10 zandkorrels
- 1. ZANDKORRELS ENZANDKORRELS EN STERRENSTERREN Van wat is er meer: sterren in hetVan wat is er meer: sterren in het heelal of zandkorrels op en onderheelal of zandkorrels op en onder Texel?Texel?
- 2. Hoeveel zandkorrels in een kubieke meter?Hoeveel zandkorrels in een kubieke meter? Neem aan: een zandkorrel is bolrond (isNeem aan: een zandkorrel is bolrond (is onjuist maar rekent makkelijk)onjuist maar rekent makkelijk) Neem aan: middellijn is 0,5 mm (zalNeem aan: middellijn is 0,5 mm (zal ongeveer juist zijn voor grofkorrelig zand);ongeveer juist zijn voor grofkorrelig zand); de straal is dus 村 mmde straal is dus 村 mm Dan is het volume van dat bolletje:Dan is het volume van dat bolletje: (4/3)(4/3) (1/4)(1/4)33 4/(4 4/(433 ) = 1/16 mm) = 1/16 mm Gaan er dus 16 zandkorrels in een mm?Gaan er dus 16 zandkorrels in een mm?
- 3. Hoeveel korrels per mHoeveel korrels per m33 ?? Minder dan 16 want er is ruimte tussen de korrelsMinder dan 16 want er is ruimte tussen de korrels DeDe porositeitporositeit is ongeveer 25%is ongeveer 25% Dan kom je op 0,75 x 16 = 12Dan kom je op 0,75 x 16 = 12 We zouden hier ook 10 van kunnen maken; rekentWe zouden hier ook 10 van kunnen maken; rekent makkelijker; dat mag, want het gaat hier om demakkelijker; dat mag, want het gaat hier om de orde vanorde van grootte.grootte. We houden het maar op 12We houden het maar op 12 Dan gaan er 12 x 10Dan gaan er 12 x 1033 = 1,2 x 10= 1,2 x 1044 korrels in een cmkorrels in een cm33 en 1,2en 1,2 x 10x 1044 x 10x 1066 = 1,2 x 10= 1,2 x 101010 in een kubieke meter en 1,2 x 10in een kubieke meter en 1,2 x 101010 x 10x 1099 = 1,2 x 10= 1,2 x 101919 in een kubieke kmin een kubieke km
- 4. Het eiland TexelHet eiland Texel Grootste lengte: 23 kmGrootste lengte: 23 km Grootste breedte: 9,5 kmGrootste breedte: 9,5 km Ik benader dit door een rechthoek van 20Ik benader dit door een rechthoek van 20 x 7,5 km; het oppervlak is dan ~ 150 kmx 7,5 km; het oppervlak is dan ~ 150 km22 Dan komt de vraag: hoe dik is deDan komt de vraag: hoe dik is de zandlaag onder Texel?zandlaag onder Texel? Dat is bekend: in 1964 is een boringDat is bekend: in 1964 is een boring uitgevoerd tot een diepte van 2865 meter.uitgevoerd tot een diepte van 2865 meter.
- 5. De boring Den Burg-01 (BRG-01)De boring Den Burg-01 (BRG-01) 0 500m: zand uit het Quartair (vanaf nu tot 2,5 miljoen jaar)0 500m: zand uit het Quartair (vanaf nu tot 2,5 miljoen jaar) 500 600 m: zand en klei uit het Plioceen en boven Mioceen (tot 10500 600 m: zand en klei uit het Plioceen en boven Mioceen (tot 10 mlj jaar geleden)mlj jaar geleden) 600 1100 m: klei uit het begin Tertiair (10 -60 mlj jaar)600 1100 m: klei uit het begin Tertiair (10 -60 mlj jaar) 1100 2200 m: kalk uit het Boven-Krijt (60 - 100 mlj jaar geleden)1100 2200 m: kalk uit het Boven-Krijt (60 - 100 mlj jaar geleden) 2200 2400 m: kleisteen uit het Onder-Krijt (100 120 mlj jaar2200 2400 m: kleisteen uit het Onder-Krijt (100 120 mlj jaar geleden)geleden) 2400 2865 m: kleien en zanden en wat kool uit het Karboon (300 2400 2865 m: kleien en zanden en wat kool uit het Karboon (300 320 mlj jaar geleden)320 mlj jaar geleden) We nemen aan: 500 meter zandWe nemen aan: 500 meter zand (= 遜 km)(= 遜 km)
- 6. Opmerking terzijdeOpmerking terzijde Het is bijzonder dat gedurende het quartair, ca.Het is bijzonder dat gedurende het quartair, ca. 2,5 miljoen jaar, zoveel zand is afgezet.2,5 miljoen jaar, zoveel zand is afgezet. Alle sedimenten worden steeds afgezet in eenAlle sedimenten worden steeds afgezet in een ondiepe zeeondiepe zee Dat betekent een bodemdaling in het quartair Dat betekent een bodemdaling in het quartair ca. 2 cm in 100 jaar, en dat gedurende 2,5ca. 2 cm in 100 jaar, en dat gedurende 2,5 miljoen jaren!miljoen jaren! (Met dank aan Prof. Jan de Jager,(Met dank aan Prof. Jan de Jager, geoloog)geoloog) We pakken nu de draad weer op!We pakken nu de draad weer op!
