1. - je osnovna jedinica građe i funkcije živih bića.
Smatra se da je prva ćelija nastala
prije 3,5 do 4 milijarde godina.
2. • Ćelijski svijet se dijeli na : prokariote i eukariote.
PROKARIOTI su mali jednoćelijski organizmi, obično
manji od 1 mikrometra. Jednostavnije su strukturne
organizacije jer nemaju jedro niti ćelijske organele.
Ćelije EUKARIOTA mogu biti samostalni jednoćelijski
organizmi (praživotinje:ameba, papučica, bičaši) ili grade
tkiva i sisteme organa, te čine višećelijski organizam.
6. U ćeliji osim neorganskih materija nalaze
se i organska jedinjena koja sadrze C pa
se nazivanju ugljenikova jedinjenja.
U svojim jedinjenjima C je četvorovalentan
jer je atom ugljenika u stanju da formira
4 kovalentne veze.
Sva ova jedinjenja imaju skelet izgrađen
od ugljenikovih atoma za koji su vezani
atomi drugih elemenata, obrazujući
lančanu ili prstenastu strukturu .
8. UGLJENI HIDRATI – opšta formula: (CH2O)n
su organska jedinjena gdje su za skelet ugljenikovih
atoma vezani atomi vodonika i kiseonika u odnosu 1:2:1.
U svom molekulu sadrže aldehidnu ili keto grupu, pa
kažemo da su ugljeni hidrati polihidroksilni aldehidi ili
ketoni ili jedinjena koja daju ove derivate prilikom
hidrolize.
Imaju više funkcija u ćeliji : predstavljaju izvor energije,
deponovani su oblik hemijske energije, strukturni su
elementi ćelijskog zida i ćelijskih membrana.
10. MONOSAHARIDI -
su prosti šećeri koji se hidrolizom ne mogu dalje
razlagati, a oksidacijom daju ugljen-dioksid i vodu,
krajnje produkte iz kojih i nastaju, pri čemu se oslobađa
energija.
Monosaharidi su optički aktivna jedinjena - obrću ravan
polarizovane svjetlosti u lijevo ili desno.
Prema broju ugljenikovih atoma mogu biti bioze, trioze,
tetroze, pentoze (riboza, dezoksiriboza), heksoze
(glukoza, galaktoza, fruktoza).
11. OLIGOSAHARIDI –
se sastoje od 2 do 10 monosaharida i prema njihovom
broju to su : disaharidi, trisaharidi, tetrasaharidi.
Najpoznatiji disaharidi su : maltoza, laktoza i saharoza.
Pentoza
Hektoza
12. POLISAHARIDI –
su složeni šećeri sastavljeni od više molekula
monosaharida međusobno povezanih O2 mostovima u
duge lance.
Da li se sastoje iz jednog ili više vrsta monosaharida
dijele se na homoglukane i heteroglukane.
Prema funkciji koju obavljaju u organizmu razlikujemo
rezervne i strukturne.
Rezervni su biljni skrob (u zrnima žitarica, krtolama,
podzemnim stablima)-hidrolizom daje dva strukturna
oblika: amiloza i amilopektin, i životinjski glikogen (u jetri
i mišićima).
Strukturni polisaharidi su i strukturni elementi ćelijskog
zida i vezivnog tkiva. Najznačajniji su: celuloza, hitin,
agar, heparin, hijaluronska kiselina...
13. AMINOKISELINE –
su osnovni gradivni elementi proteina iz kojih nastaju
putem hemijske ili enzimatske hidrolize.
To su složeni molekuli izgrađeni od jednog centralnog
atoma ugljenika povezanog sa atomom vodonika i tri
funkcionalne grupe.
Jedna grupa je uvijek karboksilna ( -COOH ) i ona
aminokiselini daje svojstva slabe kiseline.
Druga je aminogrupa ( -NH2 ), zbog koje aminokiselina
ima karakteristike slabe baze.
Treća grupa je radikal ( R ) pa se na osnovu njega dijele
na: polarne i nepolarne.
14. Biološka klasifikacija ih dijeli na:
esencijalne (bitne) i neesencijalne (nebitne).
Esencijalne su neophodne za rast i razviće heterotrofnih
organizama jer ih oni sami ne mogu sintetizovati u dovoljnoj
mjeri ili ne dovoljno brzo pa se moraju unositi hranom.
To su:
arginin, treonin, histidin, valin, leucin,
izoleucin, lizin, metionin, fenilalanin i triptofan.
15. Neesencijalne se mogu izgraditi u samom organizmu i to
su:
alanin, asparagin, asparaginska kiselina, cistein,
glutamin, glutaminska kiselina, glicin, prolin,
serin i tirozin.
16. AZOTNE BAZE –
su jedinjenja u čijoj se osnovi nalazi prsten izgrađen od
ugljenika i azota. Aminogrupa, koju ovi molekuli nose
daje im osobine baza. Azotne baze su sastojci mnogih
važnih molekula u ćeliji. Glavne su komponente
nukleotida koji grade nukleinske kiseline.
17. MASTI ILI LIPIDI –
Sastoje se od tri molekula viših masnih kiselina
(stearinska, palmitinska, oleinska) koji su vezani za
molekul trohidroksilnog alkohola glicerola.
Osnovna karakteristika lipida je da su hidrofobni
tj.odbijaju molekule vode pa se u vodi ne rastvaraju.
Rastvaraju se u organskim rastvaračima: etar, benzin,
benzol, hloroform...
Imaju više bioloških funkcija: strukturni su sastojci
ćelijske membrane i membrana ćelijskih organela, imaju
ulogu izolatora (potkožno masno tkivo), oko nekih
organa (bubrezi) su zaštitni omotač, u ćeliji predstavljaju
izvor energije.
18. Na osnovu fizičkih i hemijskih osobina masti se dijele
na:
Proste ili trigliceridi (loj, ulja, voskovi) su estri
trohidroksilnog alkohola glicerola sa tromolekularnim
masnim kiselinama koje mogu biti iste ili različite.
Najpoznatiji voskovi su: lanolin i pčelin vosak.
Složene (fosfolipidi, glikolipidi) – pored masnih kiselina i
glicerola sadrže i niz drugih sastojaka (npr. fosfatna
grupa).
Najpoznatiji su: kefalin, lecitin, cerebrozidi, gangliozidi.
Steroidi su složeni estri visoko molekularnih cikličnih
alkohola sterola i masnih kiselina.
Najpoznatiji su: holesterol, žučne kiseline,
stigmasterol, saponini.
