ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

ΜαίαΑθανασίου1066146ΦӬτεινήΒλάση1069372

•Download as PPTX, PDF•
•
Foteini Vlasi
Foteini Vlasi

Η ζωγραφική και η έκφραση των παιδιών μέσα από αυτήν Μια εργασία απαραίτητη για κάθε παιδαγωγό ειδικά της προσχολικής εκπαίδευσης

1 of 17
Download to read offline
Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΈΣΑ ΑΠ’ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ζωγραφική, μαζί με το χορό και τη γλώσσα, είναι μια αρχέγονη μορφή έκφρασης του ανθρώπου. Όπως αναφέρεται και στον πρώτο τόμο της «Ιστορίας της Ανθρωπότητας» της UNESCO (Τρούλης, 1986, σ. 81), η πληγωμένη αντιλόπη του σπηλαίου της Altamira στη Β. Ισπανία, καθώς επίσης και η ομάδα διαφόρων κυνηγετικών ζώων στο σπήλαιο της Lascaux στη Ν. Γαλλία, θεωρούνται τα πρώτα δείγματα εικαστικής έκφρασης του ανθρώπου από την παλαιολιθική εποχή.
Σύμφωνα με την Juliette Boutonnier «Η μελέτη των παιδικών σχεδίων μας οδηγεί αναπόφευκτα στην καρδιά των προβλημάτων που αφορούν το ίδιο το παιδί, στην ιστορία του, στις καταστάσεις που βιώνει» (Καρέλλα, 1991, σ. 11). Επομένως, δεν θα σταθούμε στην αισθητική αξία του σχεδίου, δηλαδή στη μορφή, αλλά στο περιεχόμενό του και στη λειτουργία του ως ένα εργαλείο έκφρασης της προσωπικότητας των παιδιών. Συνεπώς, προκειμένου να αναδειχτεί η λειτουργία και η σημασία της ζωγραφικής, θα καταγραφεί η εξελικτική πορεία του παιδικού σχεδίου για να καταστεί πιο ξεκάθαρος ο χαρακτήρας που αυτό έχει στις διάφορες ηλικίες.
ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ 1) Το μουντζουρογράφημα (18-20 μηνών έως 4 ετών) Εικόνα 1 Mέχρι τους 18 με 20 μήνες: Ο σκοπός είναι η εκτόνωση. Αδυνατεί να οριοθετήσει τον εαυτό του από το έργο, θεωρώντας το μολύβι προέκταση του χεριού του και το σχέδιο αναπαράσταση του εαυτού του και περιβάλλοντός του. Το παιδί κοιτάει παθητικά το σχέδιο του, το οποίο αποτελείται από έντονες, συνεχείς, κυκλικές γραμμές (εικόνα 1). Εδώ μπορούμε κιόλας να δούμε αν το παιδί είναι ανυπόμονο, ήρεμο ή ζωηρό.
Εικόνα 3 2 με 3 έτη: Αρχίζει να σχηματίζει κάποιες δυσδιάκριτες μορφές από ευθείες γραμμές και γωνίες (εικόνα 2). Τώρα, το χέρι ακολουθεί το μάτι και το παιδί κάνει κάποιες προσπάθειες να εξηγήσει –κάθε φορά ανάλογα με τη διάθεσή του – το σχέδιο του. Σ’ αυτό το σημείο μας δίνεται η δυνατότητα να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τον χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του παιδιού Εικόνα 2 3 έως 4 έτη: Tο παιδί αρχίζει να σχηματίζει κάποιες δυσδιάκριτες μορφές από ευθείες γραμμές και γωνίες (εικόνα 2). Τώρα, το χέρι ακολουθεί το μάτι και το παιδί κάνει κάποιες προσπάθειες να εξηγήσει –κάθε φορά ανάλογα με τη διάθεσή του – το σχέδιο του. Σ’ αυτό το σημείο μας δίνεται η δυνατότητα να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τον χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του παιδιού.
