лекц 4
- 1. УЛААНБААТАР ИХ СУРГУУЛЬ БИЗНЕС МЕНЕЖМЕНТИЙН ТЭНХИМ ХИЧЭЭЛИЙН НЭР: ДУНД ШАТНЫ НББ ЛЕКЦ 4 . БАРАА МАТЕРИАЛЫН БҮРТГЭЛИЙН НЭМЭЛТ АРГУУД Хичээлийн кредит: 3 кредит Хичээлийн индекс: ВА366 Судлах анги: НББ-3 анги
- 2. Бараа материалын өртөгийн тусгай аргууд Сүүлд авснаа эхэлж зарлагадах арга буюу Лайфо арга: Энэ аргын тооцооллыг хялбарчлах үүднээс Лайфо суурь давхаргын болон устгалын төсөөлөл дээр тулгуурласан дараах 2 арга гарч ирсэн. 1. Лайфо нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой барааны арга 2. Лайфо мөнгөний үнэ цэнийн арга Лайфо суурь давхарга: Жил бүрийн худалдан тоо хэмжээ эь борлуулсан нэгжээс давж байгаа үед илүү гарсан нэгжийг Лайфо суурь давхарга гэх ба энэ нь бараа материалын эцсийн үлдэгдлийг бүрдүүлдэг.
- 3. Жишээ: 1999 2000 2001 Худалдан авалт 120ш*5 төг 150ш*10 төг 160ш*15 төг Борлуулалт 100ш*10 төг 120ш*15 төг 120ш*20 төг ББӨ /Лайфо/ 100ш*5 = 500 120ш*10 = 1200 120ш*15 = 1800 Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл Жилийн худалдан авалтаас үлдсэн нэгж: /суурь давхарга/ 1999 1999 2000 2001 20*5=100 20*5=100 20*5=100 30*10=300 30*10=300 2000 2001 БМ эцсийн үлдэгдэл 40*15=600 20ш - 100 төг 50ш – 400төг 90ш – 1000төг
- 4. Лайфо устгалт: Жишээн дээр авч үзвэл: Б компаний 2002 оны дараах худалдан авалт, борлуулалтын мэдээлэл өгөдсөн байна. Худалдан авалт нь 60ш*20 Борлуулалт 150ш*25 Дээрхээс харахад худалдан авалт нь борлуулсан нэгжээсээ бага байгаа учраас 2002 онд шинэ суурь давхарга нэмэгдэхгүй. Энэ нөхцөлд 2002 оны худалдан авалт нь бага байгаа учраас хуучин суурь давхарга дах бараа материалыг борлуулах хэрэгтэй болдог. Үүнийг Лайфо устгалт гэнэ.
- 5. Өөрөөр хэлбэл тухайн жилийн худалдан авалт нь борлуулсан нэгжээсээ бага байгаа тохиолдолд өмнөх жилийн худалдан авалтаас үлдсэн бараа материалаас борлуулах шаардлагатай болдог. Энэ нь өмнөх жилийн суурь давхаргыг бууруулдаг. 2002 оны ББӨ –г дор харуулбал: Худалдан авсан жил Нийт 2002 60*20 1200 2001 40*15 600 2000 30*10 300 1999 20*5 100 Хэт өсөлттэй үед компаниуд ЛАЙФО аргыг ашиглах тохиолдолд борлуулсан бүтээгдэхүүнийөртөг өсч, ашиг буурдаг ба энэ нь бараа материалын бууралтын тааламжгүй үр дүн болох ЛАЙФО устгалтаа с шалтгаалдаг байна.
