�ݺ�ߣ

Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë, ñàëáàðóóä


1. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë, çîðèëò
2. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñàëáàðóóä
3. Ñýòãýë ñóäëàëûí îíîëûí ¿çýë áàðèìòëàë

1. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë, çîðèëò
Ñýòãýë ñóäëàë ãýäýã ¿ã àíõ 16-ð çóóíû ¿åä øèíæëýõ óõààíä îðæ èðñýí áîëîâ÷ á¿ð
19-ð çóóíû 2-ð õàãàñò áèå äààñàí øèíæëýõ óõààí áîëæýý. ¯¿íýýñ ºìíº ýðòíèé
ñýòãýã÷äèéí ¿åýñ ôèëîñîôèéí õ¿ðýýíä õ¿íèé çàí àðàíøèí, îé òîãòîîëò, ñýòãýõ¿é,
óõàìñàð çýðýã ñýòãýöèéí îëîí ¿çýãäëèéí òàëààð ÿíç á¿ðèéí ñóðãààëóóä ãàð÷ áàéæýý.
Õ¿íèéã òàíèõ ãýñýí ýäãýýð îðîëäëîãóóäûã àõóéí ñýòãýëç¿é ãýæ ¿çýõ íü ÷ áàéñàí
áàéíà.
Ýðòíèé ñýòãýã÷èä õ¿íèé çàí àðàíøèí, õºäºëãººíèéã óäèðäàí çîõèöóóëäàã
àïïàðàòûí òàëààð ÿíç á¿ðèéí òààìàãëàë äýâø¿¿ëäýã áàéæýý. Òóõàéëáàë áàéøèíã õ¿í
ãýæ ¿çâýë ò¿¿íä îðøèí ñóóã÷ íü ñýòãýö, ìîðü-áèå, óíàæ ÿâàà íü ñýòãýö, õºãæèì-õ¿í
ãýâýë õºãæèì÷èí íü ñýòãýö ãýõ ìýòýýð òàéëáàðëàñàí áàéäàã. ¯¿íýýñ ¿çâýë áèå
ñýòãýö 2-ûã ñàëãàí îéëãîäîã áàéñàí áàéíà. Õàðèí 17-ð çóóíû ¿åä Ôðàíöûí ýðäýìòýí Ð.
Äåêàðò õ¿íèé îþóí ñàíàà îðîëöîëã¿éãýýð ãàäíààñ ºãñºí ÿìàð ÷ öî÷ðîîëä áóë÷èí
äàíãààðàà õàðèó ºãºõ ÷àäâàðã¿éã áàòëààä öî÷ðîîë óóðàã òàðõèíä äàìæèí òýíäýýñ
áóë÷èíä ñýðýõ¿éã äàìæóóëñíààð õºäºëãººí ¿¿ñãýäýã ãýæ ¿çñýí áàéíà.
¯¿íèé äàðààãààð îðîñûí ýðäýìòýí È. Ì Ñå÷åíîâ 1863 îíä “Òàðõèíû ðåôëåêñ” ãýñýí
á¿òýýëäýý ãàäààä îð÷íîîñ ìýäðýõ¿éí ýðõòýíä ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõýä ìýäðýõ¿éí ýðõòýí óã
¿éëäëèéã òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíä õ¿ðãýæ ñýðýë ¿¿ñãýíý. Ýíäýýñ òºâººñ áóöàõ
ìýäðýëèéí ñóâãààð äàìæèí áóë÷èíã õºäºëãººíä îðóóëíà õýìýýí ñýòãýöèéí ìåõàíèçì áîëîí
ðåôëåêñèéí íóìûí òàëààð øèíæëýõ óõààíû ¿¿äíýýñ îíîâ÷òîé òàéëáàð õèéñýí áàéíà.
Ýíý ¿åýñ Ãåðìàíä àíõíû òóðøèëòûí ëàáîðàòîðèóä áàéãóóëàãäàæ ýõýëñýí çýðýã
íü ñýòãýë ñóäëàë áèå äààñàí øèíæëýõ óõààí áîëîõîä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.
Ñýòãýë ñóäëàëûí øèíæëýõ óõààí íü ñýòãýöèéã ñóäàëäàã áºãººä ñýòãýö
/ïñèõèêà/ íü psyche áóþó ãðåêèéí ñ¿íñ, ñýòãýë ñàíàà, ýðâýýõèé ãýñýí ¿ãíýýñ
ãàðàëòàé þì. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàãäóóíûã ýðòíèé Ãðåêèéí äîìîãò ãàðäàã
Ïñèõåÿòàé õîëáîí òàéëáàðëàõ íü ÷ áèé.

