Türklerde kadın şifacılar slideshare
- 1. Prof. Dr. Sebahat ATAR
- 2. Tıbbın gelişimi ◦ Büyüsel tıp ◦ Akılcı tıp ◦ Çağdaş tıp Şifacılık, tanım Halk hekimliği tanım ◦ Hastalık ve sağlık hakkındaki inanç, tutum ve davranışlar ◦ Toplumların inanç, gelenek ve değer sistemleri ile ilgili uygulamalar ◦ Ev tedavisi
- 3. İnsanı bir bütün olarak görür Bedenin yanı sıra ruhun da tedavisine dayanır. Genellikle para kazanmak için yapılmaz Kadınlar üzerinden aktarıldığı kabul edilir. Günümüzde de yaygın olarak kullanılmaktadır. ◦ ABD’de halkın yarısı
- 4. İslam öncesi ◦ Şamanizm İslam sonrası ◦ Selçuklu döneminde tıp ◦ Osmanlı döneminde tıp ◦ Anadolu’da halk hekimliği Antik kültürde tıp Hipoktatik okullar Orta Çağ tıbbı ◦ Cadı avı
- 5. Dünyanın en eski inanç sistemlerinden Doğaya tapınılır Farlı coğrafyalarda izleri var Dinden ziyade düşünce tarzı Kurucusu, ne zaman ortaya çıktığı bilinmiyor Her canlıda bir ruh vardır İyi ruhlar: «ülgen» Kötü ruhlar: «erlik»
- 6. Ayin, tören, kutsamaları yapan İyi, kötü ruhlar ile bağlantı kuran Hastaları tedavi eden, Büyü, sihir yapan Gelecekten haber veren kişi
- 7. Kutadgu Bilig ◦ Kam (kahin), otacı (ilaç yapan) Yakutlar: «oyun» Özbekler ve Kazaklar: «baksı» Uygurca: «otacı» Kırgızlar: «gan» Moğollar: «böge», «buge», «büü» Orhun Yazıtları, Göktürkçe yazılı metinler: «kam» Kadın şamanlar: utkan/udagan, ubakan, utygan (ateşi koruyan ruh)
- 8. Kerek tut otaçı kerek erse kam Oliglike hergiz asıg kılmaz em (1065) (İster tabip getir, ister kam, ölmekte olana hiçbir ilaç fayda vermez) Bu sukluk ig ol bi otı yok emi Anı emleyümez bu dünya kamı (2002) (Aç gözlülük, ilacı ve devası bulunmayan bir hastalıktır, onu bütün dünya kahinleri bir araya gelse yine tedavi edemezler.)
- 9. «Durumu önceden sezen, acayip sihirleri bilen, kürek kemiğiyle fal açan falcıları, İlim-i Biçik (Kalmukların Mukaddes Kitabı) okumuş sihirbazları çağırtır.» «Cakıp Bay, ardıç dumanıyla evi tütsüledi, davul çaldırıp, bahşıya evdeki belayı kovdurdu.» «Kadın Şaman, bulutlara bakarak kehanette bulunur, gökte insan vücuduna benzeyen bir soğuk kara bulutun yeryüzünü kapladığını görürler. Kadın Şaman, Bahşı ve gözü açıkların tarifine göre, bu kötü haberin işareti idi.»
- 10. «Doğum sancısı başladığında Cakıp’ın evine bahşılar ve kadın Şamanlar toplandılar. Kadın Şamanlar, bahşılar sıçrayıp davul çalıp Umay Ana’yı yardıma çağırdılar, süt ve yağ saçarak, ardıç ağacı yaktılar.» «evliya «Şaman» dede elindeki asasını çocuğun üzerine tutarak iyi dileklerde bulundu ‘ok yetişemeyen atlı ol’ dedi.»
- 11. Şamanlar genellikle uzun saçlı Şaman giysileri kadın bedenine daha uygun Şamanlarda kendinde geçme özelliği Erkek şamanların kadın giysisi ile ayin yapması (yakutlarda) Özel şaman cübbesinin ön kısmında kadın memesini temsil eden yuvarlak madeni biçimlerin varlığı
- 12. Geleceği bildiren rüyaları en çok kadınlar görür Otacılık geleneğinde kadınlar daha etkin Erkek şamanların doğum yapması ◦ Yakut şaman inancı
- 13. Şamanlık okumakla veya tecrübe ile öğrenilmez. Şaman, ruhlar tarafından seçilir, göreve çağrılır. Şaman ruhların gücünü kullanır. Ruhlar ile iletişim halindedir, gerekli gizemli/mitsel bilgileri ondan alır. Gerçek şaman davulun, kobzanın vb eşliğinden irticalen şaman duaları okuyan, dans eden, kendinden geçen, kozmik seyahat yapabilen kişidir.
