ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych

•Download as PPT, PDF•
•
Łukasz Budzicz
Łukasz Budzicz
1 of 82
Download to read offline
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych Łukasz Budzicz Instytut Psychologii, UAM
Plan  Główne wnioski z meta-analiz dotyczących różnic międzypłciowych  3 główne hipotezy dotyczące ewolucyjnych źródeł różnic międzypłciowych  Dlaczego sama kultura nie wystarczy do wyjaśnienia różnic międzypłciowych?
Uwagi techniczne 1 Prezentacja dostępna pod adresem: amu.edu.pl/~lbudzicz lukasz.budzicz@gmail.com
Uwaga techniczna 2 Wielkość efektu w d Cohena (grupa X wyższy) Osoba o średnim wyniku z grupy X ma wynik wyższy niż ile procent osób z grupy Y Prawdopodobieństwo, że z dwóch losowo wybranych osób z grupy X i Y, osoba z grupy X będzie miała wyższy wynik 0.0 50% 0.50 0.1 54% 0.53 0.2 58% 0.56 0.3 62% 0.58 0.4 66% 0.61 0.5 69% 0.64 0.6 73% 0.66 0.7 76% 0.69 0.8 79% 0.71 0.9 82% 0.74 1.0 84% 0.76 1.2 88% 0.80 1.4 92% 0.84 1.6 95% 0.87 1.8 96% 0.90 2.0 98% 0.92 2.5 99% 0.96 3.0 99.9% 0.98 za: Robert Coe, It's the Effect Size, Stupid: What effect size is and why it is important http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/00002182.htm
Uwaga techniczna 3  Wszystkie opisywane dalej różnice mają charakter ilościowy, a nie jakościowy
Meta-analiza meta-analiz Hyde  Hyde, J. S. (2005). The gender similarities hypothesis. Am e rica n Psycho lo g ist, 6 0 (6), 581-592.
Meta-analiza meta-analiz Hyde
Zerowe lub bardzo niewielkie (d<0,2) różnice międzypłciowe  Rozmowność  Skuteczność negocjacyjna  Skłonność do pomagania  Styl przywództwa  Skuteczność przywództwa  Aktywność (podskala ekstrawersji)  Towarzyskość (podskala ekstrawersji)  Agresja „psychologiczna”
Zerowe lub bardzo niewielkie (d<0,2) różnice międzypłciowe  Otwartość na doświadczenie  Sumienność  Poczucie własnej wartości  Zadowolenie z życia  Poziom szczęścia  Odsłanianie się przed innymi  Satysfakcja z życia seksualnego  Atrybucje porażek i sukcesów  Preferencje zawodowe
Umiarkowane różnice międzypłciowe (0,2<d<0,6)  Uśmiechanie się (d=-0,40)  Agresja fizyczna (d=0,60)  Pobudzenie na bodźce seksualne (d=0,31)  Asertywność (podskala ekstrawersji) (d=0,51)  Zaufanie (podskala ugodowości) (d=-0,35)
Znaczące różnice międzypłciowe (d>0,6)  Rotacje mentalne (d=0,73 i d=0,56)  Częstotliwość masturbacji (d=0,96)  Postawa względem seksu przelotnego (d=0,81)  Psychomotoryczne  Siła dłoni (d=0,66)  Sprint (d=0,63)  Siła rzutu (d=2,18)
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Nowsze meta-analizy  Huang, C. (2013). Gender differences in academic self-efficacy: a meta- analysis. Euro pe an Jo urnalO f Psycho lo g y O f Educatio n, 28 (1), 1-35.  Poczucie własnej skuteczności w domenie akademickiej (d=0,08)  You, D., Maeda, Y., & Bebeau, M. J. (2011). Gender Differences in Moral Sensitivity: A Meta-Analysis. Ethics & Be ha vio r, 21 (4), 263-282.  Wrażliwość moralna (d=-0,25)
Nowsze meta-analizy  Balliet, D., Li, N. P., Macfarlan, S. J., & Van Vugt, M. (2011). Sex differences in cooperation: A meta-analytic review of social dilemmas. Psycho lo g icalBulle tin, 1 37 (6), 881-909.   Ogólna skłonność do współpracy (d=-0,05)  Współpraca z osobami tej samej płci (d=0,16)  Współpraca z osobami przeciwnej płci (d=-0,22)
Nowsze meta-analizy  Else-Quest, N. M., Higgins, A., Allison, C., & Morton, L. C. (2012). Gender differences in self-conscious emotional experience: A meta-analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 38 (5), 947-981.  Wina (d=-0,27)  Wstyd (d=-0,29)  Zażenowanie (d=-0,08)  Duma (d=-0,01)  Cross, C. P., Copping, L. T., & Campbell, A. (2011). Sex differences in impulsivity: A meta- analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 37 (1), 97-130.  Poszukiwanie wrażeń (d=0,41)  Podejmowanie ryzyka (behawioralne) (d=0,36)  Wrażliwość na nagrodę (d=0,01)  Wrażliwość na karę (d=-0,33)  Kontrola (mierzona kwestionariuszowo) (d=0,08)
Nowsze meta-analizy  Su, R., Rounds, J., & Armstrong, P. (2009). Men and things, women and people: A meta-analysis of sex differences in interests. Psycho lo g icalBulle tin, 1 35(6), 859-884. (N>500,000)  Rzeczy-ludzie (d=0,94)  Badawcze (d=0,26)  Realistyczne (d=0,84)  Artystyczne (d=-0,35)  Społeczne (d=-0,68)  Konwencjonalne (d=-0,33)  Przedsiębiorcze (d=0,04)  Inżynierią (d=1,11)  Nauką (d=0,36)  Matematyką (d=0,34)
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
3 istotne źródła  Zróżnicowana wariancja sukcesu reprodukcyjnego kobiet i mężczyzn w toku historii naturalnej  Adaptacje do ciąży i opieki nad potomstwem  Specjalizacja pracy
Zróżnicowana wariancja sukcesu reprodukcyjnego
 Średni sukces reprodukcyjny w populacji o równej liczbie samców i samic jest zawsze taki sam.  Co może się różnić to zróżnicowanie
Wariancja sukcesu reprodukcyjnego w społecznościach łowiecko-zbierackich i prymitywnych rolniczych  Betzig, L. (2012). Means, variances, and ranges in reproductive success: Comparative evidence. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 33(4), 309-317.
Wariancja sukcesu reprodukcyjnego w społecznościach łowiecko-zbierackich i prymitywnych rolniczych
 Favre, M., & Sornette, D. (2012). Strong gender differences in reproductive success variance, and the times to the most recent common ancestors. Jo urnal o f The o re ticalBio lo g y, 31 0 (0), 43 – 54.  Porównanie genetycznego zróżnicowania mitochondrialnego DNA (dziedziczonego tylko po matce) i zróżnicowania chromosomu Y (dziedziczonego tylko przez synów po ojcu) wskazuje na większe zróżnicowanie tego pierwszego.  Badacze szacują, że w toku historii naturalnej ludzi na 5 odnoszących sukces reprodukcyjny mężczyzn przypadało 7 odnoszących sukces reprodukcyjnych kobiet.
