2. Հայկական Նոր Թատրոնը
• Հայկական նոր թատրոնը առաջացել է 17-18րդ դարերումֈ Ֆրանսիացի ճանապարհորդ
Ժան Շարդենը հաղորդում է 3
գործողությամբ մի կատակերգության
մասին, որը բեմադրել են հայ գուսանները, և
որը նա տեսել է 1664թ. Երևանի քաղաքային
հրապարակումֈ Հայկական նոր թատրոնը
զարգանում է հայ գաղթականների
շրջանումֈ 1668թ.-ից հայտնի են հայկական
դպրոցական թատրոններ (եկեղեցական և
աշխարհիկ) այն քաղաքներում, որտեղ
կային հայկական գաղութներ (Լվով,
Վենետիկ, Վիեննա, Կոստանդնուպոլիս,
Մադրաս, Կալկուտա, Թբիլիսի, Մոսկվա,
Դոնի Ռոստով)։
Այս թատրոնները, որոնք
դասական ուղղվածություն ունեին,
արտահայտում էին ազգային
ազատագրական շարժման գաղափարներֈ
Պահպանվել է «Սուրբ Հռիփսիմեի
չարչարանքները», որը բեմադրվել է 1668
թվականին Լվովի հայկական դպրոցումֈ
3. • 18-րդ դարերում Արևելյան Անդրկովկասշը հայտնվել է
մե՛րթ Սեֆյան Պարսկաստանի, մե՛րթ Օսմանյան
կայսրության գերիշխանության ներքոֈ Տեղաբնիկ
հայերը մասամբ կոտորվել են, շատերը, չդիմանալով
հրոսակների խժդժություններին, մղվել են լեռնային
շրջաններ կամ արտագաղթել օտար երկրներֈ
Մեծաթիվ հայեր բռնի կրոնափոխվել ենֈ
Այնուամենայնիվ, ինչպես վկայում են պատմական
տվյալները, Կուրի ձախափնյակում, Ապշերոնյան
թերակղզում եղել են հայերի հոծ համայնքներֈ ԱրեշԱրաշ (հետագայում` Էրմենի բազար` Հայկական
բազար) բնակավայրում, որը գտնվել է առևտրական
բանուկ ճանապարհների խաչմերուկում և եղել խոշոր
առևտրական կենտրոն, ճանապարհորդ Էվլիյա
Չելեբիի վկայությամբ, 1640-ին եղել են 10 հազար
հողածածկ տուն, 40 փողոց, 800 խանութ, 16 բաղնիք, 17
սրճարան և այլնֈ
5. Թանգարանները Եվրոպայում
• Հայտնի է, որ մինչև 18-րդ դարի վերջը, թանգարանները հասանելի էին
միայն կրթված և ընտրյալ խավի համար: Դա բոլոր նշանավոր
թանգարանների պաշտոնական դիրքորոշումն էր: Այսպես, Բրիտանական
թանգարանը (գոյություն ունի 1753թ., իսկ հանրության առջև բաց էր
1759թ.), աշխատում էր երկուշաբթի, չորեքշաբթի և ուրբաթ օրերին 10.00-ից
16.00` փակելով իր դռները տոն օրերին և հանգստյան օրերին: Սկզբնական
շրջանում օրական թանգարան կարող էր այցելել 60 մարդուց ոչ ավելի: Դա
գլխավորապես արվում էր նրա համար ( այսպես նշված էր 1836թ.