Στο στάδιο αυτό το παιδί προσπαθεί ανεπιτυχώς να σχηματίσει ρεαλιστικά σχέδια. Η ηλικία του, φυσιολογικά, δεν του επιτρέπει να συντονίσει τις κινήσεις του με όποιον τρόπο θέλει, ενώ, από ψυχολογική άποψη, η προσοχή του είναι περιορισμένη και ασταθής. Για παράδειγμα, μπορεί να ζωγραφίσει έναν άνθρωπο χωρίς μύτη, αυτιά ή μάτια (εικόνα 4). Συνάμα, εξαιτίας της αδυναμίας αυτής, τα μέρη των ανθρώπινων φιγούρων είναι δυσανάλογα. Μπορεί, δηλαδή, ένας άνθρωπος να στέκεται όρθιος πάνω σ’ ένα άλογο και όχι να κάθεται (εικόνα 5). 2) Aαποτυχημένος ρεαλισμός (3 έως 6 ετών) Εικόνα 4 Εικόνα 5
Στη διάρκεια αυτού του σταδίου το παιδί σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα σκέφτεται, όπως πιστεύει ότι είναι, βασίζεται στις δικές του αναμνήσεις. Είναι ένας «υπερεαλιστής» (Τρούλης, 1986, σ. 90), που ζωγραφίζει για την προσωπική του ευχαρίστηση. Τα σχέδια μιας εγκύου γάτας με τα μωρά στην κοιλιά της (εικόνα 6) και ενός σπιτιού με έπιπλα στο εσωτερικό του (εικόνα 7) δίνουν μια σαφή εικόνα του παρόντος σταδίου. 3) Διανοητικός ρεαλισμός (6 έως 9 ετών) Εικόνα 6 Εικόνα 7
Στο στάδιο αυτό έχουμε τη διανοητική ωρίμανση και την παραστατική ικανότητα του παιδιού. Σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα βλέπει εξωτερικά. Είναι ένας καθαρός ρεαλιστής που θέλει να αναπαραστήσει την πραγματικότητα στα σχέδιά του. Όπως η μητέρα και ο πατέρας που κάθονται στο τραπέζι (εικόνα 8). Ωστόσο, δεν ζωγραφίζει κάθε φορά χαρούμενα και ξέγνοιαστα. Αντιθέτως, απογοητεύεται αν δεν επιτύχει αυτό που επιθυμεί να σχεδιάσει. Το παιδί, επομένως, βιώνει μια κρίση, η οποία δεν πρέπει να λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας για τη ζωγραφική του, αλλά χρειάζεται να ενθαρρύνεται. 4) Οπτικός ρεαλισμός (9 έως 12 ετών) Εικόνα 8
Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ  Σύμφωνα με τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), ο τρόπος με τον οποίο το παιδί σχεδιάζει, οι γραμμές και οι μορφές που σχηματίζει, τα χρώματα που χρησιμοποιεί, έχουν εκφραστική αξία και φανερώνουν τη συγκινησιακή του κατάσταση.  Στοιχεία που οδηγούν στην κατανόηση του ψυχισμού και της προσωπικότητας του παιδιού είναι η γραμμή, το χρώμα, η έκταση και το μέγεθος του σχεδίου στο χαρτί:  Τα πιο ευαίσθητα και συνεσταλμένα παιδιά σχεδιάζουν συνήθως ελικοειδείς γραμμές και καμπύλες, ενώ τα πιο επιθετικά και ζωηρά παιδιά κάνουν σκληρές γραμμές και ορθές γωνίες.  Όταν σχεδιάζει επαναληπτικά το ίδιο μοτίβο σε όλο το χαρτί μας δείχνει ότι επηρεάζεται από καταναγκαστικές παρορμήσεις, ενώ όταν είναι κλεισμένο στον εαυτό του και φοβισμένο σχεδιάζει συνήθως μικροσκοπικά σχήματα στο κέντρο της σελίδας.  Όταν ζωγραφίζει νευρικές γραμμές σε όλη την έκταση της σελίδας δείχνει τον ασταθή του χαρακτήρα.