 Najistotniejsze konsekwencje będą się przejawiać w obszarach zachowań:  Seks  Agresja
Seks  Badania nad propozycjami przelotnego seksu  Clark R., Hatfield E. (1989). Gender differences in receptivity to sexual offers. Journal of Psychology and Human Sexuality, 2, 39–55.  Zgoda na przelotny seks: 75 % mężczyzn, 0 % kobiet  Hald G., Hogh-Olesen H., (2010). Receptivity to sexual invitations from strangers of the opposite gender. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 31 , 453–458.  Zgoda na przelotny seks: 38 % mężczyzn, 2 % kobiet  Guéguen N. (2011). Effects of Solicitor Sex and Attractiveness on Receptivity to Sexual Offers: A Field Study. Archive s o f Se xualBe havio r 40 (5 ), 915-919.  Zgoda na przelotny seks: 71 % mężczyzn, 2 % kobiet
Badanie własne na portalu sympatia.pl  Je ste m atrakcyjn , m o d ko bie t , po szukuj m cz yzny doą ł ą ą ę ęż d u sz e g o uk adu typu frie nds-with-be ne fits, zale y m i nał ż ł ż o so bie , któ ra je st czu a, z m ys o wa, nam i tna, a przy tym m o nał ł ę ż z ni cie kawie po g ada . Zainte re so wanych Panó w pro sz oą ć ę ko ntakt lub  Je ste m atrakcyjnym , nie z ale nym m czyzn , po szukujż ęż ą ę ko bie ty do d u sze g o uk adu typu frie nds-with-be ne fits, z ale y m ił ż ł ż na o so bie , któ ra je st cz u a, zm ys o wa, nam i tna, a prz y tymł ł ę m o na z ni cie kawie po g ada . Zainte re so wane Panie pro sz oż ą ć ę ko ntakt
WYNIKI (liczba odpowiedzi przez ok. półtora miesiąca) Ogłoszenie „kobiety”  270 odwiedzin profilu  74 wiadomości  29 „oczek” Ogłoszenie „mężczyzny”  2 odwiedziny profilu  0 wiadomości  0 „oczek”
Seks  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cialPsycho lo g y 8 5 , 85-104.  Mężczyźni wszędzie na świecie deklarowali chęć posiadania większej liczby partnerek seksualnych niż ich rodaczki
Seks  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cialPsycho lo g y 8 5 , 85-104.
Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xua l Be havio r, 38 (5), 631-651.  Siła popędu seksualnego:  ‘‘I have a strong sex drive’’  ‘‘It doesn’t take much to get me sexually excited.’’  Socjoseksualność:  ‘‘Sex without love is OK.’’  ‘‘I can imagine myself being comfortable and enjoying casual sex with multiple partners.’’  ‘‘I would have to be closely attached (emotionally and psychologically) to someone before I’d feel comfortable and fully enjoy having sex with him/her.’’
Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xualBe havio r, 38 (5), 631-651.
Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xualBe havio r, 38 (5), 631-651.
Seks  Betzig, L. (1992) Roman Polygyny. Etho lo g y and So cio bio lo g y, 1 3, 309-349. Cywilizacja Władca Liczba kobiet Jakie kobiety? Babilonu Hammurabi 1000 niewolnic ? Doliny Indusu Udayama Do 16 000 Młode kobiety wolne od chorób i menstruacji Azteków Montezuma 4000 konkubin Młode i piękne kobiety Inków Atahuallpa 1500 w każdym domu dziewic Dobrego pochodzenia, piękne, młode Chińska Fei-Ti 10 000 Bardzo młode kobiety, 5 dni po menstruacji Egiptu Akhenaten 317 Bardzo piękne
Istotne konsekwencje  Prostytucja  Pornografia  Gwałty
Agresja  Korzyści z agresji w społecznościach łowiecko-zbierackich  zasoby obcej grupy  dodatkowe zasoby reprodukcyjne  wyższa atrakcyjność dla kobiet w grupie własnej  Inny stosunek korzyści / kosztów dla mężczyzn
Agresja  Skazani odbywający karę więzienia w Polsce w dniu 31 grudnia 2012  76657 mężczyzn (ok. 97 %)  2356 kobiet (ok. 3 %)  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/2012_grudzien_statystyka_biezaca.pdf
Agresja  Zabójstwa KK 148 §1  Kobiety: 10 %  Zabójstwa KK 148 §2  Kobiety: 3 %  Zabójstwa KK 148 §3  Kobiety: 5 % (1 kobieta i 16 mężczyzn)  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
Agresja  Gwałt  Kobiety: 7 ‰  Kradzieże  Kobiety: 6,5 %  Kradzież z włamaniem  Kobiety: 1 %  Rozbój  Kobiety: 2 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
Agresja  Przestępstwa przeciwko wolności (w tym porwania)  Kobiety: 3,3 %  Znęcanie się nad rodziną  Kobiety: 1,7 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
Agresja  Do 5 lat  Kobiety: 2,8 %  5-15 lat  Kobiety: 4,4 %  25 lat i dożywocie  Kobiety: 2,9 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
Agresja USA 8.9 CHINA 4.6 RUSSIA 6.8 BRAZIL 5.4 INDIA 3.7 MEXICO 5 UKRAINE 6.1 SOUTH AFRICA 2.1 POLAND 3 ENGLAND/WALES 5.5 JAPAN 5.9 TURKEY 3.3 NIGERIA 1.9 AUSTRALIA 7.1 SCOTLAND 4.4 N IRELAND 2.2 Źródło: http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/uk/06/prisons/html/nn2page1.stm
Adaptacje związane z ciążą i opieką nad potomstwem
Zdrowie  Kobiety częściej robią profilaktyczne badania diagnostyczne, wcześniej zgłaszają się do lekarza z dolegliwościami i bardziej przestrzegają zaleceń lekarza. Kobiety więcej kosztują system zdrowotny, nawet biorąc poprawkę na typowo kobiece zagadnienia zdrowotne (np. ciąża, poród).  Ladwig, K.H., Marten-Mittag, B., Formanek, B. and Dammann, G. (2000). Gender differences of symptom reporting and medical health care utilization in the German population, Euro pe an Jo urnalo f Epide m io lo g y , 16, 6, 511– 18.  Mustard, C.A., Kaufert, P., Kozyrskyj, A. and Mayer, T. (1998). Sex differences in the use of health care services, Ne w Eng land Jo urnalo f Me dicine , 338, 23, 1678–83.  Bertakis, K.D., Azari, R., Helms, J.L., Callahan, E.J. and Robbins, J.A. (2000). Gender differences in the utilization of health care services, Jo urnal o f Fam ily Practice , 49, 2, 147–52.  Briscoe, M.E. (1987). Why do people go to the doctor? Sex differences in the correlates of GP consultation, So cialScie nce and Me dicine , 25, 5, 507– 13.  Green, C.A. and Pope, C.R. (1999) Gender, psychosocial factors and the use of medical services: a longitudinal analysis, So cialScie nce and Me dicine , 48, 10, 1363–72.