- 7. Het totale zandvolume en hetHet totale zandvolume en het totale aantal korrels onder Texeltotale aantal korrels onder Texel Het totale zandvolume is: oppervlak maal dikteHet totale zandvolume is: oppervlak maal dikte Het totaal aantal korrels = volume in kmHet totaal aantal korrels = volume in km33 maalmaal hoeveelheid korrels per kmhoeveelheid korrels per km33 Per mPer m33 : 1,2 x10: 1,2 x101010 korrels dus per kmkorrels dus per km33 : 1,2 x 10: 1,2 x 101919 ZandvolumeZandvolume van Texel is 150/2 kmvan Texel is 150/2 km33 = 75 km= 75 km33 DusDus aantal zandkorrelsaantal zandkorrels is 90 x 10is 90 x 101919 10 102121 ..
- 8. Nu het HeelalNu het Heelal Hoeveel sterren in het Heelal?Hoeveel sterren in het Heelal? Een vraagje vooraf: hoe ver staatEen vraagje vooraf: hoe ver staat de dichtstbijzijnde ster?de dichtstbijzijnde ster?
- 9. Een schitterend hemellichaam: de zon.Een schitterend hemellichaam: de zon. Afstand: 150 mljn km, dat is 8 lichtminutenAfstand: 150 mljn km, dat is 8 lichtminuten
- 10. De Melkwegband reflecteert deDe Melkwegband reflecteert de gigantische sterrenwolk waar de zongigantische sterrenwolk waar de zon deel van uitmaakt.deel van uitmaakt.(gezien van Mauna Kea; Hawaii, 4200 m)(gezien van Mauna Kea; Hawaii, 4200 m)
- 11. Zon is deel van hetZon is deel van het melkwegstelselmelkwegstelsel; diameter ca.; diameter ca. 100 000 lichtjaar; platte schijf met spiralen; die100 000 lichtjaar; platte schijf met spiralen; die spiralen bevatten gaswolken en jonge sterrenspiralen bevatten gaswolken en jonge sterren
- 12. Hoeveel sterren? En wat nogHoeveel sterren? En wat nog meer?meer? Ons melkwegstelsel bevat ca. 100 miljardOns melkwegstelsel bevat ca. 100 miljard sterren (10sterren (101111 )) Maar nog tien maal meer onzichtbareMaar nog tien maal meer onzichtbare materie - we weten niet wat dat ismaterie - we weten niet wat dat is Die onzichtbare materie heeft welDie onzichtbare materie heeft wel aantrekkingskracht wat is het? Wie helptaantrekkingskracht wat is het? Wie helpt ons!!ons!!
