![YANGIN GÜVENLİĞİ
DOSYA
/ Haziran 201876
Fotoğraf3–IEPPatlamaSöndürmeSistemiileKorunanBina
İçindeBulunanFiltreninKirliHavaBeslemeveTemizHava
ÇıkışBorularıÜzerindeUygulananKimyasalİzolasyonTüpleri.
Fotoğraf 4 – Filtre kirli hava girişinde Uygulanan Flap
tipi patlama izolasyon vanası. Filtre patlama kapakları
ile korunmaktadır.
Şekil 5 – Patlama izolasyonu sağlamakta kullanılan farklı
mekanik izolasyon ekipmanları. Solda, flap tipi patlama
izolasyon vanası ve sağda patlama algılama sistemleri ile
birlikte kullanılan giyotin tipi hızlı çalışan izolasyon vanası.
Şekil 4 – Kimyasal izolasyon ile patlama alevi sönümle-
nerek, bağlantılı ekipmanlara geçişi engellenir. Aktif
sistemler olarak adlandırılırlar.
larda, patlama izolasyonu sağlanmasıda gereklidir. Farklı me-
totlar ile patlama izolasyonu aşağıdaki şekilde sağlanır,
a. Kimyasal İzolasyon Sistemleri ( Söndürme tüpleri kullanılır)
Yukarıda Fotoğraf-3 de gösterilen jet filtre yan yüzeyinde kır-
mızı renkli patlama algılayıcı detektör gösterilmektedir.
b. Mekanik İzolasyon Sistemleri (Aktif veya pasif flap vanalar
kullanılır). Mekanik bir bariyerin hızlıca devreye girerek, patla-
manın basınç ve alevinin geçişi engellenir.
Sonuçlar
Toz patlamaları, prosesler içinde gerekli önlemler alınma-
dığında ortaya çıkabilecek ve çalışanlara ve üretime yüksek
risk teşkil eden kazalardandır. Dolayısıyla tesisinizde yanıcı
bir malzemeyi işliyorsanız ve malzeme toz oluşturuyor ise,
patlama riskleri mimkündür. Olası patlama riskleri önceden
belirlendiğinde ve gerekli önlemler alındığı durumlarda
ancak toz patlamaları kontrol altına alınabilir. Şunu unut-
mamamız lazım ki, endüstriyel patlamalar milisaniyeler
içinde gerçekleşirler dolayısıyla çalışanların tepki süresi yok
denecek kadar azdır. Patlama riskleri muhakkak olarak daha
önceden belirlendiğinde ve önlemlerin bu durumları kap-
sayacak şekilde alındığında gerekli risk kontrolü sağlanmış
olur.
Referanslar
[1] CSB, Chemical Safety Board Report No. 2006-H-1, Com-
bustible Dust Hazard Study (1980-2005)
[2] NFPA 68: Standard on Explosion Protection by Deflagra-
tion Venting, 2013 Edition
[3] NFPA 69: Standard on Explosion Prevention Systems,
2014 Edition
[4] NFPA 654: Standard for the Prevention of Fire and Dust
Explosions from the Manufacturing, Processing, and Hand-
ling of Combustible Particulate Solids, 2017 Edition
[5] Ergun Emre, Advancements in Explosion Suppression
System Product Safety, Reliability & Performance, American
Institute of Chemical Engineers, 41st Annual Loss Preventi-
on Symposium, April 8, 2008
[6] Ergun Emre, Guidelines for Choosing an Explosion Pro-
tection System, Part-1 and Part-2, Powder & Bulk Enginee-
ring, October, November 2011
[7] OSHA Combustible Dust National Emphasis Program
(Reissued), Directive No. CPL 03-00-008
[8]ExplosionProtectionusingFlamelessVenting–AReview,
Health & Safety Laboratory UK, Report No. HSL/2006/105
[9] Guidelines for Safe Handling of Powders and Bulk Solids,
2005 Edition, AICHE CCPS
[10] Eckhoff, R. K., Status and Trends in Dust Explosion Pre-
vention and Control, Fire & Safety Magazine, Spring 2008
DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 76 06.06.2018 03:36:46](https://image.slidesharecdn.com/68-76-kontroldunyasihaziran2018mod-180715201737/85/68-76-kontrol-dunyasi-haziran-2018-mod-6-320.jpg)
68 76-kontrol dunyasi haziran 2018 mod
- 1. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 201868 TAŞIYOR MU? TESİSİNİZ TOZ PATLAMASI RİSKLERİ E ndüstriyel toz patlamaları, endüstriyel kazalar arasın- da en az tanınan ancak çok büyük manevi ve maddi zarara sebep olan kazalardandır. ABD merkezli Kim- yasal Güvenlik Kurulu (Chemical Safety Board) istatistikleri- ne göre 1980-2005 arasında sadece ABD’de 281 endüstriyel patlama,117 ölüm ve 700 üstünde yaralanmaya sebep ol- muştur. Bu kazaların maliyeti 6.2 Milyar Doları geçmektedir. Ülkemizdede bu tarz kazaların oluştuğu bilinmektedir. Bu kazalar yeterli tedbirler alındığında önlenebilir veya etkileri azaltılabilir olaylardır. Özellikle ABD ve Avrupa’da kanunlarla bu riskler kontrol atlına alınmaya çalışılmaktadır ve ülkemiz- de de 30 Nisan 2013 Tarihli ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİ- KELERİNDEN KORUNMASI” hakkındaki yönetmeliğe göre işverenler İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak zorundadır ve bu amaçla gerekli analizleri yapmak, rapor- lamak ve gerekli önlemleri almak ile yükümlüdür. Bu ma- Emre ERGUN GM IEP Technologies Türkiye emre.ergun@hoerbiger.com Tablo 1 – ABD de kayıt edilmiş toz patlamalarının sektörel dağılımı (1980-2005) kalenin amacı, endüstriyel toz patlaması riskleri hakkında okuyucuyu bilgilendirerek, hangi tarz maddelerin risk taşı- dığını, hangi ortamlarda toz patlama risklerinin oluştuğunu ve tipik olarak hangi proseslerin risk altında olduğu ve konu üzerine uygulanan standartlar hakkında bilgileri sağlayarak toz patlama risklerinin azaltılması için uygulanan patlama- lardan korunma teknikleri hakkında detaylı bilgileri sun- maktır. Bu bilgiler örnek bir Toz Toplama Sistemi üzerinde uygulamalı olarak anlatılarak pekiştirilecektir. Endüstriyel toz patlamaları, endüstriyel kazalar arasında en az tanınan ancak en büyük manevi ve maddi zarara sebeb olan kazalardandır. ABD merkezli Kimyasal Güvenlik Kurulu, CSB (Chemical Safety Board) istatistiklerine göre 1980-2005 arasında sadece ABD’de 281 endüstriyel toz patlaması,117 ölüm ve 700 üstünde yaralanmaya sebep olmuştur. CSB’nin hazırladığı istatistik çalışmanın detayları incelendi- ğinde çok çarpıcı sonuçların ortaya çıktığı görülmektedir. DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 68 06.06.2018 03:36:40
- 2. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 2018 69 Grafik 1 – CSB Toz Patlamalarının Oluştuğu Ekipmanların Dağılımı Toz patlamaların geneline bakıldığında, olay başına ortala- ma 0.4 ölüm ve 3 yaralanma olduğu görülmektedir. Dola- yısıyla gerekli önlemler alınmadığında toz patlamaları son derece tehlikeli sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır. Sektörel dağılımlara bakıldığında, en çok ölümle ve en çok yaralanmayla sonuçlanan kazaların ilk başta Kömür/enerji ve plastik sektörleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, kömür yakıtlarının yoğun tüketildiği çimento santrallerinde, veya boya, gıda, plastik vb. üretim tesislerinde ciddi riskler olduğu ve toz patlaması risklerinin doğru şekilde kontrolü- nün kritik önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıdaki dağılıma ek olarak, risklerin hangi proses ekip- manlarında yoğunlaştığı konusunda ise aşağıdaki grafik karşımıza çıkmaktadır, Yukarıdaki grafiğe baktığımızda, toz patlamaların daha sık kar- şımıza çıkan ekipmanların Toz Toplayıcı Filtreler, Silo/bunker tarzı depolama ekipmanları ve parçalama işlemlerinin yapıldı- ğı ekipmanlar olduğunu görüyoruz. Bahsi geçen bu ekipman- ların içinde tozlu ortam normal şartlarda oluşması beklenir, ve aynı zamanda bir aşev kaynağı ortamda bulunduğunda, pat- lama pentagonunun bütün şartları sağlandığından, içlerinde toz patlaması oluşması beklenir. Burada önemli konulardan birisde, tozlu üretim tesisleri genellikle kapalı devre sistem- lerden oluşmaktadır, yani ekipmanlar birbirleriyle borular ve konveyörler aracılığı ile bağlıdır. Dolayısyla, bir ekipmanda oluşacak toz patlaması, eğer engellenmiyor ise, bağlantı ekip- manlarından kaçarak, bağlantılı ekipmanlar içinde de ikincil patlamalar yaratacktır. Dolayısıyla, patlamaların yayılmasının engellenmeside, toplam patlama korunma stratejilerinin en önemli kısımlarından birisidir. Hangi İşletmeler Risk Altındadır? Bir önceki bölümde verilen istatistiklere göre, toz patlaması riski pek çok endüstriyel tesiste bulunmaktadır. Yanıcı bir mal- zemeyi işleyen, taşıyan işletmelerde, eğer malzeme toz haline geçiyor ise, toz patlaması riskleri de beraberinde oluşacaktır. Bu riski taşıyan işletmelerin bazıları şöyledir: Gıda, yem (nişasta, süt tozu, şeker, tahıl) Metal (aluminyum, magnezyum vs.) Kağıt Tütün Boya Kömür, linyit, biyokütle, atıklardan yakıt (aty/rdf) İlaç Plastik Kereste, MDF,vs... Tekstil, vs... Türkiye’de Patlamardan Korunma Üzerine Hangi Kanun Geçerlidir? Özellikle ABD ve Avrupa’da kanunlarla bu riskler kontrol atlına alınmaya çalışılmaktadır ve ülkemizde de 30 Nisan 2013 Tarih- li ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI” hak- kındaki yönetmeliğe göre işverenler İşyerlerinde oluşabile- cek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama zorunluluğu getirilmiştir ve bu amaçla gerekli analizleri yapmak, önlemleri almak işverenlerin sorum- luluğundadır. Söz konusu yönetmelikte; Patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması konusunda işverenlerin yükümlülükleri Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam riskle- rinden korunması için asgari gerekler Ekipmanlarin ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler Patlayici ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti ile ilgili hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre işletmelerin alması gereken bazı önlemler aşağıda sıralanmıştır: MADDE 5 – (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşması- nın önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek (alev kaynakları kontrolü), c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patla- manın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 69 06.06.2018 03:36:40
- 3. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 2018 69 Grafik 1 – CSB Toz Patlamalarının Oluştuğu Ekipmanların Dağılımı Toz patlamaların geneline bakıldığında, olay başına ortala- ma 0.4 ölüm ve 3 yaralanma olduğu görülmektedir. Dola- yısıyla gerekli önlemler alınmadığında toz patlamaları son derece tehlikeli sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır. Sektörel dağılımlara bakıldığında, en çok ölümle ve en çok yaralanmayla sonuçlanan kazaların ilk başta Kömür/enerji ve plastik sektörleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, kömür yakıtlarının yoğun tüketildiği çimento santrallerinde, veya boya, gıda, plastik vb. üretim tesislerinde ciddi riskler olduğu ve toz patlaması risklerinin doğru şekilde kontrolü- nün kritik önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıdaki dağılıma ek olarak, risklerin hangi proses ekip- manlarında yoğunlaştığı konusunda ise aşağıdaki grafik karşımıza çıkmaktadır, Yukarıdaki grafiğe baktığımızda, toz patlamaların daha sık kar- şımıza çıkan ekipmanların Toz Toplayıcı Filtreler, Silo/bunker tarzı depolama ekipmanları ve parçalama işlemlerinin yapıldı- ğı ekipmanlar olduğunu görüyoruz. Bahsi geçen bu ekipman- ların içinde tozlu ortam normal şartlarda oluşması beklenir, ve aynı zamanda bir aşev kaynağı ortamda bulunduğunda, pat- lama pentagonunun bütün şartları sağlandığından, içlerinde toz patlaması oluşması beklenir. Burada önemli konulardan birisde, tozlu üretim tesisleri genellikle kapalı devre sistem- lerden oluşmaktadır, yani ekipmanlar birbirleriyle borular ve konveyörler aracılığı ile bağlıdır. Dolayısyla, bir ekipmanda oluşacak toz patlaması, eğer engellenmiyor ise, bağlantı ekip- manlarından kaçarak, bağlantılı ekipmanlar içinde de ikincil patlamalar yaratacktır. Dolayısıyla, patlamaların yayılmasının engellenmeside, toplam patlama korunma stratejilerinin en önemli kısımlarından birisidir. Hangi İşletmeler Risk Altındadır? Bir önceki bölümde verilen istatistiklere göre, toz patlaması riski pek çok endüstriyel tesiste bulunmaktadır. Yanıcı bir mal- zemeyi işleyen, taşıyan işletmelerde, eğer malzeme toz haline geçiyor ise, toz patlaması riskleri de beraberinde oluşacaktır. Bu riski taşıyan işletmelerin bazıları şöyledir: Gıda, yem (nişasta, süt tozu, şeker, tahıl) Metal (aluminyum, magnezyum vs.) Kağıt Tütün Boya Kömür, linyit, biyokütle, atıklardan yakıt (aty/rdf) İlaç Plastik Kereste, MDF,vs... Tekstil, vs... Türkiye’de Patlamardan Korunma Üzerine Hangi Kanun