Ból  W badaniach eksperymentalnych kobiety mają niższy próg bólu, wyżej oceniają natężenie bólu przy takim samym bodźcu, oraz wykazują mniejszą tolerancję na bodźce bólowe.  Kobiety deklarują więcej bólów endogennych niż mężczyźni, oraz więcej chorób bólowych ma wyższe rozpowszechnienie u kobiet.  Fillingim, R. B., King, C. D., Ribeiro-Dasilva, M. C., Rahim- Williams, B., & Riley III, J. L. (2009). Sex, Gender, and Pain: A Review of Recent Clinical and Experimental Findings. The Jo urnalo f Pain, 1 0 (5), 447–485.  Berkley, K. J. (1997). Sex differences in pain. Be havio ral& Brain Scie nce s , 20 (3), 371-391.
Ból  Dwukrotnie więcej receptorów bólowych? http://www.sciencedaily.com/releases/2005/10/051025073319.htm
Wstręt  Kobiety są bardziej wrażliwe na bodźce wywołujące wstręt  Tybur, J. M., Lieberman, D., & Griskevicius, V. (2009). Microbes, mating, and morality: Individual differences in three functional domains of disgust. Jo urnalO f Pe rso nality And So cialPsycho lo g y, 9 7 (1), 103-122.  Wstręt „patogenowy”  Accide ntally to uching so m e o ne ’s blo o dy cut  Finding a hair in yo ur fo o d  Shaking hands with a strang e r who has swe aty palm s  Se e ing m o ld o n so m e le fto ve rs in yo ur re frig e rato r  Wstręt „seksualny”  Bring ing so m e o ne yo u just m e t back to yo ur ro o m to have se x kno wing yo u willne ve r se e the m ag ain  He aring two strang e rs having se x  Walking into a chang ing ro o m and accide ntally se e ing so m e o ne yo ur ag e o f the o ppo site se x nake d  Watching po rno g raphy
Wstręt  Różnice  Źródło: Tybur, J. M., Lieberman, D., & Griskevicius, V. (2009). Microbes, mating, and morality: Individual differences in three functional domains of disgust. Jo urnalO f Pe rs o nality And So cial Psycho lo g y, 9 7 (1), 103-122.
Wstręt  Val, C., Robert, A., & Tamer, R. (2004). Evidence that disgust evolved to protect from risk of disease. Pro ce e ding s O f The Ro yalSo cie ty B: Bio lo g ical Scie nce s, 27 1 . 131-133.
Wstręt  Val, C., Robert, A., & Tamer, R. (2004). Evidence that disgust evolved to protect from risk of disease. Pro ce e ding s O f The Ro yalSo cie ty B: Bio lo g ical Scie nce s, 27 1 . 131-133.
Wstręt  Kobiety odczuwają silniejszy wstręt w pierwszym trymestrze ciąży  Źródło: Fessler, D. M. T., Eng, S. J., & Navarrete, C. D. (2005). Elevated disgust sensitivity in the first trimester of pregnancy: Evidence supporting the compensatory prophylaxis hypothesis. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 26 , 344–351.  Przegląd badań: Oaten, M., Stevenson, R. J., & Case, T. I. (2009). Disgust as a disease-avoidance mechanism. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 35(2), 303-321.
Sen  Kobiety mają płytszy sen i częściej raportują problemy z utrzymaniem snu  Np. Lindberg, E., Janson, C., Gislason, T., Björnsson, E., Hetta, J., & Boman, G. (1997). Sleep disturbances in a young adult population: Can gender differences be explained by differences in psychological status?. Sle e p: Jo urnalO f Sle e p Re se arch & Sle e p Me dicine , 20 (6), 381-387.  Kobiety częściej cierpią na bezsenność (40 % większe ryzyko)  Zhang, B., & Wing, Y. (2006). Sex differences in insomnia: A meta- analysis. Sle e p: Jo urnalO f Sle e p And Sle e p Diso rde rs Re se arch, 29 (1), 85- 93.  Przegląd: Driver, H. S. (2012) Sleep and Gender. The Paradox of Sex and Sleep? [w:] C. Espin, Ch. Molin (red.) The O xfo rd Handbo o k o f Sle e p and Sle e p
Ryzyko  Byrnes, J. P., Miller, D. C., & Schafer, W. D. (1999). Gender differences in risk taking: A meta- analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 25(3), 367-383.
Podejmowanie ryzyka na drodze  Sprawcy wypadków  Kobiety: 20 %  Źródło: http://dlakierowcow.policja.pl/portal/dk/807/47493/Wypadki _drogowe__raporty_roczne.html  Niższe stawki ubezpieczenia OC dla kobiet – nawet 40 %  Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE  http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,9186785,OC___konie c_dyskryminacji_mezczyzn__poczatek_klopotow_.html
Specjalizacja pracy w społecznościach łowiecko- zbierackich
Źródło: Barry, Schegel (1980), za: Mealey, L. (2000) Se x Diffe re nce s: De ve lo pm e ntaland Evo lutio nary Strate g ie s . San Diego: Academic Press
Źródło: Barry, Schegel (1980), za: Mealey, L. (2000) Se x Diffe re nce s: De ve lo pm e ntaland Evo lutio nary Strate g ie s . San Diego: Academic Press
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Test rotacji mentalnych
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Adaptacje poznawcze służące orientacji w terenie  Dzieci w wieku 8-11 lat przebywający w nieznajomym środowisku tworzyli następnie mapy tego środowiska. Mapy chłopców było średnio bardziej złożone i bardziej trafnie odzwierciedlały geometryczne relacje obiektów w terenie (np. X jest względem Y w kierunku południowo- wschodnim).  „Ślepi” sędziowie kompetentni oceniali poziom złożoności map. 29 % map chłopców osiągnęło najwyższy poziom i tylko 7 % dziewczynek (najniższy poziom odpowiednio: 6 % i 23 %)  43 % map dziewczynek zawierało istotne zniekształcenia obiektów w terenie, u chłopców analogiczny wskaźnik wynosił 10 %  Źródło: Matthews, 1987, 1992, (za: Geary, D. C. 1998. Male , fe m ale : The e vo lutio n o f hum an se x diffe re nce s.  Washington, D.C.: American Psychological
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Adaptacje poznawcze służące orientacji w terenie  Mężczyźni uczyli się „drogi” szybciej i w mniejszej liczbie prób. Odtwarzając drogę kobiety używały większej liczby charakterystycznych punktów orientacyjnych (ang. landm arks), a mężczyźni bardziej opierali się na obiektywnych relacjach przestrzennych (szczególnie strony świata), trafniej też raportowali odległość.  Lepsze wyniki w uczeniu się drogi były skorelowane z wyższymi wynikami w testach rotacji mentalnych.  Źródło:  Galea, L. A. M., Kimura, D. (1993). Sex differences in route-learning. Pe rso nality and IdvidualDiffe re nce s, 1 4, 53-65.  Dabbs, J. M., Jr., Chang, E.-L., Strong, R. A., & Milun, R. (1998). Spatial ability, navigation strategy, and geographic knowledge among men and women. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 1 9 , 89-98.