- 14. Türk şamanlığı Paleolitik döneme (12-14 bin yıl önce) uzanır . ◦ Baykal, Altay kaya resimleri ◦ Sibirya’da M.Ö. 1700-1300, mezar kazıları giysileri ile gömülmüş kadın şamanlar Büyüsel düşünceden dinsel düşünceye geçişte bir aracı kurum Ersoy T, 1996 Şamanlığın ilk ortaya çıkıp yayıldığı bölgeler: Türk Moğol halkları (Kuzey Asya), Himalaya Dağları insanları, Kore, Japonya, Aborjinler Avcılık dönemi, ataerkiL düzene geçiş ile erkek şamanlar
- 15. En güçlü ve etkili şamanlar kadın Kadın doğasında şamandır. ◦ Çukçi atasözü İlk şamanlar kadınlar ◦ Eski ted yöntemlerini bilen ve uygulayan kadınlar Kadın şamanların toplumsal statüsü yüksek Türklerde kadın şaman ile ilgili az bilgi var
- 16. Genelde şaman uygulamalarında kadın-erkek farkı yok ◦ Vergi toplar ◦ Ruhları öteki aleme götürülür ◦ Parçalanır, yeniden toplanır ve şaman olarak geri döner ◦ Şaman olma ritüeli farklı değil ◦ Şaman gibi gömülür Erkek şaman yok ise kadın şaman çağırılır
- 17. Ruhlar ile cinsi ilişkisi var Erkek şamanlar evlenip çocuk sahibi olabilir Kadın şamanlarda evlenmek/çocuk sahibi olmak yasak ◦ Doğumdan sonra şaman güçlerini kaybedeceği inancı ◦ Ev işleri ve çocuk bakımı ile uğraşan kadının ruhsal aleme açılamayacağı inancı
- 18. Hastaları iyileştirmek Ölen adamın ruhunu öteki dünyaya götürmek Kısırlığı tedavi etmek Fal bakarak gelecekten haber vermek Evi kötü ruhlardan temizlemek Kurban sunmak Mevsim ritüellerini düzenlemek Sığırlara ve atalara zarar veren ruhları kovmak Kayıp şeylerden haber vermek Kehanette bulunmak Yağmur yağdırmak
- 19. Amaç ruhların insana verdiği/vereceği zararın önlenmesi Şamanlık kültüre özgü olduğundan tedavi yöntemleri de kültüre özgü Hastalık tedavisi şaman uygulamaları arasında en yaygın olanı Üçlü yapı var: kam, hasta, seyirciler Bütün hastalıkları tedavi eder ◦ Delilik, bayılmalar, sinir hastalıkları, kısırlık, iktidarsızlık, diğer hastalıklar (kalp, mide, göz, baş, vb)
- 20. Tedavi etmek şamanın görevi ◦ Kırgız kadın şaman Kaliypa Kadın şamanların tedavi edici gücü yüksek Şaman iyileştirme amacıyla çeşitli ritüellerden yararlanır Şaman inancına göre ◦ Kötü ruhların insan bedenine girmesi ◦ İnsanda olan «kut» çalınıp yenmesi insanı hasta eder Altay-Sayan Türkleri, Yakutlar Şamanlar bitki ve ilaçlardan ruhu iyileştirmede yararlanır, otacı ise bedeni iyileştirmede yararlanır Ruhsal bozukluğu olanları tedavi etmesinin sırrı
- 21. Hayvan kurban ederek iyileştirme Küçürük Hasta organı emerek dışarı tükürmek Ateş ile iyileştirme Titreme ve şarkı söyeyerek iyileştirme Su ile ted Korkutmak ile ted Cinsi organını gösterme Çıplak kamlık yapma
- 22. Şamana verilen hediyele «astı» denir Astı için hasta ile önceden rızalaşır Kurban astıya dahil değil Astı davul hakkı için alınır Astı ne kadar çok olursa sağalma o kadar çabuk olur.
- 23. Kurumsallaşma ve gelişme Konya’da şifahane ve bimarhane Çok sayıda hastane ◦ Divriği, Çankırı, Kastamonu, Tokat, Erzurum, Erzincan, Mardin, Amasya
- 24. Hastaneler yapılmaya devam eder. Fatih, Hekimbaşılık (Reisu’l-Etibba) II Bayezid, Edirne’de cüzzamhane, akıl hastanesi Tıp adamlarına büyük önem verilir.
