2. Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak
anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir.
Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip
ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır. Yani
eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya
dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde
bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir. Yargı
bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur.
Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman
gerekli değildir.
3. ü
Cümlede kip ve zaman bildirerek yargıyı
ortaya koyan temel unsurdur. Tek başına
cümle özelliği gösterir. Diğer öğeler yüklemin
tamamlayıcı öğeleridir.
Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir
öğeye soru soramayız. Onu çekimli durumda
bulunan sözcüklerden anlarız.
4. ÖԱ
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi
yapan ya da oluş içinde bulunan öğedir. Cümlenin
temel öğesidir. Ancak her cümlede bulunmak
zorunda değildir.
Cümlede özneyi bulmak için
yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız. Ancak
özellikle “ne” sorusu, nesneyi bulmak için de
sorulduğundan, biz özne sorusunu yükleme
değişik biçimde sorarız.
5. ÖRNEK
“ Ben akşam eve gideceğim.“
• Cümlesinde gideceğim kelimesi yapılan işi
belirttiği için cümlenin yüklemidir.
• üe sorulan kim sorusunun cevabı ben
olduğu için ben kelimesi cümlenin öznesidir.
6. Nesne
Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen
öğedir. üe sorulan “kimi, neyi,
ne” sorularına cevap verir.
Nesneler hal ekini alıp almamalarına göre iki
grupta incelenir.
7. 1. Belirtili Nesne
Nesne görevinde bulunan söz, “-i” hal ekini
almışsa, nesneye belirtili nesne denir. üe
sorulan “neyi, kimi” sorularını sorarak bulunan
kelime belirtili nesnedir.
8. ÖRNEK
• “Çiçekleri annesine verdi.”
cümlesinde “Çiçekleri” nesnesi “-i” hal eki
aldığından belirtili nesnedir.
• “Elbiseyi çok beğendi.” cümlesinde elbiseyi
kelimesi “-i” hal eki aldığı için belirtili nesnedir.
9. • “vurduğu top camı kırdı.” cümlesinde camı
kelimesi “-i” hal eki aldığı için cümlenin belirtili
nesnesidir.
• “Yemeği çok tuzlu yaptığı için herkes aç kaldı.”
cümlesinde yemeği kelimesi “-i” hal eki aldığı
için belirtili nesnedir.
10. 2. Belirtisiz Nesne
Nesne görevinde bulunan söz “-i” hal ekini
almamışsa nesne, belirtisiz nesnedir. ÖԱ
bulunduktan sonra yükleme “ne,kim” soruları
sorularak bulunur.
11. ÖRNEK
• “Annesi için çiçek topladı.”
ÖԱ bulunduktan sonra yükleme sorulan
“ne?” sorusuna cevap verilen kelime “çiçek”
kelimesi belirtisiz nesnedir.
• “Babam ev için alışveriş yaptı.” cümlesinde
özne bulunduktan sonra yükleme sorulan
“ne?” sorusuna cevap veren kelime “alışveriş”
kelimesi belirtisiz nesnedir.
12. DOLAYLI TÜMLEÇ
üin yöneldiği, bulunduğu, çıktığı yeri
gösteren öğedir. üe sorulan “-e”, “-de”
ve “-den” hal eklerini alan sorulara aynı ekleri
alarak cevap veren sözcük ya da söz öbekleri
dolaylı tümleç görevinde bulunur. Soruların ve
cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu
bunun diğer öğelerle karışmasına engel olur.
Bunu örneklerle açıklayalım.
13. ÖRNEK
• “Elindeki kitap ve defterleri bana verdi.”
cümlesinde altı çizili öğeyi bulabilmek için
yükleme “kime” sorusunu soruyoruz. Soru da
cevap da aynı eki almış. Öyleyse “bana” sözü
dolaylı tümleçtir.
14. • “O, iki gün önce buradan ayrıldı.”
cümlesinde altı çizili öğe “nereden”
sorusuna cevap vererek dolaylı tümleç olmuş.
• “Senin de gelmeni yürekten isterdim.”
cümlesinde altı çizili öğe “nasıl” sorusuna
cevap verdiğinden dolaylı tümleç değildir.
15. ÖRNEKLER
• “Evde yapılan yemekleri beğenmeyince kızdı.”
Cümlesinde yükleme sorulan “nerede?
Sorusuna cevap veren evde kelimesi dolaylı
tümleç, “neyi?” sorusuna cevap veren
yemekleri kelimesi ise cümlenin belirtili
nesnedir.
16. • “ Kahvede çay içerken bir yandan da gazete
okuyordu.”
cümlesinde “nerede?” sorusuna cevap
veren “kahvede” kelimesi dolaylı tümleç,
“neyi?” sorusuna cevap veren “gazete”
kelimesi ise belirtisiz nesnedir.
