際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

90 dakikada nietzsche

Download as DOC, PDF
Turan SARICAM
Turan SARICAM
1 of 10
Download to read offline
90 Dakikada NIETZSCHE - Paul Strathern nietzsche@ayrinti.net - http://www.ayrinti.net/nietzsche G聴R聴 Felsefe y端zy脹llar boyunca skolastiin yorgan脹 alt脹nda k脹vr脹larak uyudu. Skolastik tart脹malar脹n horlamalar脹 ve kar脹 horlamalar脹ndan baka hi巽bir ey duyulmuyordu. Felsefeyi orta巽a uykusundan uyand脹ran ey, 17. Y端zy脹lda sahneye 巽脹kan ve u s旦zleri il但n eden Descartes oldu: Cogito, ergo sum. (D端端n端yorum, 旦yleyse var脹m). Ayd脹nlanm脹 bir 巽a balam脹 oldu: Bilgi akla dayand脹r脹ld脹. Bu b端y端k Frans脹z sadece uyuyan bilginleri deil, ayn脹 zamanda Britanyal脹lar脹 da uyand脹rm脹t脹. Onlar da Descartesin rasyonel varsay脹mlar脹na gecikmeden tepki ererek, bilgi birikimimizin akla deil, deneyime dayand脹脹n脹 iddia ettiler. 聴ngiliz Empiristler bu hiddetli 巽脹k脹lar脹yla akl脹n en k端巽端k k脹r脹nt脹s脹n脹 dahi yok ederek felsefeyi gitgide daha k端巽端k duyumsamalara ay脹rd脹lar. Felsefe tekrar sonsuz bir uykuya dalma tehdidi ile kar脹 kar脹ya kald脹. Nihayet 18. Y端zy脹l脹n ortalar脹nda Kant dogmatik uygusundan uyanarak orta巽a felsefesinden 巽ok daha kapsaml脹 bir felsefe sistemi gelitirdi. Bu durum, filozoflar脹n bu yeni ans脹 keyifli hayaller i巽in kullanmak istedikleri izlenimini dourdu. Hegel, bu filozoflar脹n aras脹nda en gayretlisi oldu ve genel huzur ihtiyac脹na yan脹t verecek, dev yata脹 bulutlardan oluan muhteem bir yatak odas脹 ina etti. Kendisine baka bir yol se巽en tek kii, t端m evi dou felsefesinin taze esintileriyle havaland脹ran Schopenhauerdi. 聴te bu esintiler gen巽 Nietzscheyi uyand脹rd脹. evik bir hareketle o buz gibi r端zg但ra at脹ld脹 ve herkesi uzun bir s端re i巽in uyan脹k tutan keskin felsefesini il但n etti. FRIEDRICH NIETZSCHE YAAMI VE RET聴S聴 Nietzscheyle beraber felsefe tehlikeli bir boyut kazan脹yor. Ger巽i daha 旦nce de tehlikeli olmutu, ama baka nedenlerden dolay脹. Nietzscheden 旦nceki y端zy脹llarda felsefe, filozoflar i巽in tehlikeliydi, oysa Nietzscheyle beraber herkes i巽in tehlikeli olmaya balad脹. Kendisini sonunda zihinsel bir bulan脹kl脹脹n i巽ine d端t端. Ge巽 d旦nem yaz脹lar脹ndaki s旦ylemleri bunun habercisiydi zaten. Ne var ki tehlikeli fikirleri hastal脹脹n脹n balang脹c脹ndan 巽ok 旦nce ortaya 巽脹kt脹. Nietzschenin fikirleri zihinsel bozukluklar脹yla ba脹nt脹l脹 deil. Onlar, 20. Y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda Avrupa i巽in korkun巽 sonu巽lar douran ve iflah olmaz belirtileri g端n端m端zde Balkanlarda ve Dou Avrupada yeniden g旦r端len kolektif bir cinnetin 旦nc端leri oldu. Asl脹nda Nietzschenin felsefesi, felsefe olarak adland脹r脹lmas脹 pek de haketmiyor. ister 端stinsandan, ister sonsuz geri d旦n端ten (yaam脹m脹z脹 mutlak sonsuza dek tekrar ve tekrar yaayaca脹m脹za dair d端端nce) veya (anlam脹n脹 Goethe, Napolyon veya kendisi gibi b端y端k adamlar脹 yaratmakta bulan) uygarl脹脹n salt anlam脹ndan s旦z etsin. Her eyi G端巽 聴stemi ile a巽脹klamak ya 巽ok basittir ya da anlams脹z. Freudun psikoanalitik a巽脹dan mesafeli ve hatta Schopenhauerin dipsiz k旦t端mserlikleri bile bizleri daha fazla ikna etmektedir. Bir deeri olan her komplo kuram脹nda olduu gibi, Nietzschenin G端巽 聴stemine dair doktrini de paranoyak eilimler ta脹yor. Kendi felsefesinin aksine, Nietzsche felsefe yapmaya balay脹nca i ilgin巽lemeye bal脹yor. O zaman Nietzsche ustal脹k, ikna yetenei ve keskin zek但 bak脹m脹ndan kendisinden 旦nceki ve sonraki t端m filozoflarla yar脹abilir. Eserlerini okuduunuzda, bizlerde felsefenin ger巽ekten de 旦nemli bir ey olduu izlenimi uyan脹yor. Tehlikeli olmas脹n脹n nedenlerinden biri de bu ite. G端巽 聴stemini salt analitik bir ara巽 olarak kulland脹脹 s端rece, bununla, kendisinde varl脹脹n脹 ancak az say脹da kiinin tahmin ettii insani motivasyon 旦elerinin izini bulabilmekteydi. Bu motiflerden doan deerlerin maskelerini d端端rd端, onlar脹n tarihsel geliimlerini arat脹rd脹 ve bu sayede uygarl脹脹m脹z脹n ve k端lt端r端m端z端n temel talar脹n脹 ayd脹nlatt脹. Nietzsche, kendisi yazm脹巽as脹na yayg脹nlat脹r脹lan sa巽mal脹klardan az da olsa sorumlu olmas脹na ramen, bunlar脹n, ger巽ekte yazd脹脹 eylerin sapt脹r脹lm脹 halleri olduunu ne kadar tekrarlasak azd脹r. Ger巽ekte Nietzsche, faizmin kendi zaman脹ndaki 旦nc端lerini hor g旦r端rd端; antisemitizm ise onu
tiksindirirdi. Ari Alman 脹rk脹ndan oluan bir ulusun m端mk端n olabileceine ve hatta bu ulusun efendi 脹rk olmak i巽in se巽ilmilerden olduu d端端ncesini Nietzsche 巽ok komik bulurdu herhalde. Eer otuzlu y脹llarda hen端z hayatta (ve ak脹l sal脹脹 yerinde) olsayd脹 -ki bu durumda sekseninde olurdu- kendisini onun halefleri olarak g旦ren baz脹 dier Alman filozoflar脹n tersine, o d旦nemdeki trajikomik olaylar kar脹s脹nda eminiz ki sessiz kalmazd脹. Friedrich Wilhelm Nietzsche 15 Ekim 1844te Sachsenin Prusya hakimiyeti alt脹nda bulunan b旦l端m端ndeki L端tzene bal脹 R旦ckende dodu. Ailesi dindar ve l端teriyen bir k端巽端k esnaf ailesiydi. Soyunda baka bir 巽ok meslekten de olmak 端zere apkac脹lar ve mezbahac脹lar da vard脹. Ancak b端y端k babas脹 ve babas脹 devlete sad脹k ve pietist1 rahipler olmulard脹. Nietzschenin babas脹, Prusya kral脹 IV. Friedrich Wilhelmin sad脹k bir hizmetk但r脹yd脹. Bu nedenle, ilk olu kral脹n ya g端n端nde d端nyaya g旦zlerini a巽t脹脹nda, baka bir isimle vaftiz edilme ans脹 hemen hemen hi巽 yoktu. Bahsi ge巽en bu 端巽 adam脹n hepsinin da akl脹n脹 yitirmi olmas脹 tamamen anlams脹z bir rastlant脹dan baka bir ey deildir. 聴lk 旦nce babas脹 Friedrich Ludwig 旦ld端. y脹l 1849. Otopsi sonucunda beyin yumuamas脹 tehis edildi. S旦z端m ona beyninin bir 巽eyrei yumuam脹 idi. T脹pta bu t端r tehisler art脹k ge巽erli olmamakla beraber, Nietzschenin sayg脹deer biyograflar脹, Nietzschenin deliliini babas脹ndan almad脹脹ndan eminler. Nietzschenin 巽ocukluu Naumburgta, iffetli kad脹nlarla dolu bir evde ge巽ti. Bunlar annesi, k脹z kardei, anneannesi ve evde kalm脹 biraz deli iki teyzesiydi. Belli ki kad脹nlarla 巽ok erken yata yaad脹脹 bu deneyimler Nietzsche'in hayat脹nda izler b脹rakt脹, 巽端nk端 biyografisi teyzelerinin yaant脹s脹n脹 yans脹tan karakteristik izler tekrarlad脹 durdu. 13 ya脹ndayken o d旦nemim her 端st d端zey yat脹l脹 okuluyla yar脹abilecek denli iyi ve tan脹nm脹 bir eyalet okulu olan Pfortaya balar. renciler bu okulda salt yaramazl脹klar yapman脹n d脹脹nda ger巽ekten de bir eyler 旦reniyordu. B端y端k oranda dindar ve 脹mart脹lm脹 terbiyesinin bir 端r端n端 olan Nietzsche okulda k端巽端k Protestan papaz脹 diye 巽ar脹l脹yordu ve kendisi derslerinin en baar脹l脹 旦rencisiydi. Gelimekte olan dahilii g端n端n birinde kendi akl脹n脹 kullanmas脹na yol a巽t脹. On sekiz ya脹na geldiinde inanc脹ndan 端phe etmeye balar. Nietzschenin keskin zek但s脹, i巽inde yaad脹脹 d端nyan脹n 巽elikilerini g旦rmezlikten gelmesine engeldi. Muhtemelen, bakalar脹yla fikirlerini paylam脹yordu; bu durum, daha sonralar脹 da kesinlik kazanaca脹 gibi, kendisi i巽in tipik bir davran脹t脹. Nietzsche kendi yolundan gitti ve yaayan (veya 旦l端) hemen hemen hi巽bir tinin kendisini etkilemesine izin vermedi. Nietzsche on dokuz ya脹na geldiinde, papaz olabilmek i巽in Bonn niversitesinde il但hiyat ve klasik filoloji 旦renimine balar. Zaten hayat ak脹脹 巽ok 旦nceden iffetli kad脹nlar taraf脹ndan pl但nlanm脹t脹. Ancak Nietzsche daha imdiden huzursuzdu: Bilin巽siz bir isyan d端rt端s端 kiiliine etki etmeye ve onu deitirmeye balar. Bonna geldikten k脹sa bir s端re sonra o m端nzevi okul delikanl脹s脹 neeli ve tak脹n ruhlu bir 端niversite 旦rencisinin en iyi 旦rneklerinden birine d旦n端端r. Herkesin giremedii 旦zel 旦renci birliklerine girer, arkadalar脹yla i巽ki i巽meye balar ve 旦renciler aras脹nda yap脹lan eskrim d端ellolar脹na kat脹l脹r. Ka巽脹n脹lmaz olarak bir d端elloda yara al脹r ve rit端el gerei d端elloya hemen son verilir. Burnunun 端st端ndeki k端巽端k diki izi o g端nlerden kalmad脹r. Ne yaz脹k ki bu yara izi daha sonralar脹 g旦zl端端n端n alt脹nda gizlendi. Ama bu sadece k端巽端k bir ara piyesti. Nietzsche ayn脹 d旦nemde u sonuca vard脹: Tanr脹 旦ld端. Tatilde eve d旦nd端端nde dini ayinleri kat脹lmay脹 reddederek, bundan b旦yle asla bir kiliseye ad脹m脹n脹 atmayaca脹n脹 a巽脹klar. Bir sonraki y脹l 端niversitesini deitirerek Leipzige yerleir ve il但hiyat eitimine son vererek klasik filoloji 端zerinde younla脹r. Nietzsche Leipzige Ekim 1865de var脹r. O ay yirmi bir ya脹na basar ve hayat脹 端zerine daha sonra etki edecek iki olay yaar. nce, ziyaret ettii bir genelevde, daha sonralar脹 zihinsel bulan脹kl脹脹na neden olacak frengi mikrobunu kapar. G旦r端n端e g旦re - b旦yle eyleri hissetmek m端mk端nse eer Nietzsche birka巽 genelev ziyaretinden sonra kendisine frenginin bulat脹脹n脹 fark etti. G旦r端nd端端 hekim kendisinden ger巽ei gizler. (O d旦nemlerde bu adettendi, 巽端nk端 bu hastal脹k hen端z tedavi edilebilir deildi ayn脹 ikiy端zl端l端kle g端n端m端zde kanser hastal脹脹na k脹l脹flar uydurulmaktad脹r.) Bu olay脹n sonucunda Nietzschenin kad脹nlarla olan cinsel ilikilerine bir son verdii san脹lmaktad脹r. Ancak felsefi yaz脹lar脹nda kad脹nlarla ilgili bir巽ok y端z k脹zart脹c脹 ve de faydal脹 kay脹tta yer al脹r. Kad脹nlara m脹 gidiyorsun ? yleyse k脹rbac脹n脹 unutma. (Belki de Leipzigte 巽ok 旦zel t端rden bir genelevi ziyaret ediyor ve erkeklerin de oraya giderken yanlar脹na k脹rba巽 almalar脹n脹n adil olaca脹n脹 d端端n端yordu.) Hayat脹n脹 deitiren ikinci olay, bir sahaf d端kk但n脹na dal脹脹yd脹. Nietzsche burada Schopenhauerin 聴stem ve Tasar脹m olarak D端nya adl脹 eserine rastlar. Schopenhauerin k脹ssadan hisse 巽脹karan 端sl短bu ve bula脹c脹 karamsarl脹脹 onu 巽ok derinden etkiler: Burada her sat脹r vazge巽i,
yads脹ma ve kabulleni 巽脹l脹脹yd脹; burada, d端nyay脹, yani yaam脹 ve insan doas脹n脹 端rk端n巽 bir muhteemlikle g旦rd端端m bir aynaya bakt脹m... Burada hastal脹k ve ifay脹, s端rg端n端 ve s脹脹na脹, cehennemi ve cenneti g旦rd端m. a脹las脹 derecede k但hince olan bu duyumsamalar Nietzscheyi Schopenhauer felsefesinin bir hayran脹 yapt脹. Nietzschenin inanabilecei hi巽bir eyi kalmam脹t脹. Schopenhauerin karamsarl脹脹na (pesimizmine) ihtiya巽 duyuyordu ve kendi doas脹na tamamen uymasa da, onun d端r端stl端端n端 ve g端c端n端 kefetmiti. Pozitif d端端nceleri bundan karamsarl脹脹 ancak g端巽l端 olduklar脹nda yenebilirlerdi. 聴leriye doru giden yol Schopenhauerden ge巽iyordu. Ancak Nietzschenin d端端ncelerinde en belirleyici olan ey, Schopenhauerin istemin temel rol端 ile ilgili tasar脹m脹yd脹. Bundan yola 巽脹kan Nietzsche, sonunda G端巽 聴stemini gelitirdi. 1867^de Nietzsche bir y脹ll脹脹na Prusya ordusuna 巽ar脹l脹r. Belli ki askeri yetkililer onun a脹r脹 b端y端k boyutlu askeri b脹y脹脹ndan etkilendi, 巽端nk端 Nietzsche kendisini s端vari top巽u alay脹nda bulur. Bu bir hatayd脹. Nietzschenin kararl脹l脹脹 b端y端kt端, ancak yap脹 itibariyle ac脹ma duygusu uyand脹rabilecek denli yumuak huyluydu. A脹r bir kaza ge巽irdikten sonra Prusyal脹lar脹n geleneklerine uygun bir tav脹r sergileyerek, hi巽bir ey olmam脹巽as脹na at脹n脹 s端rmeye devam eder. Ama asker Nietzsche k脹laya geri d旦nd端端nde bir ayl脹脹na hastaneye yat脹r脹l脹r. Daha sonra gayet ve iyi niyetini 旦d端llendirmek i巽in 巽avu t端rbesine terfi ettirilerek evine g旦nderilir. Bu arada tekrar Leipzigte 端niversiteye devam eden Nietzsche, son k脹rk y脹lda yetitirdii en iyi 旦rencisinin Nietzsche olduunu d端端nen profes旦r端n端n takdirini kazan脹r. Ne var ki her ge巽en g端n filolojiden ve hayat脹n ger巽ek ve acil cevap bekleyen sorunlar脹na kar脹 sergiledikleri kay脹ts脹zl脹ktan dolay脹 filologlardan soumaya balar. Nietzscheye g旦re filoloji, bir budala veya salak taraf脹ndan d旦llendirilen felsefe tanr脹巽as脹n脹n bir hilkat garibesi idi. Ne yapmas脹 gerektiini bilemiyordu. Karars脹zl脹k ve 巽aresizlik i巽ersinde bunalarak, kimya 旦renimi almay脹 ve il但hi kankan dans脹n脹 ve sar脹 yavan otu zehrini denemek i巽in bir y脹ll脹脹na Parise yerlemeyi bile d端端n端r. Tam bu arada, gizlilik i巽ersinde Leipzigte bulunan besteci Richard Wagner ile tan脹ma ans脹n脹 elde eder. (Wagner yirmi y脹l 旦nce devrimci tahrikleri y端z端nden s端rg端n edilmi ve a脹r脹 u巽larda seyreden siyasi g旦r端leri solda saa kaym脹 olsa da, yetkililer s端rg端n karar脹n脹 iptal etmiti.) Wagner, Nietzschenin babas脹yla ayn脹 yatayd脹 ve bizlere aktar脹lan kaynaklara g旦re ona a脹las脹 derecede benziyor olmal脹yd脹. Nietzsche, bilin巽sizce de olsa 巽aresizlikle bir baba fig端r端 ar脹yordu. imdiye dek hi巽bir mehur sanat巽脹y脹 ahsen tan脹mam脹t脹. Ayn脹 zamanda, tasar脹mlar脹 kendi tasar脹mlar脹na bu denli uyan hi巽 kimseyi de tan脹mam脹t脹 daha 旦nce. Wagnerle paylat脹脹 k脹sa bir s端re i巽ersinde Nietzsche onun Schonpenhauere olan derin sevgisini kefeder. Wagner parlak bir filozof olan bu gen巽 adam脹n kendisine duyduu hayranl脹ktan etkilenir ve ortaya t端m h端nerlerini d旦ker. Bunun yaratt脹脹 etki zaman ge巽meksizin tepkisini ald脹 ve Nietzschenin duyduu hayranl脹k gittik巽e derinleti. Nietzsche en az operalar脹 kadar ilgin巽 ve s脹ra d脹脹 olan bu b端y端k besteciden 巽ok etkilendi. Nietzsche iki ay sonra 聴svi巽redeki Basel niversitesinden klasik filoloji k端rs端s端nde profes旦r olmak 端zere davet ald脹. Hen端z yirmi d旦rt ya脹ndayd脹 ve doktoras脹 bile yoktu. Filolojiye kar脹 gelitirdii olumsuz d端端ncelerine ramen bu 旦neri kendisi i巽in geri 巽evrilebilecek cinsten deildi. Nisan 1869da Nietzsche Baselde ki g旦revine balad脹 ve filoloji dersleri yan脹nda felsefe dersleri de verdi. Yapmak istedii ey, her iki disiplini, yani estetii ve klasik 巽a 旦renimini birbirleriyle ba脹nt脹l脹 hale getirmek ve bundan hareketle, uygarl脹m脹z脹n zay脹f noktalar脹n脹 irdeleyebilecei bir alet gelitirmekti daha m端tevaz脹 bir ey deil. K脹sa bir s端re i巽erisinde 端niversitenin yeni y脹ld脹z脹 oldu. R旦nesans脹 tarihsel bir d旦nem olarak niteleyen ilk kii olan b端y端k k端lt端r tarih巽isi Jacob Burchardt ile tan脹t脹. O, Baselde ki profes旦rler aras脹nda Nietzsche ile ayn脹 tinsel seviyeye sahip olan tek kiiydi. Burchardt b端y端k bir olas脹l脹kla, Nietzschenin hayat脹 boyunca sayg脹 duyduu tek kiiydi ayn脹 zamanda. Eer o d旦nemde, souk bir patrisyen olmasayd脹, Nietzschenin hayat脹nda pekala bir istikrar fakt旦r端 olabilirdi. Ama zaten baba rol端 etkisi, Nietzscheyi istikrara kavuturman脹n 旦tesinde her eyi yapan baka bir adam taraf脹ndan 端stlenilmiti. Basel kenti, Wagnerin, Lisztsin k脹z kardei, Cosima ile birlikte yaad脹脹, Lutzerne bal脹 Tribschene sadece y端z kilometrelik bir uzakl脹ktad脹r. (Cosima o s脹ralarda hen端z, Wagner ve Lisztsin ortak arkada脹 olan von B端low ad脹nda bir orkestra efi ile evliydi.) K脹sa bir s端re sonra Nietzsche d端zenli olarak her hafta sonunu Vierwaldst辰tter g旦l端n端n k脹y脹s脹ndaki l端ks villada ge巽irmeye balad脹. Ne var ki Wagnerin hayat脹 sadece m端zikal, duygusal ve politik a巽脹lardan bir operaya benzemekle
kalm脹yordu. Wagner hayat脹n脹n, t端m fantezilerini sonuna kadar yaamak 端zere kendisine sunulduunu d端端n端yordu. Tribschendeki yaam脹 bir operan脹n sahneye konuluuydu adeta ve barol端 kimin oynayaca脹 konusunda kimsenin bir kukusu yoktu. Flaman tarz脹ndaki giysileriyle (U巽an Hollandal脹 ve Rubenin maskeli bir baloya giderken giydii kost端mlerden harmanlanm脹 bir k脹yafetti) Wagner pa巽alar脹 dizlerinde biten siyah saten bir pantolonu, geni apkas脹 ve r端k端 bir ekilde balanm脹 ipek al脹 ile tepelerini rokoko meleklerin s端sledii pembe saten kapl脹 duvarlar boyunca y端r端yerek, b端stler, her zaman ayn脹 motifli b端y端k boy yal脹boya tablolar ve kendi operalar脹n脹n temsillerinden kalan g端m端 kaseler aras脹nda iirlerini okurdu. Havada dolanan t端ts端lere sadece maestronun m端ziinin elik etmesine izin veriyordu. Cosima ise hayat arkada脹n脹n teatral uralar脹nda ancak hizmet巽i k脹z rol端n端 oynayabiliyor ve bah巽ede gezinen ev hayvanlar脹n脹n, ki bunlar parf端mlenmi kuzular, fiyonklarla s端slenmi kurt k旦pekler ve s端s tavuklar脹 idi, 巽al脹nmamas脹na dikkat ediyordu. Nietzschenin nas脹l olup ta bunlar脹n etkisi alt脹nda kalabildiini anlamakta zorlan脹yoruz. (Wagnerin bu 旦zel zevkleri s端rekli be paras脹z kalmas脹na ve bir tak脹m zenginler taraf脹ndan yard脹m almas脹na neden oluyordu. Bu zenginlerden biri de, devletin kasas脹ndan Wagnere b端y端k meblalar aktaran Bavyera Kral脹 II. Ludwigti.) Wagnerin ikna yeteneine denli b端y端k ve cazibesinin de ne denli kar脹 konulmaz olmu olabilecei ancak onun m端ziine kulak verildiinde anla脹labiliyor. Belli ki bestecinin kendisi de en az besteleri kadar b端y端leyiciydi. Toy Nietzsche 巽ok k脹sa bir s端re i巽ersinde bu ba d旦nd端r端c端 atmosferin ve boucu salonlar脹n i巽ersinde s端r端kleyici motifler gibi gezinen bilin巽siz fantezilerin etkisine girdi. Temmuz 1870de Almanya ve Fransa aras脹nda sava patlak verdi. Prusya i巽in bu, Napolyonun kazand脹脹 zaferlerin intikam脹n脹 almak, Fransay脹 malup etmek ve Almanyan脹n Avrupadaki egemenliini salamlat脹rmak i巽in bulunmaz bir f脹rsatt脹. Nietzsche vatanperverlik cokusuyla g旦n端ll端 hasta bak脹c脹s脹 olmak i巽in bavurur. Cephe yolunda kar脹s脹na Frankfurtta tam te巽hizatl脹 bir s端vari birlii 巽脹kar. 聴te o anda g旦zlerindeki perde kalk脹verir ve Nietzsche ilk kez, en g端巽l端 ve y端ksek yaama isteminin hayatta kalmak i巽in m端cadele etmekte deil, tersine g端巽, sava ve egemenlik isteminde yatt脹脹 duygusuna kap脹l脹r. 聴te bu, Nietzschenin G端巽 聴stemi Kuram脹n脹n douudur ve ileride kendisini bu d端端nceden bir hayli uzaklat脹racak ve bu d端端nceden bir hayli uzaklat脹racak ve bu istemi kiisel 旦elerden 巽ok toplumsal 旦elerinde g旦recek olsa da, bu d端端ncenin militarist kayna脹n脹 hi巽bir zaman tam anlam脹yla inkar edemedi. Bismarc ve Moltke Frans脹zlar脹 hezimete urat脹rken, Nietzsche savataki her eyin ansl脹 旦hretli olmad脹脹n脹 anlar. W旦rthdeki sava alan脹 say脹s脹z 端z端n巽 verici kal脹nt脹larla doluydu ve 巽端r端mekte olan cesetlerin a脹r kokusuyla kapl脹yd脹. Daha sonralar脹 Nietzsche alt脹 yaral脹 askerle beraber bir s脹hhiye trenine bindirilir (vagonlar脹n baz脹lar脹 b端y端kba hayvan ta脹yan vagonlardan oluuyordu) ve iki g端n s端recek bir yolculua g旦nderilir. Kollar脹 bacaklar脹 kurun yaralar脹yla bezeli ve etleri 巽端r端meye balayan askerler aras脹nda kalan Nietzsche onlara elinden geldii kadar yard脹mc脹 olmaya 巽al脹脹r. Ancak tren Karlsruheye vard脹脹nda kendisi de hasta bir adam olmutu. Dizanteri ve difteri tehisleriyle hastaneye sevk edildi. Ba脹ndan ge巽en bu sars脹c脹 olaylara ramen Nietzsche iki ay sonra Baseldeki g旦revine ve derslerine d旦ner. Filoloji ve felsefe dersleriyle kendisini yoran bir y端k端n alt脹na tekrar giren Nietzsche, bunun yan脹nda bir de Tragedyan脹n Douunu yazmaya balar. Yunan k端lt端r端n端n bu parlak ve alabildiine 旦zg端n analizinde berrak, Apolloncu (旦l巽端l端 ve d端zenli), kl但sik kanaatk但rl脹脹n kar脹s脹na karanl脹k, i巽g端d端sel ve Diyonisoscu (cokulu tutku) g端巽leri diker. Nietzscheye g旦re Yunan Tragedyas脹 bu iki unsurun kaynamas脹ndan ortaya 巽脹km脹 ve sonunda Sokratesin s脹 rasyonalizmi taraf脹ndan yok edilmitir. 聴lk kez birisini Yunan k端lt端r端n端n karanl脹k yanlar脹na 端st端ne basa basa deiniyordu. te yandan, Nietzschenin, bu karanl脹k yanlar脹n temel bir 旦neme sahip olduklar脹 eklindeki iddias脹 daha da tart脹mal脹yd脹. Diyonisoscu boyutu daha sonralar脹 Nietzsche Felsefesinin esas脹n脹 oluturacakt脹. Nietzsche bundan b旦yle Schopenhauerin istemin Budist巽e yads脹nmas脹 fikrine bal脹 kalamazd脹. Uygarl脹脹n zay脹flamas脹na neden olduunu d端端nd端端 H脹ristiyanl脹a kar脹 diyonisostik olan脹 旦ne s端rd端. H脹ristiyan hay脹rperverliine, duygular脹n ve arzular脹n bast脹r脹lmas脹na kar脹 sald脹r脹ya ge巽ti ve yerine, duygular脹m脹z脹n oluumuna daha uygun d端t端端ne inand脹脹 daha g端巽l端 bir ahlak脹 savundu. Nietzscheye g旦re tanr脹 旦lm端 ve H脹ristiyanl脹k s端reci sona ermiti. Yirminci y端zy脹l脹n en k旦t端 d旦nemleri Nietzscheyi dorulad脹, en iyi d旦nemleriyse, olumlu H脹ristiyan inan巽lar脹n脹n 巽ounlukla tanr脹 inanc脹na bal脹 olmad脹脹n脹 g旦stererek onu tekrar yalanlad脹. Bug端n o ilk-i巽g端d端ye daha fazla sahip olup olmad脹脹m脹z sorusu ise tart脹mal脹d脹r.