Geçerlidir? Özellikle ABD ve Avrupa’da kanunlarla bu riskler kontrol atlına alınmaya çalışılmaktadır ve ülkemizde de 30 Nisan 2013 Tarih- li ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI” hak- kındaki yönetmeliğe göre işverenler İşyerlerinde oluşabile- cek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama zorunluluğu getirilmiştir ve bu amaçla gerekli analizleri yapmak, önlemleri almak işverenlerin sorum- luluğundadır. Söz konusu yönetmelikte; Patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması konusunda işverenlerin yükümlülükleri Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam riskle- rinden korunması için asgari gerekler Ekipmanlarin ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler Patlayici ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti ile ilgili hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre işletmelerin alması gereken bazı önlemler aşağıda sıralanmıştır: MADDE 5 – (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşması- nın önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek (alev kaynakları kontrolü), c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patla- manın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 69 06.06.2018 03:36:40
- 4. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 2018 69 Grafik 1 – CSB Toz Patlamalarının Oluştuğu Ekipmanların Dağılımı Toz patlamaların geneline bakıldığında, olay başına ortala- ma 0.4 ölüm ve 3 yaralanma olduğu görülmektedir. Dola- yısıyla gerekli önlemler alınmadığında toz patlamaları son derece tehlikeli sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır. Sektörel dağılımlara bakıldığında, en çok ölümle ve en çok yaralanmayla sonuçlanan kazaların ilk başta Kömür/enerji ve plastik sektörleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, kömür yakıtlarının yoğun tüketildiği çimento santrallerinde, veya boya, gıda, plastik vb. üretim tesislerinde ciddi riskler olduğu ve toz patlaması risklerinin doğru şekilde kontrolü- nün kritik önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıdaki dağılıma ek olarak, risklerin hangi proses ekip- manlarında yoğunlaştığı konusunda ise aşağıdaki grafik karşımıza çıkmaktadır, Yukarıdaki grafiğe baktığımızda, toz patlamaların daha sık kar- şımıza çıkan ekipmanların Toz Toplayıcı Filtreler, Silo/bunker tarzı depolama ekipmanları ve parçalama işlemlerinin yapıldı- ğı ekipmanlar olduğunu görüyoruz. Bahsi geçen bu ekipman- ların içinde tozlu ortam normal şartlarda oluşması beklenir, ve aynı zamanda bir aşev kaynağı ortamda bulunduğunda, pat- lama pentagonunun bütün şartları sağlandığından, içlerinde toz patlaması oluşması beklenir. Burada önemli konulardan birisde, tozlu üretim tesisleri genellikle kapalı devre sistem- lerden oluşmaktadır, yani ekipmanlar birbirleriyle borular ve konveyörler aracılığı ile bağlıdır. Dolayısyla, bir ekipmanda oluşacak toz patlaması, eğer engellenmiyor ise, bağlantı ekip- manlarından kaçarak, bağlantılı ekipmanlar içinde de ikincil patlamalar yaratacktır. Dolayısıyla, patlamaların yayılmasının engellenmeside, toplam patlama korunma stratejilerinin en önemli kısımlarından birisidir. Hangi İşletmeler Risk Altındadır? Bir önceki bölümde verilen istatistiklere göre, toz patlaması riski pek çok endüstriyel tesiste bulunmaktadır. Yanıcı bir mal- zemeyi işleyen, taşıyan işletmelerde, eğer malzeme toz haline geçiyor ise, toz patlaması riskleri de beraberinde oluşacaktır. Bu riski taşıyan işletmelerin bazıları şöyledir: Gıda, yem (nişasta, süt tozu, şeker, tahıl) Metal (aluminyum, magnezyum vs.) Kağıt Tütün Boya Kömür, linyit, biyokütle, atıklardan yakıt (aty/rdf) İlaç Plastik Kereste, MDF,vs... Tekstil, vs... Türkiye’de Patlamardan Korunma Üzerine Hangi Kanun Geçerlidir? Özellikle ABD ve Avrupa’da kanunlarla bu riskler kontrol atlına alınmaya çalışılmaktadır ve ülkemizde de 30 Nisan 2013 Tarih- li ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI” hak- kındaki yönetmeliğe