Test badający pamięć lokalizacji obiektów
Daniel, V., Albert, P., Brandy, B., & Julianne, I. (2007). Gender differences in object location memory: A meta-analysis. Psycho no m ic Bulle tin & Re vie w,1 4(1), 23-38.
Adaptacje służące zbieractwu  Pacheco-Cobos, L., Rosetti, M., Cuatianquiz, C., & Hudson, R. (2010). Sex differences in mushroom gathering: Men expend more energy to obtain equivalent benefits. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 31 (4), 289-297. 
Adaptacje służące zbieractwu  Pacheco-Cobos, L., Rosetti, M., Cuatianquiz, C., & Hudson, R. (2010). Sex differences in mushroom gathering: Men expend more energy to obtain equivalent benefits. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 31 (4), 289-297. 
Nie tylko kultura…
Mit zróżnicowanej socjalizacji  Lytton, H., & Romney, D. M. (1991). Parents' differential socialization of boys and girls: A meta-analysis. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 0 9 (2), 267-296.
Mit zróżnicowanej socjalizacji  Lytton, H., & Romney, D. M. (1991). Parents' differential socialization of boys and girls: A meta-analysis. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 0 9 (2), 267-296.
Kulturowo uniwersalne różnice  Np.  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cial Psycho lo g y 8 5 , 85-104.  Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Be havio ral& Brain Scie nce s , 12, 1-49.  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xual Be havio r, 38 (5), 631-651.  Schmitt, D. P. (2005). Sociosexuality from Argentina to Zimbabwe: A 48-nation study of sex, culture, and strategies of human mating. Be havio ral& Brain Scie nce s , 28 (2), 247-275.  Kobiety bardziej zaangażowane w opiekę nad potomstwem; mężczyźni dużo bardziej agresywni; mężczyźni muszą bardziej „zasłużyć” na seks; spostrzegania kobiet i mężczyzn jako innych istot  Źródło: Brown, 1991; za: Pinker S. (2005). Tabula rasa. Spo ry o natur ludzkę ą. Gdańsk: GWP.
Hormony  W czasie cyklu miesięcznego najniższy poziom wykonania testu rotacji mentalnych występuje w fazie folikularnej i w czasie owulacji, a więc wtedy kiedy poziom estrogenów i progesteronu jest najwyższy. Najlepsze wykonanie występuje w czasie menstruacji, a więc wtedy kiedy natężenie tych hormonów jest najniższe.  np. Silverman, I., Phillips, K., (1993). Effects of estrogen changes during the menstrual cycle on spatial performance. Etho lo lo g y and So cio bio lo g y, 1 4, 257–269.  Podanie niektórych hormonów zwiększa poziom wykonania w teście rotacji mentalnych  Stangl, B., Hirshman, E., Verbalis, J., 2011. Administration of dehydroepiandrosterone (DHEA) enhances visual-spatial performance in postmenopausal women. Be havio ral Ne uro scie nce , 1 25 , 742–752.
Hormony  W czasie cyklu miesięcznego najniższy poziom wykonania testu rotacji mentalnych występuje w fazie folikularnej i w czasie owulacji, a więc wtedy kiedy poziom estrogenów i progesteronu jest najwyższy. Najlepsze wykonanie występuje w czasie menstruacji, a więc wtedy kiedy natężenie tych hormonów jest najniższe.  np. Silverman, I., Phillips, K., (1993). Effects of estrogen changes during the menstrual cycle on spatial performance. Etho lo lo g y and So cio bio lo g y, 1 4, 257–269.  Podanie niektórych hormonów zwiększa poziom wykonania w teście rotacji mentalnych  Stangl, B., Hirshman, E., Verbalis, J., 2011. Administration of dehydroepiandrosterone (DHEA) enhances visual-spatial performance in postmenopausal women. Be havio ral Ne uro scie nce , 1 25 , 742–752.
Hormony  Kobiety cierpiące na zespół nadnerczowo-płciowy, (ang. co ng e nital adre nalhype rplasia, CAH)  wyższa ekspozycja maskulinizujących hormonów przede wszystkim w życiu płodowym  W porównaniu do zdrowych kobiet  takie same wyniki na skalach ogólnego IQ  znacząco wyższe wyniki w zadaniu rotacji mentalnych  Resnick, S. M., Berenbaum, S. A., Gottesman, I. I., & Bouchard, T. J., Jr. (1986). Early hormonal influences on cognitive functioning in congenital adrenal hyperplasia. De ve lo pm e ntalPsycho lo g y, 22 , 191 - 198.  5 i 8-latki 2,5 razy dłużej bawiły się samochodami i helikopterem i 2,5 razy krócej lalkami i zestawem kuchennym dla lalek  dużo częściej zajmowały się atletycznymi sportami  Berenbaurn, S. A., & Snyder, E. (1995). Early hormonal influences on childhood sex-typed activity and playmate preferences: Implications for the development of sexual orientation. De ve lo pm e ntalPsycho lo g y, 31 , 31-42.  częściej angażowały się w przepychanki i bijatyki z innymi dziećmi, oraz wolały chłopców jako towarzyszy zabaw (44 % vs. 11 %)  Hines, M., & Kaufman, E R. (1994). Androgens and the development of human sex-typical behavior: Rough-and-tumble play and sex of preferred playmates in children with congenital adrenal hyperplasia (CAH). Child De ve lo pm e nt, 6 5 , 1042- 1053.
Analogie międzygatunkowe
Eksperyment „natury”  Reiner W., Gearhart J., (2004). Discordant sexual identity in some genetic males with cloacal exstrophy assigned to female sex at birth. Ne w Eng land Jo urnalo f Me dicine , 350 , 333-341.  14 osób urodzonych jako chłopcy miało kształtowane chirurgicznie żeńskie narządy płciowe, od urodzenia prawnie uznaną płeć żeńską, oraz było wychowywanych jako dziewczynki.  W drugiej dekadzie życia wszyscy ujawniali umiarkowaną do wyraźnej męskiej tożsamości.
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Podsumowanie  Większość cech psychologicznych ma bardzo podobne natężenie u kobiet i mężczyzn.  Wydaję się, że te cechy psychologiczne, w których obserwuje się znaczące różnice międzypłciowe, można wyjaśnić w dużej mierze jako adaptacje wypromowane przez dobór naturalny w toku historii naturalnej (ale: nie wszystkie znaczące różnice muszą być adaptacjami!).  Nie wyklucza to niemałego wpływu środowiska na kształtowanie tych cech.  Człowiek ma znaczną plastyczność zachowania i choć prawdopodobnie przy pomocy oddziaływań środowiskowych nie da się całkowicie zniwelować psychologicznych różnic międzypłciowych, nie oznacza to, że owe różnice mają jakiekolwiek implikacje moralno-prawne.
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych
Koniec

More Related Content

Ewolucyjne źródła różnic międzypłciowych

  • 2. Plan  Główne wnioski z meta-analiz dotyczących różnic międzypłciowych  3 główne hipotezy dotyczące ewolucyjnych źródeł różnic międzypłciowych  Dlaczego sama kultura nie wystarczy do wyjaśnienia różnic międzypłciowych?