Sanat巽脹 olarak Wagner en 端st basamakta durmaya hak kazan脹yordu belki, ama bu t端rden y端ksek felsefi seviyeler onu a脹yordu. Zamanla Nietzsche Wagnerin entelekt端el maskesini 巽旦zm端t端. Wagner, olaan端st端 b端y端kl端e ve sezgi g端c端ne sahip deiken bir egoydu,ama Schopenhauere olan sevgi ve hayranl脹脹 bile gelip ge巽ici ve sanatsal hayal g端c端ne malzeme oluturan bir eydi. O zamana dek Nietzsche, Wagnerin hayat脹ndaki baz脹 巽irkinliklerini; 旦rnein antisemitizmini, 旦l巽端y端 ka巽脹ran kibrini ve onun dier insanlardaki yetenei ve ihtiya巽lar脹 takdir ve kabul eme yoksunlua g旦rmezlikten gelmeye haz脹rd脹. Ama her eyin bir s脹n脹r脹 vard脹. Wagner, Bavyera kral脹 II. Ludwigin salt Wagnerin kendi operalar脹n脹 sahneye koyaca脹 bir tiyatro yapt脹rd脹脹 Bayreuth kentine ta脹nm脹t脹. (Bu proje Bavyera devletinin iflas脹n脹 ve Ludwigin tahttan d端端r端l端 s端recini h脹zland脹rd脹.) 1876da Nietzsche Niebelungen Halkas脹n脹n pr旦miyerine kat脹lmak 端zere Bayreuthe gelir, ancak, muhtemelen psikosomatik nedenlerle hastalan脹r. Wagnerin megalomanl脹脹 ve dorua t脹rmand脹rd脹脹 巽旦k端端 Nietzsche i巽in art脹k dayan脹lmaz bir seviyeye ulam脹t脹. Kendisini Wagnerden kurtarmal脹yd脹. 聴ki y脹l sonra Nietzsche insanca, Pek 聴nsanca ad脹 alt脹nda 旦zdeyilerini yay脹nlad脹. Bu 旦zdeyiler Wagnerle aras脹ndaki kopuu kesinletirmiti. Nietzschenin Frans脹z sanat脹n脹 旦v端端, psikolojik irdelemelerdeki keskin zek但s脹, romantik h脹rs脹n maskesini d端端r端端 ve olaylar脹n ard脹ndaki ger巽ekleri kavrama konusundaki esiz yetenei Wagneri a脹yordu. Nietzsche eserinde gelecein g端zel yeni d端nyas脹n脹 haz脹rl脹yordu: Bu d端nyada transandantal bir tanr脹 veya eytan, mutlak deerler veya tanr脹sal cezalar yoktu art脹k. Nietzsche H脹ristiyanl脹脹n bilin巽siz motiflerine, g端巽 istemini had脹m etmeyi ama巽lad脹脹n脹 d端端nd端端 k旦le ahlak脹na kar脹 sald脹r脹ya ge巽ti. Bu arada Wagner Schopenhauere olan bal脹l脹脹n sonu ve H脹ristiyan cemiyetine d旦n端端 anlam脹na anlam脹na gelen son eseri olan Parsifal 端zerinde 巽al脹脹yordu. Yollar脹 ebediyen ayr脹lm脹t脹. Yayg脹n bir s旦ylentiye g旦re Nietzsche hayat脹 boyunca sadece tek bir insan脹 b端t端n端yle tan脹m脹 ve tan脹d脹脹 bu adam onu, 巽a脹n脹n en b端y端k psikologu olmas脹n脹 salayan, yeterli derecede malzeme ile beslemitir. 聴te bu adam Wagnerdi. 1879da Nietzsche sal脹k nedenleriyle Baseldeki g旦revinden ayr脹lmak zorunda kald脹. Zaten birka巽 y脹ld脹r hastal脹k hastas脹yd脹, ama imdi ger巽ekten de hasta bir adam olmutu. niversite kendisine k端巽端k bir maa balad脹 ve doktor ona daha yumuak iklimli yerlerde yaamay脹 tavsiye etti. Takip eden y脹llarda Nietzsche 聴talyay脹, Fransan脹n g端neyini ve 聴svi巽reyi gezdi. Hastal脹脹n脹 dindirecek bir iklim arad脹 durdu. Neydi ikayetleri ? yle g旦r端n端yor ki, bir insan脹n ge巽irebilecei t端m hastal脹klardan ikayet巽iydi. G旦zleri yar脹 k旦r denebilecek oranda k旦t端 g旦r端yordu. (Doktoru ona bundan b旦yle kitap okumamas脹n脹 tavsiye etti, ama ayn脹 ekilde bundan b旦yle nefes almamas脹n脹 da isteyebilirdi ondan.) iddetli ve fel巽 edici bir ba ar脹lar脹 巽ekiyordu. Bu ar脹lar onu zaman zaman g端nlerce yataa bal脹yordu. ou zaman da say脹s脹z k端巽端k ikayetlerden muzdaripti. 聴ksirlerden, ila巽lardan, haplardan, kolonyalardan ve 旦z端tlerden oluan koleksiyonu, hastal脹k hastas脹 dier felsefecilere k脹yasla esizdi. Buna ramen stinsan tasar脹m脹n脹 gelitiren kii o oldu. Bu dengeleyici 旦e bizlere stinsan fikrinin Nietzschenin dier ve daha kabul edilebilir d端端nceleri aras脹ndaki 旦nemli yerini unutturmamal脹d脹r. Bu 旦e belki de, bu bilgesizlik incisini ortaya 巽脹karan kabuun i巽indeki bir kum tanesiydi. stinsan, uzun ve dithyrambosca2 bir iir olan B旦yle Buyurdu Zerd端tte ortaya 巽脹kar. Bu iir neredeyse dayan脹lmaz bir s端sl端l端k ve ciddiyet i巽indedir ve bu mutlak ciddiyet yazar脹n脹n t端m ironik olma 巽abalar脹na ve kuun hafifliine ramen kitab脹 cazip tutuyor. T脹pk脹 Dostoyevski veya Hesse gibi Zerd端t端 de ancak yirmi ya脹n alt脹ndaysan脹z okuyabilirsiz. Buna ramen bu eserin anlatt脹klar脹 hayat脹 deitiriyor. stelik her zaman k旦t端 y旦nde de deil. Eserdeki aptall脹klar hemen g旦ze 巽arp脹yor, ama geriye kalan k脹s脹mlar okuyucuyu mevcut tasar脹mlar hakk脹nda derin d端端ncelere tevik ediyor. 聴巽indeki felsefenin ise dikkate deer bir konumu yok. Yumuak bir k脹 iklimine sahip olan kapl脹ca ve 脹l脹calara yapt脹脹 s端rekli seyahatleri s脹ras脹nda Nietzsche, arkada脹 Paul Ree arac脹l脹脹yla yirmi bir ya脹ndaki Rus k脹z脹 Lou Salom辿 ile tan脹脹r. Ree ve Nietzsche onunla (beraberce, bazen de onunla tek ba脹na) y端r端y端lere 巽脹kar ve kafas脹na felsefi inan巽lar脹yla doldurmaya 巽al脹脹rlard脹. (Nietzsche Zerd端t端 hi巽bir zaman sahip olmayaca脹n脹 s旦yledii olu olarak tan脹t脹r. bu gen巽 Zerd端t a巽脹s脹ndan talihli bir karard脹, 端stelik sadece b旦yle bir isimle okulda alay konusu olma ihtimali y端ksek olduu i巽in deil.) Lou, Ree ve Nietzsche bir zaman sonra, g端n端m端zde d端端n端lmesi pek m端mk端n olmayan 端巽l端 bir iliki i巽ine girerler. G端n端m端zde d端端n端lmesi zor, 巽端nk端 cinsel a巽脹dan bu denli saf olabilecek kimseler kalmad脹. nceleri 端巽端 de kendilerini felsefeye adamak ve bir m辿nage 叩 trois iletmek isterler. Ard脹ndan Ree ve Nietzsche (birbirlerinden habersiz) Louya a脹k olduklar脹n脹 fark eder ve evlenme teklifinde bulunmaya karar verirler. Ne yaz脹k
ki Nietzsche g端l端nesi bir hatada bulunarak, Reeye onun ad脹na Lou ile konumas脹 ricas脹nda bulunur. (Yine de bu durum Nietzschenin, 巽a脹n脹n en b端y端k psikologu olarak an脹lma hakk脹 ile tezat oluturmuyor. Bunu, bir psikologun ak hayat脹n脹 yak脹ndan takip etmi olan herkes teyit edebilir.) Luzernde bir fotoraf at旦lyesinde 巽ekilen bir resim, bu 端巽 insandan hangisinin mevcut durumuna hakim olduunu g旦steren en a巽脹k kan脹tt脹r: 聴ki duygusal olarak b但kir adam (38 ve 33 yalar脹nda) bir at arabas脹na bal脹d脹rlar; araban脹n i巽indeyse yirmi bir ya脹nda olan ger巽ek bakire oturur ve k脹rbac脹n脹 sallar. Sonunda 端巽端 de bu trajikomik ak ilikisinin art脹k ayakta tutulamayaca脹n脹 anlarlar ve ayr脹l脹rlar. Nietzsche 旦ylesine deliye d旦ner ki, u sat脹rlar脹 kaleme al脹r: Bu akam delirinceye dek morfin 巽ekeceim. Ancak ard脹ndan Lounun d端er 巽ocuu Zerd端t端n annesi veya k脹z kardei olmaya laik bir insan olmad脹脹na karar verir. (Lou Andreas Salom辿 zaman脹n脹n en dikkate deer kad脹nlar脹ndan biri oldu. En sevdii kocas脹 olan bir Alman profes旦r端n端n soyad脹n脹 ald脹ktan sonra iki 旦nemli adam daha 端zerinde etki b脹rakt脹: air Rainer Maria Rilke ile ilikisi ve yalanmakta olan Sigmund Freud ile s脹k脹 bir dostluu vard脹.) Nietzsche k脹lar脹n脹 巽ounlukla Nis, Turin, Roma veya Mentonda ve yazlar脹n脹 da d端nyan脹n 1500 metre 端st端nde ve dahas脹, dier t端m insanlar脹n y端kseinde, 聴svi巽renin Engadin y旦resinde, bir k旦y olan Sils Mariada ge巽iyordu. G端n端m端zde Sils Maria g端zel k端巽端k bir 脹l脹ca merkezidir (St. Moritzden sadece 10 kilometre uzakta.) Ancak Nietzschenin oturduu ve genelde ecza dolab脹n脹 kurduu oday脹 gezmek h但l但 m端mk端n. Burada dalar hemen g旦l端n ard脹ndan d端k yama巽larla 聴talya ile s脹n脹r脹 oluturan Berina da脹n脹n 4000 metredeki karl脹 zirvelerine y端kselir. Evin arkas脹ndan sessiz ve sakin patikalardan yama巽lara t脹rman脹labilir. Nietzsche felsefe yaparken bu patikalar脹 kullan脹r ve ara s脹ra da, d端端ncelerini k端巽端k not defterine kaydetmek i巽in 脹ss脹z bir kayan脹n yan脹ndan k旦p端rerek ak脹p giden derenin kenar脹nda dururdu. Eserlerinin 端sl短bunda bu y旦renin atmosferinden, yani heybetli manzaralar脹ndan, sessiz zirvelerinden ve yaln脹zl脹k duygusundan bir par巽a g旦rmek m端mk端nd端r. Nietzschenin, d端端ncelerinin b端y端k bir b旦l端m端n端 gelitirdii bu y旦reler gezilip g旦r端l端rse, onun baz脹 hatalar脹 ve erdemleri daha kolay a巽脹klanabilir olur. Nietzsche genelde 巽ok yaln脹z yaar, ucuz odalar kiralar, ara vermeden 巽al脹脹r, ucuz lokantalarda yemek yer ve o dayan脹lmaz ba ar脹lar脹n脹 ve dier ikayetlerini elinden geldii kadar dindirmeye 巽al脹脹rd脹. Yer y脹l a脹lacak derecede kaliteli bir kitap yaz脹yordu. Sabah Alacas脹, en Bilim ve 聴yinin ve K旦t端n端n tesinde gibi eserler, Bat脹 uygarl脹脹 ve onun deerleri, psikolojisi ve tutkular脹 ile hesaplat脹脹 harikulade eletirel kitaplard脹r. sl短bu berrak ve anla脹l脹r, delilikleri ise makul s脹n脹rlar dahilindedir. Buna sistematik felsefe yapmak denebilir. Hume, Nietzscheden yakla脹k y端z y脹l 旦nce ar脹 felsefi y脹k脹m 巽al脹malar脹n脹 sonu巽land脹rd脹ysa da, Nietzscheden 旦nce hi巽 kimse onun kadar iyi bir y脹k脹m 巽al脹mas脹nda bulunmad脹. (Ne var ki b旦yle bir 巽al脹ma tekrar gerekli olmutu, 巽端nk端 idealist Alman sistemlerinde metafizik 旦l端lerin aras脹ndan tekrar dirilmiti.) Nietzschenin felsefe yapma sanat脹 konusundaki 端st端n yeteneinden baz脹 baka 旦rneklere bir g旦z atal脹m. Nietzsche hakikate ve hakikatin anlam脹na dair tasar脹mlar脹m脹z脹 (ger巽ek anlamda hakiki bir arg端man kullanarak) da脹t脹yor. Bu 巽aba sonucunda ortaya, 旦zellikle de bizlerin bilim ad脹na kendimize ve gezegenimize yapt脹脹m脹z ve yapmaya devam ettiimiz eylere bakacak olursak, olduk巽a 巽ada olan baz脹 ilgin巽 bilgiler 巽脹k脹yor. D端端ncelerinin i巽erikleri g端n端m端zde, o d旦nemde olduundan daha az yok edici deiller. Seksenli y脹llarda Nietzsche 巽al脹malar脹n脹 b端y端k bir yaln脹zl脹k i巽ersinde tan脹nmayan ve okunmayan bir yazar olarak s端rd端r端r. A脹r脹 yaln脹zl脹脹 ve kabul g旦rm端yor oluu kendisi i巽in gitgide daha dayan脹lmaz bir h但l ald脹脹 i巽in, kendisinden beklentileri artt脹rd脹. 1888de Danimarkal脹 Musevi eitimci Georg Brandes, Kopenhagen niversitesinde Nietzschenin felsefesi ile ilgili ilk derslerini vermeye balar. Ne yaz脹k ki, bu biraz gecikmi bir giriimdi. Ger巽i o y脹llarda Nietzsche d旦rt kitap yazd脹, ama ilk kopukluk belirtileri de ortaya 巽脹kt脹. B端y端k bir d端端n端rd端 ve bunun fark脹ndayd脹: D端nyan脹n da bunu bilmemesi imk但ns脹zd脹. Ecco Homo adl脹 eserinde B旦yle Buyurdu Zerd端t hakk脹nda 旦yle yazar: Buna benzer bir ekilde hi巽bir zaman yaz脹lmad脹, hissedilmedi ve ac脹 巽ekilmedi... Eletiriyi ve inan脹l脹rl脹脹 aan bir ifade. Bu yetmiyormu gibi, bunu bir de u bal脹klarla yaz脹lan b旦l端mler izler: Neden bu kadar bilge olduum, Neden bu kadar iyi kitaplar yazd脹脹m ve Neden bir yazg脹 olduum. Bu b旦l端mlerde alkol端 eletirir, ya脹 al脹nm脹 kakaoyu 旦ver ve kendisinin gelitirdii d脹k脹lama y旦ntemlerini tavsiye eder. Zerd端t端n tumturakl脹 ve sisli havas脹 tekrar su y端z端ne 巽脹kar, 端stelik bu defa 巽ok b端y端k boyutlarda: Cinnet olarak.