Εχθρικότητα, επιθετικότητα, αλλά και εξωστρέφεια. Εσωστρέφεια και αρμονία. Αντίθεση και ένταση. Η συχνή χρήση σκοτεινών (μαύρο, γκρι, κλπ.) και θαμπών (κίτρινο, καφέ, κλπ.) χρωμάτων δείχνει κακή προσαρμογή σε διάφορες καταστάσεις. • Όσον αφορά τα χρώματα, δηλώνουν:
 Το παιδικό σχέδιο, κατά τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί κα σαν διαγνωστικό εργαλείο στα τεστ νοημοσύνης και προσωπικότητας του παιδιού.  Τα παιδικά σχέδια στα τεστ νοημοσύνης χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό της πνευματικής ωρίμανσης των παιδιών, αλλά και για τον εντοπισμό κάποιας νοητικής ανεπάρκειας ή στοιχείων καθυστέρησης. Στα τεστ αυτά οι ερευνητές ζητούν συνήθως από τα παιδιά να κάνουν κάποια ελεύθερα σχέδια, διάφορα σχήματα ή φυσικά αντικείμενα.  Στα τεστ προσωπικότητας, το παιδικό σχέδιο θεωρείται ότι αποτελεί αντανάκλαση της προσωπικότητας του παιδιού. Υπάρχουν πολυάριθμα τέτοια τεστ, με κυρίαρχο ωστόσο αυτό της οικογένειας. Αφορά είτε την αναπαράσταση της πραγματικής οικογένειας του παιδιού είτε μιας φανταστικής οικογένειας. Ο στόχος αυτών των σχεδίων είναι να αναδειχθούν και να εξεταστούν τα συναισθήματα των παιδιών για την οικογένειά τους.
 Κατά τη διάρκεια αυτών των τεστ εξετάζονται προσεκτικά το μέγεθος και η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα πρόσωπα της οικογένειας καθώς και τα σχόλια που τα συνοδεύουν.  Χαρακτηριστική είναι η απουσία ενός προσώπου, όπως ενός αδερφού ή αδερφής από τη ζωγραφιά, πράγμα που δείχνει ότι ίσως το παιδί δεν το θέλει στην οικογένεια.  Ακόμα, ένα μικρό παιδί, εγκαταλελειμμένο από τη μητέρα του, ζωγραφίζει τη μητρική φιγούρα με μεγάλο κεφάλι και ανοιχτό στόμα, από το οποίο φαίνονται τα μεγάλα και επιθετικά της δόντια. Τα στήθη της είναι γυμνά με τριγωνικό σχήμα, τα χέρια της μεγάλα και απειλητικά. Φαίνονται, επομένως, ξεκάθαρα τα αρνητικά και εχθρικά συναισθήματα για τη μητέρα του (Ταμπάκης και Ταμπάκη, 2007).
 Το σχέδιο αποτελεί ένα θεραπευτικό μέσο για τα παιδιά διότι οδηγεί σε θεραπευτικές συζητήσεις, καθώς πετυχαίνεται η πρόσβαση «στις φαντασιακές αναπαραστάσεις, στη συναισθηματικότητα, στην εσωτερική συμπεριφορά και στο συμβολισμό του υποκειμένου». (Φλοράνς ντε Μερεντιέ, 1981, σ. 113).  Τα παιδιά στα σχέδιά τους αφηγούνται μια ιστορία, ζωγραφίζουν εικόνες με δράση. Υπάρχει στενή συγγένεια μεταξύ των σχεδίων και των ονείρων. Τα παιδιά πολλές φορές σχεδιάζουν βασιζόμενα σε εικόνες που έχουν ξαναδεί στα όνειρά τους, άλλες φορές γιατί θέλουν να τις ξαναζήσουν και άλλες φορές για να απωθήσουν τις δυσάρεστες μνήμες που αυτές έχουν δημιουργήσει.
