бүс нутаг 9
- 1. Á¿ñ íóòãèéí õºãæèë ,áàéðøèë
Õ¿í îðøèí ñóóæ áóé àëèâàà íóòàã äýâñãýðèéí õ¿ðýýíä áàéãàëèéí
íºõö뺺ñ ãàäíà íèéãýì ýäèéí çàñãèéí íºõöºë, íººöèéí ÿëãàðàë ¿¿ñíý.
Òóõàéëáàë íýã ãàçàð àøèãëàõàä äºõºì îðä ãàçàð èëýðñýí ,ò¿¿íèéã
äàãààä ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàé ¿éëäâýð õºãæèõ áîëîìæòîé áàéõàä íºãºº
õýñýãò íü áýë÷ýýðèéí íººö õ¿ðýëöýýòýé, óñ óðãàìàë ñàéòàé áîë ìàëûí
òîî òîëãîéí ºñºëò áóñäààñ èë¿¿ áàéíà. Ìºí ¿ðæèë øèìòýé õºðñ òàðõñàí,
õóð òóíàäàñ ýëáýã áîë ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýõ íºõöºë äàâóó áàéíà. Ýíý
íü óëìààð õ¿í àìûí ñóóðøèë, ñóóðèí ãàçðûí áàéðëàë, àæèë ýðõëýëò,
àìüäàðëûí ÷àíàðò íºëººëíº.
Ìàíàé îðíû õîéä õýñýãò îé òàéãà, óñ èõòýé ãîë ìºðºí îëîí áàéõàä
ºìíºä õýñýãò óñ óðãàìàë õîâîðòîé ãîâü íóòàã îðøèíî. Íóòãûí äîðíîä
õýñýãò ºâñëºã òàë, íàìõàí òîëãîä, óõàà ã¿âýý ãîëëîñîí áàéõàä áàðóóí
õýñýãò ìºíõ öàñò ºíäºð óóëñ, ºíäºð äàâàà ã¿âýý, òîì íóóð, ãîë ìºðºí,
óñòàé õîòãîð õºíäèé ýëáýã. Áàéãàëèéí ýíý ººð ººð òºðõ, íºõöºë
áàéäëûã äàãàí õ¿ì¿¿ñèéí àõóé àìüäðàë, ýðõëýõ àæ àõóé ººð ººð áàéíà.
Æèøýý íü: Íóòãèéí õîéä õýñýãò ãàçàð òàðèàëàí èõ õºãæñºí áîë íóòãèéí
òºâ áà ç¿¿í õýñýãò áý÷ýýðèéí ÌÀÀ õºãæèõ áîëîìæòîé. Íóòàã äýâñãýðèéí
õîîðîíäîõ ýíý ÿëãàðàëûã õºäºëìºðèéí õóâààðü ãýæ íýðëýäýã.
Äýýð äóðäàñíû äàãóó àëü íýã äàâóó òàëàà ò¿øèãëýæ òóõàéí íóòàã
äýâñãýðò áóé ¿éëäâýð àæ àõóéí ãàçðóóä íýã áóþó õýä õýäýí òºðëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ òàëààðàà òºðºëæèí õºãæèíº. Èíãýñíýýðíóòàã
äýâñãýðèéí õîîðîíä á¿ñ íóòãèéí ÿëãàðàë ãàð÷, á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õàðèëöàí ñîëèëöîî ¿¿ñíý. Æèøýý íü: Ò¿ëøíèé íººö èõ ãàçàð íü áóñàä
ãàçàðò í¿¿ðñ áîëîí áóñàä ò¿ëøíèé òºðë¿¿äèéã ãàðãàæ áàéõàä, íºãºº
õýñýã íü ¿ð òàðèàãàà ýðã¿¿ëýí ºãºõ æèøýýòýé. Èíãýæ ÿìàð íýãýí
á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëýýð òºðºæñºí íóòàã äýâñãýð áèé áîëîõ áà
äàðààõ øèíä¿¿äèéã àãóóëíà.
● Òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íýý îðîí íóòãèéí õýðýãöýý øààðëàãààñ
èë¿¿ ¿éëäâýðëýæ, ýðýëò õýðýãöýý áàéãàà áóñààä ãàçàð, ººð
àéìàã, á¿ñ íóòàãò íèéë¿¿ëíý.
● Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ íü áàéãàëü ýäèéí çàñãèéí
òîõèðîìæòîé íºõöºëä ÿâàãäàõ òóë õàðüöàíãóé õÿìä ºðòºãòýé.
● Óðò óäààí õóãàöààíä õýðýãëýõ ò¿¿õèé ýäèéí íººöòýé áàéíà.