SS113Ä. Öîãçîëìàà


Ñýòãýö ãýñýí åðºíõèé íýð íü ò¿¿õýí õºãæëèéí 4 ¿å øàòûã äàìæèí îäîîãèéí
øèíæëýõ óõààíû ñóäëàãäóóíû õýìæýýíä õ¿ðñýí áàéíà.
À. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë íü ò¿¿õýí õºãæëèéí ýõýí ¿åä ñ¿íñ, ñýòãýë
ñàíàà ãýñýí ç¿éëñ äýýð òºâëºð÷ áàéñàí.
Á. Ñýòãýö ãýäãèéã ñýòãýõ¿é ãýäýã óòãààð îéëãîæ áàéñàí. Ãýõäýý ñýòãýõ
ãýäãèéã îäîîãèéí òîäîðõîéëîëòîîð áèø àëèâàà àìüä áèåèéí ãàäààä öî÷ðîîëûã ñýðæ
ìýäðýõ, õ¿ëýýí àâàõ ãýäãèéã îéëãîæ áàéñàí. Ýíý ¿åä ñýòãýë ñóäëàëûí òîì òîì
ñóðãóóëèóä ãàð÷ èðñýí. Ãåøòàëüò, Âþðöáóðã, Ïñèõîàíàëèç ã.ì.
Â. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë íü èõýíõ ýðäýìòäèéí ¿çýæ áàéãààãààð çàí
áàéäàë äýýð òºâëºð÷ áàéñàí. Çàí áàéäàë ãýäýã íü ÿìàð íýã ãàäààä öî÷ðîîëä õàðèó
¿éëäýë ¿ç¿¿ëæ áàéãàà áàéäàë þì.
Ã. Ñýòãýë ñóäëàë íü áîäèò åðòºíöèéí õèéñâýð òóñãàë áîëîõ ñýòãýöèéã
ñóäàëäàã.
Ñýòãýöèéã ¿çýõ õàíäëàãóóä äýýðõ ¿å¿äýä ìºí ººð ººðººð òîäîðõîéëîãäîæ
áàéñàí. Òóõàéëáàë ñýòãýö íü çºâõºí õ¿íä áàéäàã ãýæ ¿çäýã àíòðîïîïñèõèçì, á¿õ
ìàòåðèéí øèíæ ãýõ ïàíïñèõèçì, çºâõºí àìüä ìàòåðèéí øèíæ ãýõ áèîïñèõèçì, ìýäðýëèéí
òîãòîëöîîòîé àìüòäàä ÿðèãäàíà ãýæ ¿çäýã íåéðîïñèõèçì çýðýã õàíäëàãóóä áàéæýý.
Ñýòãýö íü ïðîöåññ, áàéäàë, øèíæýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Ñýòãýöèéí ïðîöåññ ãýäýã
íü ñýòãýöèéí ¿çýãäëèéí ººð÷ëºëò, õºäëºëç¿éä ÿâàãäàæ áàéãàà ïðîöåññ þì. ¯¿íä:
ñýðýë, õ¿ðòýõ¿é, àíõààðàë, îé òîãòîîëò, çîõèîí áîäîõóé, ñýòãýõ¿é, õýë ÿðèà îðíî.
Ýäãýýðèéí òóñëàìæòàéãààð õ¿í õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîî òàíèí ìýääýã ó÷èð òàíèí ìýäýõ¿éí
ïðîöåññ ÷ ãýäýã. Ñýòãýöèéí áàéäàë ãýäýã íü óã ïðîöåññ ÿâàãäàõ öàã çóóðûí øèíæèéã
òîäîðõîéëîõ ò¿ð çóóðûí ¿çýãäýë. ¯¿íä: óðàì çîðèãèéí øèíæ¿¿ä îðíî. Ñýòãýöèéí øèíæ
ãýäýã íü óã ïðîöåññ øèíæ ÷àíàðûíõàà èæ á¿ðäýëä òóõàéí õ¿íèéã òîäîðõîéëîõ
òîãòâîðòîé øèíæ. Òåìïåðàìåíò, çàí òºëºâ, àâüÿàñ ÷àäâàð.
Ñýòãýöèéí ïðîöåññ, áàéäàë, øèíæ, õàðèëöàà, ¿éë àæèëëàãàà çýðýã íü õ¿íèé
ºäºð òóòìûí àìüäðàëûã á¿ðä¿¿ëæ áàéäàã.

2. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñàëáàðóóä
19-ð çóóíû 2-ð õàãàñò áèå äààñàí øèíæëýõ óõààí áîëñíîîñîî õîéø ñýòãýë ñóäëàë íü
ìàø õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãàà áºãººä 4-5 æèë òóòàì øèíý ñàëáàð ãàð÷ áàéäàã
ãýñýí òîî áàéäàã. Îäîîãîîð 100 ãàðóé ñàëáàð ÷èãëýëýýð õºãæèæ áàéíà.



Åðºíõèéä íü ñóóðü áîëîí õàâñàðãà, åðºíõèé áîëîí òóñãàé ãýæ àíãèëæ áîëîõ þì.
Ñóóðü - Õýí ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà õèéæ áàéíà ãýäãýýñ ¿ë õàìààðàí åðºíõèéäºº õ¿íèé
ñýòãýëç¿é, çàí áàéäëûã îéëãîõ, òàéëáàðëàõàä ÷èãëýñýí ñàëáàð. Åðºíõèé ñýòãýë
ñóäëàë.
Õàâñàðãà - Åðºíõèé ñýòãýë ñóäëàëûí îëîëò àìæèëò äýýð òóëãóóðëàí àìüäðàë,
ïðàêòèêò áàéäàã õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé àñóóäëûã øèéäâýðëýäýã
ñàëáàðóóä.
Åðºíõèé – Øèíæëýõ óõààíû á¿õ ÷èãëýëèéí õºãæèëä àäèëõàí ÷óõàë àñóóäëûã
øèéäâýðëýäýã ñàëáàðóóä.
Òóñãàé - Íýã áóþó õýä õýäýí á¿ëýã ¿çýãäëèéã òàíèí ìýäýõýä ÷èãëýñýí ñàëáàð þì.
 Óäàìøëûí ñýòãýëç¿é. Ñýòãýö áà çàí áàéäëûí óäàìøëûí ìåõàíèíçì áîëîí ãåíîòèïîîñ
õàìààðàõ õàìààðëûã ñóäàëäàã.
 Äèôôåðåíöèàëü ñýòãýëç¿é. Õ¿ì¿¿ñèéí áîäãàëü ÿëãààã èëð¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿æèë
òºëºâøëèéí óðüäà÷ íºõöëèéã òîäîðõîéëîõ
 Íàñ ç¿éí ñýòãýë ñóäëàë. Íýã íàñíààñ íºãººä øèëæèõ ¿åä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã
ñóäàëäàã.
Äýýðõ 3 ñàëáàð íü õ¿¿õäèéí ñýòãýöèéí õºãæëèéí õóóëèéã îéëãîõ øèíæëýõ óõààíû
¿íäýñ þì.
 Íèéãìèéí ñýòãýëç¿é. Íèéãìèéí ÿíç á¿ðèéí á¿ëýã, òóõàéëáàë ãýð á¿ë, ñóðãóóëü,
ñóðàã÷äûí õàìò îëíû äóíä áèå áèåòýéãýý õàðèëöàõ ÿâöàä ¿¿ñ÷ áóé õàðèëöàà
õàíäëàãà, íèéãìèéí ¿çýãäëèéã ñóäàëäàã.
 Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ñýòãýëç¿é. Ñóðãàëò, õ¿ì¿¿æèëòýé õîëáîîòîé á¿õèé ë
ìýäýýëëèéã íýãòãýí ñóäàëäàã. Ñóðãàëòûí àðãûã ¿íäýñëýõ, áîëîâñðóóëàõ, ÿíç
á¿ðèéí íàñíû õ¿¿õäèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àñóóäëûã ãîë÷ëîí ñóäàëäàã.
 Ýìãýã ñýòãýë ñóäëàë. Ñýòãýöèéí ýìãýãèéí ¿åä òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññ áîëîí áèå
õ¿íèé õóâüä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã ñóäàëäàã.
 Õóóëèéí ñýòãýëç¿é. Õ¿íä ¸ñ ñóðòàõóóíû õýì õýìæýý, çàí áàéäëûí ä¿ðìèéã
ýçýìø¿¿ëýõ àñóóäëûã ñóäàëíà.
 Ø¿¿õèéí ñýòãýëç¿é. Ìºðäºí áàéöààëòûí ÿâöàä áèå õ¿íèéã ñóäëàõ, ãàðãàæ áóé
çàí òºëâèéã àæèãëàí òàéëáàðëàõ àñóóäëûã ñóäàëíà.