  • 3. Uwagi techniczne 1 Prezentacja dostępna pod adresem: amu.edu.pl/~lbudzicz lukasz.budzicz@gmail.com
  • 4. Uwaga techniczna 2 Wielkość efektu w d Cohena (grupa X wyższy) Osoba o średnim wyniku z grupy X ma wynik wyższy niż ile procent osób z grupy Y Prawdopodobieństwo, że z dwóch losowo wybranych osób z grupy X i Y, osoba z grupy X będzie miała wyższy wynik 0.0 50% 0.50 0.1 54% 0.53 0.2 58% 0.56 0.3 62% 0.58 0.4 66% 0.61 0.5 69% 0.64 0.6 73% 0.66 0.7 76% 0.69 0.8 79% 0.71 0.9 82% 0.74 1.0 84% 0.76 1.2 88% 0.80 1.4 92% 0.84 1.6 95% 0.87 1.8 96% 0.90 2.0 98% 0.92 2.5 99% 0.96 3.0 99.9% 0.98 za: Robert Coe, It's the Effect Size, Stupid: What effect size is and why it is important http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/00002182.htm
  • 5. Uwaga techniczna 3  Wszystkie opisywane dalej różnice mają charakter ilościowy, a nie jakościowy
  • 6. Meta-analiza meta-analiz Hyde  Hyde, J. S. (2005). The gender similarities hypothesis. Am e rica n Psycho lo g ist, 6 0 (6), 581-592.
  • 8. Zerowe lub bardzo niewielkie (d<0,2) różnice międzypłciowe  Rozmowność  Skuteczność negocjacyjna  Skłonność do pomagania  Styl przywództwa  Skuteczność przywództwa  Aktywność (podskala ekstrawersji)  Towarzyskość (podskala ekstrawersji)  Agresja „psychologiczna”
  • 9. Zerowe lub bardzo niewielkie (d<0,2) różnice międzypłciowe  Otwartość na doświadczenie  Sumienność  Poczucie własnej wartości  Zadowolenie z życia  Poziom szczęścia  Odsłanianie się przed innymi  Satysfakcja z życia seksualnego  Atrybucje porażek i sukcesów  Preferencje zawodowe
  • 10. Umiarkowane różnice międzypłciowe (0,2<d<0,6)  Uśmiechanie się (d=-0,40)  Agresja fizyczna (d=0,60)  Pobudzenie na bodźce seksualne (d=0,31)  Asertywność (podskala ekstrawersji) (d=0,51)  Zaufanie (podskala ugodowości) (d=-0,35)
  • 11. Znaczące różnice międzypłciowe (d>0,6)  Rotacje mentalne (d=0,73 i d=0,56)  Częstotliwość masturbacji (d=0,96)  Postawa względem seksu przelotnego (d=0,81)  Psychomotoryczne  Siła dłoni (d=0,66)  Sprint (d=0,63)  Siła rzutu (d=2,18)
  • 13. Nowsze meta-analizy  Huang, C. (2013). Gender differences in academic self-efficacy: a meta- analysis. Euro pe an Jo urnalO f Psycho lo g y O f Educatio n, 28 (1), 1-35.  Poczucie własnej skuteczności w domenie akademickiej (d=0,08)  You, D., Maeda, Y., & Bebeau, M. J. (2011). Gender Differences in Moral Sensitivity: A Meta-Analysis. Ethics & Be ha vio r, 21 (4), 263-282.  Wrażliwość moralna (d=-0,25)
  • 14. Nowsze meta-analizy  Balliet, D., Li, N. P., Macfarlan, S. J., & Van Vugt, M. (2011). Sex differences in cooperation: A meta-analytic review of social dilemmas. Psycho lo g icalBulle tin, 1 37 (6), 881-909.   Ogólna skłonność do współpracy (d=-0,05)  Współpraca z osobami tej samej płci (d=0,16)  Współpraca z osobami przeciwnej płci (d=-0,22)
  • 15. Nowsze meta-analizy  Else-Quest, N. M., Higgins, A., Allison, C., & Morton, L. C. (2012). Gender differences in self-conscious emotional experience: A meta-analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 38 (5), 947-981.  Wina (d=-0,27)  Wstyd (d=-0,29)  Zażenowanie (d=-0,08)  Duma (d=-0,01)  Cross, C. P., Copping, L. T., & Campbell, A. (2011). Sex differences in impulsivity: A meta- analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 37 (1), 97-130.  Poszukiwanie wrażeń (d=0,41)  Podejmowanie ryzyka (behawioralne) (d=0,36)  Wrażliwość na nagrodę (d=0,01)  Wrażliwość na karę (d=-0,33)  Kontrola (mierzona kwestionariuszowo) (d=0,08)
  • 16. Nowsze meta-analizy  Su, R., Rounds, J., & Armstrong, P. (2009). Men and things, women and people: A meta-analysis of sex differences in interests. Psycho lo g icalBulle tin, 1 35(6), 859-884. (N>500,000)  Rzeczy-ludzie (d=0,94)  Badawcze (d=0,26)  Realistyczne (d=0,84)  Artystyczne (d=-0,35)  Społeczne (d=-0,68)  Konwencjonalne (d=-0,33)  Przedsiębiorcze (d=0,04)  Inżynierią (d=1,11)  Nauką (d=0,36)  Matematyką (d=0,34)
  • 18. 3 istotne źródła  Zróżnicowana wariancja sukcesu reprodukcyjnego kobiet i mężczyzn w toku historii naturalnej  Adaptacje do ciąży i opieki nad potomstwem  Specjalizacja pracy
  • 20.  Średni sukces reprodukcyjny w populacji o równej liczbie samców i samic jest zawsze taki sam.  Co może się różnić to zróżnicowanie
  • 21. Wariancja sukcesu reprodukcyjnego w społecznościach łowiecko-zbierackich i prymitywnych rolniczych  Betzig, L. (2012). Means, variances, and ranges in reproductive success: Comparative evidence. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 33(4), 309-317.
  • 22. Wariancja sukcesu reprodukcyjnego w społecznościach łowiecko-zbierackich i prymitywnych rolniczych
  • 23.  Favre, M., & Sornette, D. (2012). Strong gender differences in reproductive success variance, and the times to the most recent common ancestors. Jo urnal o f The o re ticalBio lo g y, 31 0 (0), 43 – 54.  Porównanie genetycznego zróżnicowania mitochondrialnego DNA (dziedziczonego tylko po matce) i zróżnicowania chromosomu Y (dziedziczonego tylko przez synów po ojcu) wskazuje na większe zróżnicowanie tego pierwszego.  Badacze szacują, że w toku historii naturalnej ludzi na 5 odnoszących sukces reprodukcyjny mężczyzn przypadało 7 odnoszących sukces reprodukcyjnych kobiet.