Ocak 1889da sonu h脹zla yaklat脹 ve onu yakalad脹. Nietzsche Turinde bir cadde 端zerinde y端r端rken birden fenalaarak y脹脹l脹r. D端erken feryatlarla, az 旦nce k脹rba巽 yemi bir fayton at脹n脹n boynuna sar脹l脹r. Nietzsche oteline g旦t端r端l端r. Oradan Cosima Wagnere (Seni seviyorum Ariadne), 聴talya Kral脹na (Sevgili Umbertom... t端m antisemitistleri vurdurtaca脹m.) ve Jacob Burckharda (ki burada Diyonisos diye imza atar) kartpostallar g旦nderir. Burckhardt olup bitenleri anlar ve Nietzschenin bir arkada脹na haber verir. O da gidip onu Turinden al脹r. Nietzsche bunama ge巽iriyordu ve bir daha sal脹脹na kavuamayacakt脹. Durumu g端n端m端zde dahi iyiletirilemez olurdu: A脹r脹 巽al脹ma, yaln脹zl脹k ve 巽ektii ac脹lard脹 bundan sorumlu olan, ama en 巽ok da ona bulaan frengi. Bu hastal脹k, beyin felcine neden olan 端巽端nc端 evresine ulam脹t脹. Bir sanatoryumda k脹sa s端re yatt脹ktan sonra annesinin refakat脹na verilir. Nietzsche art脹k kendi halinde uysal biriydi ve zaman脹n脹n 巽ounu kas脹l脹p kal脹r bir durumda ge巽iriyordu. D端端ncelerinin berraklat脹脹 baz脹 anlarda ge巽mi hayat脹yla ilgili eyler hat脹rl脹yor gibiydi. Bir g端n birisi ona bir kitap uzatt脹脹nda 旦yle dedi: Ben de iyi kitaplar yazmad脹m m脹 ? Annesi 1897de 旦ld端端nde bak脹m脹n脹 k脹z kardei Elisabeth F旦rster-Nietzsche 端stlendi. Nietzschenin emanet edilmesi gereken son insan oydu. K脹z kardei, tan脹nm脹 bir Yahudi d端man脹 ve baar脹s脹z bir 旦retmen olan Bernhard F旦rster ile evliydi. Nietzsche onu insan olarak ve d端端nceleri nedeniyle k端巽端ms端yordu. F旦rster, Nueva Germania olarak adland脹rd脹脹 ari bir koloni kurmak 端zere Sachsende baz脹 k旦yl端 ailelerini kand脹r脹p Paraguaya g旦t端rm端, sonunda k旦yl端leri doland脹r脹p intihar etmiti. (Nueva Germaniadan geri kalanlar脹 g端n端m端zde de Paraguaya gidip g旦rmek m端mk端n. Efendi-Irk ise bug端n oradaki yerliler gibi ya脹yor ve sadece sar脹 sa巽lar脹ndan ay脹rt edilebiliyor.) Elisabeth Almanyaya d旦n端p aabeyinin bak脹m脹n脹 端stlendiinde, onu 旦nemli bir ahsiyet yapmaya karar verdi. Nietzscheyi alarak, bir Nietzsche Arivi kurmak niyetiyle, Schiller ve Goethenin yaad脹脹 kent olarak belirli bir 端ne sahip olan Weimara ta脹n脹r. Ard脹ndan onun yay脹nlanmam脹 yaz脹lar脹 端zerinde oynar ve onlara Yahudi d端manl脹脹 yans脹tan ve kendisini 旦ven unsurlar katan eklemeler yapar. (zerine eklentiler yap脹lan bu yaz脹lar G端巽 聴stemi ad脹yla yay脹nlan脹r. Ancak Nietzsche uzman脹 Walter Kaufmann daha sonralar脹 Elisabeth F旦rster-Nietzschenin yapt脹脹 o sa巽ma eklentileri ay脹rt etmeyi baar脹r ve bizlere Nietzschenin be en ilgin巽 ve anlaml脹 kitab脹n脹 ger巽ek taraf脹yla sunar.) Nietzsche, doas脹n脹 巽ok doru kehanetlerle tan脹mlad脹脹 yirminci y端zy脹l脹n ba脹na kadar hayatta kald脹. O kocaman b脹y脹kl脹, 端z端n巽 verici, bezgin ifadeli ve kim olduunu art脹k bilmeyen adam, 25 Austos 1900de 旦ld端. O s脹ralarda eserleri, t端m hayat脹 boyunca bekledii yank脹y脹 buldu. n端 巽ok h脹zl脹 bir ekilde yay脹ld脹. zerinde etki b脹rakt脹脹 ve yirminci y端zy脹l脹n 旦nemli ahsiyetleri olan insanlar aras脹nda Freud, Rilke, Yeats, Strindberg, ONeil, Shaw, Mann ve Conrad da bulunuyor. Naziler onu resmi filozoflar脹 olarak il但n etmeye 巽al脹t脹klar脹nda ve Hitler, Weimardaki Nietzsche Arivinin 旦n端nde Elisabeth F旦rster- Nietzschenin elini 旦pt端端nde, 巽脹ld脹rman脹n ve cinnetin krall脹脹na ayak atanlar bu kez Nietzschenin felsefesi deil, Nazilerdi. Nietzsche a巽脹k巽a 旦yle dedi: Elbette hen端z, Alman Varl脹脹 cokunluuna ulamad脹m. Bu 端st端n 脹rk脹 saf tutma isteine ise daha da uza脹m. Tam tersine, tam tersine-. Nietzsche, g端n端n birinde 端nl端 bir adam olaca脹ndan daima emindi, ama d端nyan脹n, ama d端nyan脹n kendisini nas脹l biri olarak deerlendireceini tam olarak kestiremiyordu (ve bunda da hakl脹yd脹.) G端n端 birinde beni aziz il但n etmelerinden 巽ok korkuyorum... Ben aziz biri olmak istemiyorum, 旦yle olmaktansa, soytar脹 olmay脹 yelerim... NIETZSCHE FELSEFES聴N聴N ANA 聴ZG聴LER聴 Nietzsche, felsefesini sistematik ekilde deil, a脹rl脹kl脹 olarak aforizmalar eklinde kaleme ald脹. D端端ncelerinin 巽ok deiik alanlara y旦nelmesine ramen tutumu daima 巽izgisini korur. Sonu巽 olarak kendisiyle 巽elitii izlenimi doar veya birbirinden farkl脹 yorumlara neden olur. Felsefesi sadece bir tak脹m derin irdelemelerden olusa da, eserlerinde baz脹 kelimeleri ve kavramlar脹 s脹k巽a tekrar eder. 聴te bu kelimeler ve kavramlar onun sisteminin yap脹 talar脹 olarak deerlendirilebilir. G 聴STEM聴 G端巽 聴stemi, Nietzschenin felsefesindeki en 旦nemli d端端ncedir. Bu d端端nceyi iki kaynaktan gelitirir: Schopenhauerin ve Eski Yunanl脹lar脹n d端端n hayatlar脹ndan. Schopenhauer, d端nyan脹n 巽ok g端巽l端 ve k旦r olan tek bir istem taraf脹ndan y旦netildii eklindeki eski dou inanc脹n脹 devralm脹t脹.
Nietzsche, bu fikrin i巽indeki potansiyeli g旦r端r ve onu insan ilikilerine uyarlar. Nietzsche, anlatt脹脹na g旦re, Yunan K端lt端r端n端 arat脹r脹rken, Yunanl脹lar脹 harekete ge巽irenin herhangi bir yararl脹 ey veya dorudan bir avantaj脹n deil, g端巽 ve iktidar elde etmeye y旦nelik bir 巽aba olduunu farkeder. Nietzsche bundan, t端m insanl脹脹n g端巽 ve iktidar istemi taraf脹ndan y旦nlendirildii sonucunu 巽脹kar脹r. Ona g旦re, t端m eylemlerimizin temel d端rt端s端 ite bu enerji kayna脹ndan beslenir. G端巽 istemi 巽ounlukla baka birtak脹m ekillerde, yani ekil deitirerek, ortaya 巽脹k脹yor, ancak daima mevcuttu. H脹ristiyanl脹k, 旦ng旦rd端端 tevazu, sevgi ve merhamet ile, g旦r端n端e g旦re daima tersini iddia etmekteydi. Ger巽ekte bu, hastal脹kl脹 bir sapk脹nl脹ktan baka bir ey deildi. H脹ristiyanl脹k, Romal脹lar脹n k旦le zihniyetinden domu ve bu k旦le zihniyetini hi巽bir zaman 端st端nden atamam脹t脹. H脹ristiyanl脹脹n g端巽 ve iktidar istemi, s脹rlar脹 daha kolay anla脹labilir g端巽l端 kiilerin deil, k旦le olanlar脹n istemiydi. Nietzsche, insanlar脹n gelitirdii kal脹plar脹 analiz etmeye soyunduunda, onun g端巽 istemi 巽ok yararl脹 bir ara巽 olarak ortaya 巽脹kar. Eskiden soylu ve sayg脹deer bir fedakarl脹ktan kaynakland脹脹 san脹lan eylemler, Nietzsche taraf脹ndan hasta ve yozlam脹 eylemler olarak deifre ediliyordu. Ne var ki Nietzschenin felsefe yapma eylemi, iki itiraza yan脹t vermemektedir. Eer tek 旦l巽ek g端巽 istemiyse, nas脹l oluyor da, o istemin dorultular脹na uymak istemeyen eylemler, k旦t端den baka bir ey olabiliyorlar ? Ve, azizlerin g端巽 istemlerini bakalar脹 端zerinde deil de, kendileri 端zerinde uygulad脹klar脹 sav脹, bu d端端nceyi 旦yle 巽ok y旦nl端 uygulayabilme imk但n脹 veriyor ki, sonunda bu d端端nce bizlere hemen hemen hi巽bir eyi a巽脹klayamamaktad脹r. 聴kincisi, Nietzschenin g端巽 istemi 巽ok d旦ng端sel bir d端端nce: Evreni anlama 巽abam脹z eer g端巽 isteminden esinleniyorsa, o zaman Nietzschenin g端巽 istemine dair tasar脹m脹 端phesiz evreni anlama 巽abas脹ndan kaynaklan脹yor. Ama b脹rakal脹m, bu derin ve ayn脹 zamanda tehlikeli fikirle ilgili son s旦z端 Nietzschenin kendisi s旦ylesin: G端巽 ve iktidar h脹rs脹 deiiklie urad脹, ama o ayn脹 yanarda h但l但 yan脹p duruyor; sab脹rs脹zl脹k ve s脹n脹rs脹z sevgi kurban istiyor; ve 旦nceleri tanr脹 ak脹na yap脹lan eyler, imdilerde para uruna yap脹l脹yor, ki, bu da en y端ksek g端巽 ve iktidar duygusu ve iyi hissetmeyi sal脹yor. (Sabah Alacas脹, 204 BENG聴 DN Nietzscheye g旦re, bizler u anki varoluumuz daima tekrar edecekmi, ve bizler, yaad脹脹m脹z her an脹 sonsuza dek tekrar ve tekrar yaamak zorunda olacakm脹脹z gibi davranmal脹y脹z. Asl脹nda burada s旦z konusu olan ey, metafiziksel-ahlaksal bir fabld脹r. Ama Nietzsche ona, kendisi buna inan脹yormu gibi, 巽ok y端ksek bir deer bi巽memiz gerektii konusunda 脹srar ediyordu. Onu bir insan脹n y端celiinin form端l端 olarak tasvir ediyordu. Nietzsche, an脹n 旦nemini a脹r脹 derecede romantik bir 端sl短pla vurgulay脹脹n脹n, hayat脹 doyas脹ya yaamaya dair bir uyar脹 olarak anla脹lmas脹n脹 ister. Gelip ge巽ici iirsel bir fikir g旦z端yle bak脹l脹rsa bu d端端nce belirli bir potansiyele sahip. Ama felsefi ve ahlaki a巽脹dan yap脹lacak bir incelemede bu d端端ncenin tutunabilirlik pek bir yan脹 yok. Hayat脹 younluuna yaa eklindeki klie, tart脹脹labilir bir fikri i巽erse de, hi巽 deilse belirli bir k端tleye sahiptir. Ama sonsuz geri d旦n端 ile ilgili d端端ncenin, biraz derine inerek irdelendiinde tamamen 旦nemsiz olduu ortaya 巽脹kar. Tekrar eden yaamlar脹m脹zdan her birini hat脹rl脹yor muyuz ? Eer bu m端mk端nse, kesinlikle, kesinlikle bizim i巽in baz脹 eyler deiirdi. Ama deilse, daha 旦nceki varolular脹m脹z脹n bizler i巽in hi巽bir deeri yok. iirsel bir g旦r端nt端, 巽ok b端y端leyici olsa dahi, eer, Nietzsche taraf脹ndan tasarland脹脹 gibi, bir prensip olarak kullan脹lacaksa, daha fazla i巽erie sahip olmal脹d脹r. BENG聴 DN Nietzschenin 端stinsan脹 ile Amerikan karikat端r d端nyas脹nda, peleriniyle g旦ky端z端nde u巽an S端permen aras脹nda kesinlikle hi巽bir iliki yoktur. Eer 端stinsan Nietzsche, isim babas脹 olduu bu karikat端r kahraman脹n脹n sahip olduu bu karikat端r kahraman脹n脹n sahip olduu mizah脹n en az脹ndan biraz脹na sahip olsayd脹, bu kendisi i巽in iyi olabilirdi. Clark Kent hi巽 deilse, d端nyadaki k旦t端leri ve iyileri etkisine sokmaya 巽al脹t脹脹 saf bir ahlak脹n ad脹na 巽al脹脹yor. Nietzschenin 端stinsan脹 bu t端r zahmetlerde bulunmuyor bile. Onun 端stinsan脹 i巽in tek bir ahlaki prensip vard脹r: g端巽 istemi. Ancak, Nietzschenin S端permeni, i巽inde en az o karikat端r d端nyas脹ndaki kadar 巽ok basit tiplerin bulunduu bir d端nyan脹n i巽inden douyor.