Ýäãýýðýýñ ãàäíà ãýð á¿ëèéí, õàðèëöààíû, óëñ òºðèéí, áèå õ¿íèé, íºëººëëèéí,
öýðãèéí, óäèðäëàãûí, ñïîðòûí, èíæåíåðèéí, ìýðãýæëèéí, áîëîâñðîëûí, óãñààòíû ñýòãýë
ñóäëàë, ñýòãýö îíîøèëãîî, ñýòãýë çàñàë çýðýã îëîí ñàëáàðûã äóðäàæ áîëîõ þì.

3. Ñýòãýë ñóäëàëûí îíîëûí ¿çýë áàðèìòëàë
Ñýòãýë ñóäëàëä ººð ººðèéí àñóóäëûã òîìü¸îëñîí îëîí óðñãàë ÷èãëýë¿¿ä ãàð÷
èðñýí.
Áèå äààñàí ñàëáàð áîëîõîä ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí óðñãàë íü á¿òöèéí ñýòãýëç¿é þì.
Ãîë òºëººëºã÷èä íü Â. Âóíäò, Ã. Ýááèíãàóç, Ã. Òèò÷åíåð, Î. Êþëüïå íàð þì.
Åð íü ñýòãýë ñóäëàëûí îð÷èí ¿åèéí õàíäëàãà 1879 îíîîñ ýõýëñýí ãýæ ¿çäýã.
Ó÷èð íü ýíý ¿åýñ Ãåðìàí áîëîí Àìåðèêàä ñýòãýë ñóäëàëûí ëàáîðàòîðèóä
áàéãóóëàãäàæ ýõýëñýí.
Ôóíêöèîíàëü ñýòãýëç¿é. Ãîë òºëººëºã÷ íü Ýíäæåëë, Êåòòåë, Ó. Äæåéìñ ã.ì.
Áèõåâèîðèçì. 1913 îíä ¿íäýñëýñýí. Äæ. Óîòñîí, Á. Ñêèííåð, ×. Òîëìåí, Ê. Õàëë, À.
Áàíäóðà ã.ì. Ñýòãýë ñóäëàëûí ñóäëàõ ç¿éë íü çàí áàéäàë. Çàí áàéäàë íü S-R ãýñýí
òîìü¸îëëîîð õýðýãæèíý. Ãàäààä öî÷ðîîëä çºâõºí õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ òºäèéã¿é
ñóðàëöàõ ç¿é òîãòîëä õýä õýäýí õóóëü çàð÷ìûã òîìü¸îëñîí.
Ãåøòàëüò ñýòãýëç¿é. Âåðòõåéìåð, Êîôôêà, Ý. Êåë¸ð, Ê. Ëåâèí ã.ì. Õýëáýð,
ä¿ðñ ãýñýí óòãàòàé. Õýñã¿¿äèéí íèéëáýð á¿õýëòýéãýý ¿ðãýëæ òýíö¿¿ áàéõã¿é.
Ãåøòàëüòóóä ººðñäèéí ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíä õ¿ðòýõ¿éí ïðîöåññ áîëîîä þìñ
¿çýãäýë, îáüåêòèéã õ¿ðòýõýä ãàðäàã àëäààã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëñàí áàéäàã.
Ïñèõîàíàëèç. ¯íäýñëýã÷ Ç. Ôðåéä. Áèå õ¿íèé á¿òýö /id, ego, super ego/,
Ýäèïèéí êîìïëåêñ çýðýã çàí òºëâèéã îéëãîõ, òàéëáàðëàõàä ÷èãëýñýí îëîí ñóðãààë
áîëîâñðóóëñàí.
Ãóìàíèçì. ¯íäýñëýã÷ À. Ìàñëîó, Ê. Ðîäæåðñ. Áèå õ¿í ººðèéãºº õºãæ¿¿ëýõ,
õ¿íäýòãýõ íü íèéãìèéí õºãæëèéí íýã ÷óõàë õýñýã þì.