 Τα παιδικά σχέδια συχνά αφορμώνται και από τα Μ.Μ.Ε, κυρίως την τηλεόραση (Κακίση- Παναγοπούλου, 2006), ενώ αντανακλούν επίσης γεγονότα της επικαιρότητας (Φλοράνς ντε Μερεντιέ, 1981). Το παιδί από τα πέντε του χρόνια κι έπειτα, μόλις πάει δηλαδή στο σχολείο και εξοικειωθεί με έναν καινούριο κόσμο, πέρα από τα συνηθισμένα παιδικά θέματα (σπίτια, ζώα, ανθρωπάκια, πλοία, κ.λπ.), καταπιάνεται και με θέματα της επικαιρότητας που τον αναστατώνουν ή του κάνουν εντύπωση, με θέματα που κυριαρχούν στο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον όπου ζει.  Χαρακτηριστικά είναι τα σχέδια των παιδιών από μη ανεπτυγμένες χώρες και από εμπόλεμες ζώνες. Για παράδειγμα, παιδικά σχέδια από τον πόλεμο της Παλαιστίνης (εικόνα 9), από παιδιά θυμάτων του Βιετνάμ ή και από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης (εικόνα 10). Σε όλα αυτά τα σχέδια σκηνές πολέμου και σφαγών συνδυάζονται με τα συνηθισμένα παιδικά θέματα (ήλιος, σπίτια, κ.λπ.), καθώς προβάλλεται η δίνη και η ωμότητα αυτών των τραγικών γεγονότων, γεγονότα που αποτελούν καθημερινότητα για το παιδί. Άλλωστε, σύμφωνα και με τον Freud (Γκλυν και Σιλκ, 1997), η ζωγραφική ενός παιδιού επηρεάζεται έντονα από τις ασυνείδητες επιθυμίες και τους φόβους του, τις οποίες εκφράζει μέσα από τις καλλιτεχνικές του δημιουργίες.
Εικόνα 9: Αντέλ Μαζίντ (ετών 12, Παλαιστίνιος) Στρατιώτης που σκοτώνει ένα παιδί Εικόνα 10: Σχέδιο παιδιού από ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ…  Με τη ζωγραφική τα παιδιά εκφράζονται ελεύθερα, με αυθορμητισμό και δυναμισμό. Είναι μια ευχάριστη διαδικασία, κατάλληλη για να εκφράσουν την εσωτερική τους ζωή χωρίς περιορισμούς. Γι’ αυτό το λόγο, η παιδική ζωγραφική είναι αυθεντική. Αποτελεί την πιο αυθόρμητη έκφραση των παιδιών. «Η τόσο αυθόρμητη, πλούσια σε σχήματα και χρώματα, η τόσο γλαφυρή, εκφράζει ένα ολόκληρο κόσμο, δίνει στους μεγάλους μια γενική εικόνα των συναισθημάτων αλλά και των προβλημάτων των παιδιών, αποτελεί συχνά το κλειδί ερμηνείας όσων αυτά αισθάνονται. Γιατί, μέσα από αυτές τις εικόνες το παιδί εκφράζει τα συναισθήματά του απέναντι στο περιβάλλον, δίνει διέξοδο στον ψυχισμό του. Αποτελεί τη δημιουργική πρακτική που το απελευθερώνει, διευρύνει τις γνώσεις του, ολοκληρώνει την επαφή του με τον κόσμο» (Ταμπάκης και Ταμπάκη, 2007, σ. 182).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ  Γκλυν Τόμας και Ανζελ Σιλκ (1997). Η ψυχολογία του παιδικού σχεδίου. Αθήνα: Καστανιώτη.  Κακίση- Παναγοπούλου Λ. (2006). Και όμως ζωγραφίζουν. Η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσμος τους. Αθήνα: Συμμετρία.  Καρέλλα Μ. (1991). Τα παιδιά σχεδιάζουν την οικογένεια… Η αποκάλυψη της ψυχοδυναμικής κατάστασης του παιδιού. Αθήνα: Καστούμη  Ταμπάκης Θ. και Ταμπάκη Κ. (2007). Το παιδί και η ζωγραφική. Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, 54(2), 182-186.  Τρούλης Γ. Μ. (1986). Η αισθητική αγωγή του παιδιού. Στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό σχολείο. Αθήνα: Δίπτυχο.  Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981). Το παιδικό σχέδιο. Αθήνα: Υποδομή.

More Related Content

ΜαίαΑθανασίου1066146ΦӬτεινήΒλάση1069372

  • 1. Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΈΣΑ ΑΠ’ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
  • 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ζωγραφική, μαζί με το χορό και τη γλώσσα, είναι μια αρχέγονη μορφή έκφρασης του ανθρώπου. Όπως αναφέρεται και στον πρώτο τόμο της «Ιστορίας της Ανθρωπότητας» της UNESCO (Τρούλης, 1986, σ. 81), η πληγωμένη αντιλόπη του σπηλαίου της Altamira στη Β. Ισπανία, καθώς επίσης και η ομάδα διαφόρων κυνηγετικών ζώων στο σπήλαιο της Lascaux στη Ν. Γαλλία, θεωρούνται τα πρώτα δείγματα εικαστικής έκφρασης του ανθρώπου από την παλαιολιθική εποχή.
  • 3. Σύμφωνα με την Juliette Boutonnier «Η μελέτη των παιδικών σχεδίων μας οδηγεί αναπόφευκτα στην καρδιά των προβλημάτων που αφορούν το ίδιο το παιδί, στην ιστορία του, στις καταστάσεις που βιώνει» (Καρέλλα, 1991, σ. 11). Επομένως, δεν θα σταθούμε στην αισθητική αξία του σχεδίου, δηλαδή στη μορφή, αλλά στο περιεχόμενό του και στη λειτουργία του ως ένα εργαλείο έκφρασης της προσωπικότητας των παιδιών. Συνεπώς, προκειμένου να αναδειχτεί η λειτουργία και η σημασία της ζωγραφικής, θα καταγραφεί η εξελικτική πορεία του παιδικού σχεδίου για να καταστεί πιο ξεκάθαρος ο χαρακτήρας που αυτό έχει στις διάφορες ηλικίες.
  • 4. ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ 1) Το μουντζουρογράφημα (18-20 μηνών έως 4 ετών) Εικόνα 1 Mέχρι τους 18 με 20 μήνες: Ο σκοπός είναι η εκτόνωση. Αδυνατεί να οριοθετήσει τον εαυτό του από το έργο, θεωρώντας το μολύβι προέκταση του χεριού του και το σχέδιο αναπαράσταση του εαυτού του και περιβάλλοντός του. Το παιδί κοιτάει παθητικά το σχέδιο του, το οποίο αποτελείται από έντονες, συνεχείς, κυκλικές γραμμές (εικόνα 1). Εδώ μπορούμε κιόλας να δούμε αν το παιδί είναι ανυπόμονο, ήρεμο ή ζωηρό.
  • 5. Εικόνα 3 2 με 3 έτη: Αρχίζει να σχηματίζει κάποιες δυσδιάκριτες μορφές από ευθείες γραμμές και γωνίες (εικόνα 2). Τώρα, το χέρι ακολουθεί το μάτι και το παιδί κάνει κάποιες προσπάθειες να εξηγήσει –κάθε φορά ανάλογα με τη διάθεσή του – το σχέδιο του. Σ’ αυτό το σημείο μας δίνεται η δυνατότητα να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τον χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του παιδιού Εικόνα 2 3 έως 4 έτη: Tο παιδί αρχίζει να σχηματίζει κάποιες δυσδιάκριτες μορφές από ευθείες γραμμές και γωνίες (εικόνα 2). Τώρα, το χέρι ακολουθεί το μάτι και το παιδί κάνει κάποιες προσπάθειες να εξηγήσει –κάθε φορά ανάλογα με τη διάθεσή του – το σχέδιο του. Σ’ αυτό το σημείο μας δίνεται η δυνατότητα να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τον χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του παιδιού.