stinsan prototipi Nietzschenin dayan脹lmaz derecede s脹k脹c脹, ama tehlikeli ve psikosomatik semptomlar脹 olan Zerd端tt端r. 聴tiraf edilmeli ki, Zerd端t ile ilgili hik但ye mecazidir ve davran脹 kal脹plar脹na iaret eder. Ama 聴sa peygamber de benzetmeler yaparak konuurdu ve onun dada verdii vaazlarda da 巽ocuksu bir yal脹nl脹k vard脹r. Onlar脹n derin anlamlar脹n脹 idrak etmemiz ise, onlar 端zerinde d端端nmemize bal脹d脹r. Ne var ki Zerd端t benzetmesi 巽ocuksu bir basitliktedir, 端st端ne defalarca kafa patlatsan脹z da. Her eye ramen yine de 旦nemli bir mesaj i巽erir. Nietzschenin vaaz脹n脹 yapt脹脹 ey, H脹ristiyanl脹k deerlerinin 巽旦k端端nden baka bir ey deildir: Ona g旦re her insan, tanr脹s脹z d端nyas脹nda, bulunduu her eylemin t端m sorumluluunu 端stlenmelidir. Prangalara vurulmam脹 bir 旦zg端rl端kte kendi deerlerini bulmal脹d脹r. 聴ster tanr脹sal, ister baka doa g端巽leri taraf脹ndan olsun, bulunduu eylemler i巽in hi巽bir ceza s旦z konusu deildir. Nietzsche bunda, 20. Y端zy脹l insan脹n脹n varolu巽u durumunu g旦r端yordu. Ne yaz脹k ki, bu t端r koullar alt脹nda nas脹l davran脹lmas脹 gerektii konusunda da g旦r端ler belirmitir. Nietzscheye g旦re, Zerd端t端n izledii yol eklinde g旦sterilen kurallar脹 kendisine y旦n belleyecek insanlar 端stinsan olacaklard脹. B旦yle Buyurdu Zerd端tte Nietzsche kitaptaki kahraman脹 arac脹l脹脹yla 旦yle der: Maynun, insan i巽in nedir ? Bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. Ve ite 端stinsan i巽in insan da b旦yledir: bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. (Zerd端t端n 旦ns旦z端 3) Baka bir yerinde 旦yle buyurur: 聴nsanl脹脹n hedefi onun sonu deil, olsa olsa insanl脹脹n en iyi 旦rnekleri olabilir. (Tarihin Yarar脹 ve Zarar脹 st端ne, 9) Nietzsche bu balamda ak脹ls脹zca davranarak 端stinsan脹n脹 soyluluk ve kan gibi gevek d端端ncelerle birletirir. Ama o, bunu 脹rk巽脹 bir ekilde anlamamaktad脹r. G端巽 聴steminde 旦yle yazar. Sadece doutan ve soydan asillik vard脹r. (Ben burada von 端nvan脹ndan ve Gotha takviminden (巽.n. Dou Almanyada bir kent) bahsetmiyorum: Eek olanlar i巽in belirtme ihtiyac脹 duydum da) Baka bir yerinde de 旦yle der: Platon, Pascal, Spinoza ve Goethe den bahsettiimde, onlar脹n kan脹n脹n benimkinde gezdiini biliyorum. Nietzschenin g旦z端nde bir Yunanl脹, bir Frans脹z, bir Portekiz Musev樽si ve bir Alman, 端stinsan ile ayn脹 derecede kan ba脹na sahip. Buna ramen 脹rk巽脹 lobi Nietzschenin 端stinsan脹n脹 ald脹 be kendisinde yorumlad脹. nce antisemitistler, sonra da faistler ilerine gelen b旦l端mlere at脹fta bulundu. D端端ncelerinin gevek ba脹, ki Nietzschenin felsefi eylemi i巽in bu tipik bir 旦zellik, onun felaketi oldu. Nietzschenin felsefesi g旦zden d端t端, 巽端nk端 yirminci y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda grotesk bir ekilde k旦t端ye kullan脹ld脹. Bug端n 端stinsan hakk脹nda, Nietzschenin onu anlad脹脹 ekilde konumak neredeyse imk但ns脹z hale geldi. Yaz脹lar脹n脹n poetik-fragmatik 旦zellii kas脹tl脹 巽arp脹tmalar i巽in ne yaz脹k ki fazlaca bir hareket alan脹 tan脹maktad脹r. ok 端k端r ki Nietzsche bize 端stinsan脹 g端l端nesi bir konuma 巽ekebilmenin f脹rsat脹n脹 da tan脹d脹 ki bu da g端n端m端ze en uygun d端en tepkidir belki de. Son 1- Pietizm: 17. ve 18 yy.da Protestanlar aras脹nda, akl脹 旦n plana 巽脹karanlara ve Ortodoks kilisesine kar脹 y端rekten dindarl脹脹 ve aktif insan sevgisini savunan inan巽 ak脹m脹. 2- Dithyramboslar: Tanr脹 Diyonisosa adanan methiyeler.
stinsan prototipi Nietzschenin dayan脹lmaz derecede s脹k脹c脹, ama tehlikeli ve psikosomatik semptomlar脹 olan Zerd端tt端r. 聴tiraf edilmeli ki, Zerd端t ile ilgili hik但ye mecazidir ve davran脹 kal脹plar脹na iaret eder. Ama 聴sa peygamber de benzetmeler yaparak konuurdu ve onun dada verdii vaazlarda da 巽ocuksu bir yal脹nl脹k vard脹r. Onlar脹n derin anlamlar脹n脹 idrak etmemiz ise, onlar 端zerinde d端端nmemize bal脹d脹r. Ne var ki Zerd端t benzetmesi 巽ocuksu bir basitliktedir, 端st端ne defalarca kafa patlatsan脹z da. Her eye ramen yine de 旦nemli bir mesaj i巽erir. Nietzschenin vaaz脹n脹 yapt脹脹 ey, H脹ristiyanl脹k deerlerinin 巽旦k端端nden baka bir ey deildir: Ona g旦re her insan, tanr脹s脹z d端nyas脹nda, bulunduu her eylemin t端m sorumluluunu 端stlenmelidir. Prangalara vurulmam脹 bir 旦zg端rl端kte kendi deerlerini bulmal脹d脹r. 聴ster tanr脹sal, ister baka doa g端巽leri taraf脹ndan olsun, bulunduu eylemler i巽in hi巽bir ceza s旦z konusu deildir. Nietzsche bunda, 20. Y端zy脹l insan脹n脹n varolu巽u durumunu g旦r端yordu. Ne yaz脹k ki, bu t端r koullar alt脹nda nas脹l davran脹lmas脹 gerektii konusunda da g旦r端ler belirmitir. Nietzscheye g旦re, Zerd端t端n izledii yol eklinde g旦sterilen kurallar脹 kendisine y旦n belleyecek insanlar 端stinsan olacaklard脹. B旦yle Buyurdu Zerd端tte Nietzsche kitaptaki kahraman脹 arac脹l脹脹yla 旦yle der: Maynun, insan i巽in nedir ? Bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. Ve ite 端stinsan i巽in insan da b旦yledir: bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. (Zerd端t端n 旦ns旦z端 3) Baka bir yerinde 旦yle buyurur: 聴nsanl脹脹n hedefi onun sonu deil, olsa olsa insanl脹脹n en iyi 旦rnekleri olabilir. (Tarihin Yarar脹 ve Zarar脹 st端ne, 9) Nietzsche bu balamda ak脹ls脹zca davranarak 端stinsan脹n脹 soyluluk ve kan gibi gevek d端端ncelerle birletirir. Ama o, bunu 脹rk巽脹 bir ekilde anlamamaktad脹r. G端巽 聴steminde 旦yle yazar. Sadece doutan ve soydan asillik vard脹r. (Ben burada von 端nvan脹ndan ve Gotha takviminden (巽.n. Dou Almanyada bir kent) bahsetmiyorum: Eek olanlar i巽in belirtme ihtiyac脹 duydum da) Baka bir yerinde de 旦yle der: Platon, Pascal, Spinoza ve Goethe den bahsettiimde, onlar脹n kan脹n脹n benimkinde gezdiini biliyorum. Nietzschenin g旦z端nde bir Yunanl脹, bir Frans脹z, bir Portekiz Musev樽si ve bir Alman, 端stinsan ile ayn脹 derecede kan ba脹na sahip. Buna ramen 脹rk巽脹 lobi Nietzschenin 端stinsan脹n脹 ald脹 be kendisinde yorumlad脹. nce antisemitistler, sonra da faistler ilerine gelen b旦l端mlere at脹fta bulundu. D端端ncelerinin gevek ba脹, ki Nietzschenin felsefi eylemi i巽in bu tipik bir 旦zellik, onun felaketi oldu. Nietzschenin felsefesi g旦zden d端t端, 巽端nk端 yirminci y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda grotesk bir ekilde k旦t端ye kullan脹ld脹. Bug端n 端stinsan hakk脹nda, Nietzschenin onu anlad脹脹 ekilde konumak neredeyse imk但ns脹z hale geldi. Yaz脹lar脹n脹n poetik-fragmatik 旦zellii kas脹tl脹 巽arp脹tmalar i巽in ne yaz脹k ki fazlaca bir hareket alan脹 tan脹maktad脹r. ok 端k端r ki Nietzsche bize 端stinsan脹 g端l端nesi bir konuma 巽ekebilmenin f脹rsat脹n脹 da tan脹d脹 ki bu da g端n端m端ze en uygun d端en tepkidir belki de. Son 1- Pietizm: 17. ve 18 yy.da Protestanlar aras脹nda, akl脹 旦n plana 巽脹karanlara ve Ortodoks kilisesine kar脹 y端rekten dindarl脹脹 ve aktif insan sevgisini savunan inan巽 ak脹m脹. 2- Dithyramboslar: Tanr脹 Diyonisosa adanan methiyeler.

More Related Content

90 dakikada nietzsche

  • 1. 90 Dakikada NIETZSCHE - Paul Strathern nietzsche@ayrinti.net - http://www.ayrinti.net/nietzsche G聴R聴 Felsefe y端zy脹llar boyunca skolastiin yorgan脹 alt脹nda k脹vr脹larak uyudu. Skolastik tart脹malar脹n horlamalar脹 ve kar脹 horlamalar脹ndan baka hi巽bir ey duyulmuyordu. Felsefeyi orta巽a uykusundan uyand脹ran ey, 17. Y端zy脹lda sahneye 巽脹kan ve u s旦zleri il但n eden Descartes oldu: Cogito, ergo sum. (D端端n端yorum, 旦yleyse var脹m). Ayd脹nlanm脹 bir 巽a balam脹 oldu: Bilgi akla dayand脹r脹ld脹. Bu b端y端k Frans脹z sadece uyuyan bilginleri deil, ayn脹 zamanda Britanyal脹lar脹 da uyand脹rm脹t脹. Onlar da Descartesin rasyonel varsay脹mlar脹na gecikmeden tepki ererek, bilgi birikimimizin akla deil, deneyime dayand脹脹n脹 iddia ettiler. 聴ngiliz Empiristler bu hiddetli 巽脹k脹lar脹yla akl脹n en k端巽端k k脹r脹nt脹s脹n脹 dahi yok ederek felsefeyi gitgide daha k端巽端k duyumsamalara ay脹rd脹lar. Felsefe tekrar sonsuz bir uykuya dalma tehdidi ile kar脹 kar脹ya kald脹. Nihayet 18. Y端zy脹l脹n ortalar脹nda Kant dogmatik uygusundan uyanarak orta巽a felsefesinden 巽ok daha kapsaml脹 bir felsefe sistemi gelitirdi. Bu durum, filozoflar脹n bu yeni ans脹 keyifli hayaller i巽in kullanmak istedikleri izlenimini dourdu. Hegel, bu filozoflar脹n aras脹nda en gayretlisi oldu ve genel huzur ihtiyac脹na yan脹t verecek, dev yata脹 bulutlardan oluan muhteem bir yatak odas脹 ina etti. Kendisine baka bir yol se巽en tek kii, t端m evi dou felsefesinin taze esintileriyle havaland脹ran Schopenhauerdi. 聴te bu esintiler gen巽 Nietzscheyi uyand脹rd脹. evik bir hareketle o buz gibi r端zg但ra at脹ld脹 ve herkesi uzun bir s端re i巽in uyan脹k tutan keskin felsefesini il但n etti. FRIEDRICH NIETZSCHE YAAMI VE RET聴S聴 Nietzscheyle beraber felsefe tehlikeli bir boyut kazan脹yor. Ger巽i daha 旦nce de tehlikeli olmutu, ama baka nedenlerden dolay脹. Nietzscheden 旦nceki y端zy脹llarda felsefe, filozoflar i巽in tehlikeliydi, oysa Nietzscheyle beraber herkes i巽in tehlikeli olmaya balad脹. Kendisini sonunda zihinsel bir bulan脹kl脹脹n i巽ine d端t端. Ge巽 d旦nem yaz脹lar脹ndaki s旦ylemleri bunun habercisiydi zaten. Ne var ki tehlikeli fikirleri hastal脹脹n脹n balang脹c脹ndan 巽ok 旦nce ortaya 巽脹kt脹. Nietzschenin fikirleri zihinsel bozukluklar脹yla ba脹nt脹l脹 deil. Onlar, 20. Y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda Avrupa i巽in korkun巽 sonu巽lar douran ve iflah olmaz belirtileri g端n端m端zde Balkanlarda ve Dou Avrupada yeniden g旦r端len kolektif bir cinnetin 旦nc端leri oldu. Asl脹nda Nietzschenin felsefesi, felsefe olarak adland脹r脹lmas脹 pek de haketmiyor. ister 端stinsandan, ister sonsuz geri d旦n端ten (yaam脹m脹z脹 mutlak sonsuza dek tekrar ve tekrar yaayaca脹m脹za dair d端端nce) veya (anlam脹n脹 Goethe, Napolyon veya kendisi gibi b端y端k adamlar脹 yaratmakta bulan) uygarl脹脹n salt anlam脹ndan s旦z etsin. Her eyi G端巽 聴stemi ile a巽脹klamak ya 巽ok basittir ya da anlams脹z. Freudun psikoanalitik a巽脹dan mesafeli ve hatta Schopenhauerin dipsiz k旦t端mserlikleri bile bizleri daha fazla ikna etmektedir. Bir deeri olan her komplo kuram脹nda olduu gibi, Nietzschenin G端巽 聴stemine dair doktrini de paranoyak eilimler ta脹yor. Kendi felsefesinin aksine, Nietzsche felsefe yapmaya balay脹nca i ilgin巽lemeye bal脹yor. O zaman Nietzsche ustal脹k, ikna yetenei ve keskin zek但 bak脹m脹ndan kendisinden 旦nceki ve sonraki t端m filozoflarla yar脹abilir. Eserlerini okuduunuzda, bizlerde felsefenin ger巽ekten de 旦nemli bir ey olduu izlenimi uyan脹yor. Tehlikeli olmas脹n脹n nedenlerinden biri de bu ite. G端巽 聴stemini salt analitik bir ara巽 olarak kulland脹脹 s端rece, bununla, kendisinde varl脹脹n脹 ancak az say脹da kiinin tahmin ettii insani motivasyon 旦elerinin izini bulabilmekteydi. Bu motiflerden doan deerlerin maskelerini d端端rd端, onlar脹n tarihsel geliimlerini arat脹rd脹 ve bu sayede uygarl脹脹m脹z脹n ve k端lt端r端m端z端n temel talar脹n脹 ayd脹nlatt脹. Nietzsche, kendisi yazm脹巽as脹na yayg脹nlat脹r脹lan sa巽mal脹klardan az da olsa sorumlu olmas脹na ramen, bunlar脹n, ger巽ekte yazd脹脹 eylerin sapt脹r脹lm脹 halleri olduunu ne kadar tekrarlasak azd脹r. Ger巽ekte Nietzsche, faizmin kendi zaman脹ndaki 旦nc端lerini hor g旦r端rd端; antisemitizm ise onu