Ñýòãýë ñóäëàëûí îíîëûí ¿çýë áàðèìòëàë

Çèãìóíä Ôðåéä
Ôðåéä ïñèõîàíàëèçèéã ¿íäýñëýñýí áºãººä õ¿íèé òàéëàãäàøã¿é àñóóäëóóäûã
òàéëáàðëàõ îðîëäëîãî õèéñíýýðýý îëíû àíõààðëûã òàòñàí. Ò¿¿íèé ¿çýë îíîëûã À.Àäëåð,



Ê.Ã.Þíã, Ê.Õîðíè, À.Ôðåéä, Ý.Ýðèêñîí íàð ¿ðãýëæë¿¿ëýí, íåîôðåéäèçìûí óðñãàëûã
õºãæ¿¿ëñýí.
Ôðåéä àëäààòàé ¿éëäýë, èä, ýãî, ñóïåð ýãî, óõàìñàðòàé, óõàìñàðã¿é, óõàìñðûí
äîîðõ, óõàìñðûí ºìíº, ëèáèäî, ç¿¿ä, çºí áèëýã, ãèïíîç, ýäèï áîëîí ýëåêòðèéí êîìïëåêñ, áýëãèéí áîëîí
ò¿ðýìãèéëýõ õýðýãöýý, íåâðîç, øàõàí çàéëóóëàõ àðãà /êàòàðçèñ/ çýðýã îéëãîëòóóäûã
òîäîðõîéëñîí.
Çèãìóíä Ôðåéä 1856 îíû 5 ñàðûí 6 íä ×åõèéí ìóæ áîëîõ Ìîðàâèéí Ôðåéáóðãò (îäîîãèéí
Ïðèáîð õîò) òºðæýý. Ò¿¿íèé ýöýã ßêîá Ôðåéä (1815-1896) àðüñ øèðíèé íàéìàà÷èí áàéñàí
áºãººä ýõ Àìàëà Ôðåéä (1835-1930)-òýé Ôðåéäèéí òºðñºí æèë ãýðëýñýí áàéíà. Ôðåéä áîë
Àìàëàãèéí àíõíû õ¿¿õýä, õàðèí ßêîáûí 3 äàõü õ¿¿. ßêîáûí òîì õ¿¿õä¿¿ä áîëîõ Ýìàíóýëü, Ôèëèïï
íàð òýäýíòýé öóã àìüäàð÷ áàéñàí. Ýìàíóýëèéí õ¿¿õä¿¿ä áîëîõ Äæîí, Ïàóëèí íàðòàé Ôðåéä
òîãëîæ ºñæýý. 1857 îíä Ôðåéäèéí ä¿¿ Æóëèóñ òºðñºí. Õîæèì Ôðåéä “Æóëèóñ áîëîí Äæîíòîé
õàðèëöàæ áàéñàí õàðèëöàà ìààíü ìèíèé äàðàà äàðààãèéí õàðèëöààíû ýëåìåíò¿¿äèéã
òîäîðõîéëæ ºãñºí þì” ãýæ õýëñýí óäààòàé. 1858 îíä îõèí ä¿¿ Àííà íü òºðæýý. 1860 îíä òýäíèé
ãýð á¿ë Àâñòðèéí Âåíà õîòîä øèëæèí èðñýí. Ôðåéä õóðö óõààí, þìûã òîãòîîõ, öýýæëýõ, ò¿¿íèé
óòãà ó÷ðûã òóíãààõ ÷àäâàðààðàà àõ ä¿¿ íàðûíõàà äîòðîîñ ãîéä ÿëãàð÷ áàéñàí ó÷ðààñ ýöýã
ýõ íü õ¿¿ãèéíõýý èðýýä¿éã áîäîí òóñàä íü ºðºº, øèðýý ãàðãàæ áèå äààëãàí ñóóëãàæ, õè÷ýýë
ç¿òãýëèéã íü õºãæ¿¿ëýõ òàëààð àíõààð÷ áàéñàí.
Òýðáýýð 17 íàñòàéäàà áóþó 1873 îíä ãèìíàçèéã îíö ä¿íòýé òºãñºæ Âåíèéí Èõ
ñóðãóóëüä îðæ àíàãààõûí ñàëáàðûã ñîíèðõîæ ýõýëñýí. Ìºí ¿¿íèé ñàöóó òýðýýð ò¿¿õ, óëñ òºð,
ã¿í óõààí ñóäàëäàã áàéñàí áºãººä ¿¿íäýý õºòëºãäºí íèéãýì-ò¿¿õèéí øèíæëýõ óõààíû îþóòíû
õîëáîîíä ýëññýí íü õîæèì íü ñî¸ë õºãæëèéí ÷èã áàðèìòëàëàà á¿òýýõýä íºëººëñºí þì. 1876-1882
îíóóäàä Ã.Ãåëüìãîëüö, Ý.Áðþêêå íàðûí óäèðääàã àìüòäûí ôèçèîëîãèéí ëàáîðàòîðèä àæèëëàñàí
áºãººä ýíý ¿åä ôèçèîëîãèéí àñóóäëóóäûã ñóäëàí ñîíèðõîæ áàéâ. Ã.Ãåëüìãîëüöûí ñóðãóóëüä
ñóðàëöñàíààð Ç.Ôðåéä ººðèéí îíîëûí ¿íäýñ ïñèõîàíàëèç, ìºí ñýòãýë ñóäëàëûí ñàëáàðûí
àñóóäëóóäûã áîëîâñðóóëñàí.
1887-1888 îíóóäàä ãèïíîçûã ñîíèðõîí ñóäàëñàí. 1889 îíîîñ êîêàèíû øèíæèéã ñóäàëñàí.
1891 îíä “Àôàçèéí òóõàé” ãýñýí íîìîî ãàðãàñàí. 1893 îíä Áðåéåðòýé õàìòðàí “õèé ºâ÷íèéã
ñóäëàõ íü” ãýñýí íîì ãàðãàñàí. 1895 îíîîñ ç¿¿ä íîéðíû àñóóäëûã ñóäëàí 1900 îíä “Ç¿¿äíèé
òàéëáàð” çîõèîëîî áè÷ñýí. Ìºí íåâðîçûã ýì÷ëýõ ÿíç á¿ðèéí àðãóóäûã õàéæ áàéñàí áºãººä õèé
ºâ÷íèé òóõàé ëåêö óíøèõ áîëñîí.



