Kabanata II: Pisikal na Katangian ng Asya
- 2. ARALIN 1: KABUUANG SUKAT, LOKASYON AT HANGGANAN, TOPOGRAPIYA AT KLIMA NG ASYA
- 3. KABUUANG SUKAT NG ASYA Ang Asya ang pinakamalaki sa Pitong kontinente at may pinakamalaking populasyon sa daigdig. Nakalatag ang pangunahing teritoryo nito sa Silangan at Hilagang Hemisphere. Lumulukob ito sa tinatayang 8.7% ng kabuuang sukat ng daigdig at 30% ito ng bahaging kalupaan ng daigdig. Kabuuang sukat: 44.58 million km^2
- 5. LOKASYONAT HANGGANAN Ang hangganan ng Asya ay nailalarawan batay sa konseptong kultural. Ang mga taga Europeo ang nagtakda ng hangganan ng Asya at Europa. Ginamit ang Aegean Sea, Dardanelles Strait, Sea of Marmara, BosporusStrait, Black Sea, Kerch Strait, at Azov Sea bilang hangganan ng Asya at Europe. Pinaghihiwalay ng Red Sea ang Asya at Africa at nagsisilbing likas na hangganan naman ng Asya at rehiyon ng Oceania ang katubigan ng Malay Archipelago.
- 8. Klima - Ito ay tumutukoy sa kalagayan ng atmospera ng isang lupain sa loob ng mahabang panahon. Panahon - Ito ay ang kondisyon ng atmospera sa isang natatanging pook sa loob ng nakatakdang oras.
- 9. PANGKALAHATANG KLIMA NG ASYA Klimang Artic at Subartic - Sa Siberia, nagsisimula ang klima nito sa Artic at subartic climate na may katangiang napakatinding lamig sa panahon ng taglamig;at maiksi, malamig hanggang katamtamang lamig sa panahon ng tag-araw. Ang Siberia ay isa sa pinakamalamig na bahagi ng Hilagang Hemisphere.
- 11. Klimang Tropikal - tropikal naman ang klima sa katimugang India at Timog-Silangang Asya dahil nakalatag ang mga lupaing ito sa ekwador. - ang pinakaaktibong lugar sa daigdig kung saan namumo ang mga bagyo ay nasa hilagang silangan ng Pilipinas at sa timog Japan.
- 13. Klimang Desert - Sa bahaging kanluran ng Asya ay may pangkalahatang klima na hot desert climate. - Matindi ang nararanasang init at katuyuan sa rehiyong ito dahil direkta ang init ng araw.
- 15. Klimang Temperate at Continental - Ang kalakhang bahagi ng Asya ay nakararanas ng apat na uri ng panahon sa buong taon: Tag-init (summer) Taglamig (winter) Tagsibol (spring) Taglagas (fall)
- 16. Klimang Oceanic o Maritime - May mga bahagi rin ng Asya na mayroong maritime o oceanic climate dahil nasa tabing dagat o karagatan ang mga ito. - Ang mga lugar sa Asya na nakararanas nito ay mga nasa gitnang lalitude.
- 19. Karaniwang ikinakategorya ang pisikal na heograpiya ng Asya sa limang rehiyon: 1. Mga kabundukan 2. Mga talampas 3. Mga kapatagan, steppes at mga disyerto 4. Mga kapaligirang tubig-tabang 5. Mga kapaligirang tubig-alat
- 21. KABUNDUKAN Mataas at patusok na anyong lupa na mas mataas kaysa sa burol.
- 22. ANG KABUNDUKAN NG HIMALAYAS ito ay may tinatayang 2,500 kilometro (1,550 milya) na naghihiwalay sa Indian subcontinent sa kalakhang bahagi ng Asya
- 24. Ang bahaging ito ng Himalayas ay kakikitaan ng siyam na pinakamatataas na bundok sa daigdig na may taas na higit sa 7925 metro o 26 000 talampakan.
- 25. MT. EVEREST Kabilang dito ang pinakamataas na bundok sa buong mundo ang Mt. Everest na tradisyonal na tinawag na Sagarmatha na may taas na 8 850 metro o 29 035 talampakan.
- 27. K-2 MOUNTAIN Ito ang pangalawa sa pinakamataas na bundok sa buong mundo na mayroong taas na 8611 metro o 28 251 talampakan.
- 29. MT. KANCHENJUNGA Narito rin ang ikatlo sa pinakamataas na bundok sa daigdig ang Mt, Kanchenjunga na may taas na 8586 metro o 28169 talampakan.