  • 2. tiksindirirdi. Ari Alman 脹rk脹ndan oluan bir ulusun m端mk端n olabileceine ve hatta bu ulusun efendi 脹rk olmak i巽in se巽ilmilerden olduu d端端ncesini Nietzsche 巽ok komik bulurdu herhalde. Eer otuzlu y脹llarda hen端z hayatta (ve ak脹l sal脹脹 yerinde) olsayd脹 -ki bu durumda sekseninde olurdu- kendisini onun halefleri olarak g旦ren baz脹 dier Alman filozoflar脹n tersine, o d旦nemdeki trajikomik olaylar kar脹s脹nda eminiz ki sessiz kalmazd脹. Friedrich Wilhelm Nietzsche 15 Ekim 1844te Sachsenin Prusya hakimiyeti alt脹nda bulunan b旦l端m端ndeki L端tzene bal脹 R旦ckende dodu. Ailesi dindar ve l端teriyen bir k端巽端k esnaf ailesiydi. Soyunda baka bir 巽ok meslekten de olmak 端zere apkac脹lar ve mezbahac脹lar da vard脹. Ancak b端y端k babas脹 ve babas脹 devlete sad脹k ve pietist1 rahipler olmulard脹. Nietzschenin babas脹, Prusya kral脹 IV. Friedrich Wilhelmin sad脹k bir hizmetk但r脹yd脹. Bu nedenle, ilk olu kral脹n ya g端n端nde d端nyaya g旦zlerini a巽t脹脹nda, baka bir isimle vaftiz edilme ans脹 hemen hemen hi巽 yoktu. Bahsi ge巽en bu 端巽 adam脹n hepsinin da akl脹n脹 yitirmi olmas脹 tamamen anlams脹z bir rastlant脹dan baka bir ey deildir. 聴lk 旦nce babas脹 Friedrich Ludwig 旦ld端. y脹l 1849. Otopsi sonucunda beyin yumuamas脹 tehis edildi. S旦z端m ona beyninin bir 巽eyrei yumuam脹 idi. T脹pta bu t端r tehisler art脹k ge巽erli olmamakla beraber, Nietzschenin sayg脹deer biyograflar脹, Nietzschenin deliliini babas脹ndan almad脹脹ndan eminler. Nietzschenin 巽ocukluu Naumburgta, iffetli kad脹nlarla dolu bir evde ge巽ti. Bunlar annesi, k脹z kardei, anneannesi ve evde kalm脹 biraz deli iki teyzesiydi. Belli ki kad脹nlarla 巽ok erken yata yaad脹脹 bu deneyimler Nietzsche'in hayat脹nda izler b脹rakt脹, 巽端nk端 biyografisi teyzelerinin yaant脹s脹n脹 yans脹tan karakteristik izler tekrarlad脹 durdu. 13 ya脹ndayken o d旦nemim her 端st d端zey yat脹l脹 okuluyla yar脹abilecek denli iyi ve tan脹nm脹 bir eyalet okulu olan Pfortaya balar. renciler bu okulda salt yaramazl脹klar yapman脹n d脹脹nda ger巽ekten de bir eyler 旦reniyordu. B端y端k oranda dindar ve 脹mart脹lm脹 terbiyesinin bir 端r端n端 olan Nietzsche okulda k端巽端k Protestan papaz脹 diye 巽ar脹l脹yordu ve kendisi derslerinin en baar脹l脹 旦rencisiydi. Gelimekte olan dahilii g端n端n birinde kendi akl脹n脹 kullanmas脹na yol a巽t脹. On sekiz ya脹na geldiinde inanc脹ndan 端phe etmeye balar. Nietzschenin keskin zek但s脹, i巽inde yaad脹脹 d端nyan脹n 巽elikilerini g旦rmezlikten gelmesine engeldi. Muhtemelen, bakalar脹yla fikirlerini paylam脹yordu; bu durum, daha sonralar脹 da kesinlik kazanaca脹 gibi, kendisi i巽in tipik bir davran脹t脹. Nietzsche kendi yolundan gitti ve yaayan (veya 旦l端) hemen hemen hi巽bir tinin kendisini etkilemesine izin vermedi. Nietzsche on dokuz ya脹na geldiinde, papaz olabilmek i巽in Bonn niversitesinde il但hiyat ve klasik filoloji 旦renimine balar. Zaten hayat ak脹脹 巽ok 旦nceden iffetli kad脹nlar taraf脹ndan pl但nlanm脹t脹. Ancak Nietzsche daha imdiden huzursuzdu: Bilin巽siz bir isyan d端rt端s端 kiiliine etki etmeye ve onu deitirmeye balar. Bonna geldikten k脹sa bir s端re sonra o m端nzevi okul delikanl脹s脹 neeli ve tak脹n ruhlu bir 端niversite 旦rencisinin en iyi 旦rneklerinden birine d旦n端端r. Herkesin giremedii 旦zel 旦renci birliklerine girer, arkadalar脹yla i巽ki i巽meye balar ve 旦renciler aras脹nda yap脹lan eskrim d端ellolar脹na kat脹l脹r. Ka巽脹n脹lmaz olarak bir d端elloda yara al脹r ve rit端el gerei d端elloya hemen son verilir. Burnunun 端st端ndeki k端巽端k diki izi o g端nlerden kalmad脹r. Ne yaz脹k ki bu yara izi daha sonralar脹 g旦zl端端n端n alt脹nda gizlendi. Ama bu sadece k端巽端k bir ara piyesti. Nietzsche ayn脹 d旦nemde u sonuca vard脹: Tanr脹 旦ld端. Tatilde eve d旦nd端端nde dini ayinleri kat脹lmay脹 reddederek, bundan b旦yle asla bir kiliseye ad脹m脹n脹 atmayaca脹n脹 a巽脹klar. Bir sonraki y脹l 端niversitesini deitirerek Leipzige yerleir ve il但hiyat eitimine son vererek klasik filoloji 端zerinde younla脹r. Nietzsche Leipzige Ekim 1865de var脹r. O ay yirmi bir ya脹na basar ve hayat脹 端zerine daha sonra etki edecek iki olay yaar. nce, ziyaret ettii bir genelevde, daha sonralar脹 zihinsel bulan脹kl脹脹na neden olacak frengi mikrobunu kapar. G旦r端n端e g旦re - b旦yle eyleri hissetmek m端mk端nse eer Nietzsche birka巽 genelev ziyaretinden sonra kendisine frenginin bulat脹脹n脹 fark etti. G旦r端nd端端 hekim kendisinden ger巽ei gizler. (O d旦nemlerde bu adettendi, 巽端nk端 bu hastal脹k hen端z tedavi edilebilir deildi ayn脹 ikiy端zl端l端kle g端n端m端zde kanser hastal脹脹na k脹l脹flar uydurulmaktad脹r.) Bu olay脹n sonucunda Nietzschenin kad脹nlarla olan cinsel ilikilerine bir son verdii san脹lmaktad脹r. Ancak felsefi yaz脹lar脹nda kad脹nlarla ilgili bir巽ok y端z k脹zart脹c脹 ve de faydal脹 kay脹tta yer al脹r. Kad脹nlara m脹 gidiyorsun ? yleyse k脹rbac脹n脹 unutma. (Belki de Leipzigte 巽ok 旦zel t端rden bir genelevi ziyaret ediyor ve erkeklerin de oraya giderken yanlar脹na k脹rba巽 almalar脹n脹n adil olaca脹n脹 d端端n端yordu.) Hayat脹n脹 deitiren ikinci olay, bir sahaf d端kk但n脹na dal脹脹yd脹. Nietzsche burada Schopenhauerin 聴stem ve Tasar脹m olarak D端nya adl脹 eserine rastlar. Schopenhauerin k脹ssadan hisse 巽脹karan 端sl短bu ve bula脹c脹 karamsarl脹脹 onu 巽ok derinden etkiler: Burada her sat脹r vazge巽i,
  • 3. yads脹ma ve kabulleni 巽脹l脹脹yd脹; burada, d端nyay脹, yani yaam脹 ve insan doas脹n脹 端rk端n巽 bir muhteemlikle g旦rd端端m bir aynaya bakt脹m... Burada hastal脹k ve ifay脹, s端rg端n端 ve s脹脹na脹, cehennemi ve cenneti g旦rd端m. a脹las脹 derecede k但hince olan bu duyumsamalar Nietzscheyi Schopenhauer felsefesinin bir hayran脹 yapt脹. Nietzschenin inanabilecei hi巽bir eyi kalmam脹t脹. Schopenhauerin karamsarl脹脹na (pesimizmine) ihtiya巽 duyuyordu ve kendi doas脹na tamamen uymasa da, onun d端r端stl端端n端 ve g端c端n端 kefetmiti. Pozitif d端端nceleri bundan karamsarl脹脹 ancak g端巽l端 olduklar脹nda yenebilirlerdi. 聴leriye doru giden yol Schopenhauerden ge巽iyordu. Ancak Nietzschenin d端端ncelerinde en belirleyici olan ey, Schopenhauerin istemin temel rol端 ile ilgili tasar脹m脹yd脹. Bundan yola 巽脹kan Nietzsche, sonunda G端巽 聴stemini gelitirdi. 1867^de Nietzsche bir y脹ll脹脹na Prusya ordusuna 巽ar脹l脹r. Belli ki askeri yetkililer onun a脹r脹 b端y端k boyutlu askeri b脹y脹脹ndan etkilendi, 巽端nk端 Nietzsche kendisini s端vari top巽u alay脹nda bulur. Bu bir hatayd脹. Nietzschenin kararl脹l脹脹 b端y端kt端, ancak yap脹 itibariyle ac脹ma duygusu uyand脹rabilecek denli yumuak huyluydu. A脹r bir kaza ge巽irdikten sonra Prusyal脹lar脹n geleneklerine uygun bir tav脹r sergileyerek, hi巽bir ey olmam脹巽as脹na at脹n脹 s端rmeye devam eder. Ama asker Nietzsche k脹laya geri d旦nd端端nde bir ayl脹脹na hastaneye yat脹r脹l脹r. Daha sonra gayet ve iyi niyetini 旦d端llendirmek i巽in 巽avu t端rbesine terfi ettirilerek evine g旦nderilir. Bu arada tekrar Leipzigte 端niversiteye devam eden Nietzsche, son k脹rk y脹lda yetitirdii en iyi 旦rencisinin Nietzsche olduunu d端端nen profes旦r端n端n takdirini kazan脹r. Ne var ki her ge巽en g端n filolojiden ve hayat脹n ger巽ek ve acil cevap bekleyen sorunlar脹na kar脹 sergiledikleri kay脹ts脹zl脹ktan dolay脹 filologlardan soumaya balar. Nietzscheye g旦re filoloji, bir budala veya salak taraf脹ndan d旦llendirilen felsefe tanr脹巽as脹n脹n bir hilkat garibesi idi. Ne yapmas脹 gerektiini bilemiyordu. Karars脹zl脹k ve 巽aresizlik i巽ersinde bunalarak, kimya 旦renimi almay脹 ve il但hi kankan dans脹n脹 ve sar脹 yavan otu zehrini denemek i巽in bir y脹ll脹脹na Parise yerlemeyi bile d端端n端r. Tam bu arada, gizlilik i巽ersinde Leipzigte bulunan besteci Richard Wagner ile tan脹ma ans脹n脹 elde eder. (Wagner yirmi y脹l 旦nce devrimci tahrikleri y端z端nden s端rg端n edilmi ve a脹r脹 u巽larda seyreden siyasi g旦r端leri solda saa kaym脹 olsa da, yetkililer s端rg端n karar脹n脹 iptal etmiti.) Wagner, Nietzschenin babas脹yla ayn脹 yatayd脹 ve bizlere aktar脹lan kaynaklara g旦re ona a脹las脹 derecede benziyor olmal脹yd脹. Nietzsche, bilin巽sizce de olsa 巽aresizlikle bir baba fig端r端 ar脹yordu. imdiye dek hi巽bir mehur sanat巽脹y脹 ahsen tan脹mam脹t脹. Ayn脹 zamanda, tasar脹mlar脹 kendi tasar脹mlar脹na bu denli uyan hi巽 kimseyi de tan脹mam脹t脹 daha 旦nce. Wagnerle paylat脹脹 k脹sa bir s端re i巽ersinde Nietzsche onun Schonpenhauere olan derin sevgisini kefeder. Wagner parlak bir filozof olan bu gen巽 adam脹n kendisine duyduu hayranl脹ktan etkilenir ve ortaya t端m h端nerlerini d旦ker. Bunun yaratt脹脹 etki zaman ge巽meksizin tepkisini ald脹 ve Nietzschenin duyduu hayranl脹k gittik巽e derinleti. Nietzsche en az operalar脹 kadar ilgin巽 ve s脹ra d脹脹 olan bu b端y端k besteciden 巽ok etkilendi. Nietzsche iki ay sonra 聴svi巽redeki Basel niversitesinden klasik filoloji k端rs端s端nde profes旦r olmak 端zere davet ald脹. Hen端z yirmi d旦rt ya脹ndayd脹 ve doktoras脹 bile yoktu. Filolojiye kar脹 gelitirdii olumsuz d端端ncelerine ramen bu 旦neri kendisi i巽in geri 巽evrilebilecek cinsten deildi. Nisan 1869da Nietzsche Baselde ki g旦revine balad脹 ve filoloji dersleri yan脹nda felsefe dersleri de verdi. Yapmak istedii ey, her iki disiplini, yani estetii ve klasik 巽a 旦renimini birbirleriyle ba脹nt脹l脹 hale getirmek ve bundan hareketle, uygarl脹m脹z脹n zay脹f noktalar脹n脹 irdeleyebilecei bir alet gelitirmekti daha m端tevaz脹 bir ey deil. K脹sa bir s端re i巽erisinde 端niversitenin yeni y脹ld脹z脹 oldu. R旦nesans脹 tarihsel bir d旦nem olarak niteleyen ilk kii olan b端y端k k端lt端r tarih巽isi Jacob Burchardt ile tan脹t脹. O, Baselde ki profes旦rler aras脹nda Nietzsche ile ayn脹 tinsel seviyeye sahip olan tek kiiydi. Burchardt b端y端k bir olas脹l脹kla, Nietzschenin hayat脹 boyunca sayg脹 duyduu tek kiiydi ayn脹 zamanda. Eer o d旦nemde, souk bir patrisyen olmasayd脹, Nietzschenin hayat脹nda pekala bir istikrar fakt旦r端 olabilirdi. Ama zaten baba rol端 etkisi, Nietzscheyi istikrara kavuturman脹n 旦tesinde her eyi yapan baka bir adam taraf脹ndan 端stlenilmiti. Basel kenti, Wagnerin, Lisztsin k脹z kardei, Cosima ile birlikte yaad脹脹, Lutzerne bal脹 Tribschene sadece y端z kilometrelik bir uzakl脹ktad脹r. (Cosima o s脹ralarda hen端z, Wagner ve Lisztsin ortak arkada脹 olan von B端low ad脹nda bir orkestra efi ile evliydi.) K脹sa bir s端re sonra Nietzsche d端zenli olarak her hafta sonunu Vierwaldst辰tter g旦l端n端n k脹y脹s脹ndaki l端ks villada ge巽irmeye balad脹. Ne var ki Wagnerin hayat脹 sadece m端zikal, duygusal ve politik a巽脹lardan bir operaya benzemekle
  • 4. kalm脹yordu. Wagner hayat脹n脹n, t端m fantezilerini sonuna kadar yaamak 端zere kendisine sunulduunu d端端n端yordu. Tribschendeki yaam脹 bir operan脹n sahneye konuluuydu adeta ve barol端 kimin oynayaca脹 konusunda kimsenin bir kukusu yoktu. Flaman tarz脹ndaki giysileriyle (U巽an Hollandal脹 ve Rubenin maskeli bir baloya giderken giydii kost端mlerden harmanlanm脹 bir k脹yafetti) Wagner pa巽alar脹 dizlerinde biten siyah saten bir pantolonu, geni apkas脹 ve r端k端 bir ekilde balanm脹 ipek al脹 ile tepelerini rokoko meleklerin s端sledii pembe saten kapl脹 duvarlar boyunca y端r端yerek, b端stler, her zaman ayn脹 motifli b端y端k boy yal脹boya tablolar ve kendi operalar脹n脹n temsillerinden kalan g端m端 kaseler aras脹nda iirlerini okurdu. Havada dolanan t端ts端lere sadece maestronun m端ziinin elik etmesine izin veriyordu. Cosima ise hayat arkada脹n脹n teatral uralar脹nda ancak hizmet巽i k脹z rol端n端 oynayabiliyor ve bah巽ede gezinen ev hayvanlar脹n脹n, ki bunlar parf端mlenmi kuzular, fiyonklarla s端slenmi kurt k旦pekler ve s端s tavuklar脹 idi, 巽al脹nmamas脹na dikkat ediyordu. Nietzschenin nas脹l olup ta bunlar脹n etkisi alt脹nda kalabildiini anlamakta zorlan脹yoruz. (Wagnerin bu 旦zel zevkleri s端rekli be paras脹z kalmas脹na ve bir tak脹m zenginler taraf脹ndan yard脹m almas脹na neden oluyordu. Bu zenginlerden biri de, devletin kasas脹ndan Wagnere b端y端k meblalar aktaran Bavyera Kral脹 II. Ludwigti.) Wagnerin ikna yeteneine denli b端y端k ve cazibesinin de ne denli kar脹 konulmaz olmu olabilecei ancak onun m端ziine kulak verildiinde anla脹labiliyor. Belli ki bestecinin kendisi de en az besteleri kadar b端y端leyiciydi. Toy Nietzsche 巽ok k脹sa bir s端re i巽ersinde bu ba d旦nd端r端c端 atmosferin ve boucu salonlar脹n i巽ersinde s端r端kleyici motifler gibi gezinen bilin巽siz fantezilerin etkisine girdi. Temmuz 1870de Almanya ve Fransa aras脹nda sava patlak verdi. Prusya i巽in bu, Napolyonun kazand脹脹 zaferlerin intikam脹n脹 almak, Fransay脹 malup etmek ve Almanyan脹n Avrupadaki egemenliini salamlat脹rmak i巽in bulunmaz bir f脹rsatt脹. Nietzsche vatanperverlik cokusuyla g旦n端ll端 hasta bak脹c脹s脹 olmak i巽in bavurur. Cephe yolunda kar脹s脹na Frankfurtta tam te巽hizatl脹 bir s端vari birlii 巽脹kar. 聴te o anda g旦zlerindeki perde kalk脹verir ve Nietzsche ilk kez, en g端巽l端 ve y端ksek yaama isteminin hayatta kalmak i巽in m端cadele etmekte deil, tersine g端巽, sava ve egemenlik isteminde yatt脹脹 duygusuna kap脹l脹r. 聴te bu, Nietzschenin G端巽 聴stemi Kuram脹n脹n douudur ve ileride kendisini bu d端端nceden bir hayli uzaklat脹racak ve bu d端端nceden bir hayli uzaklat脹racak ve bu istemi kiisel 旦elerden 巽ok toplumsal 旦elerinde g旦recek olsa da, bu d端端ncenin militarist kayna脹n脹 hi巽bir zaman tam anlam脹yla inkar edemedi. Bismarc ve Moltke Frans脹zlar脹 hezimete urat脹rken, Nietzsche savataki her eyin ansl脹 旦hretli olmad脹脹n脹 anlar. W旦rthdeki sava alan脹 say脹s脹z 端z端n巽 verici kal脹nt脹larla doluydu ve 巽端r端mekte olan cesetlerin a脹r kokusuyla kapl脹yd脹. Daha sonralar脹 Nietzsche alt脹 yaral脹 askerle beraber bir s脹hhiye trenine bindirilir (vagonlar脹n baz脹lar脹 b端y端kba hayvan ta脹yan vagonlardan oluuyordu) ve iki g端n s端recek bir yolculua g旦nderilir. Kollar脹 bacaklar脹 kurun yaralar脹yla bezeli ve etleri 巽端r端meye balayan askerler aras脹nda kalan Nietzsche onlara elinden geldii kadar yard脹mc脹 olmaya 巽al脹脹r. Ancak tren Karlsruheye vard脹脹nda kendisi de hasta bir adam olmutu. Dizanteri ve difteri tehisleriyle hastaneye sevk edildi. Ba脹ndan ge巽en bu sars脹c脹 olaylara ramen Nietzsche iki ay sonra Baseldeki g旦revine ve derslerine d旦ner. Filoloji ve felsefe dersleriyle kendisini yoran bir y端k端n alt脹na tekrar giren Nietzsche, bunun yan脹nda bir de Tragedyan脹n Douunu yazmaya balar. Yunan k端lt端r端n端n bu parlak ve alabildiine 旦zg端n analizinde berrak, Apolloncu (旦l巽端l端 ve d端zenli), kl但sik kanaatk但rl脹脹n kar脹s脹na karanl脹k, i巽g端d端sel ve Diyonisoscu (cokulu tutku) g端巽leri diker. Nietzscheye g旦re Yunan Tragedyas脹 bu iki unsurun kaynamas脹ndan ortaya 巽脹km脹 ve sonunda Sokratesin s脹 rasyonalizmi taraf脹ndan yok edilmitir. 聴lk kez birisini Yunan k端lt端r端n端n karanl脹k yanlar脹na 端st端ne basa basa deiniyordu. te yandan, Nietzschenin, bu karanl脹k yanlar脹n temel bir 旦neme sahip olduklar脹 eklindeki iddias脹 daha da tart脹mal脹yd脹. Diyonisoscu boyutu daha sonralar脹 Nietzsche Felsefesinin esas脹n脹 oluturacakt脹. Nietzsche bundan b旦yle Schopenhauerin istemin Budist巽e yads脹nmas脹 fikrine bal脹 kalamazd脹. Uygarl脹脹n zay脹flamas脹na neden olduunu d端端nd端端 H脹ristiyanl脹a kar脹 diyonisostik olan脹 旦ne s端rd端. H脹ristiyan hay脹rperverliine, duygular脹n ve arzular脹n bast脹r脹lmas脹na kar脹 sald脹r脹ya ge巽ti ve yerine, duygular脹m脹z脹n oluumuna daha uygun d端t端端ne inand脹脹 daha g端巽l端 bir ahlak脹 savundu. Nietzscheye g旦re tanr脹 旦lm端 ve H脹ristiyanl脹k s端reci sona ermiti. Yirminci y端zy脹l脹n en k旦t端 d旦nemleri Nietzscheyi dorulad脹, en iyi d旦nemleriyse, olumlu H脹ristiyan inan巽lar脹n脹n 巽ounlukla tanr脹 inanc脹na bal脹 olmad脹脹n脹 g旦stererek onu tekrar yalanlad脹. Bug端n o ilk-i巽g端d端ye daha fazla sahip olup olmad脹脹m脹z sorusu ise tart脹mal脹d脹r.
  • 5. Sanat巽脹 olarak Wagner en 端st basamakta durmaya hak kazan脹yordu belki, ama bu t端rden y端ksek felsefi seviyeler onu a脹yordu. Zamanla Nietzsche Wagnerin entelekt端el maskesini 巽旦zm端t端. Wagner, olaan端st端 b端y端kl端e ve sezgi g端c端ne sahip deiken bir egoydu,ama Schopenhauere olan sevgi ve hayranl脹脹 bile gelip ge巽ici ve sanatsal hayal g端c端ne malzeme oluturan bir eydi. O zamana dek Nietzsche, Wagnerin hayat脹ndaki baz脹 巽irkinliklerini; 旦rnein antisemitizmini, 旦l巽端y端 ka巽脹ran kibrini ve onun dier insanlardaki yetenei ve ihtiya巽lar脹 takdir ve kabul eme yoksunlua g旦rmezlikten gelmeye haz脹rd脹. Ama her eyin bir s脹n脹r脹 vard脹. Wagner, Bavyera kral脹 II. Ludwigin salt Wagnerin kendi operalar脹n脹 sahneye koyaca脹 bir tiyatro yapt脹rd脹脹 Bayreuth kentine ta脹nm脹t脹. (Bu proje Bavyera devletinin iflas脹n脹 ve Ludwigin tahttan d端端r端l端 s端recini h脹zland脹rd脹.) 1876da Nietzsche Niebelungen Halkas脹n脹n pr旦miyerine kat脹lmak 端zere Bayreuthe gelir, ancak, muhtemelen psikosomatik nedenlerle hastalan脹r. Wagnerin megalomanl脹脹 ve dorua t脹rmand脹rd脹脹 巽旦k端端 Nietzsche i巽in art脹k dayan脹lmaz bir seviyeye ulam脹t脹. Kendisini Wagnerden kurtarmal脹yd脹. 聴ki y脹l sonra Nietzsche insanca, Pek 聴nsanca ad脹 alt脹nda 旦zdeyilerini yay脹nlad脹. Bu 旦zdeyiler Wagnerle aras脹ndaki kopuu kesinletirmiti. Nietzschenin Frans脹z sanat脹n脹 旦v端端, psikolojik irdelemelerdeki keskin zek但s脹, romantik h脹rs脹n maskesini d端端r端端 ve olaylar脹n ard脹ndaki ger巽ekleri kavrama konusundaki esiz yetenei Wagneri a脹yordu. Nietzsche eserinde gelecein g端zel yeni d端nyas脹n脹 haz脹rl脹yordu: Bu d端nyada transandantal bir tanr脹 veya eytan, mutlak deerler veya tanr脹sal cezalar yoktu art脹k. Nietzsche H脹ristiyanl脹脹n bilin巽siz motiflerine, g端巽 istemini had脹m etmeyi ama巽lad脹脹n脹 d端端nd端端 k旦le ahlak脹na kar脹 sald脹r脹ya ge巽ti. Bu arada Wagner Schopenhauere olan bal脹l脹脹n sonu ve H脹ristiyan cemiyetine d旦n端端 anlam脹na anlam脹na gelen son eseri olan Parsifal 端zerinde 巽al脹脹yordu. Yollar脹 ebediyen ayr脹lm脹t脹. Yayg脹n bir s旦ylentiye g旦re Nietzsche hayat脹 boyunca sadece tek bir insan脹 b端t端n端yle tan脹m脹 ve tan脹d脹脹 bu adam onu, 巽a脹n脹n en b端y端k psikologu olmas脹n脹 salayan, yeterli derecede malzeme ile beslemitir. 聴te bu adam Wagnerdi. 1879da Nietzsche sal脹k nedenleriyle Baseldeki g旦revinden ayr脹lmak zorunda kald脹. Zaten birka巽 y脹ld脹r hastal脹k hastas脹yd脹, ama imdi ger巽ekten de hasta bir adam olmutu. niversite kendisine k端巽端k bir maa balad脹 ve doktor ona daha yumuak iklimli yerlerde yaamay脹 tavsiye etti. Takip eden y脹llarda Nietzsche 聴talyay脹, Fransan脹n g端neyini ve 聴svi巽reyi gezdi. Hastal脹脹n脹 dindirecek bir iklim arad脹 durdu. Neydi ikayetleri ? yle g旦r端n端yor ki, bir insan脹n ge巽irebilecei t端m hastal脹klardan ikayet巽iydi. G旦zleri yar脹 k旦r denebilecek oranda k旦t端 g旦r端yordu. (Doktoru ona bundan b旦yle kitap okumamas脹n脹 tavsiye etti, ama ayn脹 ekilde bundan b旦yle nefes almamas脹n脹 da isteyebilirdi ondan.) iddetli ve fel巽 edici bir ba ar脹lar脹 巽ekiyordu. Bu ar脹lar onu zaman zaman g端nlerce yataa bal脹yordu. ou zaman da say脹s脹z k端巽端k ikayetlerden muzdaripti. 聴ksirlerden, ila巽lardan, haplardan, kolonyalardan ve 旦z端tlerden oluan koleksiyonu, hastal脹k hastas脹 dier felsefecilere k脹yasla esizdi. Buna ramen stinsan tasar脹m脹n脹 gelitiren kii o oldu. Bu dengeleyici 旦e bizlere stinsan fikrinin Nietzschenin dier ve daha kabul edilebilir d端端nceleri aras脹ndaki 旦nemli yerini unutturmamal脹d脹r. Bu 旦e belki de, bu bilgesizlik incisini ortaya 巽脹karan kabuun i巽indeki bir kum tanesiydi. stinsan, uzun ve dithyrambosca2 bir iir olan B旦yle Buyurdu Zerd端tte ortaya 巽脹kar. Bu iir neredeyse dayan脹lmaz bir s端sl端l端k ve ciddiyet i巽indedir ve bu mutlak ciddiyet yazar脹n脹n t端m ironik olma 巽abalar脹na ve kuun hafifliine ramen kitab脹 cazip tutuyor. T脹pk脹 Dostoyevski veya Hesse gibi Zerd端t端 de ancak yirmi ya脹n alt脹ndaysan脹z okuyabilirsiz. Buna ramen bu eserin anlatt脹klar脹 hayat脹 deitiriyor. stelik her zaman k旦t端 y旦nde de deil. Eserdeki aptall脹klar hemen g旦ze 巽arp脹yor, ama geriye kalan k脹s脹mlar okuyucuyu mevcut tasar脹mlar hakk脹nda derin d端端ncelere tevik ediyor. 聴巽indeki felsefenin ise dikkate deer bir konumu yok. Yumuak bir k脹 iklimine sahip olan kapl脹ca ve 脹l脹calara yapt脹脹 s端rekli seyahatleri s脹ras脹nda Nietzsche, arkada脹 Paul Ree arac脹l脹脹yla yirmi bir ya脹ndaki Rus k脹z脹 Lou Salom辿 ile tan脹脹r. Ree ve Nietzsche onunla (beraberce, bazen de onunla tek ba脹na) y端r端y端lere 巽脹kar ve kafas脹na felsefi inan巽lar脹yla doldurmaya 巽al脹脹rlard脹. (Nietzsche Zerd端t端 hi巽bir zaman sahip olmayaca脹n脹 s旦yledii olu olarak tan脹t脹r. bu gen巽 Zerd端t a巽脹s脹ndan talihli bir karard脹, 端stelik sadece b旦yle bir isimle okulda alay konusu olma ihtimali y端ksek olduu i巽in deil.) Lou, Ree ve Nietzsche bir zaman sonra, g端n端m端zde d端端n端lmesi pek m端mk端n olmayan 端巽l端 bir iliki i巽ine girerler. G端n端m端zde d端端n端lmesi zor, 巽端nk端 cinsel a巽脹dan bu denli saf olabilecek kimseler kalmad脹. nceleri 端巽端 de kendilerini felsefeye adamak ve bir m辿nage 叩 trois iletmek isterler. Ard脹ndan Ree ve Nietzsche (birbirlerinden habersiz) Louya a脹k olduklar脹n脹 fark eder ve evlenme teklifinde bulunmaya karar verirler. Ne yaz脹k