չափորոշիչներում), որ չթույլատրվի ծովայինների մուտքը թանգարաններ
անբարո աղջիկների հետ, որոնց նրանք կարող էին բերել իրենց հետ:
• Այսպես, 1738-1748թթ. Նեապոլում բացվում է առաջին Հնագիտական
թանգարանը` Հերկուլանումի և Պոմպեյի պեղումների վայրերում:
Հատկապես մեծ իրարանցում առաջ բերեց Գ. Շլիմանիպեղումները, որոնց
արդյունքների շուրջ բանավեճերն ու քննարկումները չեն դադարում մինչև
այսօր:
• 18-րդ դ. սկսեցին կառուցել հատուկ թանգարանային
շենքեր: Գերմանիայում առաջին մասնագիտացված թանգարանային
կառույցը դաձավՍան-Սուսիի պատկերասրահը Բրյուինգայի նախագծով,
կառուցված 1755-1763թթ.: Հենց արդեն 18-րդ վերջին, շենքերը
հավաքածուների պահպանման և ներկայացման համար սկսեցին
անվանել << թանգարաններ>>:
6. • Ինչպես նշվեց, սկզբնապես թանգարանները հասանելի
չէին բոլոր մարդկանց համար: Այս առումով չափազանց
հետաքրքիր են 1794թ. Բրիտանական թանգարան այցելած
Բրիմինգհեմից գրավաճառ Ուլիամ Հատոնի
տպավորությունները: Ինչպես նշում է Կ. Հադսոնը,
Ուլիամը բավականին դժվարությամբ էր ձեռք բերել
մուտքի տոմս`ակնկալելով հարուստ
տպավորություններով լի երկժամյա ժամանց: Սակայն,
նրան արագորեն ուղեկցել էին թանգարանների
դահլիճներով, առանց ցուցադրվող հարուստ նյութի մասին
ցանակալի տեղեկություններ հաղորդելու, և նա
հիասթափված ու հոգնած դուրս էր եկել` ափսոսալով
վատնած ժամանակը: Փաստորեն, 18-րդ դարում
թանգարանները, այդ թվում նաև Բրիտանականը,
առավելությունը տալիս էին գիտնականներին, գրողներին,
նկարիչներին` այցելունների մնացյալ խմբերին
համարելով պակաս օգտակար:
• 18-րդ դ. ի հայտ եկան նոր, կոնկրետ ուղղվածության
թանգարանների խմբեր ու ենթախմբեր:
7. • Այսպես, 1738-1748թթ. Նեապոլում բացվում է առաջին
Հնագիտական թանգարանը` Հերկուլանումի և
Պոմպեյի պեղումների վայրերում: Հատկապես մեծ
իրարանցում առաջ բերեց Գ. Շլիմանիպեղումները,
որոնց արդյունքների շուրջ բանավեճերն ու
քննարկումները չեն դադարում մինչև այսօր:
• 18-րդ դ. սկսեցին կառուցել հատուկ թանգարանային
շենքեր: Գերմանիայում առաջին մասնագիտացված
թանգարանային կառույցը դաձավՍան-Սուսիի
պատկերասրահը Բրյուինգայի նախագծով,
կառուցված 1755-1763թթ.: Հենց արդեն 18-րդ վերջին,
շենքերը հավաքածուների պահպանման և
ներկայացման համար սկսեցին անվանել <<
թանգարաններ>>:
9. Հայերը Հնդկաստանում
• Մեծ գործ էր կատարում Մխիթարյան Միաբանությունը,
որը 18-րդ դարի սկզբից Վենետիկում ստեղծել էր
մշակութային-հրատարակչական խոշոր կենտրոնֈ
• Հայ գաղթօջախներ ստեղծվեցին Հարավային Ասիայում՝
Հնդկաստանումֈ Եթե մենք հնդկահայ գաղութի
պատմության ակունքները փնտրենք, ապա կտեսնենք, որ
նրա առաջացումը նույնպես հետևանք է օտար
նվաճողների ու պատերազմների, և ընդհանրապես հայ
ժողովրդի տարագրության, թեև մինչ հնդկահայ գաղութի
ստեղծումը, հայերը Արևելքում, այդ թվում և
Հնդկաստանում, թե առևտրի, թե արհեստների
ասպարեզում աչքի են ընկելֈ Հանրահայտ է այն փաստը,
որ երբ Կոլումբոսը արևմտյան ուղղությամբ ճանապարհ էր
փնտրում դեպի Հնդկաստան, նա իր հետ վերցրել էր
այնպիսի թարգմանիչ, որը գիտեր Արևելքում առավել
տարածված լեզուները, այդ թվում և հայերենը1։
10. • Այսպիսով, հայերի կապը Հնդկաստանի հետ եղել
է ավելի վաղ, քան հնդկահայ գաղութի
ստեղծումըֈ Պատմությունից հայտնի է, որ
հայերը Հնդկաստանի հետ կապ են պահպանել
Իրանի և Աֆղանստանի վրայովֈ Հայերը մեծ
ընդունելություն ունեին հատկապես Մեծ
Մողոլների թագավոր Աքբար Մեծի ժամանակ,
որի մայրաքաղաքն էր Ագրանֈ Աքբարը ոչ միայն
Հնդկաստանի շինարար ղեկավարներից էր, այլև
արվեստն ու կուլտուրան հովանավորողներից
մեկըֈ Նա գնահատում է հայ արհեստավորների
ու վաճառականների ձեռներեցությունն ու
հմտությունըֈ