  • 6. Στο στάδιο αυτό το παιδί προσπαθεί ανεπιτυχώς να σχηματίσει ρεαλιστικά σχέδια. Η ηλικία του, φυσιολογικά, δεν του επιτρέπει να συντονίσει τις κινήσεις του με όποιον τρόπο θέλει, ενώ, από ψυχολογική άποψη, η προσοχή του είναι περιορισμένη και ασταθής. Για παράδειγμα, μπορεί να ζωγραφίσει έναν άνθρωπο χωρίς μύτη, αυτιά ή μάτια (εικόνα 4). Συνάμα, εξαιτίας της αδυναμίας αυτής, τα μέρη των ανθρώπινων φιγούρων είναι δυσανάλογα. Μπορεί, δηλαδή, ένας άνθρωπος να στέκεται όρθιος πάνω σ’ ένα άλογο και όχι να κάθεται (εικόνα 5). 2) Aαποτυχημένος ρεαλισμός (3 έως 6 ετών) Εικόνα 4 Εικόνα 5
  • 7. Στη διάρκεια αυτού του σταδίου το παιδί σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα σκέφτεται, όπως πιστεύει ότι είναι, βασίζεται στις δικές του αναμνήσεις. Είναι ένας «υπερεαλιστής» (Τρούλης, 1986, σ. 90), που ζωγραφίζει για την προσωπική του ευχαρίστηση. Τα σχέδια μιας εγκύου γάτας με τα μωρά στην κοιλιά της (εικόνα 6) και ενός σπιτιού με έπιπλα στο εσωτερικό του (εικόνα 7) δίνουν μια σαφή εικόνα του παρόντος σταδίου. 3) Διανοητικός ρεαλισμός (6 έως 9 ετών) Εικόνα 6 Εικόνα 7
  • 8. Στο στάδιο αυτό έχουμε τη διανοητική ωρίμανση και την παραστατική ικανότητα του παιδιού. Σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα βλέπει εξωτερικά. Είναι ένας καθαρός ρεαλιστής που θέλει να αναπαραστήσει την πραγματικότητα στα σχέδιά του. Όπως η μητέρα και ο πατέρας που κάθονται στο τραπέζι (εικόνα 8). Ωστόσο, δεν ζωγραφίζει κάθε φορά χαρούμενα και ξέγνοιαστα. Αντιθέτως, απογοητεύεται αν δεν επιτύχει αυτό που επιθυμεί να σχεδιάσει. Το παιδί, επομένως, βιώνει μια κρίση, η οποία δεν πρέπει να λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας για τη ζωγραφική του, αλλά χρειάζεται να ενθαρρύνεται. 4) Οπτικός ρεαλισμός (9 έως 12 ετών) Εικόνα 8
  • 9. Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ  Σύμφωνα με τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), ο τρόπος με τον οποίο το παιδί σχεδιάζει, οι γραμμές και οι μορφές που σχηματίζει, τα χρώματα που χρησιμοποιεί, έχουν εκφραστική αξία και φανερώνουν τη συγκινησιακή του κατάσταση.  Στοιχεία που οδηγούν στην κατανόηση του ψυχισμού και της προσωπικότητας του παιδιού είναι η γραμμή, το χρώμα, η έκταση και το μέγεθος του σχεδίου στο χαρτί:  Τα πιο ευαίσθητα και συνεσταλμένα παιδιά σχεδιάζουν συνήθως ελικοειδείς γραμμές και καμπύλες, ενώ τα πιο επιθετικά και ζωηρά παιδιά κάνουν σκληρές γραμμές και ορθές γωνίες.  Όταν σχεδιάζει επαναληπτικά το ίδιο μοτίβο σε όλο το χαρτί μας δείχνει ότι επηρεάζεται από καταναγκαστικές παρορμήσεις, ενώ όταν είναι κλεισμένο στον εαυτό του και φοβισμένο σχεδιάζει συνήθως μικροσκοπικά σχήματα στο κέντρο της σελίδας.  Όταν ζωγραφίζει νευρικές γραμμές σε όλη την έκταση της σελίδας δείχνει τον ασταθή του χαρακτήρα.
