14 bizimodua duela milaka urte M CARMEN PUEYO
- 1. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO BIZIMODUA DUELA MILA URTE LEHEN GIZAKIEN GARAIAN BIZIMODUA Duela milaka eta milaka urte, jendea haitzuloetan bizi ziren talde txikitan. Ibairen batetik hurbil geratzen ziren ura lortzeko. Animalien eta landareen bila ibili behar zuten. Nomadak ziren,animaliak eta landareak bukatzen zirenean bizilekua aldatzen zuten. Beranduago, landareak hazten eta animaliak zaintzen ikasi zituzuten. Sedentario bihurtu ziren. Herri txikietan bizi ziren.Haietan etxebizitzak zituzten. GARRAIOA Lehen gizakiek ,oinez egiten zituzten bidaiak ,eta bere ondasun guztiak bizkarrean eramaten zituzten. Geroago,animaliak hezi zituzten, gurpila asmatu zuten ,eta lehenengo gurdiak eraiki zituzten.Belaontziak ere, erabiltzen zituzten ibaietan ibiltzeko.Horrela 1
- 2. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO pertsona eta salgai(mercancÃas) gehiago garraio zitzaketen eta gainera azkarrago egiten zituzten bidaiak. GARAI HARTAKO EKARPENA Lehen gizon-emakumeek pinturen bidez dekoratzen zituzten kobazuloak:bisonteak,oreinak eta mamutak marrazten zituzten. Tresna sinpleak erabiltzen zituzten. Bi harri elkar joz egiten zituzten tresna horiek: aiztoak, arpoiak, mailuak, geziak. Zeramikazko tresnak egiten zituzten buztina erabiliz. ERANTZUN . Non ezarri ziren lehendabiziko gizakiak? a. irletatik gertu. b. gazteluetatik gertu. c. ibaietatik gertu. . Non bizi ziren lehendabiziko gizakiak? a. herrixkatan. b. haitzuloetan. c. monasterioetan. . Zer egin zuten lehendabiziko gizakiek? a. anfiteatroak eta tenpluak. b. margoak, tresna sinpleak eta zeramikak. c. gazteluak eta hiriak. . Nork asmatu zuen gurpila? 2
- 3. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO a. lehen gizakiek. b. erromatarrek. c. zaldunek. ERROMATARREN GARAIA ERROMATARRAK Gizon eta emakumea soldaduak enperadorea esklaboa BIZIMODUA Duela 2000 urte erromatarrek hiri asko eraiki zituzten. Aberaratsak domus izeneko etxe erosoetan bizi ziren. Erromatar batzuk villetan bizi ziren.Villak landetan zeuden eta nekazaritzarako lurrak zituzten. Behartsuak insula izeneko etxe txikietan bizi ziren.Hainbat solairu zituzten. 3
- 4. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO GARRAIOA Erromatarrek harrizko bideak egin zituzten herriak elkartzeko,bide horiek galtzadak deitzen dira. Oinez, gurdiz edo zaldiz ibiltzen ziren. Merkantziak belaontzitan garraiatzen zituzten. GARAI HARTAKO EKARPENA Erromatarrak oso eraikitzaile onak ziren, eta hainbat gauzatarako eraikinak egin zituzten: Anfiteatroa Gladiadoreen borroketarako Antzokia Ikuskizunetarako Zirkua Gurdi lasterketarako Tenpluak Jainkoentzat Termak Bainuak hartzeko Akueduktoak Ura hirietarako eramateko 4
- 5. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO Jende askok ikasi zuen latina , erromatarren hizkuntza. ERANTZUN • Zein zen erromatarren hizkuntza? a. erromatarrera. b. italiera. c. latina. • Zein eraikin mota dira? Azaldu. • Domus  • Insulak  • Zer ziren termak? a. animalien borroketarako eraikuntzak. b. bainuetxeen antzeko eraikinak. c. gurdi-lasterketetarako eraikinak. • Nola zuten izena hiri erromatarrak lotzen zituzten harrizko errepideek? a. harrizko bideak. b. galtzadak. c. autobideak. • Zein ikuskizun-eraikin zituzten erromatarrek? Erantzun. • Non zeuden hiribildu erromatarrak? a. gazteluetatik gertu. b. ibaietatik gertu. c. landan. 5
- 6. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO ZALDUNEN GARAIA Duela 1000 urte, zaldunak gazteluetan bizi ziren,familiakoekin,zerbitzariarekin eta soldaduekin batera. Gazteluak leku garaietan eraikitzen ziren erasoetatik(ataques) babesteko. Nekazariak, herrixketan bizi ziren, gaztelutik gertu. Etxe txikiak eraiki zituzten, zura edo buztina erabiliz. Gela bakarra zuten, eta hor jaten eta lo egiten zuten. 6 HARRESIA DEFENTSA- DORREA DDOOODOODORRE LUBANARRO
- 7. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO GARRAIOA Garraioa oso gutxi aurreratu zen.Aurreko garaietan bezala ,oinez,zaldiz ,gurdiz edo mandoz ibiltzen ziren. Itsasoan ere belaontzietan nabigatzen zuten. GARAI HARTAKO EKARPENA Harrizko eliza asko eraiki ziren.Eliza haiek gangen bidez estaltzen zituzten. Gangak harrizko sabaiak ziren, kurbatuak eta konkortuak. Hasieran, eliza erromaniko izeneko arte-estiloa erabili zuten.Estilo erromanikoan elizeko hormak oso lodiak ziren eta leiho gutxi zituzten.Oso argi gutxi sartzen zen barrura. 7
- 8. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO Gero, arte-estilo gotiko zabaldu zen.Elizak altuagoak ziren, hormak ez ziren hain lodiak, eta leihoak oso handiak ziren.Argi asko sartzen zen elizetara. IKASI ESKEMA 8
- 9. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO ERANTZUN • Nortzuk bizi ziren gazteluetan? a. zaldunak. b. nekazariak. c. erromatarrak. Zein eraikin da? Non dago kokatua? Zergatik? Zein elementu ikus dezakezu? •Gangak zera dira: a. belaontzi antzeko batzuk. b. harrizko elizak. c. harrizko sabaiak, kurbatuak eta konkortuak. • Nolakoak ziren nekazarien etxeak zaldunen garaietan? Azaldu. • Nolakoak dira eliza erromanikoak? Eta gotikoak? 9
- 10.  tenplua  galtzada  anfiteatroa INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO • Ordena itzazu zaharrenetik modernoenera 1, 2 eta 3 zenbakiak jarriz. •Ingura ezazu duela milaka urte erabiltzen zen objektua. Ondoren, azaldu zergatik inguratu duzun objektu hori. •Lotu hitz bakoitza bere definizioarekin. 10 Harrizko errepidea.  Gladiadoreen borroketarako eraikuntza.  Jainko bati eskainitako eraikina. 
- 11. INGURUNE 4.MAILA Mª CARMEN PUEYO • Egin X bat egia diren esaldietan. Ondoren, eralda itzazu gezurra diren esaldiak egia izan daitezen. Erromatarrak karabeletan bidaiatzen ziren. Zaldunak domusetan bizi ziren. Lehendabiziko izaki bizidunek tresnak egurrez edo hezurren egiten zituzten. Erromatarrek tenpluak eraikitzen zituzten ura hirietara eramateko. Osatu ezazu eskema. 11 Zaldunen garaian hemen bizi ziren: honela desplazatzen ziren: utzi ziguten: