5. Prodhimi me shkrirje (derdhje) ose
fonderia
është
proces i prodhimit të
gjysmëprodukteve
dhe
produkteve
të
gatshme, që konsiston në mbushjen e
formave (kallupeve) me material të shkrirë.
Produkti që përftohet pas ngurtësimit
(kristalizimit) të materialit të shkrirë quhet
derdhje.
Prodhimi me derdhje është një nga
metodat më të vjetra dhe më të përhapura për
prodhimin
e
gjysmëprodukteve
dhe
produkteve të gatshme që gjejnë përdorim të
gjërë gati në të gjitha degët e industrisë.
6. Në literaturë ekzistojnë të dhëna se
derdhja si proces i prodhimit të pjesëve të
ndryshme është përdorë afro 4500 vjet para
erës së re.
Për mjeshtrinë e derdhjes në mënyrë të
shkruar, për herë të parë përmendet në
veprën „De re metallica“ në vitin 1550 nga
Georgius Agricola.
Gjatë shekullit të XVIII, XIX dhe veçmas
gjatë shekullit XX derdhja arrin të zhvillohet
në baza shkencore dhe teknike dhe si
rrjedhim i kësaj përmirësohet dukshëm edhe
cilësia e produkteve të derdhura që gjejnë
përdorim industrial.
14. Gjysmëproduktet
dhe produktet e
gatshme të derdhura, në literaturë emërtohen
edhe me këto emërtesa:
-gjysmëprodukte ose lingota, që shkojnë
në përpunim të mëtejmë dhe kryesisht në
përpunim me deformim (afro 85%),
-produkte të gatshme (near net shaped
ose net shaped, afro 15%).
Lingota
Lingota
Produkte të gatshme
Produkte të gatshme
15. Vlen të theksohet se pjesët e derdhura
përbëjnë
rreth
80%
të
makinave
metalprerëse, 72% të makinave të tekstilit,
68% të pajisjeve të petëzimit(laminimit), 58%
të traktorëve e kështu me radhë. Pra, në
literaturë gjenden të dhëna se pjesët e
derdhura përbëjnë afërsisht gjysmën e e
masës së makinave dhe mekanizmave.Në
industrinë automobilistike, derdhja është
metoda më e përfaqësuar e përpunimit me
pjesëmarrje prej afro 20% (prej të cilave 40% e
pjesëve janë nga dedhjet e çelikut,
përkatësisht gizës dhe 60% nga lidhjet e
aluminit). Në një automobil të zakonshëm ka
16. 1-shtëpiza e alternatorit
2-blloku i motorit
3-shtëpiza e mekanizmit të transmisionit
4-shtëpiza e diferencialit
5-cilindrat frenues
6-disqet frenues
7-brava
8-dorëzat e bravës
9-bandazhi
10-gypa hyrës dhe dalës
11-pompa e ujit
12-rrjeta e përparme
17. Përparësitë e prodhimit me derdhje në
krahasim me metodat tjera të përpunimit janë:
-produktet e derdhura kanë kosto më të ulët
në krahasim me produktet e prodhuara me
metoda tjera,
-derdhjet mund të kenë forma nga më të
thjeshtat deri tek më të ndërlikuarat, që nuk
mund të prodhohen me asnjë metodë tjetër,
-mund të prodhohen produkte me masë
(peshë) prej disa gramëve (gr) deri në disa
tonelata (t) dhe me përmasa mikro dhe
makrometrike,
-forma dhe përmasat e derdhjeve janë
shumë të afërta me ato nominale (near net
shaped), ashtu që shtesat për përpunim mekanik
janë shumë të vogla, ose nuk ka nevojë për
pëerpunim mekanik (net shaped),
18. -prodhimit
me
derdhje
mund
ti
nënshtrohen pjesa dërmuese e materialeve
metalike dhe lidhjeve (përlidhave) të tyre,
-proceset
kryesore
mund
të
mekanizohen dhe automatizohen dhe si
rrjedhim rritet produktiviteti,
-derdhjet që nuk i plotësojnë kërkesat e
specifikuara, përkatësisht derdhjet që dalin
jashtë përdorimit, mund të kalojnë në
shfrytëzim, duke u shkrirë përsëri,
-makineritë dhe pajisjet që përdoren janë
të thjeshta.
19. Mangësitë- të metat e përpunimit me
derdhje janë:
-prania e poreve në brendësinë e
produkteve të derdhura,
-vetitë e dobëta mekanike,
-preciziteti
jo
i
lartë
përmasor
(dimensional)
-cilësia jo e mirë e sipërfaqes,
-kushtet
e
vështira
prodhuese
(mikroklima jo e përshtatshme),
-ndikimi ndaj ndotjes së mjedisit, etj.
20. Duke i marrë parasysh avantazhet e
përpunimit me derdhje, rrjedh se kjo metodë e
përpunimit ka përdorim të madh në botë.
21. Materialet që përpunohen me derdhje
Për përpunim me derdhje janë të
përshtatshëm metalet dhe lidhjet (përlidhat) e
tyre që karakterizohen me:
-aftësi të lartë për shkrirje.
-aftësi të lartë për derdhje.
Me derdhje mund të përpunohet:
-giza
-çeliku
-alumini dhe lidhjet e tij,
-bakri dhe lidhjet e tij,
-magnezi dhe lidhjet e tij, etj.
22. Prej të gjitha materialeve metalike, giza
përdoret më së shumti për prodhimin e
produkteve të derdhura, figura në vazhdim.
23. Metodat e derdhjes
Për të realizuar një derdhje, përkatësisht
për të përftuar një produkt me derdhje, metali
i shkrirë duhet të derdhet në një formë të
posaçme. Këto forma përgatiten prej
materialesh të ndryshme dhe në varësi nga
kjo, dallohet:
-derdhja në forma prej dheu
-derdhje në forma metalike (kokilje).
