4 GAIA Inpaktuak atmosferan
- 2. Infragorriek badute negutegi edo berotegi efektuarekin zerikusia Baina ozonoak ez du negutegi efektua sortzen, baizik Co2, ur lurrun eta NEG (negutegi efektu sortzaile diren gasek)
- 4. Infragorriak non aurkitzen ditugun gure eguneroko bizitza: Telebistako mando edo urrutiko aginteetan Gau bisioa
- 5. UHINAK ESPEKTROA Zenbat eta uhin-luzera txikiagoa izan are eta energia gehiago darama uhinak
- 7. Uhin baten luzeera, uhin horren abiadura eta frekuentziaren zatiketak definitzen dute. Erlazioa honela adierazten da: 了= v / f 了 = uhinaren uhin-luzera v= uhinaren hedapen abiadura f = uhinaren maiztasuna
- 9. Oker eta zuzen zegoen Newton, orduan? Bai, izan ere, izaera duala du argiak, uhina eta partikula da
- 10. GALDERA: 1. ZERBAIT ALDATU DA AZKEN URTEOTAN NAFARROAREN KUTSADURARI DAGOKIONEZ? 2. KUTSATUAGO EDO GARBIAGO DAGO DUELA URTE BATZUK BAINO? 3. IDENTIFIKATU DAKIZKIZUN KUTSATZAILEAKkutsadura motak
- 12. Zertan hobetu da? 揃 Euri azidoa ez da garai bateko arriskua 揃 Ozono geruza ari da garai bateko itxura berreskuratzen CFC gasak ez daude onartuak industrian 揃 Ibaien uraren kalitatea, airearen kalitatea kontrolatuak dira HALERE, Co2-ak gora HAURREK ARAZOAKgero eta DESASTRE NATURAL BORTITZAGOAK aldaketa klimatikoa
- 15. Zer egiten da plastiko guzti hauekin? Las plantas generan electricidad suficiente para abastecer decenas de miles de hogares. Pero los estudios han demostrado que el reciclaje del pl叩stico ahorra m叩s energ鱈a al reducir la necesidad de extraer combustible f坦sil y procesarlo para crear pl叩stico nuevo de la que genera su incineraci坦n junto a otros residuos
- 16. Finalmente, las plantas de aprovechamiento energ辿tico de residuos tienen el potencial de emitir bajos niveles de contaminantes t坦xicos como dioxinas, gases 叩cidos y met pesados. Las plantas modernas emplean lavadores, precipitadores y filtros sofisticados para capturar estos compuestos, pero como advierte el Consejo Mundial de la Energ鱈a en un informe de 2017, 束estas tecnolog鱈as son 炭t siempre y cuando las plantas de combusti坦n funcionen de adecuada y se controlen las emisiones損.
- 17. ZE KUTSADURA IKUSTEN DITUZU HIRI BATEAN ?
- 18. KUTSATZAILEAK 1. Kutsatzaile naturalak Baso suteek askaturiko C02, C0, S02 2. Kutsatzaile antropogenikoak Etxeko berogailuak Garraioak Industriak (zentral termikoak dira kutsagarrienak)
- 20. KUTSATZAILE FISIKOAK Erradiazioa ionizatzaileak. Alfa, beta, gamma erradiazioak eta X izpiak Erradiazio ez ionizatzaileak: telefonia eta bestelako komunikabideetan erabilitako mikrouhinak. Zarata: garraiobideen motorrak, eraikuntzan erabiltzen diren makina astunak, etabar. Db (dezibeliotan) neurtzen da. 80-100 db Zarata handia Trafiko handiko kalea. Tren geltokia. 120-140 Jasaezina Hegazkin baten aireratzea 100 metrora.
- 22. KUTSATZAILE KIMIKOAK 1. LEHEN MAILAKO KUTSATZAILEAK Lehen mailakoak dira, igorleek askatu bezala iristen direlako atmosferara. 2. BIGARREN MAILAKO KUTSATZAILEAK Lehen mailako kutsatzaileak euren artean elkartzen dira, ur- lurrunarekin elkartzen dira eta eguzki irradiazioarekin erreakzionatzen dute.
- 23. LEHEN MAILAKOKUTSATZAILEAK 1. SUFRE OXIDOAK Erregai fosiletatik, zentral termiketatik Urarekin elkartzen direnean azido sulfurikoa sortzen dute eta euri azidoa eragiten dute. 2. Karbono dioxidoa Erregai fosiletatik Berotegi efektuak gora egiten du, C02arengatik.