  • 24.  Najistotniejsze konsekwencje będą się przejawiać w obszarach zachowań:  Seks  Agresja
  • 25. Seks  Badania nad propozycjami przelotnego seksu  Clark R., Hatfield E. (1989). Gender differences in receptivity to sexual offers. Journal of Psychology and Human Sexuality, 2, 39–55.  Zgoda na przelotny seks: 75 % mężczyzn, 0 % kobiet  Hald G., Hogh-Olesen H., (2010). Receptivity to sexual invitations from strangers of the opposite gender. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 31 , 453–458.  Zgoda na przelotny seks: 38 % mężczyzn, 2 % kobiet  Guéguen N. (2011). Effects of Solicitor Sex and Attractiveness on Receptivity to Sexual Offers: A Field Study. Archive s o f Se xualBe havio r 40 (5 ), 915-919.  Zgoda na przelotny seks: 71 % mężczyzn, 2 % kobiet
  • 26. Badanie własne na portalu sympatia.pl  Je ste m atrakcyjn , m o d ko bie t , po szukuj m cz yzny doą ł ą ą ę ęż d u sz e g o uk adu typu frie nds-with-be ne fits, zale y m i nał ż ł ż o so bie , któ ra je st czu a, z m ys o wa, nam i tna, a przy tym m o nał ł ę ż z ni cie kawie po g ada . Zainte re so wanych Panó w pro sz oą ć ę ko ntakt lub  Je ste m atrakcyjnym , nie z ale nym m czyzn , po szukujż ęż ą ę ko bie ty do d u sze g o uk adu typu frie nds-with-be ne fits, z ale y m ił ż ł ż na o so bie , któ ra je st cz u a, zm ys o wa, nam i tna, a prz y tymł ł ę m o na z ni cie kawie po g ada . Zainte re so wane Panie pro sz oż ą ć ę ko ntakt
  • 27. WYNIKI (liczba odpowiedzi przez ok. półtora miesiąca) Ogłoszenie „kobiety”  270 odwiedzin profilu  74 wiadomości  29 „oczek” Ogłoszenie „mężczyzny”  2 odwiedziny profilu  0 wiadomości  0 „oczek”
  • 28. Seks  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cialPsycho lo g y 8 5 , 85-104.  Mężczyźni wszędzie na świecie deklarowali chęć posiadania większej liczby partnerek seksualnych niż ich rodaczki
  • 29. Seks  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cialPsycho lo g y 8 5 , 85-104.
  • 30. Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xua l Be havio r, 38 (5), 631-651.  Siła popędu seksualnego:  ‘‘I have a strong sex drive’’  ‘‘It doesn’t take much to get me sexually excited.’’  Socjoseksualność:  ‘‘Sex without love is OK.’’  ‘‘I can imagine myself being comfortable and enjoying casual sex with multiple partners.’’  ‘‘I would have to be closely attached (emotionally and psychologically) to someone before I’d feel comfortable and fully enjoy having sex with him/her.’’
  • 31. Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xualBe havio r, 38 (5), 631-651.
  • 32. Seks  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xualBe havio r, 38 (5), 631-651.
  • 33. Seks  Betzig, L. (1992) Roman Polygyny. Etho lo g y and So cio bio lo g y, 1 3, 309-349. Cywilizacja Władca Liczba kobiet Jakie kobiety? Babilonu Hammurabi 1000 niewolnic ? Doliny Indusu Udayama Do 16 000 Młode kobiety wolne od chorób i menstruacji Azteków Montezuma 4000 konkubin Młode i piękne kobiety Inków Atahuallpa 1500 w każdym domu dziewic Dobrego pochodzenia, piękne, młode Chińska Fei-Ti 10 000 Bardzo młode kobiety, 5 dni po menstruacji Egiptu Akhenaten 317 Bardzo piękne
  • 34. Istotne konsekwencje  Prostytucja  Pornografia  Gwałty
  • 35. Agresja  Korzyści z agresji w społecznościach łowiecko-zbierackich  zasoby obcej grupy  dodatkowe zasoby reprodukcyjne  wyższa atrakcyjność dla kobiet w grupie własnej  Inny stosunek korzyści / kosztów dla mężczyzn
  • 36. Agresja  Skazani odbywający karę więzienia w Polsce w dniu 31 grudnia 2012  76657 mężczyzn (ok. 97 %)  2356 kobiet (ok. 3 %)  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/2012_grudzien_statystyka_biezaca.pdf
  • 37. Agresja  Zabójstwa KK 148 §1  Kobiety: 10 %  Zabójstwa KK 148 §2  Kobiety: 3 %  Zabójstwa KK 148 §3  Kobiety: 5 % (1 kobieta i 16 mężczyzn)  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
  • 38. Agresja  Gwałt  Kobiety: 7 ‰  Kradzieże  Kobiety: 6,5 %  Kradzież z włamaniem  Kobiety: 1 %  Rozbój  Kobiety: 2 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
  • 39. Agresja  Przestępstwa przeciwko wolności (w tym porwania)  Kobiety: 3,3 %  Znęcanie się nad rodziną  Kobiety: 1,7 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
  • 40. Agresja  Do 5 lat  Kobiety: 2,8 %  5-15 lat  Kobiety: 4,4 %  25 lat i dożywocie  Kobiety: 2,9 %  Źródło: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf
  • 41. Agresja USA 8.9 CHINA 4.6 RUSSIA 6.8 BRAZIL 5.4 INDIA 3.7 MEXICO 5 UKRAINE 6.1 SOUTH AFRICA 2.1 POLAND 3 ENGLAND/WALES 5.5 JAPAN 5.9 TURKEY 3.3 NIGERIA 1.9 AUSTRALIA 7.1 SCOTLAND 4.4 N IRELAND 2.2 Źródło: http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/uk/06/prisons/html/nn2page1.stm
  • 42. Adaptacje związane z ciążą i opieką nad potomstwem
  • 43. Zdrowie  Kobiety częściej robią profilaktyczne badania diagnostyczne, wcześniej zgłaszają się do lekarza z dolegliwościami i bardziej przestrzegają zaleceń lekarza. Kobiety więcej kosztują system zdrowotny, nawet biorąc poprawkę na typowo kobiece zagadnienia zdrowotne (np. ciąża, poród).  Ladwig, K.H., Marten-Mittag, B., Formanek, B. and Dammann, G. (2000). Gender differences of symptom reporting and medical health care utilization in the German population, Euro pe an Jo urnalo f Epide m io lo g y , 16, 6, 511– 18.  Mustard, C.A., Kaufert, P., Kozyrskyj, A. and Mayer, T. (1998). Sex differences in the use of health care services, Ne w Eng land Jo urnalo f Me dicine , 338, 23, 1678–83.  Bertakis, K.D., Azari, R., Helms, J.L., Callahan, E.J. and Robbins, J.A. (2000). Gender differences in the utilization of health care services, Jo urnal o f Fam ily Practice , 49, 2, 147–52.  Briscoe, M.E. (1987). Why do people go to the doctor? Sex differences in the correlates of GP consultation, So cialScie nce and Me dicine , 25, 5, 507– 13.  Green, C.A. and Pope, C.R. (1999) Gender, psychosocial factors and the use of medical services: a longitudinal analysis, So cialScie nce and Me dicine , 48, 10, 1363–72.