Èéíõ¿¿ óëñ îðíûã òºðºëæñºí àæ àõóéí ñàëáàðóóä áîëîí õ¿í àìûí
îíöëîã, áàéãàëûí íºõöºë íººö äýýð íü ¿íäýñëýæ ýäèéí çàñãèéí á¿ñ
íóòàã áîëãîí àíãèëäàã. Ìîíãîë îðíûã àíõ 1960-ààä îíä ýäèéí çàñãèéí
ìóæ áîëãîí àíãèëàõ àæèë õèéãäæýý. Ýíý ¿åä ýäèéí çàñãèéí 3 ìóæ
áîëãîí àíãèëæ áàéñàí áîë íèéãìèéí õàðèöààíû õýâ øèíæ ººð÷ëºãäñºíòýé
õîëáîãäîí óëñ îðíûã á¿ñ÷èëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë áàðèìòëàëûã äàõèí
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ øàðäëàãà ãàðñàí. Èéíõ¿¿ Óëñûí Èõ Õóðàë 2001
îíä ”Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë”-ûã 2003
îíä ”Á¿ñ¿¿äèéí õºãæëèéí äóíä õóãàöààíèé ñòðàòåãè ( 2010îí
- 2. õ¿ðòýë )”, ”Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí óäèðäëàãà, çîõèöóóëàëòûí òóõàé
õóóëü”-èéã òóñ òóñ áàòëàí ãàðãàñíààð á¿ñ íóòãûã õºãæ¿¿ëýõ ýðõç¿éí
îð÷èí á¿ðäýýä áàéíà.
Äýýðõ øèéäâýðèéí äàãóó ìîíãîë óëñûã Áàðóóí, Õàíãàéí, Òºâèéí, Ç¿¿í,
Óëààí áààòðûí ãýñýí 5-í á¿ñ áîëãîæýý. Ýíý íü äîòîîä çàõ çýýë õºãæèõ,
ãàäààä çàõ çýýëòýé çîõèñòîé õîëáîõ ãàçð ç¿é áàéðëàë, àéìàã îðîí
íóòãèéí àæ àõóéí, ñî¸ëûí óëàìæëàëò õàðèëöàà õîëáîî, ýäèéí çàñàã,
íèéãìèéí õºãæëèéí õèéòëýã áàéäàë, áàéãàëü, ò¿¿õèé ýä íººö áàÿëàã,
çàñàã çàõèðãàà íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ áîëîí àæ àõóéí ñàëáàð õîîðîíäûí
õàìòûí àæèëëàãàà, çîõèñòîé îðøèí àæèëëàõ áîëîìæ çýðãèéã õàðãàëçàí
¿çæýý.
Áàðóóí á¿ñýä: Áàÿí-ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí, Óâñ, Õîâä
Õàíãàéí á¿ñýä: Àðõàíãàé, Áàÿíõîíãîð, Áóëãàí, Îðõîí,
ªâºðõàíãàé, Õºâñãºë
Ç¿¿í á¿ñýä: Äîðíîä, Ñ¿õáààòàð, Õýíòèé àéìãóóäàä òóñ òóñ
áàãòàíà.
Óëààíáààòðûí á¿ñýä: Íèéñëýë õîò ò¿¿íèé ä¿¿ðã¿¿äèéí íóòàã
äýâñãýð, õîòûí äàãóóë õîòóóä, õîòûí íîãîîí á¿ñèéí íóòàã
äýâñãýð¿¿ä áàãòàíà.
Áàðóóí á¿ñ íóòãèéí òóëãóóð òºâèéã Õîâä, Óëèàñòàé
Õàíãàé á¿ñèéí òóëãóóð òºâèéã Ýðäýíýò, Õàðõîðèí
Òºâèéí á¿ñèéí òóëãóóð òºâèéã Äàðõàí, Çóóíìîä
Ç¿¿í á¿ñèéí òóëãóóð òºâèéã ×îéáàëñàí, ªíäºðõààí áàéõààð
òîòîîæýý.
Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 202-äóãààð òîãòîîëîîð
á¿ñ òóñ á¿ðèéí õºãæëèéí õºòºëáºðèéã 2 ¿å øàò (2006-2010 îí,
Ìîíãîë îðíûã á¿ñ íóòãààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð çààæýý.
2011-2015îí)-òàéãààð íü õºãæ¿¿ëñíýýð ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã
íóòàã äýâñãýðýýð íü æèãä õºæ¿¿¿ëýõ òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõ, øèëæèõ
õºäºë㺺íèéã áàãàñãàæ, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë çýðýã ñºðºã ¿çýãäëèéã
áàãàñãàõ çîðèëãîòîé þì.