Derdhja në forma prej dheu (përzierje për
formim) është metoda më e përhapur,
universale dhe praktikisht e vetmja metodë
për derdhje me përmasa të mëdha.
24. Vlen të theksohet se rreth 80% e
derdhjeve përgatiten me këtë metodë. Kjo
metodë e derdhjes përdoret kryesisht në
prodhimin individual.
Format që përgatiten prej dheu mund të
përdoren vetëm për një derdhje (vetëm një
herë) ose për më shumë derdhje (shumë
herë).
Format që përdoren vetëm një herë
përgatiten prej përzierjeve: rërë-argjil, rërërrëshirë, rërë qeramikë, etj. Këto forma mund
të jenë me trashësi të madhe (vëllimore) ose
me trashësi të vogël (kore ose guaskë).
25. Format që përgatiten për disa dhjetra
derdhje, përgatiten nga shamoti, asbesti,
grafiti etj., dhe ndryshe quhen edhe forma
gjysmëkonstante.
Format që përgatiten për disa qindra ose
mijëra dedhje, zakonisht përgatiten nga metali
dhe ndryshe mund të quhen edhe forma
konstante. Këto forma përgatiten prej gize ose
çeliku.
Format
(kallëpet)
metalike
kanë
prodhueshmëri të lartë dhe shërbejnë për
prodhimin e pjesëve të sakta me shtesa
minimale për përpunim mekanik.
26. Në varësi të mënyrës së bartjes së
metalit të shkrirë deri te linja e formave
(kallëpeve) për derdhje, dallohet:
-derdhja manuale,
-derdhja automatike.
Derdhja manuale
36. Derdhja në forma guaskore
Përforcuesi
Rëra me
elemente
lidhëse
polimerike
Modeli
ArkaStafa
Trajta
guaskore
Bashkimi
Termometri
Ndarja e trajtës
guaskore nga modeli
Furra
Rëra ose sfera
metalike
EnaKutia
Përforcuesi
37. Derdhja precize (e saktë)
Forma për
përgatitjen e
modelit
Modeli
nga dylli
Injektimi i
dyllit ose
rrëshirës
Nxjerrja e
modelit nga
forma
Nxehja
Bashkimi i
modeleve në
trajtën e pemës
Zhytja e pemës
në suspension
argjilor
Veshja me suvajë
kuarcore
Nxehja
Produkti i
derdhur
Krijimi i modelit
guaskor
Shkrirja e dyllit
(rrëshirës)
Derdhja e
metalit të
shkrirë
Shkundja
(shkatërrimi) i
modelit guskor
Modeli
38. Derdhja nën presion
Derdhja nën presion realizohet në dy
varianta:
-derdhja në komorë (dhomë) të nxehtë,
-derdhja në komorë (dhomë) të ftohtë.
Derdhja nën prsion përdoret për prodhim
në seri të mëdha të detaleve, me gjeometri të
ndërlikuar dhe me mure të holla. Përftimi i
këtyre pjesëve në kallëpe metalik me derdhje
natyrale është i pamundur për shkak të
ftohjes së shpejtë. Detalet e përftuara me
dedhje nën presion janë me përmasa të
sakta.
42. Në literaturë përmenden edhe metoda
tjera të derdhjes si psh.:
-derdhja në vakum
Forma
(kallëpi)
Hapsira
brenda
formës
(kallëpit)
Vakumi
Vrima
Derdhja
Metali i
shkrirë
Furra
induktive
43. Derdhja me model të shkrishëm
Bashkimi i dy
pjesëve të
kallëpit
Përforcimi
Furra
Mbushja
me polistiren
Veshja e modelit
me material
zjarrdurues
Polistireni i
ekspanduar
Metali i
shkrirë
EnaKutia
Rëra
44. Derdhja në gropa të hapura në tokë
Kjo metodë e përpunimit me derdhje
përdoret për përftimin e pjesëve të derdhura
me përmasa dhe peshë të madhe, deri në
400.000kg.
G=216t onelata
H=6.14m
D=6.6m
G=11.5 tonelata
45. Derdhja e metalit të nxehur ndërmjet vijës
likuidus dhe solidus (Thixocasting –SemiSolid-Metal-Casting)
46. Kjo metodë e derdhjes realizohet duke
kombinuar aftësinë derdhëse të materialit dhe
veprimin
e
deformimit,
përkatësisht
ngjeshjes.
Forma
Zgavra
e
formës
Detali
Deformimi
Nxjerrësi i
detalit
Derdhja e metalit të
shkrirë
Ngjeshja e metalit të
shkrirë
Nxjerrja e
detalit
47. Procesi i përftimit të pjesëve të derdhura
Procesi teknologjik i prodhimit të
derdhjeve përfshin një numër të madh
procesesh të veçanta si psh.:
-përgatitja e modeleve,
-shkrirja,
-derdhja në forma (kallëpe),
-përpunimi i mëtejmë i derdhjeve,
-kontrolli etj.
48. Përveç këtyre proceseve kryesore
teknologjike, ekzistojnë edhe të ashtuquajturit
procese ndihmëse, si:
-tharja e formave (kallëpeve),
-përpunimi termik i derdhjeve,
-transporti,
-shenjimi (shënimi-markimi),
-deponimi etj.
Nga kjo që është përmend më lartë,
konstatohet se hartimi i procesit teknologjik
të derdhjes është shumë i ndërlikuar.
49. Procesi i prodhimit me derdhje dhe procesi
teknologjik i derdhjes (fonderisë)
Procesi teknologjik i derdhjes
Procesi i prodhimit
me derdhje
Lingota