- 25. Hastalar ustası: Hastalanan cariyeler ile ilgilene kadın Hastalar kethüdası kadın: Hastalanan cariyelerin bekçisi Hekime kadın Kabile
- 26. Güvenilir bilgi veren dökümanlar mevcut. Harem içinde hastane (Edirne, Beyazıt, Topkapı) Cariyeler Hastanesi Yıldız Saray’ı, 1872, Tabibe Gülbeyaz Hatun 19. yy ikinci yarısına kadar hekime kadınların saraylarda görevlendirilir.
- 27. Şerafeddin Sabuncuoğlu (1385-1470) Hekime/tabibe ◦ Şerafettin Sabuncuoğlu - Cerrahiyet’ül Haniye Karı Hekime ◦ akt.Sarı 1998 Osmanlı Sarayında aylık ile çalışan kadın hekimler ◦ Tabibe Gülbeyaz Hatun, Yıldız Sarayı, 1872 ◦ Morti tabibe, 19. yy Uluçay, 1970
- 28. Cerrahiyetü’l Haniye-Şerafettin Sabuncuoğlu Son iki bölüm doğum ile ilgili ◦ Tabibe: kadın hekim Tabip: erkek hekim ◦ Kadınları ameliyat eden kadın hekimlerin minyatürü var Hermafrodit hemoroid Kapalı kızlık zarı siğil
- 29. Kabile: ebe ◦ Ölü ceninin (dölüt) alınması ◦ Kapalı anüs açılması ◦ Doğal yoldan doğmamış canlı dölüte yapılan uygulamalar
- 30. Morti tabibe Karı hekime ◦ Veliaht Süleyman’ın hizmetinde Mezar taşı kitabeleri ◦ «1802-Alas, kadın hekim kendi hastalığını iyileştiremedi.»
- 31. Dışardan kadın şifacılar davet ediliyor. Cemalzade Mehmet Efendi, Saray-i Atik ◦ Ferniyaz Kalfa, Lalezar Kalfa, Nazenin Kalfa’nın tedavileri için ◦ Hekime kadın saraya davet edilir. d’Ohsson, 18. yy, İsveç Elçisi Ali Rıza Bey, Abdülmecit’in tedavisi için çağrılan Meryem Kadın Abdülaziz Bey, 1910
- 32. 14. yy kadar tarihi gider Karacaahmed, Afyon Abdülaziz Bey, hekimlik becerisi Tek hastalık tedavisi Törensel uygulama Aşıcı kadın ◦ Lady Montagu, 1717
- 33. Hekim kadın ◦ Bel soğukluğu Kırbacı kadın ◦ Mide hastalığı ve ishal Keyci kadın ◦ Dağlama ile ted Alazcı kadın Kenhal ◦ Göz ted
- 34. Kelliği ted eden kadın Kurşun döken kadınlar: ◦ Çocuklarda: uykusuzluk, nöbet geçirme ◦ Erişkin kadınlarda baş ağrısı, kusma, gerginlik
- 35. Kadınlar ebelik yapıyor Sıklıkla anneden kızına veya yakın akrabasına aktarılıyor Sarayda ücretli veya dışardan çağırılan ebeler var Abdülaziz Bey, üç çeşit ebe var. ◦ Saray-ı Hümayun ebesi ◦ Kibar ebesi ◦ Ahad-i nas ebesi ◦ İlk ebe Niğdeli Kamile
- 36. Bazı ebeler lakabı veya doğum yeri ile biliniyor Gümüş Çakılı ebe, Eli Güzel ebe, Küpeli ebe, Fuçulu ebe, Kız ebe Düşük yaptırma yasak
- 37. 20. yy başından itibaren kadın hemşireler var Anne, kız kardeş, eş doğal hemşire Resmi hemşirelik eğitimi, 1914; Besim Ömer Paşa Kayyum, erkek hemşire Saray/harem hastanesinde «nineler», «analar» Baş hatun Resmi hemşirelik eğitimi 20. yy başı İlk hemşire Safiye Hüseyin
- 38. Gerektiğinde kadın erkeği, erkek kadını tedavi edebilir ◦ Hz. Muhammed Dönemi, Ümmiyetü’l Gaffariye ◦ Cerrahiyetü’l Haniye, 1. Cilt, Bölüm 9, 61, 71 ◦ Sabuncuoğlu: «İşin ehli tabibe avret yok ise …F ◦ Afyonkarahisar mahkeme kayıtları, 1654 yılı, davacı Hasan karısı Zülfi’yi ameliyat eden cerrah Hüseyin… ◦ Afyonkarahisar, mahkeme kayıtları, 1691 yıl, hasta Zeynep, cerrah Abdurrahman’a yazılı izin veriyor ◦ İngiliz Sefirliği’nde görevli Robert Withers, 17. yy
- 39. Haremde erkek hekimler de çalışıyor Cerrah İbrahim 1599 yılında Edirne Sarayı’ının hareminde göreve başlar-Sultan Mehmet III Hareme çağrılan hekimler ◦ Dr. Sigmund Spitzer (Avusturya), 1845, Sultan Abdülmecid’in eşi Bezm-i Alem ◦ Vahid Bey, Besim Ömer Paşa Mekteb-i Tıbbiye kayıtları
- 40. 1842’de yapılan kanun uyarınca resmi yoldan sadece ebelik eğitimine izin verildi. 19. yy ikinci yarısında geleneksel yöntemlerle tedavi yasaklandı Resmi tıp eğitimi için bayan öğrencilere 1922 yılında izin verildi.