göre işverenler İşyerlerinde oluşabile- cek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama zorunluluğu getirilmiştir ve bu amaçla gerekli analizleri yapmak, önlemleri almak işverenlerin sorum- luluğundadır. Söz konusu yönetmelikte; Patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması konusunda işverenlerin yükümlülükleri Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam riskle- rinden korunması için asgari gerekler Ekipmanlarin ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler Patlayici ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti ile ilgili hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre işletmelerin alması gereken bazı önlemler aşağıda sıralanmıştır: MADDE 5 – (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşması- nın önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek (alev kaynakları kontrolü), c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patla- manın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 69 06.06.2018 03:36:40
- 5. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 2018 69 Grafik 1 – CSB Toz Patlamalarının Oluştuğu Ekipmanların Dağılımı Toz patlamaların geneline bakıldığında, olay başına ortala- ma 0.4 ölüm ve 3 yaralanma olduğu görülmektedir. Dola- yısıyla gerekli önlemler alınmadığında toz patlamaları son derece tehlikeli sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır. Sektörel dağılımlara bakıldığında, en çok ölümle ve en çok yaralanmayla sonuçlanan kazaların ilk başta Kömür/enerji ve plastik sektörleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, kömür yakıtlarının yoğun tüketildiği çimento santrallerinde, veya boya, gıda, plastik vb. üretim tesislerinde ciddi riskler olduğu ve toz patlaması risklerinin doğru şekilde kontrolü- nün kritik önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıdaki dağılıma ek olarak, risklerin hangi proses ekip- manlarında yoğunlaştığı konusunda ise aşağıdaki grafik karşımıza çıkmaktadır, Yukarıdaki grafiğe baktığımızda, toz patlamaların daha sık kar- şımıza çıkan ekipmanların Toz Toplayıcı Filtreler, Silo/bunker tarzı depolama ekipmanları ve parçalama işlemlerinin yapıldı- ğı ekipmanlar olduğunu görüyoruz. Bahsi geçen bu ekipman- ların içinde tozlu ortam normal şartlarda oluşması beklenir, ve aynı zamanda bir aşev kaynağı ortamda bulunduğunda, pat- lama pentagonunun bütün şartları sağlandığından, içlerinde toz patlaması oluşması beklenir. Burada önemli konulardan birisde, tozlu üretim tesisleri genellikle kapalı devre sistem- lerden oluşmaktadır, yani ekipmanlar birbirleriyle borular ve konveyörler aracılığı ile bağlıdır. Dolayısyla, bir ekipmanda oluşacak toz patlaması, eğer engellenmiyor ise, bağlantı ekip- manlarından kaçarak, bağlantılı ekipmanlar içinde de ikincil patlamalar yaratacktır. Dolayısıyla, patlamaların yayılmasının engellenmeside, toplam patlama korunma stratejilerinin en önemli kısımlarından birisidir. Hangi İşletmeler Risk Altındadır? Bir önceki bölümde verilen istatistiklere göre, toz patlaması riski pek çok endüstriyel tesiste bulunmaktadır. Yanıcı bir mal- zemeyi işleyen, taşıyan işletmelerde, eğer malzeme toz haline geçiyor ise, toz patlaması riskleri de beraberinde oluşacaktır. Bu riski taşıyan işletmelerin bazıları şöyledir: Gıda, yem (nişasta, süt tozu, şeker, tahıl) Metal (aluminyum, magnezyum vs.) Kağıt Tütün Boya Kömür, linyit, biyokütle, atıklardan yakıt (aty/rdf) İlaç Plastik Kereste, MDF,vs... Tekstil, vs... Türkiye’de Patlamardan Korunma Üzerine Hangi Kanun Geçerlidir? Özellikle ABD ve Avrupa’da kanunlarla bu riskler kontrol atlına alınmaya çalışılmaktadır ve ülkemizde de 30 Nisan 2013 Tarih- li ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI” hak- kındaki yönetmeliğe göre işverenler İşyerlerinde oluşabile- cek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama zorunluluğu getirilmiştir ve bu amaçla gerekli analizleri yapmak, önlemleri almak işverenlerin sorum- luluğundadır. Söz