7.gaia
- 1. Kontzeptua: Kontzeptua harremanei esker, izaki bizidunak gai dira gorputzaren barruan nahiz kanpoan gertatzen diren estimuluak hauteman eta hauei erantzuteko. Inguruneko aldaketak dira, erantzunak sorrarazteko gai dira. Bi mota daude: kanpokoak eta barnekoak. 1.Estimulua •Fisikoak argia, tenperatura, soinua, presioa.. Motak •Kimikoak barne nahiz kanpo inguruneko substantzia kimikoek eragindakoa (ura, gatza, toxikoak) •Biotikoak beste izaki batzuk bertan egoteak sortzen duen estimuluak Elementuak 2.Errezeptoreak: 2.Errezeptoreak Estimuluak hautematen dituzten egiturak (zentzumen organoak) 3.Koordinatzaileak Errezeptoreek bidalitako informazioa jasotzen duten organoak (nerbio 3.Koordinatzaileak: sistema eta sistema endokrinoa). Erantzunak gauzatzen dituzten egiturak dira (giharrak eta guruinak). 4.Efektoreak 4.Efektoreak: • Mugimenduzko erantzunak: Erantzuna mugimendua da. Lokomozio aparatuak egiten du, organo efektoreak giharrak dira. Motak •Jariatzeko erantzunak: Erantzuna substantzia jakin bat jariatzea da, organo efektoreak guruinak Harremana dira. eta Kontzeptua: Kontzeptua Estimuluak hautematen dituzten egiturak dira. • Kanpotik datozen estimuluak hautemateko. koordinazioa • Kanpo-errezeptoreak • Azalean daude adibidez zentzumen organoak 2.Errezeptoreak Kokapenaren • Organismo barrutik datozen estimuluak hautemateko. arabera • Barne-errezeptoreak • Barnealdean daude gosea eta egarria hautematen Sailkapena dituzten errezeptoreak Estimulu • Errezepetore mekanikoak: Ukipenerako, soinuarekiko, etab. sentikorrak dira. motaren • Errezeptore kimikoak: Ingurunean zenbait substantzia daudela hautematen arabera dute (dastamen zelulak, usaimen zelulak..) • Bero errezeptoeak: ingurunean tenperatura aldaketarik izan den hautematen dute (larruazala) • Argi-errezeptoreak: Argia hautematen dute (begiak) Kontzeptua: Kontzeptua Errezeptoreek bidalitako informazioa jasotzen duten organoak. • Nerbio sistemaren bidez koordinatzen dira organismoaren funtzioak. Erantzun Nerbio sistema azkarrak eta iraupen laburrekoak 1, 2, 5, 6, 7 3.Koordinazio 2 koordinazio- • Neuronaz osatuta dago (zelula bereiztuak), hauek nerbio bulkadetan parte hartzen sistema dute (intentsitate txikiko korronte elektrikoa) nerbioetan zehar informazioa eramanez. ariketak -sistemak Sistema endokrinoa • Substantzia kimikoen jariatzeaz erregulatzen eta koordinatzen ditu funtzioak. Kopiatu 51. Erantzun motelak eta iraunkorrak orriko taula • Guruin endokrinoz osatuta dago hormonak sortzen dituzte.
- 2. Kontzeptua: Kontzeptua Nerbio zelulek eratutako organo eta egitura guztien multzoa, jasotako estimuluak koordinatu eta efektoreei erantzuna eramaten die. • Nerbio sareak: nerbio-zelulek sare zehaztugabea osatu eta nerbio bulkadak bazter sareak Nerbio-sistema Nerbio- Ornogabeena guztietara heltzen dira. (Zelenteratuek) (3.Koordinazioa) sitema • Gongoil sistema: Gorputz osoan zehar gongoilak dituzte nerbio korden bidez lotuak, bertan sistema nerbio-zelulak daude, gongoilik handiena buruan garuna (Anelidoek, artropodoek, ezberdinak krustazeoek eta moluskuek). • Nerbio zentroak: Errezeptoreen informazioa jasotzen dute eta erantzunaprozesatzen, zentroak garuna eta bizkarrezur muina dira. • Zentzumen nerbioak: Errezeptoreetatik nerbio zentroetara eraman informazioa • Nerbioak Neuronaz osatuta daude Nerbioak: nerbio Ornodunena zuntzak. Erantzuna gorputz osotik zehar bidaltzen • Nerbio motorrak: nerbio-zentroetatik dute. organo efektoreetara eraman informazioa • Borondatezkoak Ez dira ekintza automatikoak, nahita egiten da eta Borondatezkoak: • Erantzun kontrolatzen da (garuna). motak • Oharkabekoak Ekintza-erreflexuak dira, ez dira nahita egiten, ezin dira Oharkabekoak: kontrolatu (bizkar- hezur muina). Harremana Sistema eta endokrinoa Kontzeptua: Kontzeptua Guruin endokrino deritzen organo bereiztuez osatuta dago, hormonak isurtzen dira. koordinazioa Hormonak: Guruin endokrinoek odolera jariatzen dituzten substanziak dira, erantzun (3.Koordinazioa) jakin bat bilatzen dute (esnea ematea, ugaltzea..) Kontzeptua: Kontzeptua Animaliei mugimenduak egiteko aukera ematen duten organoen multzoa. Lokomozio Exoeskeletoaz (kanpoko eskeletoa) baliatzen dira mugitzeko. Intsektuena Lokomozio - Ornogabeena artikulatua dago. Hazi ahal izateko mudatzen dute. aparatua aparatu (4.Efektoreak) ezberdinak Endoeskeletoa dute (barne eskeletoa), hezurrez eta hauen artikulazioetaz Ornodunena baliatzen dira mugitzeko. Giharrak eskeletora tendoein bidez lotuta daude eta uzkurtuz eta erlaxatuz estimuluei erantzuna ematen diete. Kontzeptua: Kontzeptua Landareek ere estimuluak hauteman eta erantzuna ematen diete (motela). Estimuluak Argi-estimuluak, grabitazio-estimuluak, estimulu-mekanikoak, estimulu kimikoak, bero- Landareen estimuluak, estimulu hidrikoak. erantzunak - Tropismoak: Landarea, estimulu jakin bati erantzuna emanez, norabide jakin batean era Tropismoak 11, 13, 14, 15, estimuluekiko iraunkorrez haztea da: Fototropismoa (estimulua argia da), Geotropismoa (estimulua grabitatea 18, 19, 20 Erantzunak da), Tigmotropismoa (estimulua zerbait ukitzea da), Hidrotropismoa (estimulua ura da) ariketak - Nastiak: Landarea, estimulu jakin bati erantzuna emanez, era ez iraunkorrean mugitzen da. Nastiak Hormonak: Landareen bizi-funtzioak erregulatzen eta koordinatzen dituzten substantzia kimikoak.
- 3. ITZULI Nerbio-sistema eta endokrinoaren arteko konparaketa Ezaugarriak Nerbio-sistema Sistema endokrinoa Zer bide erabiltzen du? Nerbioak Odola Zeren bidez helarazten du Nerbio-bulkada Hormonak Erantzunaren lastertasuna Azkarra Motela Erantzunaren iraupena Laburra Iraunkorra Erantzun iraunkorrak Erantzun azkarrak eskatzen Zer funtzio erregulatzen eta eskatzen dituztenak, hau da, dituztenak, adibidez, koordinatzen ditu? haztea, garapena eta lokomozioa. metabolismoa.
- 4. Ornogabeen nerbio-sistema Sare zehaztugabea Nerbio-sareak Marmoka Itsasloreak Gongoil-sistema Nerbio-kordoia Garuna Gongoilak Artropodoak
- 5. Ornodunen nerbio-sistema Garuna Bizkarrezur- muina Nerbioak
- 6. Sistema endokrinoa Guruin endokrinoak Tiroidea eta Tiroidea eta Giltzurrun gaineko guruina paratiroidea Hipofisia paratiroidea Hipofisia Testikuluak Pankrea Obulutegiak Giltzurrun gaireko guruina Pankrea
- 7. Ornogabeen lokomozio - aparatua Muda Exoeskeleto gogor eta zurruna Substratuari itsatsita bizi Exoeskeleto arina diren eta artikulazioetan animaliak malgua Lokomozio azkarreko animaliak IRTEN
- 8. Ornodunen lokomozio-aparatua Ornodun baten sistema eskeletikoa Barrunbe torazikoa Bizkarrezurra Buruezurra Gorputz-adarrak
- 9. Landareak estimuluak hautematen Argizkoak Grabitaziozkoak Mekanikoak Kimikoak Termikoak Hidrikoak
- 10. Tropismoak ITZULI Erantzun iraunkorrak Tigmotropismoa Fototropismoa Geotropismoa Hidrotropismoa
- 11. Nastiak Erantzun iragankorrak Gau-loreak Idi-bihotzak Iluntzean Tenperaturaren zabaltzean dira arabera eta egunez itxi zabaltzen edo ixten dira Landare Mimosa haragijaleak minberak Hostoak ixten Ukitzean dituzte intsektu hostoak biltzen bat bertan dituzte gelditzean
- 12. Landare-hormonak Landare- hormonen ekoizpena Loraketa Hazkundearen estimulua Fruituak umotzea Hostoak erortzea