- 31. ANG KABUNDUKAN NG HIMALAYAS Ang kabundukan ng Himalayas ay tinawag na Savage Mountain. Tinawag rin itong Bubong ng Daigdig Binansagan din itong Abode of Snow
- 33. TIEN SHAN MOUNTAINS Ito ay may habang 2 400 kilometro na nagsisilbing hangganan ng Kyrgyzstan at China. Ang katawagang Tien Shan ay nangangahulugang Celestial Mountains sa wikang Chinese.
- 35. VICTORY PEAK Isa sa pinakamataas na bundok sa Tien Shan Mountains na may taas na 7 439 mtro o 24 406 talampakan.
- 36. KHAN TANGIRI PEAK Ito ay pangalawa sa pinakamataas na bundok sa Tien Shan Mountains na may taas na 6 995 metro o 22 949 talampakan.
- 37. URAL MOUNTAINS Bumabagtas ang Ural Mountains sa tinatayang haba na 2 500 kilometro sa hindi tuwid na direksiyong hilaga-patimog mula Russia hanggang Kazakhstan. Itinuturing ito bilang isa sa mga pinakamatandadng kabundukan sa daigdig.
- 39. MT. NORODNAYA ito ang pinakamataas na bundok sa Ural Mountains na ma taas na 1 895 metro o 6 217 talampakan.
- 41. TALAMPAS Mataas na anyong lupa ngunit patag ang ibabaw.
- 42. IRANIAN PLATEAU Ito ay may lawak na higit sa 3.6 milyon km^2 na lumulukob sa kalakhang bahagi ng Iran, Afghanistan, at Pakistan.
- 44. MT. DAMAVAND Ito ang pinakamataas na bundok sa Iranian Plateau na may taas na 5 610 metroo 18 410 talampakan.
- 46. 2 MALAKING DISYERTO NG IRANIAN PLATEAU DASHT-E KAVIR DASHT-E LUT
- 47. DASHT-E KAVIR
- 48. DASHT-E LUT
- 49. DECCANPLATEAU Sakop naman ng DeccaN Plateau ang kalakhang bahagi ng timog India. May pangkalahatang taas ang talampas na 600 metro o 2 000 talampakan Hinahangganan ito ng tatlong kabundukan: ang Satpura Range sa Hilaga, at ang Eastern Ghats, at Western Ghats sa kabilang dako. Ang pangunahing ilog nito ay Godavari River at Krishna River.
- 50. DECCAN PLATEAU
- 52. TIBETAN PLATEAU Ito ay karaniwang itinuturing na pinakamalaki at pinakamataas na lugar sa kasaysayan ng daigdig na may tuwirang panirahan ng tao. Ang talampas na ito ay binansagang Rooftop of the World Ang lawak nito ay halos kalahati ng lawak ng Estados Unidos at may taas na 5 000 metro o 16 400 talampakan mula sa lebel ng dagat.
- 54. Matatagpuan ito sa bahaging timog-kanluran ng China. Isang pinakamahalagang salik sa pagpapanatili ng sistema ng patubig sa mundo ang tibetan Plateau dahil nagtataglay ito ng pinakamaraming glacier.
- 58. KAPATAGAN Malawak na lupaing patag na maaaring sakahan at taniman.
- 59. STEPPE Ito ay may ugat na mababaw o shallow rooted short grasses o tinatawag na maliit na damuhan.
- 60. DISYERTO Ito ay isang pook na tumatanggap ng napakaunting ulan kung kaya bihirang halaman lamang ang naabubuhay dito. Mga sampong dali lamang ng ulan kada isang taon ang pumapatak sa disyerto. Tigang at mabato ang lupa rito.
- 61. WEST SIBERIAN PLAIN Ito ay nasa Central Russia ay itinuturing na isa sa pinakamalalawak na tuloy-tuloy na kapatagang lugar sa mundo. Sumasakop ito mula hilaga hanggang timog sa tinatayang haba na 2 400 kilometro at mula kanluran hanggang silangan sa haba na 1 900 kilometro. Narito ang pinakamalawak na latian (swamp) at bahaging kapatagan sa mundo.
- 64. ANG MGA STEPPE SA CENTRAL ASIA Ito ay nababalutan ng steppe landscape o malalawak na kapatagang walang puno ngunit nababalutan ng damuhan. Ang Mongolia ay nahahati sa ibat ibang steppe zones: ang mountain forest steppe (magubat na bundok) arid steppe (tigang) ang desert steppe (disyerto)
- 66. ARID STEPPE
- 67. DESERT STEPPE
- 68. RUBAL KHALI DESERT Ito ang may pinkamalawak at tuloy-tuloy na maladagat na buhangin sa buong mundo. Nasa katimugang bahagi ito ng Arabian Peninsula na sumasaklaw sa Saudi Arabia, Oman, United Arab Emirates, at Yemen. May lawak itong 650 000 kilometro kuwadrado.