  • 44. Ból  W badaniach eksperymentalnych kobiety mają niższy próg bólu, wyżej oceniają natężenie bólu przy takim samym bodźcu, oraz wykazują mniejszą tolerancję na bodźce bólowe.  Kobiety deklarują więcej bólów endogennych niż mężczyźni, oraz więcej chorób bólowych ma wyższe rozpowszechnienie u kobiet.  Fillingim, R. B., King, C. D., Ribeiro-Dasilva, M. C., Rahim- Williams, B., & Riley III, J. L. (2009). Sex, Gender, and Pain: A Review of Recent Clinical and Experimental Findings. The Jo urnalo f Pain, 1 0 (5), 447–485.  Berkley, K. J. (1997). Sex differences in pain. Be havio ral& Brain Scie nce s , 20 (3), 371-391.
  • 45. Ból  Dwukrotnie więcej receptorów bólowych? http://www.sciencedaily.com/releases/2005/10/051025073319.htm
  • 46. Wstręt  Kobiety są bardziej wrażliwe na bodźce wywołujące wstręt  Tybur, J. M., Lieberman, D., & Griskevicius, V. (2009). Microbes, mating, and morality: Individual differences in three functional domains of disgust. Jo urnalO f Pe rso nality And So cialPsycho lo g y, 9 7 (1), 103-122.  Wstręt „patogenowy”  Accide ntally to uching so m e o ne ’s blo o dy cut  Finding a hair in yo ur fo o d  Shaking hands with a strang e r who has swe aty palm s  Se e ing m o ld o n so m e le fto ve rs in yo ur re frig e rato r  Wstręt „seksualny”  Bring ing so m e o ne yo u just m e t back to yo ur ro o m to have se x kno wing yo u willne ve r se e the m ag ain  He aring two strang e rs having se x  Walking into a chang ing ro o m and accide ntally se e ing so m e o ne yo ur ag e o f the o ppo site se x nake d  Watching po rno g raphy
  • 47. Wstręt  Różnice  Źródło: Tybur, J. M., Lieberman, D., & Griskevicius, V. (2009). Microbes, mating, and morality: Individual differences in three functional domains of disgust. Jo urnalO f Pe rs o nality And So cial Psycho lo g y, 9 7 (1), 103-122.
  • 48. Wstręt  Val, C., Robert, A., & Tamer, R. (2004). Evidence that disgust evolved to protect from risk of disease. Pro ce e ding s O f The Ro yalSo cie ty B: Bio lo g ical Scie nce s, 27 1 . 131-133.
  • 49. Wstręt  Val, C., Robert, A., & Tamer, R. (2004). Evidence that disgust evolved to protect from risk of disease. Pro ce e ding s O f The Ro yalSo cie ty B: Bio lo g ical Scie nce s, 27 1 . 131-133.
  • 50. Wstręt  Kobiety odczuwają silniejszy wstręt w pierwszym trymestrze ciąży  Źródło: Fessler, D. M. T., Eng, S. J., & Navarrete, C. D. (2005). Elevated disgust sensitivity in the first trimester of pregnancy: Evidence supporting the compensatory prophylaxis hypothesis. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 26 , 344–351.  Przegląd badań: Oaten, M., Stevenson, R. J., & Case, T. I. (2009). Disgust as a disease-avoidance mechanism. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 35(2), 303-321.
  • 51. Sen  Kobiety mają płytszy sen i częściej raportują problemy z utrzymaniem snu  Np. Lindberg, E., Janson, C., Gislason, T., Björnsson, E., Hetta, J., & Boman, G. (1997). Sleep disturbances in a young adult population: Can gender differences be explained by differences in psychological status?. Sle e p: Jo urnalO f Sle e p Re se arch & Sle e p Me dicine , 20 (6), 381-387.  Kobiety częściej cierpią na bezsenność (40 % większe ryzyko)  Zhang, B., & Wing, Y. (2006). Sex differences in insomnia: A meta- analysis. Sle e p: Jo urnalO f Sle e p And Sle e p Diso rde rs Re se arch, 29 (1), 85- 93.  Przegląd: Driver, H. S. (2012) Sleep and Gender. The Paradox of Sex and Sleep? [w:] C. Espin, Ch. Molin (red.) The O xfo rd Handbo o k o f Sle e p and Sle e p
  • 52. Ryzyko  Byrnes, J. P., Miller, D. C., & Schafer, W. D. (1999). Gender differences in risk taking: A meta- analysis. Psycho lo g icalBulle tin, 1 25(3), 367-383.
  • 53. Podejmowanie ryzyka na drodze  Sprawcy wypadków  Kobiety: 20 %  Źródło: http://dlakierowcow.policja.pl/portal/dk/807/47493/Wypadki _drogowe__raporty_roczne.html  Niższe stawki ubezpieczenia OC dla kobiet – nawet 40 %  Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE  http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,9186785,OC___konie c_dyskryminacji_mezczyzn__poczatek_klopotow_.html
  • 54. Specjalizacja pracy w społecznościach łowiecko- zbierackich
  • 55. Źródło: Barry, Schegel (1980), za: Mealey, L. (2000) Se x Diffe re nce s: De ve lo pm e ntaland Evo lutio nary Strate g ie s . San Diego: Academic Press
  • 56. Źródło: Barry, Schegel (1980), za: Mealey, L. (2000) Se x Diffe re nce s: De ve lo pm e ntaland Evo lutio nary Strate g ie s . San Diego: Academic Press
  • 60. Adaptacje poznawcze służące orientacji w terenie  Dzieci w wieku 8-11 lat przebywający w nieznajomym środowisku tworzyli następnie mapy tego środowiska. Mapy chłopców było średnio bardziej złożone i bardziej trafnie odzwierciedlały geometryczne relacje obiektów w terenie (np. X jest względem Y w kierunku południowo- wschodnim).  „Ślepi” sędziowie kompetentni oceniali poziom złożoności map. 29 % map chłopców osiągnęło najwyższy poziom i tylko 7 % dziewczynek (najniższy poziom odpowiednio: 6 % i 23 %)  43 % map dziewczynek zawierało istotne zniekształcenia obiektów w terenie, u chłopców analogiczny wskaźnik wynosił 10 %  Źródło: Matthews, 1987, 1992, (za: Geary, D. C. 1998. Male , fe m ale : The e vo lutio n o f hum an se x diffe re nce s.  Washington, D.C.: American Psychological
  • 62. Adaptacje poznawcze służące orientacji w terenie  Mężczyźni uczyli się „drogi” szybciej i w mniejszej liczbie prób. Odtwarzając drogę kobiety używały większej liczby charakterystycznych punktów orientacyjnych (ang. landm arks), a mężczyźni bardziej opierali się na obiektywnych relacjach przestrzennych (szczególnie strony świata), trafniej też raportowali odległość.  Lepsze wyniki w uczeniu się drogi były skorelowane z wyższymi wynikami w testach rotacji mentalnych.  Źródło:  Galea, L. A. M., Kimura, D. (1993). Sex differences in route-learning. Pe rso nality and IdvidualDiffe re nce s, 1 4, 53-65.  Dabbs, J. M., Jr., Chang, E.-L., Strong, R. A., & Milun, R. (1998). Spatial ability, navigation strategy, and geographic knowledge among men and women. Evo lutio n and Hum an Be havio r, 1 9 , 89-98.
