อุปกรณ์การประพันธ์
- 1. อุปกรณ์การประพันธ์ สัมผัส 1. สัมผัสบังคับ คือ สัมผัสนอกวรรคเป็นได้เฉพาะสัมผัสสระเท่านั้น อาจเรียกว่า สัมผัสนอก 2. สัมผัสไม่บังคับ คือ สัมผัสในวรรคเป็นได้ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสพยัญชนะ อาจเรียกว่าสัมผัสใน สัมผัสสระคือคาที่ประสมสระเดียวกันมีพยัญชนะท้ายมาตราเดียวกัน เช่น ชา นา , คิด กิจ สัมผัสพยัญชนะ คือคาที่ใช้พยัญชนะต้นหน่วยเสียงเดียวกัน เช่น ชาย ชาญ , คราว ครา ครั้ง สัมผัสพยัญชนะ 1. คาคู่ คือการใช้พยัญชนะต้นหน่วยเสียงเดียวกันเรียงติดกัน 2 คา เช่น แจ่มไพจิตรเจิดประจักษ์เป็นหลักชัย 2. คาเทียบคู่ คือ การใช้พยัญชนะต้นหน่วยเสียงเดียวกันเรียงติดกัน 3 คา เช่น ศุกร์สิบสองกุมภาพันของปีนี้ ์ 3.คาเทียมรถ คือ การใช้พยัญชนะต้นหน่วยเสียงเดียวกันเรียงติดกัน 4 คา เช่น มานมุ่งมาดมอบไว้ก็ไม่ผิด 4. คาเทียบรถ คือ การใช้พยัญชนะต้นหน่วยเสียงเดียวกันเรียงติดกัน 5 คา เช่น โสตซึมซับศัพท์เสียงสาเนียงเสนาะ 5.คาทบคู่ คือ การใช้คาคู่เรียงติดกันเป็น 2 คู่ เช่น จะเวียนวัฏฐ์กัลป์กัปป์นับล้านปี 6.คาแทรกคู่ คือ การใช้คาคูโดยมีคาอื่นคันกลาง 1 คา เช่น ่ ่ มากเกินจุดทีจะถามความเฉลย ่ 7. คาแทรกรถ คือ การใช้คาคู่โดยมีคาอื่นคันกลาง 2 คา เช่น ่ โอ้พระคุณสูญลับไม่กลับหลัง สัมผัสสระ 1. คาเคียง คือ การใช้สระเดียวกันเรียงติดกัน 2 คา เช่น ร้อยวาจาเรียงอารมณ์ด้วยพรหมพร 2. คาเทียบเคียง คือ การใช้สระเดียวกันเรียงติดกัน 3 คา เช่น อาจอ้างว้างห่างเหจากเคหา 3. คาทบเคียง คือ การใช้คาเคียงเรียงติดกัน 2 คู่ เช่น ประพฤติตนพ้นคราบบาปวิมุตติ์
- 2. 4. คาแทรกแอก คือ คาเคียงที่มคาอื่นคันกลาง 2 คา เช่น ี ่ สองดนัยพลัดพรากไปไกลจากแดน 5. คาเทียมแอก คือ คาเคียงที่มคาอื่นคันกลาง 1 คา จะต้องอยู่ท้ายวรรค เช่น ี ่ ครูเป็นเพื่อนเป็นพี่แลเป็นแม่ 6. คาแทรกเคียง คือ คาเคียงที่มคาอื่นคันอยู่ 1 คา จะต้องอยู่ต้นหรือกลางวรรค เช่น ี ่ ให้เปลวไฟไหม้มอดมวลโมหะ อร่ามแอร่มจรัสเรื้องรุ้งเรืองฉาย คาเอก คาโท คาเอก คือคาที่มีรูปวรรณยุกต์เอกกากับ เช่น พ่อ แม่ ปู่ ย่า ( อาจใช้คาตายแทนคาเอกก็ได้ ) คาโท คือ คาที่มรูปวรรณยุกต์โทกากับ เช่น น้าน้อย ฟ้าฟืน ี ้ คาเอกโทษ คือ คาซึ่งเดิมใช้รูปวรรณยุกต์โทกากับแต่เปลี่ยนมาใช้รูปวรรณยุกต์เอกกากับ เพื่อให้ถูกตาม ตาแหน่งบังคับ เช่น แห้ง ---- แฮ่ง , ถ้วน---- ท่วน , หญ้า--- ย่า , ให้--- ใฮ่ คาโทโทษ คือ คาซึ่งเดิมใช้รูปวรรณยุกต์เอกกากับแต่เปลี่ยนมาใช้รูปวรรณยุกต์โทกากับเพื่อให้ถูกตาแหน่ง บังคับ เช่น ท่วน--- ถ้วน , ช่วย --- ฉ้วย , ย่า --- หญ้า คาเป็น คาตาย 1. คาที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นไม่มีตวสะกด เช่น ทะลุ สุปิติ ั คาตาย 2. คาที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นหรือยาวที่มตัวสะกดในมาตรากก กด กบ เช่น ี นก – นาก , ลด – ลาด , คบ—คาบ 1. คาที่ประสมด้วยสระเสียงยาว ไม่มีตัวสะกด เช่น นา มี ปู คาเป็น 2. คาที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นหรือยาวที่มตัวสะกดในมาตราแม่ กง กน กม เกย เกอว เช่น ี นง—นาง , ลน—ลาน , คม—คาม , คุย—คาย , สิว-- สาว คาครุ ลหุ คาลหุ คือ คาที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นแล้วไม่มีตัวสะกด คาครุ คือ คาที่ประสมด้วยสระเสียงยาว , คาที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นหรือยาวแล้วมีตัวสะกด
- 3. คานา 1. สักวาขึนต้นด้วยคาว่า สักวา จบด้วยคาว่า เอย ้ 2. ดอกสร้อย ในวรรคแรก คาที่ 1 กับคาที่ 3 จะต้องเป็นคาเดียวกัน คาที่ 2 เป็นคาว่า เอ๋ย 3. กลอนบทละคร 3.1 เมื่อนัน เป็นคานาเมื่อตัวละครในช่วงนั้นเป็นกษัตริย์ ้ 3.2 บัดนัน เป็นคานาเมื่อตัวละครในช่วงนันไม่ใช่กษัตริย์ ้ ้ 3.3 มาจะกล่าวบทไป เมื่อตัวละครเป็นใครก็ได้ที่เด่นในจุดนั้น คาสร้อย (มีเฉพาะในโคลง) จุดประสงค์ของคาสร้อย คือ เพื่อความไพเราะและเพื่อให้ครบความ ข้อบังคับของคาสร้อย ห้ามมีความหมายทั้ง 2 คา และคาสุดท้ายห้ามเป็นคาตาย ตัวอย่าง นางโรยนางรืนขึน ่ ้ ไปเยือน เห็นราชสองหมองเหมือน ดั่งไข้ ทุกวันดุจดวงเดือน ใดดั่ง นี้นา หมองอย่างนี้ข้าไหว้ บอกข้าขอฟัง หนึ่งรา