Ç.Ôðåéäûí ñîíèðõîëòîé ëåêö ÿðèëöëàãà õýâëýãäýæ, îëíû àíõààðëûã òàòñàíààð ýíä
òýíäã¿é ïñèõîàíàëèçûí íèéãýìëýã, õîëáîîä áàéãóóëàãäàõ áîëîâ.
Ôðåéä, ò¿¿íèé õàìòðàí ç¿òãýã÷èä ç¿¿äèéã òàéëáàðëàõ, õ¿ì¿¿ñèéí õèéæ áóé
óõàìñàðòàé, óõàìñàðã¿é ¿éë õºäëºëä àíàëèç õèéí, ò¿¿íèéã ýì÷ëýõ àðãà çàì õàéæ áàéëàà.
Õ¿íèéã áèåìàõáîäèéõ íü õóâüä áèø, õ¿íèéõ íü õóâüä íºëººëºõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéñàí. Õ¿íèé
äîòîîä åðòºíö, ñýòãýë ñàíààíä áîëæ áóé ÿíç á¿ðèéí çºð÷èë, õ¿ñ÷ òýì¿¿ëñýí ç¿éë íü áèåëýýã¿é
¿åä ñýòãýë ñàíààíä õýðõýí íºëººëºõ, õ¿íèé õ¿ñýë ýðìýëçýë, áîäèò åðòºíö õî¸ðûí õîîðîíäîõ
çºð÷èë çýðýãò àíõààðëàà õàíäóóëñàí.
Õºãæëèéí ãîë õºäºëãºã÷ õ¿÷ íü òºðºëõèéí çºí áèëýã, òîäðóóëáàë áèîëîãèéí ýíåðãè
áîëîõ ëèáèäî ãýæ ¿çäýã. Ýíý ýíåðãè íü 1-ðò, ¿ð óäìàà ¿ëäýýõ /áýëãèéí õýðýãöýý/, 2-ðò,
ñ¿éòãýõ /ò¿ðýìãèé õýðýãöýý/ þì. Õ¿í ýõíèé 6 æèëä òºëºâøäºã. Áîäèò àìüäðàë äýýð õ¿í äýýðõ
2 õýðýãöýýãýý óõàìñàðëàäàãã¿é. Õ¿íä ñýòãýëèéí òýíõýýíèé ÿìàð ÷ ýðõ ÷ºëºº áàéäàãã¿é.
Õ¿íèé çàí áàéäàë ò¿¿íèé áýëãèéí áîëîí ò¿ðýìãèé ñýäëýýð á¿ðýí øàëòãààöñàí áàéäàã. Äýýðõ 2
ñýäëèéã id ãýæ íýðëýñýí. Äîòîîä åðòºíöºä þó óõàìñàðëàæ áàéãààãàà ìýäýõ áîëîìæã¿é áºãººä
àëäààòàé ¿éëäýë, ç¿¿ä çýðýã íü õ¿íèé òàëààð èë¿¿ òîäîðõîé îéëãîëò ºãäºã.
1. Õºãæëèéí îðàëü ¿å. /Òºðºõººñ 1.5 íàñ õ¿ðòýë/ Õ¿¿õäèéã õºõººð òýæýýõýýñ
òàòãàëçàõ íü ººðòºº èòãýëã¿é, õýò èäýâõòýé, õàðèí 1.5 íàñíààñ äýýø áîë èäýâõã¿é,
øóäàðãà, áóñäààñ õàìààðñàí áîëãîíî.
2. Õºãæëèéí àíàëü ¿å. /1.5-3 íàñ/ Ýð¿¿ë àõóéí äàäàëä ñóðàëöàõ ¿åä íü õ¿¿õäèéã
á¿ä¿¿ëãýýð øèéòãýõ íü øóíàõàé, õýò öýâýð÷, íÿìáàé áîëãîõîä íºëººëíº. Õàðèí ¿¿íä ýìõ
çàìáàðààã¿é õàíäàõ íü íÿìáàé áóñ, õýò ºãººìºð, á¿òýýë÷ áèå õ¿í áîëãîõîä íºëººëíº.
3. Ôàëëè÷íûé øàò /3-6 íàñ/ Õ¿¿õäèéí õóâüä ìàø ÷óõàë øàò áºãººä Ýäèïûí êîìïëåêñ
/Ýëåêòðà/ ÿðèãäàíà.
Áèå õ¿íèé á¿òýö äýõ 3 èíñòàíö /id, ego, super-ego/ õîîðîíäîî áàéíãà çºð÷èëäºõ áºãººä
ýäãýýð çºð÷ëººñ ¿¿äýëòýé à÷ààëëàà àðèëãàõ ¿¿äíýýñ õàìãààëàõ ìåõàíèçì áîëîâñðóóëäàã.
Õàìãààëàõ ìåõàíèçìä:
- øàõàí ãàðãàõ
- òààã¿é ìýäðýìæèéí áóðóóã áóñäàä òîõîõ
- õèéñýí áóðóó ¿éëäëýý áàãàñãàí òàéëáàðëàõ
- ñóáëèìàöè /áýëãèéí áîëîí ò¿ðýìãèé ñýäëýý íèéãìèéí äàñàí çîõèöñîí õýëáýðýýð
èëýðõèéëýõ/