  • 10. Εχθρικότητα, επιθετικότητα, αλλά και εξωστρέφεια. Εσωστρέφεια και αρμονία. Αντίθεση και ένταση. Η συχνή χρήση σκοτεινών (μαύρο, γκρι, κλπ.) και θαμπών (κίτρινο, καφέ, κλπ.) χρωμάτων δείχνει κακή προσαρμογή σε διάφορες καταστάσεις. • Όσον αφορά τα χρώματα, δηλώνουν:
  • 11.  Το παιδικό σχέδιο, κατά τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί κα σαν διαγνωστικό εργαλείο στα τεστ νοημοσύνης και προσωπικότητας του παιδιού.  Τα παιδικά σχέδια στα τεστ νοημοσύνης χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό της πνευματικής ωρίμανσης των παιδιών, αλλά και για τον εντοπισμό κάποιας νοητικής ανεπάρκειας ή στοιχείων καθυστέρησης. Στα τεστ αυτά οι ερευνητές ζητούν συνήθως από τα παιδιά να κάνουν κάποια ελεύθερα σχέδια, διάφορα σχήματα ή φυσικά αντικείμενα.  Στα τεστ προσωπικότητας, το παιδικό σχέδιο θεωρείται ότι αποτελεί αντανάκλαση της προσωπικότητας του παιδιού. Υπάρχουν πολυάριθμα τέτοια τεστ, με κυρίαρχο ωστόσο αυτό της οικογένειας. Αφορά είτε την αναπαράσταση της πραγματικής οικογένειας του παιδιού είτε μιας φανταστικής οικογένειας. Ο στόχος αυτών των σχεδίων είναι να αναδειχθούν και να εξεταστούν τα συναισθήματα των παιδιών για την οικογένειά τους.
  • 12.  Κατά τη διάρκεια αυτών των τεστ εξετάζονται προσεκτικά το μέγεθος και η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα πρόσωπα της οικογένειας καθώς και τα σχόλια που τα συνοδεύουν.  Χαρακτηριστική είναι η απουσία ενός προσώπου, όπως ενός αδερφού ή αδερφής από τη ζωγραφιά, πράγμα που δείχνει ότι ίσως το παιδί δεν το θέλει στην οικογένεια.  Ακόμα, ένα μικρό παιδί, εγκαταλελειμμένο από τη μητέρα του, ζωγραφίζει τη μητρική φιγούρα με μεγάλο κεφάλι και ανοιχτό στόμα, από το οποίο φαίνονται τα μεγάλα και επιθετικά της δόντια. Τα στήθη της είναι γυμνά με τριγωνικό σχήμα, τα χέρια της μεγάλα και απειλητικά. Φαίνονται, επομένως, ξεκάθαρα τα αρνητικά και εχθρικά συναισθήματα για τη μητέρα του (Ταμπάκης και Ταμπάκη, 2007).
  • 13.  Το σχέδιο αποτελεί ένα θεραπευτικό μέσο για τα παιδιά διότι οδηγεί σε θεραπευτικές συζητήσεις, καθώς πετυχαίνεται η πρόσβαση «στις φαντασιακές αναπαραστάσεις, στη συναισθηματικότητα, στην εσωτερική συμπεριφορά και στο συμβολισμό του υποκειμένου». (Φλοράνς ντε Μερεντιέ, 1981, σ. 113).  Τα παιδιά στα σχέδιά τους αφηγούνται μια ιστορία, ζωγραφίζουν εικόνες με δράση. Υπάρχει στενή συγγένεια μεταξύ των σχεδίων και των ονείρων. Τα παιδιά πολλές φορές σχεδιάζουν βασιζόμενα σε εικόνες που έχουν ξαναδεί στα όνειρά τους, άλλες φορές γιατί θέλουν να τις ξαναζήσουν και άλλες φορές για να απωθήσουν τις δυσάρεστες μνήμες που αυτές έχουν δημιουργήσει.