  • 63. Test badający pamięć lokalizacji obiektów
  • 64. Daniel, V., Albert, P., Brandy, B., & Julianne, I. (2007). Gender differences in object location memory: A meta-analysis. Psycho no m ic Bulle tin & Re vie w,1 4(1), 23-38.
  • 65. Adaptacje służące zbieractwu  Pacheco-Cobos, L., Rosetti, M., Cuatianquiz, C., & Hudson, R. (2010). Sex differences in mushroom gathering: Men expend more energy to obtain equivalent benefits. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 31 (4), 289-297. 
  • 66. Adaptacje służące zbieractwu  Pacheco-Cobos, L., Rosetti, M., Cuatianquiz, C., & Hudson, R. (2010). Sex differences in mushroom gathering: Men expend more energy to obtain equivalent benefits. Evo lutio n And Hum an Be havio r, 31 (4), 289-297. 
  • 68. Mit zróżnicowanej socjalizacji  Lytton, H., & Romney, D. M. (1991). Parents' differential socialization of boys and girls: A meta-analysis. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 0 9 (2), 267-296.
  • 69. Mit zróżnicowanej socjalizacji  Lytton, H., & Romney, D. M. (1991). Parents' differential socialization of boys and girls: A meta-analysis. Psycho lo g ical Bulle tin, 1 0 9 (2), 267-296.
  • 70. Kulturowo uniwersalne różnice  Np.  Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Jo urnalo f Pe rso nality and So cial Psycho lo g y 8 5 , 85-104.  Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Be havio ral& Brain Scie nce s , 12, 1-49.  Lippa, R. (2009). Sex Differences in Sex Drive, Sociosexuality, and Height across 53 Nations: Testing Evolutionary and Social Structural Theories. Archive s O f Se xual Be havio r, 38 (5), 631-651.  Schmitt, D. P. (2005). Sociosexuality from Argentina to Zimbabwe: A 48-nation study of sex, culture, and strategies of human mating. Be havio ral& Brain Scie nce s , 28 (2), 247-275.  Kobiety bardziej zaangażowane w opiekę nad potomstwem; mężczyźni dużo bardziej agresywni; mężczyźni muszą bardziej „zasłużyć” na seks; spostrzegania kobiet i mężczyzn jako innych istot  Źródło: Brown, 1991; za: Pinker S. (2005). Tabula rasa. Spo ry o natur ludzkę ą. Gdańsk: GWP.
  • 71. Hormony  W czasie cyklu miesięcznego najniższy poziom wykonania testu rotacji mentalnych występuje w fazie folikularnej i w czasie owulacji, a więc wtedy kiedy poziom estrogenów i progesteronu jest najwyższy. Najlepsze wykonanie występuje w czasie menstruacji, a więc wtedy kiedy natężenie tych hormonów jest najniższe.  np. Silverman, I., Phillips, K., (1993). Effects of estrogen changes during the menstrual cycle on spatial performance. Etho lo lo g y and So cio bio lo g y, 1 4, 257–269.  Podanie niektórych hormonów zwiększa poziom wykonania w teście rotacji mentalnych  Stangl, B., Hirshman, E., Verbalis, J., 2011. Administration of dehydroepiandrosterone (DHEA) enhances visual-spatial performance in postmenopausal women. Be havio ral Ne uro scie nce , 1 25 , 742–752.
  • 72. Hormony  W czasie cyklu miesięcznego najniższy poziom wykonania testu rotacji mentalnych występuje w fazie folikularnej i w czasie owulacji, a więc wtedy kiedy poziom estrogenów i progesteronu jest najwyższy. Najlepsze wykonanie występuje w czasie menstruacji, a więc wtedy kiedy natężenie tych hormonów jest najniższe.  np. Silverman, I., Phillips, K., (1993). Effects of estrogen changes during the menstrual cycle on spatial performance. Etho lo lo g y and So cio bio lo g y, 1 4, 257–269.  Podanie niektórych hormonów zwiększa poziom wykonania w teście rotacji mentalnych  Stangl, B., Hirshman, E., Verbalis, J., 2011. Administration of dehydroepiandrosterone (DHEA) enhances visual-spatial performance in postmenopausal women. Be havio ral Ne uro scie nce , 1 25 , 742–752.
  • 73. Hormony  Kobiety cierpiące na zespół nadnerczowo-płciowy, (ang. co ng e nital adre nalhype rplasia, CAH)  wyższa ekspozycja maskulinizujących hormonów przede wszystkim w życiu płodowym  W porównaniu do zdrowych kobiet  takie same wyniki na skalach ogólnego IQ  znacząco wyższe wyniki w zadaniu rotacji mentalnych  Resnick, S. M., Berenbaum, S. A., Gottesman, I. I., & Bouchard, T. J., Jr. (1986). Early hormonal influences on cognitive functioning in congenital adrenal hyperplasia. De ve lo pm e ntalPsycho lo g y, 22 , 191 - 198.  5 i 8-latki 2,5 razy dłużej bawiły się samochodami i helikopterem i 2,5 razy krócej lalkami i zestawem kuchennym dla lalek  dużo częściej zajmowały się atletycznymi sportami  Berenbaurn, S. A., & Snyder, E. (1995). Early hormonal influences on childhood sex-typed activity and playmate preferences: Implications for the development of sexual orientation. De ve lo pm e ntalPsycho lo g y, 31 , 31-42.  częściej angażowały się w przepychanki i bijatyki z innymi dziećmi, oraz wolały chłopców jako towarzyszy zabaw (44 % vs. 11 %)  Hines, M., & Kaufman, E R. (1994). Androgens and the development of human sex-typical behavior: Rough-and-tumble play and sex of preferred playmates in children with congenital adrenal hyperplasia (CAH). Child De ve lo pm e nt, 6 5 , 1042- 1053.
  • 75. Eksperyment „natury”  Reiner W., Gearhart J., (2004). Discordant sexual identity in some genetic males with cloacal exstrophy assigned to female sex at birth. Ne w Eng land Jo urnalo f Me dicine , 350 , 333-341.  14 osób urodzonych jako chłopcy miało kształtowane chirurgicznie żeńskie narządy płciowe, od urodzenia prawnie uznaną płeć żeńską, oraz było wychowywanych jako dziewczynki.  W drugiej dekadzie życia wszyscy ujawniali umiarkowaną do wyraźnej męskiej tożsamości.
  • 77. Podsumowanie  Większość cech psychologicznych ma bardzo podobne natężenie u kobiet i mężczyzn.  Wydaję się, że te cechy psychologiczne, w których obserwuje się znaczące różnice międzypłciowe, można wyjaśnić w dużej mierze jako adaptacje wypromowane przez dobór naturalny w toku historii naturalnej (ale: nie wszystkie znaczące różnice muszą być adaptacjami!).  Nie wyklucza to niemałego wpływu środowiska na kształtowanie tych cech.  Człowiek ma znaczną plastyczność zachowania i choć prawdopodobnie przy pomocy oddziaływań środowiskowych nie da się całkowicie zniwelować psychologicznych różnic międzypłciowych, nie oznacza to, że owe różnice mają jakiekolwiek implikacje moralno-prawne.