- 24. 3. Nitrogeno oxidoak Industria kimikoa Eragina, berotegi efektuan. Azido nitrikoa bihurtzen badira, euri azidoa eragin dezakete. 4. KONPOSATU HALOGENATUAK KLOROA ibilgailu motordunek isurtzen dute. CFC hozkailuetan eta izozkailuetan izan dira erabiliak
- 25. 5. Partikula totalak esekiduran Landareei eragin Gizakioei arazoak, arnas sisteman sartzean 6. KONPOSATU ORGANIKOAK Metanoa: Elikagaien industrian, zabortegietan,etabar. Karbono dioxidoak baino 23 aldiz eragin haundiagoa du. Furanoak eta dioxinak: Plastikoen errekuntza zentral termikoetan. 7. Metal astunak: Cd, Pb, Zn, Hg Erregai fosilen errekuntzan. Garuneko eritasunak eta eritasun psikologikoak eragiten
- 26. BIGARREN MAILAKO KUTSATZAILEAK 1. Azido nitrikoa NOx eta Sox ur lurrunarekin elkartzean azidoak sortzen dira. 2. PAN (PEROXIAZETIL NITRIKOA) Smog fotokimikoa (ke lainoa) sortzen dute. 3. OZONOA Atmosferan sortzen da kutsatzaile batzuen insolazioz eta narritadurak begietan, sudurrean, eztarrian, etab.
- 27. OZONOAREN SORRERA Ozonoa troposferan dagoenean, bigarren mailako kutxatzailea da. Hidrokarburoetatik datorren NO2 eta eguzki argiaren erradiazioaz sortzen da. Ondorio kaltegarriak ditu
- 29. 2. KUTSATZAILEEN HEDAPENA ATMOSFERAN Atmosferan kutsatzaileak heda daitezke eta garraiatzen dira urrutira askotan. Beste batzuetan diluitu egin daiteke (sakabanatzean) edota aldaketa fisiko eta kimikoak sofritzen ahal ditu. Hedapena hurrengo faktoreen arabera: Haizearen abiadura Noranzkoa Tenperatura aldaketak Ezaugarri topografikoak Ezaugarri geografikoak Kutsatzaileen hartzailea: Kutsadura jasaten duten elementuak izanen dira (pertsonak, animaliak, eraikuntzak, materialak)
- 30. 1. BALDINTZA METEREOLOGIKOAK Non hedatuko dira kutsatzaileak gehiago borraska batean edo antizikloi batean?
- 31. Antizikloi egoeratan, airearen mugimendu bertikalak ez dira gertatzen eta kutsatzaileek ezin dute gora egin. Ondorioz smog edo hirietan agertzen diren kutsadura txapelak ikustekoak dira.
- 32. Egoera atmosferiko desegonkorrean edo depresio egoeran, airearen goranzko mugimenduak, kutsatzailea sakabanatzen dute. Aire masek gorantz egiten dutenean, ur lurruna kondentsatu egiten da eta prezipitazioak sor daitezke, atmosfera garbituz. Tenperatura inbertsioak badago (tenperatura altitudearekin jeitsi beharrean igo egiten denean) aire masek ezin dute goruntz egin eta kutsatzaileak egunetan egon daitezke arnasten dugun airean.
- 33. Beste faktoreak Haizea: Kutsatzaileak hedatu Prezipitazioak: kutsatzaileak lurrera erortzen dira. Atmosferan nitrogeno eta sufre oxido asko daudenean, euri azidoa izanen da Eta kalteak eragingo ditu naturan. Intsolazioa (erradiazio haundia) Kutsatzaileen arteko erreakzioak gertatuko dira, ozono eta beste oxidatzaileen ekoizpena eragingo dutenak.
- 34. 2. ezaugarri topografikoak Kostaldean: arratsaldean brisa kontinentetik itsasora dihoa eta kutsatzaileak eramaten ditu: Haran eta maldetan: haranak oso estuak badira eguzkiak ez du berotuko haraneko ondoetako airea eta ezingo dira kutsatzaileak hedatu. Haranetako brisa (goizez) eta mendiko brisa (iluntzean eta gauetan). .
- 35. Brisa
- 36. 3. ezaugarri geografikoak Hirietan: Zailagoa da hirietan kutsadura hedatzea, hiriak berak baldintza metereologiko bereziak sortzen dituelako. Inguruan baino altuagoa izaten da tenperatura eta horrek hiriko airearen mugimendu ziklikoa eragiten du. Bero uhartea deritzo. Zergatik hiri batean da tenperatura haundiagoa? Ba al dauka honek munduko tenperatura edo berotegi efektuarekin zerikusirik?
