banaka edo binaka nahi den gertaera adierazi * Gai berdinaren inguruan ari direnak pilatu eta ikusi ea elkartu egingo ditugun baten edo azpitaldeak egingo diren * Talde bakoitzak marraztu eta testua idatzi * Testuak ordenatu 2) Era antolatuan gertaerak kontatu: * Guztion artean gertaera desberdinak zerrendatu * Lana banatu * Lanak ordenatu - Gelan idatzitakoa etxeetara eraman eta liburutegian gorde
- 21. POESIA Poesia, esaerak -Ezagupena: Ikasturte bakoitzean 4 edo 5 ezagutu 1.- Aukeratzea: Ahozkoak edo idatziak. Denon artean aukeratu. Zein da idazlea, irakurri, ideia jaso, izenburua arbelean idatzi eta gustukoena zein dugun adierazi.Aukeratu bat. 2.- Lehenengo inpresioak: Zergatik dugun gustoko, poesiak sortutako sentsazioak, sentimenduak, adierazpen politak,… 3.- Entzumena-Irakurketa: Arbelean edo poster batean poesia kopiatu. 4.- Sakondu: Idazlearen asmoa, sintaxia, semantika. 5.- Buruz ikastea: Errepikapena. 6.- Poesia errezitatu-irakurri: * Azpimarratu * Izen bat zenbat aldiz errepikatzen den zenbatu * Hitz bat estali eta asmatu * Poesiako zatiren bat aldatu eta identifikatu zein den 7.- Poesia albumean gorde, ikasleek kopiatu eta etxera eraman. - Ekoizpena:Ereduak, hitzak ordezkatu, eta beste batzu sortu. Bi lerroetako errimak egin euren izenekin, errimak, (Julia es muy feliz cuando teje su tapiz),
- 22. POESIA Asmakizunak, ahokorapiloak Asmakizunak: Konparaketak, metaforak, Ahokorapiloak: Hitz jolasak -Ahoz -Album bat egin eta urtetik urtera albuma handiagotuz joan. -Asmatu
- 23. JOLASAK -Memory (hitzak eta marrazkiak) -Domino -Urkatuaren jolasa -Itsasontzia ……………. beteta -Gurutzegramak -Letra zopa
- 24. LIBURUTEGIAREN ERABILERA • Gehienbat 5 urte eta 1. maila. Baina maila guztietan jarraipena egin behar da. • Mota guztietako liburuak eta materialak eduki. • Gelako liburutegia (45 minutu) * Liburua aukeratu * Bakarkako irakurketa isilean * Irakurritakoa besteekin partekatu (taldeetan): izenburua, zeri buruz hitz egiten duen, gustatu zaizun edo ez, zer da gehien/gutxien gustatu zaizuna. * Altuan ikasle guztientzako irakurri • Liburutegi txokoa Beste aukera batzuekin batera eskeini (margolanen txokoa, idazketa txokoa, mezu txokoa, esperimentu txokoa,…) Liburuaren irakurketa liburutegian lehen hezkuntzako ikasle handiago batek egin dezake.
- 25. ONDORIOAK • 1.- Irakurtze eta idaztearen irakaste-ikaste prozesua ikasgelako dinamika eta aprendizai guztietan txertatu behar da: * Irakurri eta idatzi egiten dugu helburu desberdinak bilatuz. • 2.- Irakurtze eta idazte irakaste-ikaste prozesua eskolako irakasle guztien artean egin behar da. • 3.- Zentzua duten ariketak egiten baditugu, idatzizko hizkuntzaren inguruan gogoeta egiteko aukera izango dugu. • * Ikasleak, kontestu baten barruan ikasiko ditu kodigoa, testua, …. • 4.- Ikasleak espiralean ikasten du. • 5.- Idatzizko hizkuntzaren erabilera desberdinak kontutan izan behar dira: praktikoa, zientifikoa eta literarioa, idazten eta idazten ikasten hasten garenetik. * Ikasleak irakurleak eta idazleak bihurtu behar ditugu,