Ýäèïèéí êîìïëåêñ
Ýäèï ýðòíèé ãðåêèéí äîìîãò ãàðäàã. Ôèâ õîòûí õààí Ëàÿ, õàòàí õààí Èîêàñò íàðûí õ¿¿. Ýäèïûã
òºðºõºä îðàêóë õààí ýöýãò íü õ¿¿ãýý ¿ã¿é õèéõèéã çºâëºäºã. Ó÷èð íü òýðýýð Ëàÿã àëæ,
ýõòýéãýý ñóóõ þì áàéíà ãýäýã. Õààí õ¿¿ãýý àðààòàíä òàñ÷óóëàõààð îðõèäîã. Ãýâ÷ ìàë÷èä
ò¿¿íèéã îëæ, Ýäèï ãýæ íýðëýñýí. Êîðèíô õîòîä õ¿ðãýæ ºãñºí.
Ýäèï òîì áîëñîí õîéíîî ººðèéí ãàðëûí òàëààð ìýäýýä õóâü çàÿàãàà àâðàõûã îðîëääîã. Çàìààð ÿâæ
áàéãààä íýãýí õºãøèíòýé õýðýëäýæ, ò¿¿íèéã àëäàã. Ýíý õºãøèí íü ò¿¿íèé æèíõýíý ýöýã Ëàÿ
áàéñàí. Ôèâ õîòîä èðýýä Ñôèíêñòýé òààðñàí. ¯õëèéí çàíàëõèéëýë äîð íýãýí îíüñîãî òààõ ¸ñòîé
áàéâ. ßìàð àìüòàí ºãëºº 4 õºë äýýðýý, ºäºð 2 õºë äýýðýý, îðîé 3 õºë äýýðýý ÿâäàã âý?
ªºðèéíõºº àìüäðàëûí 3 ¿å øàòûí òàëààð ÿðèõàä òýðýýð ñóëëàãäñàí. Ôèâèéí îðøèí ñóóã÷èä
ò¿¿íèéã õààíààð ºðãºìæèëæ, õàòàí õààí Èîêàñòòàé ñóóëãàäàã. 2 õ¿¿, 2 îõèíòîé ìàø
æàðãàëòàé àìüäàð÷ áàéòàë îðàêóë 2 í¿ãëèéã íü õýëñýí. Ýöãýý õºíººñºí, öóñ õîëèëäñîí. ¯¿íýýñ
áîëæ Èîêàñò ãàëçóóð÷ ¿õäýã, õàðèí Ýäèï í¿äýý ñîõîëäîã. ªºðèéí îõèí Àíòèãîíòîéãîî õýðìýë
áàéäëààð àìüäàðäàã.
Ýëåêòðà
Òðîÿíû àÿí äàéíä ãðåêèéí òºâä áàéñàí Ìèêåí-Àðãîñûí õààí Àãàìåìíîí Ýëåêòðèéí ýöýã áàéñàí.
Àãàìåìíîí Êëèòåìíåñòð íàð Îðåñò ãýäýã õ¿¿òýé, Èôèãåíèÿ, Ýëåêòðà ãýäýã 2 îõèíòîé áàéñàí.
Ýõèéíõýý õîðîí ñàíààã ìýäýýä ¿¿íä íü ñààä áîëîõ þì þó ÷ õèéæ ÷àäààã¿é. Ýöãèéíõýý ºøººã
àâàõûí òóëä àõûãàà ÿòãàí ýõèéãýý áîëîí ò¿¿íèé õàìòðàã÷ Ýãèñò íàðûã àëñàí.

Âèêòîð Ôðàíêë
Àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûí ýðýëä
Ìýäðýëèéí ºâ÷èí ò¿¿õýí öàã ¿å¿äýä ººðèéí îíöëîãòîé ãàð÷ èðäýã. ÀÍÓ-ä ñóäàëãàà ÿâóóëàõàä
ºâ÷íèé 20% íü õ¿íëýã ÷àíàðààñ ¿¿äýëòýé ãýñýí ¿ð ä¿í ãàðñàí áàéíà.
Àìüäðàëûí óòãà ó÷èð þó âý?
Ìàñëîóãèéíõààð ýõëýýä áèîëîãèéí õýðýãöýý ã.ì-ýýð òàéëáàðëàäàã. Ãýòýë àìüäðàë äýýð ýíý
áàñ çºð÷èãääºã. Áèîëîãèéí õýðýãöýý á¿ðýí õàíãàãäñàí õ¿ì¿¿ñò ÷ óòãà ó÷èðã¿é ç¿éë èõ áèé.
Àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã îëæ áîëîõîîñ çîõèîæ áîëîõã¿é. ¯¿íèéã îëæ ÷àäàõã¿é áîë õ¿í àìüäðàëäàà
àëü íýã óòãàã¿é ç¿éëèéã áàðüæ àâäàã, ýñâýë õèéñâýð óòãà ó÷ðûã áèé áîëãîäîã. Èéìýýñ õ¿í
õèé õîîñîí ìºðººäºõ ýñâýë ñàíààøðàõ, õóäàë æ¿æèãëýõ ÿâäàë ãàðäàã. Àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã
õ¿í çààâàë îëîõ ¸ñòîé. ¯¿íä õ¿í ÷àíàð÷èãë¿¿ëæ áàéäàã. Óòãà ó÷ðûã îëîõîä óëàì òºâºãòýé áîëæ



áàéíà. Íèéãýì õºãæèõèéí õèðýýð ìýäýýëýë, õ¿íèé ñîíèðõîë áàÿëàã àãóóëãàòàé áîëæ áàéíà.
¯¿íä æèâýõã¿é áàéõ ¸ñòîé.
Àìüäðàëûí óòãà ó÷èð íýãä¿ãýýðò, ÿìàð íýãýí ç¿éë á¿òýýõ, õî¸ðäóãààðò, ýðãýö¿¿ëýõ, õýí íýãýí
õ¿íä õàéðòàé áîëîõ ãýõ ìýò áàéæ áîëíî.
1952 îíä á¿òýí ñàéí ºäºð öàã óäààí ºíãºðäºã ãýæ 26% íü õàðèóëæ áàéñàí áà õàðèí õýäýí
æèëèéí äàðàà 37% íü èíãýæ õàðèóëàõ áîëñîí. Á¿òýí ñàéíû, àæèëã¿éäëèéí ã.ì-ýýð íýðëýäýã
ºâ÷íèé òàëààð áè÷ñýí. Õ¿í ÿìàð íýã þì õèéæ áàéãààä õèéõ þìã¿é áîëîõ çýðýã ¿åä àìüäðàë
óòãà ó÷èðã¿é ìýò ìýäðýìæ òºðäºã. Óòãà ó÷ðûã îëæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýäýã íü õ¿í
ººðèéãºº èëð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëæ áàéõ ãýñýí ¿ã. Õ¿íèé àìüäðàëûí 3-í õýìæ¿¿ð
1. Îþóí ñàíàà
2. Ýðõ ÷ºëºº
3. Õàðèóöëàãà þì ãýæ ¿çñýí.