konusu yönetmelikte; Patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması konusunda işverenlerin yükümlülükleri Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam riskle- rinden korunması için asgari gerekler Ekipmanlarin ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler Patlayici ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti ile ilgili hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre işletmelerin alması gereken bazı önlemler aşağıda sıralanmıştır: MADDE 5 – (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşması- nın önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek (alev kaynakları kontrolü), c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patla- manın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 69 06.06.2018 03:36:40
- 6. YANGIN GÜVENLİĞİ DOSYA / Haziran 201876 Fotoğraf3–IEPPatlamaSöndürmeSistemiileKorunanBina İçindeBulunanFiltreninKirliHavaBeslemeveTemizHava ÇıkışBorularıÜzerindeUygulananKimyasalİzolasyonTüpleri. Fotoğraf 4 – Filtre kirli hava girişinde Uygulanan Flap tipi patlama izolasyon vanası. Filtre patlama kapakları ile korunmaktadır. Şekil 5 – Patlama izolasyonu sağlamakta kullanılan farklı mekanik izolasyon ekipmanları. Solda, flap tipi patlama izolasyon vanası ve sağda patlama algılama sistemleri ile birlikte kullanılan giyotin tipi hızlı çalışan izolasyon vanası. Şekil 4 – Kimyasal izolasyon ile patlama alevi sönümle- nerek, bağlantılı ekipmanlara geçişi engellenir. Aktif sistemler olarak adlandırılırlar. larda, patlama izolasyonu sağlanmasıda gereklidir. Farklı me- totlar ile patlama izolasyonu aşağıdaki şekilde sağlanır, a. Kimyasal İzolasyon Sistemleri ( Söndürme tüpleri kullanılır) Yukarıda Fotoğraf-3 de gösterilen jet filtre yan yüzeyinde kır- mızı renkli patlama algılayıcı detektör gösterilmektedir. b. Mekanik İzolasyon Sistemleri (Aktif veya pasif flap vanalar kullanılır). Mekanik bir bariyerin hızlıca devreye girerek, patla- manın basınç ve alevinin geçişi engellenir. Sonuçlar Toz patlamaları, prosesler içinde gerekli önlemler alınma- dığında ortaya çıkabilecek ve çalışanlara ve üretime yüksek risk teşkil eden kazalardandır. Dolayısıyla tesisinizde yanıcı bir malzemeyi işliyorsanız ve malzeme toz oluşturuyor ise, patlama riskleri mimkündür. Olası patlama riskleri önceden belirlendiğinde ve gerekli önlemler alındığı durumlarda ancak toz patlamaları kontrol altına alınabilir. Şunu unut- mamamız lazım ki, endüstriyel patlamalar milisaniyeler içinde gerçekleşirler dolayısıyla çalışanların tepki süresi yok denecek kadar azdır. Patlama riskleri muhakkak olarak daha önceden belirlendiğinde ve önlemlerin bu durumları kap- sayacak şekilde alındığında gerekli risk kontrolü sağlanmış olur. Referanslar [1] CSB, Chemical Safety Board Report No. 2006-H-1, Com- bustible Dust Hazard Study (1980-2005) [2] NFPA 68: Standard on Explosion Protection by Deflagra- tion Venting, 2013 Edition [3] NFPA 69: Standard on Explosion Prevention Systems, 2014 Edition [4] NFPA 654: Standard for the Prevention of Fire and Dust Explosions from the Manufacturing, Processing, and Hand- ling of Combustible Particulate Solids, 2017 Edition [5] Ergun Emre, Advancements in Explosion Suppression System Product Safety, Reliability & Performance, American Institute of Chemical Engineers, 41st Annual Loss Preventi- on Symposium, April 8, 2008 [6] Ergun Emre, Guidelines for Choosing an Explosion Pro- tection System, Part-1 and Part-2, Powder & Bulk Enginee- ring, October, November 2011 [7] OSHA Combustible Dust National Emphasis Program (Reissued), Directive No. CPL 03-00-008 [8]ExplosionProtectionusingFlamelessVenting–AReview, Health & Safety Laboratory UK, Report No. HSL/2006/105 [9] Guidelines for Safe Handling of Powders and Bulk Solids, 2005 Edition, AICHE CCPS [10] Eckhoff, R. K., Status and Trends in Dust Explosion Pre- vention and Control, Fire & Safety Magazine, Spring 2008 DOSYA-YANGIN GÜVENLİĞİ.indd 76 06.06.2018 03:36:46