- 37. Bero uhartea: Hiriko aire bero kutsatuak gorantz egiten du tenperatura altuarengatik. Horren ondorioz kutsatzaileak hiriaren gaineko airean konzentratzen dira. Antizikloi egoeran, kutsatzaileen pilaketa haunditu egiten da.
- 38. INBERTSIO termiko egoera batean, inbertsio geruza baino gorago saiatu behar da kutsatzaile baten askapena egiten. Nola lortzen da industrian? Zer eraikitzen dute?
- 39. Halere, tokian tokiko kutsadura saihesteko egokia bada ere, euri azidoaren sortzaile ere bada.
- 40. Landaretza: garrantzi haundia du C02 xurgatzeko, aire hezetzeko eta haizea moteltzeko. Partikulen prezipitazioa eragiten du. 27.900 corresponden a los causados por part鱈culas en suspensi坦n (en concreto las PM- 2,5); otros 8.900, a los efectos en la salud del di坦xido de nitr坦geno (NO2), y los restantes 1.800 casos tienen que ver con las emisiones de ozono (contaminante secundario presente en la capas bajas de la atm坦sfera).
- 43. N02 fabriketan, autoen gasek, sortua
- 44. KUTSADURAren ADIERAZLE BIOLOGIKOAK Likenak: Oso sentiberak dira kutsadurarekiko. Bioindikatzatzaile moduan erabiltzen dira, jakiteko toki bat kutsatua dagoen edo ez jakiteko.
- 46. KUTSADURA ATMOSFERIKOA MURRIZTEKO NEURRIAK Aurrikuspen neurri orokorrak: Garraio publikoa Kutsatzaileak gutxituko dituen teknologia erabili eta sortu. Igorpen mailak kontrolatzea Ingurumen inpaktu ebaluazioak egitea Neurri zuzentzaileak: Igorpenak kontrolatzeko sistemak diseinatu. Kutsatzaileak igortzen dituzten prozesuak aldatu: Pb gabeko erregaiak, S gutxiago duten erregaiak( gas, naturala), ikatzaren orden gasolioa edo biodiesela, etab. Isunak ezartzea
- 47. KUTSADURAREN ONDORIOAK 1. HIRIKO KUTSADURA 2. Smog deitzen da hiri mailako kutsadura ohikoena. Smog smoke (kea) eta fog (lainoa) hitzetatik sortutako hitza da. SMOG AZIDOA: Laino trinko kutsatzailea eratzen da. Airean partikulak eta sufre dioxidoa (So2) pilatzen direnean, negu hotz eta lanbrotsuak ohikoak dituzten hirietan sortzen da. Kutsadura horren iturburua S asko daukaten erregaiak dira, adibidez ikatza. Smog azidoak begien narritadura eta arnas aparatuko arazoak eragiten ditu. SMOG FOTOKIMIKOA: Eguzki erradiazioren eraginez sortutako 2 mailako zenbait kutsatzaileek eratzen duten laino mehea. Kutsatzaileak 0,3, aldehidoak, PAN, Hidrokarburuen errekuntzan igorritako N02 fotooxidazioaz sortzen dira. N02 eragilea den arren, atmosferan hidrokarburuak (KOL) egon behar dira. Arnas aparatuaren narritadura, buruko mina, alergiak, etab.
- 48. 2. EURI AZIDOA: Normalean ph 5,6-ko azidotasuna du euriak (azido karbonikoarengatik). Sufre oxido eta nitrogeno oxidoak urarekin nahastean, azido sulfurikoa eta azido nitrikoa sortzen dira (5,6 baino baxuagoa eduki behar du azidotzat hartzeko). Uretako ekosisteman pH aldatzen du. Lurraren pH-a aldatzen du. Zuhaitzak hiltzen dira, hostoak galtzen dutelako. Eraikinak eta monumentuak hondatu egiten dituzte. 3. OZONO GERUZAREN URRITZEA Ozonoa estratosferan sortzen da izpi ultramoreek oxigenoarekin elkartzen direnean. CFC-etako Cloroa askatu egiten da eta oxigeno atomo askearekin elkartzen da.
- 49. 4. BEROTEGI (NEGUTEGI) EFEKTUA CH4ak C02ak baino 48 aldiz energia gehiago xurgatzen du eta CFCek 4000-6000 aldiz gehiago. Berotegi efektuaren ondorioak: Glaziarrak urtu Kliman aldaketa nabarmenak gertatzea. Lehorte haundiagoak eta basamortu bihurtzeko arriskua. Bioaniztasun galera