  • 14.  Τα παιδικά σχέδια συχνά αφορμώνται και από τα Μ.Μ.Ε, κυρίως την τηλεόραση (Κακίση- Παναγοπούλου, 2006), ενώ αντανακλούν επίσης γεγονότα της επικαιρότητας (Φλοράνς ντε Μερεντιέ, 1981). Το παιδί από τα πέντε του χρόνια κι έπειτα, μόλις πάει δηλαδή στο σχολείο και εξοικειωθεί με έναν καινούριο κόσμο, πέρα από τα συνηθισμένα παιδικά θέματα (σπίτια, ζώα, ανθρωπάκια, πλοία, κ.λπ.), καταπιάνεται και με θέματα της επικαιρότητας που τον αναστατώνουν ή του κάνουν εντύπωση, με θέματα που κυριαρχούν στο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον όπου ζει.  Χαρακτηριστικά είναι τα σχέδια των παιδιών από μη ανεπτυγμένες χώρες και από εμπόλεμες ζώνες. Για παράδειγμα, παιδικά σχέδια από τον πόλεμο της Παλαιστίνης (εικόνα 9), από παιδιά θυμάτων του Βιετνάμ ή και από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης (εικόνα 10). Σε όλα αυτά τα σχέδια σκηνές πολέμου και σφαγών συνδυάζονται με τα συνηθισμένα παιδικά θέματα (ήλιος, σπίτια, κ.λπ.), καθώς προβάλλεται η δίνη και η ωμότητα αυτών των τραγικών γεγονότων, γεγονότα που αποτελούν καθημερινότητα για το παιδί. Άλλωστε, σύμφωνα και με τον Freud (Γκλυν και Σιλκ, 1997), η ζωγραφική ενός παιδιού επηρεάζεται έντονα από τις ασυνείδητες επιθυμίες και τους φόβους του, τις οποίες εκφράζει μέσα από τις καλλιτεχνικές του δημιουργίες.
  • 15. Εικόνα 9: Αντέλ Μαζίντ (ετών 12, Παλαιστίνιος) Στρατιώτης που σκοτώνει ένα παιδί Εικόνα 10: Σχέδιο παιδιού από ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
  • 16. ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ…  Με τη ζωγραφική τα παιδιά εκφράζονται ελεύθερα, με αυθορμητισμό και δυναμισμό. Είναι μια ευχάριστη διαδικασία, κατάλληλη για να εκφράσουν την εσωτερική τους ζωή χωρίς περιορισμούς. Γι’ αυτό το λόγο, η παιδική ζωγραφική είναι αυθεντική. Αποτελεί την πιο αυθόρμητη έκφραση των παιδιών. «Η τόσο αυθόρμητη, πλούσια σε σχήματα και χρώματα, η τόσο γλαφυρή, εκφράζει ένα ολόκληρο κόσμο, δίνει στους μεγάλους μια γενική εικόνα των συναισθημάτων αλλά και των προβλημάτων των παιδιών, αποτελεί συχνά το κλειδί ερμηνείας όσων αυτά αισθάνονται. Γιατί, μέσα από αυτές τις εικόνες το παιδί εκφράζει τα συναισθήματά του απέναντι στο περιβάλλον, δίνει διέξοδο στον ψυχισμό του. Αποτελεί τη δημιουργική πρακτική που το απελευθερώνει, διευρύνει τις γνώσεις του, ολοκληρώνει την επαφή του με τον κόσμο» (Ταμπάκης και Ταμπάκη, 2007, σ. 182).
  • 17. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ  Γκλυν Τόμας και Ανζελ Σιλκ (1997). Η ψυχολογία του παιδικού σχεδίου. Αθήνα: Καστανιώτη.  Κακίση- Παναγοπούλου Λ. (2006). Και όμως ζωγραφίζουν. Η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσμος τους. Αθήνα: Συμμετρία.  Καρέλλα Μ. (1991). Τα παιδιά σχεδιάζουν την οικογένεια… Η αποκάλυψη της ψυχοδυναμικής κατάστασης του παιδιού. Αθήνα: Καστούμη  Ταμπάκης Θ. και Ταμπάκη Κ. (2007). Το παιδί και η ζωγραφική. Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, 54(2), 182-186.  Τρούλης Γ. Μ. (1986). Η αισθητική αγωγή του παιδιού. Στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό σχολείο. Αθήνα: Δίπτυχο.  Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981). Το παιδικό σχέδιο. Αθήνα: Υποδομή.