- 13. De Locale GroepDe Locale Groep Ons melkwegstelsel is een van de tweeOns melkwegstelsel is een van de twee grootste leden van een groep van ca. 50grootste leden van een groep van ca. 50 stelsels: de locale groepstelsels: de locale groep Het andere grote stelsel, in Andromeda, isHet andere grote stelsel, in Andromeda, is nog juist met het blote oog te ziennog juist met het blote oog te zien Het Andromeda stelsel staat op eenHet Andromeda stelsel staat op een afstand van ca. 2,5 miljoen lichtjaarafstand van ca. 2,5 miljoen lichtjaar
- 14. Het Andromeda stelsel (M31)Het Andromeda stelsel (M31)
- 15. De Locale GroepDe Locale Groep
- 16. Een ander stelsel: de draaikolkEen ander stelsel: de draaikolk
- 17. Veel groepen van stelselsVeel groepen van stelsels
- 18. Enkele duizenden stelsels in 辿辿n groepEnkele duizenden stelsels in 辿辿n groep sterrenbeeld Coma Berenices sterrenbeeld Coma Berenices
- 19. Op meer dan 12 miljard lichtjaar; eenOp meer dan 12 miljard lichtjaar; een opname met de Hubble Ruimte Telescoop;opname met de Hubble Ruimte Telescoop; elk veegje/streepje is een melkwegstelselelk veegje/streepje is een melkwegstelsel
- 20. Twaalf miljard lichtjaar is dicht bij het eind van hetTwaalf miljard lichtjaar is dicht bij het eind van het zichtbare deel van het Heelalzichtbare deel van het Heelal Het Heelal is 13,7 miljard jaren geleden ontstaanHet Heelal is 13,7 miljard jaren geleden ontstaan We kunnen dus niet verder zien dan 13,7 miljardWe kunnen dus niet verder zien dan 13,7 miljard lichtjarenlichtjaren In dat zichtbare deel van het heelal bevinden zich ca.In dat zichtbare deel van het heelal bevinden zich ca. 10101111 melkwegstelsels vergelijkbaar met het onzemelkwegstelsels vergelijkbaar met het onze Elk bevat ca. 10Elk bevat ca. 101111 sterren.sterren. Dus 10Dus 102222 sterren in het zichtbare deel van het heelalsterren in het zichtbare deel van het heelal NB: een recent onderzoek kwam op 3x 10NB: een recent onderzoek kwam op 3x 102121 Dus: bijna evenveel zandkorrels onder Texel als sterrenDus: bijna evenveel zandkorrels onder Texel als sterren in het heelal??in het heelal??
- 21. Conclusie en twee keer maarConclusie en twee keer maar Er zijn dus ongeveer evenveel sterren in hetEr zijn dus ongeveer evenveel sterren in het zichtbare deel van het Heelal als zandkorrels opzichtbare deel van het Heelal als zandkorrels op en onder Texelen onder Texel Maar buiten het voor ons zichtbare heelal isMaar buiten het voor ons zichtbare heelal is nog veel meer we weten niet waar het eind is!nog veel meer we weten niet waar het eind is! Honderd maal verder? Duizend? Of nog meer!Honderd maal verder? Duizend? Of nog meer! Dus bevat het heelal minstens miljoenen totDus bevat het heelal minstens miljoenen tot miljarden malen meer sterren dan er zandkorrelsmiljarden malen meer sterren dan er zandkorrels zijn op en onder Texelzijn op en onder Texel En dan is er nog ietsEn dan is er nog iets
- 22. Universum of MultiversumUniversum of Multiversum Misschien is ons heelal niet het enigeMisschien is ons heelal niet het enige Misschien zijn er nog meer HeelallenMisschien zijn er nog meer Heelallen Hoeveel?Hoeveel? Prof. Tom Gehrels heeft de moed gehad om datProf. Tom Gehrels heeft de moed gehad om dat aantal te schattenaantal te schatten Hij kwam tot 3,3 x 10Hij kwam tot 3,3 x 101919 heelallen buiten het onze !heelallen buiten het onze ! HetHet multiversummultiversum.. (Met dank aan Prof. Tom Gehrels, sterrenkundige)(Met dank aan Prof. Tom Gehrels, sterrenkundige)
- 23. We staan aan het beginWe staan aan het begin Adembenemende ontdekkingenAdembenemende ontdekkingen staan ons te wachten!staan ons te wachten!
- 24. Deze presentatie is tot middenDeze presentatie is tot midden januari nog na te lezenjanuari nog na te lezen Ga naarGa naar www.cdejager.comwww.cdejager.com /presentaties/presentaties en klik open klik op zandkorrelszandkorrels