- 41. Geleneksel ted. Yapanlar ◦ Hoca ◦ Orumçu (hastalığı önceden haber veren) ◦ Şeyh ◦ Okuyucu-üfürükçü ◦ Ocaklı ◦ İzinli
- 42. Tedavi etme kudretini ailesinden alır Şaman’ın günümüze gelmiş şekli Belirli hastalıklar ile uğraşırlar ◦ Sarılık ocağı, kısırlık ocağı, sıtma ocağı vb Genellikle kadın Kadın ocaklılar daha yetkin Geçimlerini başka yollardan sağlar «elverme» töreni ile tedavi gücü devredilir Kan bağıyla yetki almayan ocaklıya «izinli» denir.
- 43. Irvasalama: vücudun dışından yapılan, psikolojik etkilemeye dayanan hareketler-kurdeşen, siğil, uçuk, vb Parpılama: hastanın vücudunu çizme, kesme, delme, dağlama vb Tütsüleme Kurşun dökme Göbek kaymasını düzeltme Dalak kesme Hacamat ◦ Kuru hacamat ◦ Kanlı camat ◦ HT, göz hast, sırt ağrısı, şişmanlık
- 44. Nazarlık, muska, hamayıl vb taşıma Kırık-çıkık tedavisi Sünnetçiler İğneciler Dişçi berberler Yerli ebeler
- 45. Sülük tutma ◦ Göz, baş, sırt, ayak ağrısı ◦ Romatizmal hast. ◦ Şişmanlık ◦ Hemoroid ◦ Yara, çıban, şişlik Alazlama ◦ Metal/tahta ◦ Kimyasal mad ◦ Bitkiler Kaplıca tedavisi Em (halk ilacı)
- 46. Koca ◦ Evli çitfin erkeği ◦ Yaşlı ◦ Büyük, ulu, bilgi, saygıdeğer Karı ◦ Evli erkeğin eşi ◦ Yaşlı, ihtiyar kadın Kocakarı ◦ Ulu/saygıdeğer/bilge yaşlı kadın Kocakarı ilaçları-Prof. Dr. Hüsnü Can Başer Anadolu mitolojisinde kocakarı ◦ Büyük ana, ilahların anası, tanrı anası
- 47. İbn-i Şerif, 15. yy, Yadigar Koruyucu amaç ile ilaçlar ilkbaharda alınıyor Evliya Çelebi, 17. yy, Edirne, gül suyu satan kadınlar Çingene kadınlar Abdülaziz Bey, tosbağacı kadınlar
- 48. Kırsal kesimde halkın doğaya yakın olması Gelenek ve kültürün etkisi Sağlığa para ayırmama, doktor için büyük merkeze gitmeme Bitkisel tedavinin kırsalda kolay bulunması ve ucuz olması Modern tıbbın tedavi edemediği hastalıklar Kadınların mahremiyet gibi nedenlerle hekime gitmemeleri Yaşlıların tercihi
- 49. Tedavi şekilleri: çay, hap, çiğ, macun, şurup, toz, vb Çayların hazırlanışı ◦ İnfüzyon (papatya, nane, civanperçemi, vb) ◦ Dekoksiyon (söğüt kabuğu, meyan kökü, vb) ◦ Soğuk maserasyon (keten tohumu, hatmi kökü)
- 50. Allerjik reaksiyon Mide rahatsızlığı Elektrolit dengesinde bozulma Alışkanlık/bağımlılık Diğer ilaçlar ile etkileşim Diğer zararlı etkiler
- 51. Tedavi alanında kadın şifacıların her dönemde önemli rolü var. Modern tıptaki gelişmelere rağmen geleneksel tıp uygulamaları günümüzde yaygın olarak kullanılmaya devam ediyor. Geleneksel tıp uygulamalarında zengin bir kültüre sahibiz. Bu kültüre sahip çıkmalıyız.