Àëüôðåä Àäëåð /1870-1937/
Áèå õ¿íèé òóõàé áîäãàëèéí îíîë
Àäëåðèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí òóëãóóð íü õóâü õ¿íèéã íèéãìèéí îð÷íîîñ òóñãààðëàæ áîëîõã¿é
ãýñýí ñàíàà þì. Èéìýýñ çàí áàéäëûã íèéãìèéí ìºí ÷àíàð, ó÷èð øàëòãààíòàé íü õîëáîí òàéëáàðëàõ
õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã. Ò¿¿íèé ãîë ñàíàà íü Ôðåéäèéí ¿çëèéí ýñðýã ñýäâ¿¿äèéã àãóóëñàí
áàéäàã ãýæ òàéëáàðëàäàã ó÷èð ò¿¿íèé áîäãàëü ñýòãýë ñóäëàëûí ¿íäñýí îéëãîëòûã àâ÷ ¿çüå.
Õóâü õ¿í õóâààãäàøã¿é ººðèéí çîõèëäëîãîî á¿õèé íýãäìýë ç¿éë ìºí ó÷èð óõàìñàðò áà ¿éëäëèéí
íýãäýëä íü àâ÷ ¿çäýã. Õ¿íèé àìüäðàë òºãñ òºãºëäðèéí òºëºº èäýâõòýé òýì¿¿ëýë ìºí. Õ¿ì¿¿ñ
õóâèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òºëºº ÿìàãò òýì¿¿ëæ áàéäàã. Òàâüñàí
çîðèëãîäîî õ¿ðñíýýð àìüäðàëä áàéð ñóóðèà îëäîã.
Õóâü õ¿í á¿òýýë÷ íýãýí öóë ç¿éë, ìºí ÷ºëººò óõàìñàðò èäýâõ õ¿íèé ÿëãàãäàõ îíöëîã, ìºí
àìüäðàëûíõàà ýçýí áàéõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéäàã.
Àäëåð ¿çýõäýý, õóâü õ¿íèé íèéãìèéí õàðüÿàëàë, õ¿íèé á¿õèé ë çàí ¿éë íü á¿õýëäýý íèéãìèéí
îð÷èíä á¿ðýëääýã áà õ¿í íèéãýì õî¸ðûí çîõèñòîé íýãäýë õàìòûí àæèëëàãàà çàéëøã¿é þì, õàðèí
òýäãýýðèéí õîîðîíäûí çºð÷èë áîë ¿¿ñìýë ç¿éë ãýñýí. Õóâèéí ñóáüåêòèâ áàéäàë õ¿í ººðèéõºº
òàëààð áîëîí îð÷íûõîî òàëààð ÿìàð ¿çýëòýé áàéäãààñ çàí ¿éë øàëòãààëíà. Õ¿ì¿¿ñ çîðèëãîî
ººðºº áîäîæ òºëºâëºíº.
Áîäãàëü ñýòãýë ñóäëàëûí ¿íäñýí çàð÷ìóóä



Áóñäààñ äóòóó ãýäãýý ìýäðýõ ìýäðýìæ áà ò¿¿íèéã çàëðóóëàõóé: Õ¿í ººðèéíõºº ñóë òàë ýä
ýðõòýíèé ñîãîãèéã íºõºõèéã ýðìýëçñýíýýð óëàì ñàéí õºãæäºã. Áóñäààñ äóòóó áàéãààãàà
ìýäðýõ ìýäðýìæ õ¿¿õýä áàéõààñ íü òºðäºã. Èéìä áóñäààñ èë¿¿ áàéõûí òºëºº òýìöýë íü
àìüäðàëûí òºëºº õ¿íèé ñýäëèéí ¿íäñýí õ¿÷ áîëæ áàéäàã ãýæ Àäëåð ¿çäýã. ªºðººð õýëáýë
äóòóó äóëèìãèéí õàì øèíæ áèé áîëîõîä íºëººëæ áàéãàà ãóðâàí ç¿éë áàéäàã ãýæ Àäëåð ¿çäýã.
- Ýä ýðõòýíèé äóòóó äóëèìàã áàéäàë: õ¿¿õäèéí àëü íýã ýðõòýí ñîãîãòîé áàéâàë õ¿¿õýä
ñýòãýë ç¿éí õóâüä äóòóóãàà ã¿íçãèé ìýäýðäýã.
- Õ¿¿õäèéí õýò õàëàìæëàë: õ¿¿õäèéã õýò ýðõë¿¿ëýõ, ò¿¿íèé ºìíººñ á¿õíèéã õèéñíýýð
ººðèéíõºº òºëºº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðã¿é áîëãîíî.
- Õ¿¿õäèéã ãàäóóðõàõ, õîë õºíäèé õàðüöàõ: ýöýã ýõäýý øîîâäîðëîãäñîí õ¿¿õýä áóñäàä
õýðýãòýé, õ¿íèé õàéð õ¿ëýýñýí, õ¿íä ¿íýëýãääýã õ¿í áîëíî ãýñýí èòãýëã¿é
ßâààíäàà áóñäààñ äàâóó ãýäãýý ìýäðýõ ìýäðýìæ, íèéòëýã áàéäëûí ìýäðýìæ íü õ¿íèé çàí ¿éëèéí
áàñ íýã õºäºëãºã÷ ãýñýí ñàíàà îðóóëñàí.

Êàðåí Õîðíè /1885-1952/
Ýöýã íü îíãîöíû àõìàä áàéñàí. ªºðºº ýöýãòýý äóðã¿é áàéñàí ó÷èð Ôðåéäûí Ýäèïûí êîìïëåêñ
ãýñýí îéëãîëòûã íÿöààæ áàéâ. Ýöýã ýõèéí õàðèëöàà, öàãò íü õîîëëîæ, óíäëàõã¿é çýðãýýñ
¿¿äýí ñóóðü ò¿ãø¿¿ð õ¿¿õäýä õóðèìòëàãäàíà. Ñóóðü ò¿ãø¿¿ðèéí ýñðýã õàìãààëàõ ìåõàíèçì íü
àþóëã¿é áàéäàëä òýì¿¿ëñýí óõàìñàðã¿é ñýòãýë õºäëºë áèé áîëäîã. ªºðèéãºº õàìãààëñíààð
õ¿ì¿¿ñ ð¿¿, õ¿ì¿¿ñèéí ýñðýã ò¿ðýìãèé, ò¿¿í÷ëýí õ¿ì¿¿ñýýñ çàéëñõèéñýí õýâ øèíæòýé áîëíî.
Ò¿¿í÷ëýí “áè”-ã
1. Áîäèò “áè”
2. Òºãñ “áè”
3. Áóñäûí í¿äýýð “áè” õýìýýí àâ÷ ¿çñýí.