- 71. Ito ay tinawag na Empty Quarter. Isa ito sa pinakatuyong disyerto sa daigdig ngunit noong 1948, nadiskubre ang Al- Ghawar ang may pinakamalaking deposito ng langis sa buong mundo.
- 74. Lawa (lake) Ilog (river) Golpo (gulf) Look (bay) Dagat (sea) Karagatan (ocean) Isang anyong tubig na naliligiran ng lupa. Isang mahaba at makipot na anyong tubig na umaagos patungong dagat. Maaaring magmula ito sa maliit na sapa, itaas ng bundok o sa burol. Anyong tubig na nasa bukana ng dagat na naliligiran din ng lupa ngunit mas malawak ito kaysa sa look. Bahagi ng dagat na halos naliligiran ng lupa. Nagsisilbing daungan ng barko at iba pang sasakyang pandagat. Malaking katawang tubig na maalat ang tubig. Ito ay ang pinakamalaki at pinakamalalim na anyong tubig at maalat ang tubig nito.
- 75. LAKE BAIKAL Ito ay nasa timog Russia Ito ang pinakamalalim na lawa sa mundo na may lalim na 1 620 metro. Taglay ng lawa ang 20% ng tunaw na tubig-tabang sa mundo kung kaya itinuturing itong may pinakamalawak na reserba ng tubig-tabang. Ito rin ang pinakamatandang lawa sa mundo na tinatayang may 25 milyong taon na.
- 79. YANGTZE RIVER Ito ang pinakamahabang ilog sa Asya at pangatlo sa buong mundo (sumunod sa Amazon sa South America at Nile sa Africa). May haba itong 6 300 kilometro na bumabagtas mula sa mga silangang glacier ng Tibetan Plateau hanggang sa bukana nitong nasa East China Sea. Isa ito sa itinuturing na bumubuhay sa China na sumasakop sa 1/5 ng kabuuang sukat ng bansa. Ang lambak-ilog nito ay tahanan ng 1/3 na populasyon ng China at may malaking ambag sa ekonomiya ng bansa.
- 83. TIGRIS AT EUPHRATES Ito ay dumadaloy mula sa mataas na kalupaan ng silangang Turkey at umaagos sa Syria at Iraq at nagwawakas sa Persian Gulf. Ang lupain sa pagitang ng dalawang ilog na tinatawag na Mesopotamia ang sentro ng pinakaunang sibilisasyon sa mundo.
- 86. PERSIAN GULF Ito ay may lawak na higit sa 234 000 kilometro kwadrado. Hinahangganan nito ang Iran, Oman, United Arab Emirates, Saudi Arabia, Qatar, Bahrain, Kuwait, at Iraq. Ang ilalim ng Golpo ng Persia ay tinatayang nagtataglay ng halos kalahati ng reserba ng langis sa buong mundo.
- 88. SEA OF OKHOTSK Ito ay sumasakop sa 1.5 milyong kilometro kuwadrado sa pagitan ng Mainland Russia at Kamchatka Peninsula. Nagyeyelo ang kalakhang bahagi ng dagat sa buwan ng Oktubre hanggang Marso. Hindi nagiging posible ang paglalayag sa dagat sa panahon ng taglamig dahil sa malalking tipak ng yelo rito.
- 91. BAY OF BENGAL Ito ang pinakamalaking look sa mundo na sumasakop sa tinatayang 2,2 milyong kilometro kwadrado at nagsisilbing hangganan ng Bangladesh, India, Sri Lanka, at Myanmar. Maraming malalaking ilog ang nagwawakas sa look kabilang na rito ang Ganges River at Brahmaputra River. Ang basang lupain kung saan nagsasalubong ang Brahmaputra at Ganges sa Bay of Bengal, ang itinuturing na pinakamalaking delta sa buong mundo.
- 93. DEAD SEA Ito ay isa ring lawa na nasa pagitan ng Israel at Jordan. Pinakamababang anyong tubig ito ng mundo na may sukat na 427 metro o 1 401 talampakan below sea level. Isa rin ito sa pinakamaalat na anyong tubig sa mundo kung kaya walang nabubuhay na organismo rito at tinawag itong Dead Sea.
- 96. CASPIAN SEA Ito ang pinakamalawak na lawa sa mundo na may lawak na 371 000 kilometro kuwadrado. Ito ang pinakamalawak na anyong tubig na nakukulong ng lupa sa mundo. Hinahangganan ito ng Kazakhstan sa hilangang-silangan, Russia sa Hilagang-kanluran, Azerbaijan sa kanluran, Iran sa timog, at Turkmenistan sa Timog-silangan.