- 6. ЛАЙФО нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой барааны арга Лайфо устгалын хүндрэлтэй асуудлыг хөнгөвчлөх болон бүртгэлийг хялбарчлах үүднээс бараа материалыг бүлэглэн нэгтгэдэг. Нэг бүрийн өртөг нь харьцангуй бага нэг нь нөгөөгөө орлох боломжтой, ижил төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг нэг бүлэг болгон бүлэглэхийг нэгтгэл буюу багц гэнэ. Учир нь зарим төрлийн онцгой үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллагад маш олон төрлийн түүхий эд материалыг үйлдвэрлэлдээ ашигладаг. Иймд материал тус бүрт данс хөтлөн бүртгэх нь цаг хугацаа их шаардахаас гадна зардал ихтэй байдаг тул Лайфо нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой барааны аргыг ашиглах нь тохиромжтой. Жишээ: А компани нь 4 төрлийн ТЭМ ашигладаг ба тэдгээрийг нэг багц болгон нэгтгэсэн. Тус компани нь 2000 оноос ЛАЙФО нэгтгэлийн аргыг ашиглахаар болсон. А компани ТЭМ-тай холбоотой дараах мэдээлэл өгөгдсөн бөгөөд тус компанийн ТЭМ-ын эцсийн үлдэгдэл болон ашигласан материалын өртөгийг тооцвол:
- 7. Төрөл Тоо хэмжээ Нэгжийн өртөг Нийт өртөг А 27000 20 540000 Б 26000 22 572000 В 25000 24 600000 Г 22000 25 550000 100000 ш 2262000 Эхний үлдэгдлийн дундаж өртөг= 2262000/100000 = 22,62 БМ эцсийн үлдэгдэл нь эхний үлдэгдлээсээ өссөн тохиолдолд БМ-н аливаа өсөлтийг үнэлэхдээ худалдан авалтын нэгжийн дундаж өртөгийг ашигладаг. А компани нь тайлант жилд 2 удаа худалдан авалт хийсэн гэвэл худалдан авалтын нэгжийн дундаж өртгийг дараах бадлаар тооцоолно.
- 8. б) Материалын худалдан авалт – бэлнээр: Төрөл Тоо хэмжээ Нэгжийн өртөг Нийт өртөг А 42000 19,5 819000 Б 36000 21,5 774000 В 24000 22,5 540000 Г 18000 23,5 423000 120000 2556000 в) Материалын худалдан авалт – зээлээр Төрөл Тоо хэмжээ Нэгжийн өртөг Нийт өртөг А 39000 20 780000 Б 36000 22 792000 В 37000 21 777000 Г 38000 24 912000 1500000 3261000
- 9. Худалдан авалтын дундаж өртөг = тайлант жилийн нийт худалдан авалтын өртөг/тоо хэмжээ = 5817000/270000= 21,54 г) Ашигласан материал ба ТЭМ- ын эцсийн үлдэгдэл: Төрөл Ашигласан материал /нэгжээр/ Материалын эцсийн үлдэгдэл /нэгжээр/ А 82000 26000 Б 66000 32000 В 47000 39000 Г 38000 40000 233000 137000
- 10. Тайлант хугацааны эцэст нийт материалын эцсийн үлдэгдэл нь эхний үлдэгдлээсээ /137000 - 100000/ буюу 37000 нэгжээр илүү байгаа тул материалын эцсийн үлдэгдлийн өртөгийн дараах байдлаар тооцоолно. Материалын эцсийн үлдэгдэл Тоо хэмжээ Нэгжийн дундаж өртөг Материалын эцсийн үлдэгдлийн өртөг 137000 100000 22,62 2262000 37000 21,54 796980 137000 3058980
- 11. Гол нэр томъёо First in, first out...ЭАЭЗА last in, first out-САЭЗА average costing-дундаж өртөг specific identification method...Тусгай тэмд арга inventory........Бараа материал raw material.....Түүхий эд work in process...Дуусаагүй үйлдвэрлэл finished goods....Эцсийн бүт perpetual inventory system......Байнгын систем periodic inventory system.....Цаг үеийн систем Purchase discount.......ХА хөнгөлөлт purchase return.......ХА буцаалт price index....Үнийн индекс quantity .............Тоо хэмжээ unit cost.............Нэгжийн өртөг total cost........Нийт өртөг beginning inventory....Бм эх үлд ending inventory.........Бм эц үлд goods available for sale....БЗБМ cost of goods sold.....ББӨ net method......Цэвэр дүнгийн арга gross method..Нийт дүнгийн арга