Êàðë Ãóñòàâ Þíã /1875-1961/
Áèå õ¿íèé õºãæëèéí àíàëèòèê îíîë
Ôðåéäòýé íýãýí àäèëààð õ¿íèé óõàìñàðò áóñ äóð õ¿ñýë ò¿¿íèé çàí ¿éëä ÿìàð íºëººòýé áàéíà
âý ãýäãèéã ñóäàëñàí. Õóâèéí ¿ë óõàìñàðëàõóé, õàìòûí ¿ë óõàìñàðëàõóé, ýãî ãýñýí îéëãîëò
îðóóëñàí. Ýãî íü óõàìñðûí òºâ. Õóâèéí ¿ë óõàìñàðëàõóé ãýäýã íü óðüä ºìíº õýçýý íýãýí öàãò
óõàìñàðëàãäàæ áàéñàí áîëîâ÷ îäîî ìàðòàãäñàí. Õàìòûí ¿ë óõàìñàðëàõóé ãýäýã íü áèå õ¿íèé
õàìãèéí ã¿í äàâõàðãà áà á¿õ õ¿í òºðºëõòºíèé õóâüä èæèë àãóóëãààð òîäîðõîéëîãäîíî.



Áèå õ¿íèé õºãæëèéí ãîë ýõ ¿íäýñ íü òºðºëõèéí ñýòãýë ç¿éí õ¿÷èí ç¿éë. Õ¿í ýöýã ýõýýñ
óäàìøëààð äàìæóóëàí àðõåòèï àâäàã. Àðõåòèï íü ç¿¿ä, çºãíºë, óðëàã, óòãà çîõèîë,
àðõèòåêòóð, øàøèíä õýðýãëýäýã áèëýã òýìäýã áîëîí òóññàí áàéäàã.
Õ¿í á¿ðèéí àìüäðàëûí óòãà ó÷èð íü òºðºëõèéí àðõåòèïûã òîäîðõîé àãóóëãààð èëýðõèéëýõ
ÿâäàë þì. Þíãèéí ¿çëýýð õ¿í á¿õèé ë àìüäðàëûí òóðøèä òºëºâøäºã. Áèå õ¿íèé á¿òöýä
óõàìñàðã¿é íî¸ëæ áàéäàã. Óõàìñàðã¿éã õàìòûí óõàìñàðã¿é á¿ðä¿¿ëíý. Õ¿íèé äîòîîä åðòºíö íü
á¿ðýí õèéñâýð øèíæòýé. ªºðèéí äîòîîä åðòºíöèéã çºâõºí ç¿¿ä, óðëàã ñî¸ëä õàíäàõ õàíäëàãààð
íýýæ áîëíî. Àðõåòèï íü
Áàã- õ¿í áóñàäòàé õàðèëöàõäàà õýðýãëýäýã ìàñê
Àíèìà-Ýð õ¿íä áàéäàã ýìýãòýé øèíæ
Àíèìóñ-Ýìýãòýé õ¿íä áàéäàã ýðø¿¿ä øèíæ
Ñ¿¿äýð-“Áè”-ãèéí õàðàíõóé òàë, ¸ñ ñóðòàõóóíã¿é, äààæ äàâøã¿é, àìüòàí ÷àíàð
Áè-óõàìñàðã¿éí á¿õ òàë çîõèöîí èëðýõ òîãòâîðòîé áèå õ¿í
35-40 íàñàíä áèå õ¿í ººðèéãºº õºãæ¿¿ëýõ äýýä øàòàíä õ¿ðýõ ¸ñòîé.
Õ¿íèé õºãæèë íü õóâèéí øèíæ ÷àíàðààðàà ñàìîñòü áîëãîõ ìåõàíèçìààð ÿâàãäàíà. Ñàìîñòü
ãýäýã íü ñýòãýöèéí ¿éë àæèëëàãààã á¿õýëä íü çîõèîí áàéãóóëæ, íýãòãýí, äàõèí
äàâòàãäàøã¿é àìüäðàëûã áèé áîëãîõîä îðøèíî. Îðøèí òîãòíîõ 2 àðãà çàì íü ýêñòðàâåðñè,
èíòðîâåðñè. Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ 4 õýâ øèíæèéã òîäîðõîéëñîí. /ñýòãýõ, ìýäýõ, ñýðýõ, çºí
áèëãèéí/

Ýðèõ Ôðîìì
Õ¿íèé çàí áàéäëûã òîäîðõîé ¿åèéõ íü ñî¸ëûí íºëººòýé õîëáîí òàéëáàðëàñàí.

Ã.Ñàëëèâåí /1892-1949/
“Áè” òîãòîëöîî
1. Ñàéí áè /áèé áîëãîõ ãýæ òýì¿¿ëæ áóé ä¿ð/
2. Ìóó áè /ìóó ç¿éëýýñ çóãòààæ áóé ä¿ð/
3. Áè áèø
ªºðèéí ìóó-ãèéí òàëààð òºñººëºë íü ò¿ãø¿¿ðèéí ýõ ñóðâàëæ. Õ¿í áóñàäòàé õàðèëöàõ ÿâöàä
ìóó áè ¿¿ñäýã. Ìóó áè èõ áîë ººðèéãºº áóðóóòãàäàã.

Ýðèê Áåðí



Õ¿íä îëîí õ¿ñýë çýðýã òºðíº. ªºðèéí õ¿ñëèéã áèåë¿¿ëýõ ãýõäýý ººðòýéãýý, áóñàäòàé
çºð÷èëäºæ áàéäàã. Çàðèì õ¿íèéã ò¿ãøýýíý. Çàðèì õ¿ì¿¿ñèéã ýíý íü îãò çîâîîäîãã¿é. ßìàð íýã
õ¿ñýë òºðºõã¿é áîë çîâîõã¿é. Òðàíñàêò àíàëèç.


�ݺ�ߣ

лекц №1

More Related Content

лекц №1