  • 6. ki Nietzsche g端l端nesi bir hatada bulunarak, Reeye onun ad脹na Lou ile konumas脹 ricas脹nda bulunur. (Yine de bu durum Nietzschenin, 巽a脹n脹n en b端y端k psikologu olarak an脹lma hakk脹 ile tezat oluturmuyor. Bunu, bir psikologun ak hayat脹n脹 yak脹ndan takip etmi olan herkes teyit edebilir.) Luzernde bir fotoraf at旦lyesinde 巽ekilen bir resim, bu 端巽 insandan hangisinin mevcut durumuna hakim olduunu g旦steren en a巽脹k kan脹tt脹r: 聴ki duygusal olarak b但kir adam (38 ve 33 yalar脹nda) bir at arabas脹na bal脹d脹rlar; araban脹n i巽indeyse yirmi bir ya脹nda olan ger巽ek bakire oturur ve k脹rbac脹n脹 sallar. Sonunda 端巽端 de bu trajikomik ak ilikisinin art脹k ayakta tutulamayaca脹n脹 anlarlar ve ayr脹l脹rlar. Nietzsche 旦ylesine deliye d旦ner ki, u sat脹rlar脹 kaleme al脹r: Bu akam delirinceye dek morfin 巽ekeceim. Ancak ard脹ndan Lounun d端er 巽ocuu Zerd端t端n annesi veya k脹z kardei olmaya laik bir insan olmad脹脹na karar verir. (Lou Andreas Salom辿 zaman脹n脹n en dikkate deer kad脹nlar脹ndan biri oldu. En sevdii kocas脹 olan bir Alman profes旦r端n端n soyad脹n脹 ald脹ktan sonra iki 旦nemli adam daha 端zerinde etki b脹rakt脹: air Rainer Maria Rilke ile ilikisi ve yalanmakta olan Sigmund Freud ile s脹k脹 bir dostluu vard脹.) Nietzsche k脹lar脹n脹 巽ounlukla Nis, Turin, Roma veya Mentonda ve yazlar脹n脹 da d端nyan脹n 1500 metre 端st端nde ve dahas脹, dier t端m insanlar脹n y端kseinde, 聴svi巽renin Engadin y旦resinde, bir k旦y olan Sils Mariada ge巽iyordu. G端n端m端zde Sils Maria g端zel k端巽端k bir 脹l脹ca merkezidir (St. Moritzden sadece 10 kilometre uzakta.) Ancak Nietzschenin oturduu ve genelde ecza dolab脹n脹 kurduu oday脹 gezmek h但l但 m端mk端n. Burada dalar hemen g旦l端n ard脹ndan d端k yama巽larla 聴talya ile s脹n脹r脹 oluturan Berina da脹n脹n 4000 metredeki karl脹 zirvelerine y端kselir. Evin arkas脹ndan sessiz ve sakin patikalardan yama巽lara t脹rman脹labilir. Nietzsche felsefe yaparken bu patikalar脹 kullan脹r ve ara s脹ra da, d端端ncelerini k端巽端k not defterine kaydetmek i巽in 脹ss脹z bir kayan脹n yan脹ndan k旦p端rerek ak脹p giden derenin kenar脹nda dururdu. Eserlerinin 端sl短bunda bu y旦renin atmosferinden, yani heybetli manzaralar脹ndan, sessiz zirvelerinden ve yaln脹zl脹k duygusundan bir par巽a g旦rmek m端mk端nd端r. Nietzschenin, d端端ncelerinin b端y端k bir b旦l端m端n端 gelitirdii bu y旦reler gezilip g旦r端l端rse, onun baz脹 hatalar脹 ve erdemleri daha kolay a巽脹klanabilir olur. Nietzsche genelde 巽ok yaln脹z yaar, ucuz odalar kiralar, ara vermeden 巽al脹脹r, ucuz lokantalarda yemek yer ve o dayan脹lmaz ba ar脹lar脹n脹 ve dier ikayetlerini elinden geldii kadar dindirmeye 巽al脹脹rd脹. Yer y脹l a脹lacak derecede kaliteli bir kitap yaz脹yordu. Sabah Alacas脹, en Bilim ve 聴yinin ve K旦t端n端n tesinde gibi eserler, Bat脹 uygarl脹脹 ve onun deerleri, psikolojisi ve tutkular脹 ile hesaplat脹脹 harikulade eletirel kitaplard脹r. sl短bu berrak ve anla脹l脹r, delilikleri ise makul s脹n脹rlar dahilindedir. Buna sistematik felsefe yapmak denebilir. Hume, Nietzscheden yakla脹k y端z y脹l 旦nce ar脹 felsefi y脹k脹m 巽al脹malar脹n脹 sonu巽land脹rd脹ysa da, Nietzscheden 旦nce hi巽 kimse onun kadar iyi bir y脹k脹m 巽al脹mas脹nda bulunmad脹. (Ne var ki b旦yle bir 巽al脹ma tekrar gerekli olmutu, 巽端nk端 idealist Alman sistemlerinde metafizik 旦l端lerin aras脹ndan tekrar dirilmiti.) Nietzschenin felsefe yapma sanat脹 konusundaki 端st端n yeteneinden baz脹 baka 旦rneklere bir g旦z atal脹m. Nietzsche hakikate ve hakikatin anlam脹na dair tasar脹mlar脹m脹z脹 (ger巽ek anlamda hakiki bir arg端man kullanarak) da脹t脹yor. Bu 巽aba sonucunda ortaya, 旦zellikle de bizlerin bilim ad脹na kendimize ve gezegenimize yapt脹脹m脹z ve yapmaya devam ettiimiz eylere bakacak olursak, olduk巽a 巽ada olan baz脹 ilgin巽 bilgiler 巽脹k脹yor. D端端ncelerinin i巽erikleri g端n端m端zde, o d旦nemde olduundan daha az yok edici deiller. Seksenli y脹llarda Nietzsche 巽al脹malar脹n脹 b端y端k bir yaln脹zl脹k i巽ersinde tan脹nmayan ve okunmayan bir yazar olarak s端rd端r端r. A脹r脹 yaln脹zl脹脹 ve kabul g旦rm端yor oluu kendisi i巽in gitgide daha dayan脹lmaz bir h但l ald脹脹 i巽in, kendisinden beklentileri artt脹rd脹. 1888de Danimarkal脹 Musevi eitimci Georg Brandes, Kopenhagen niversitesinde Nietzschenin felsefesi ile ilgili ilk derslerini vermeye balar. Ne yaz脹k ki, bu biraz gecikmi bir giriimdi. Ger巽i o y脹llarda Nietzsche d旦rt kitap yazd脹, ama ilk kopukluk belirtileri de ortaya 巽脹kt脹. B端y端k bir d端端n端rd端 ve bunun fark脹ndayd脹: D端nyan脹n da bunu bilmemesi imk但ns脹zd脹. Ecco Homo adl脹 eserinde B旦yle Buyurdu Zerd端t hakk脹nda 旦yle yazar: Buna benzer bir ekilde hi巽bir zaman yaz脹lmad脹, hissedilmedi ve ac脹 巽ekilmedi... Eletiriyi ve inan脹l脹rl脹脹 aan bir ifade. Bu yetmiyormu gibi, bunu bir de u bal脹klarla yaz脹lan b旦l端mler izler: Neden bu kadar bilge olduum, Neden bu kadar iyi kitaplar yazd脹脹m ve Neden bir yazg脹 olduum. Bu b旦l端mlerde alkol端 eletirir, ya脹 al脹nm脹 kakaoyu 旦ver ve kendisinin gelitirdii d脹k脹lama y旦ntemlerini tavsiye eder. Zerd端t端n tumturakl脹 ve sisli havas脹 tekrar su y端z端ne 巽脹kar, 端stelik bu defa 巽ok b端y端k boyutlarda: Cinnet olarak.
  • 7. Ocak 1889da sonu h脹zla yaklat脹 ve onu yakalad脹. Nietzsche Turinde bir cadde 端zerinde y端r端rken birden fenalaarak y脹脹l脹r. D端erken feryatlarla, az 旦nce k脹rba巽 yemi bir fayton at脹n脹n boynuna sar脹l脹r. Nietzsche oteline g旦t端r端l端r. Oradan Cosima Wagnere (Seni seviyorum Ariadne), 聴talya Kral脹na (Sevgili Umbertom... t端m antisemitistleri vurdurtaca脹m.) ve Jacob Burckharda (ki burada Diyonisos diye imza atar) kartpostallar g旦nderir. Burckhardt olup bitenleri anlar ve Nietzschenin bir arkada脹na haber verir. O da gidip onu Turinden al脹r. Nietzsche bunama ge巽iriyordu ve bir daha sal脹脹na kavuamayacakt脹. Durumu g端n端m端zde dahi iyiletirilemez olurdu: A脹r脹 巽al脹ma, yaln脹zl脹k ve 巽ektii ac脹lard脹 bundan sorumlu olan, ama en 巽ok da ona bulaan frengi. Bu hastal脹k, beyin felcine neden olan 端巽端nc端 evresine ulam脹t脹. Bir sanatoryumda k脹sa s端re yatt脹ktan sonra annesinin refakat脹na verilir. Nietzsche art脹k kendi halinde uysal biriydi ve zaman脹n脹n 巽ounu kas脹l脹p kal脹r bir durumda ge巽iriyordu. D端端ncelerinin berraklat脹脹 baz脹 anlarda ge巽mi hayat脹yla ilgili eyler hat脹rl脹yor gibiydi. Bir g端n birisi ona bir kitap uzatt脹脹nda 旦yle dedi: Ben de iyi kitaplar yazmad脹m m脹 ? Annesi 1897de 旦ld端端nde bak脹m脹n脹 k脹z kardei Elisabeth F旦rster-Nietzsche 端stlendi. Nietzschenin emanet edilmesi gereken son insan oydu. K脹z kardei, tan脹nm脹 bir Yahudi d端man脹 ve baar脹s脹z bir 旦retmen olan Bernhard F旦rster ile evliydi. Nietzsche onu insan olarak ve d端端nceleri nedeniyle k端巽端ms端yordu. F旦rster, Nueva Germania olarak adland脹rd脹脹 ari bir koloni kurmak 端zere Sachsende baz脹 k旦yl端 ailelerini kand脹r脹p Paraguaya g旦t端rm端, sonunda k旦yl端leri doland脹r脹p intihar etmiti. (Nueva Germaniadan geri kalanlar脹 g端n端m端zde de Paraguaya gidip g旦rmek m端mk端n. Efendi-Irk ise bug端n oradaki yerliler gibi ya脹yor ve sadece sar脹 sa巽lar脹ndan ay脹rt edilebiliyor.) Elisabeth Almanyaya d旦n端p aabeyinin bak脹m脹n脹 端stlendiinde, onu 旦nemli bir ahsiyet yapmaya karar verdi. Nietzscheyi alarak, bir Nietzsche Arivi kurmak niyetiyle, Schiller ve Goethenin yaad脹脹 kent olarak belirli bir 端ne sahip olan Weimara ta脹n脹r. Ard脹ndan onun yay脹nlanmam脹 yaz脹lar脹 端zerinde oynar ve onlara Yahudi d端manl脹脹 yans脹tan ve kendisini 旦ven unsurlar katan eklemeler yapar. (zerine eklentiler yap脹lan bu yaz脹lar G端巽 聴stemi ad脹yla yay脹nlan脹r. Ancak Nietzsche uzman脹 Walter Kaufmann daha sonralar脹 Elisabeth F旦rster-Nietzschenin yapt脹脹 o sa巽ma eklentileri ay脹rt etmeyi baar脹r ve bizlere Nietzschenin be en ilgin巽 ve anlaml脹 kitab脹n脹 ger巽ek taraf脹yla sunar.) Nietzsche, doas脹n脹 巽ok doru kehanetlerle tan脹mlad脹脹 yirminci y端zy脹l脹n ba脹na kadar hayatta kald脹. O kocaman b脹y脹kl脹, 端z端n巽 verici, bezgin ifadeli ve kim olduunu art脹k bilmeyen adam, 25 Austos 1900de 旦ld端. O s脹ralarda eserleri, t端m hayat脹 boyunca bekledii yank脹y脹 buldu. n端 巽ok h脹zl脹 bir ekilde yay脹ld脹. zerinde etki b脹rakt脹脹 ve yirminci y端zy脹l脹n 旦nemli ahsiyetleri olan insanlar aras脹nda Freud, Rilke, Yeats, Strindberg, ONeil, Shaw, Mann ve Conrad da bulunuyor. Naziler onu resmi filozoflar脹 olarak il但n etmeye 巽al脹t脹klar脹nda ve Hitler, Weimardaki Nietzsche Arivinin 旦n端nde Elisabeth F旦rster- Nietzschenin elini 旦pt端端nde, 巽脹ld脹rman脹n ve cinnetin krall脹脹na ayak atanlar bu kez Nietzschenin felsefesi deil, Nazilerdi. Nietzsche a巽脹k巽a 旦yle dedi: Elbette hen端z, Alman Varl脹脹 cokunluuna ulamad脹m. Bu 端st端n 脹rk脹 saf tutma isteine ise daha da uza脹m. Tam tersine, tam tersine-. Nietzsche, g端n端n birinde 端nl端 bir adam olaca脹ndan daima emindi, ama d端nyan脹n, ama d端nyan脹n kendisini nas脹l biri olarak deerlendireceini tam olarak kestiremiyordu (ve bunda da hakl脹yd脹.) G端n端 birinde beni aziz il但n etmelerinden 巽ok korkuyorum... Ben aziz biri olmak istemiyorum, 旦yle olmaktansa, soytar脹 olmay脹 yelerim... NIETZSCHE FELSEFES聴N聴N ANA 聴ZG聴LER聴 Nietzsche, felsefesini sistematik ekilde deil, a脹rl脹kl脹 olarak aforizmalar eklinde kaleme ald脹. D端端ncelerinin 巽ok deiik alanlara y旦nelmesine ramen tutumu daima 巽izgisini korur. Sonu巽 olarak kendisiyle 巽elitii izlenimi doar veya birbirinden farkl脹 yorumlara neden olur. Felsefesi sadece bir tak脹m derin irdelemelerden olusa da, eserlerinde baz脹 kelimeleri ve kavramlar脹 s脹k巽a tekrar eder. 聴te bu kelimeler ve kavramlar onun sisteminin yap脹 talar脹 olarak deerlendirilebilir. G 聴STEM聴 G端巽 聴stemi, Nietzschenin felsefesindeki en 旦nemli d端端ncedir. Bu d端端nceyi iki kaynaktan gelitirir: Schopenhauerin ve Eski Yunanl脹lar脹n d端端n hayatlar脹ndan. Schopenhauer, d端nyan脹n 巽ok g端巽l端 ve k旦r olan tek bir istem taraf脹ndan y旦netildii eklindeki eski dou inanc脹n脹 devralm脹t脹.
  • 8. Nietzsche, bu fikrin i巽indeki potansiyeli g旦r端r ve onu insan ilikilerine uyarlar. Nietzsche, anlatt脹脹na g旦re, Yunan K端lt端r端n端 arat脹r脹rken, Yunanl脹lar脹 harekete ge巽irenin herhangi bir yararl脹 ey veya dorudan bir avantaj脹n deil, g端巽 ve iktidar elde etmeye y旦nelik bir 巽aba olduunu farkeder. Nietzsche bundan, t端m insanl脹脹n g端巽 ve iktidar istemi taraf脹ndan y旦nlendirildii sonucunu 巽脹kar脹r. Ona g旦re, t端m eylemlerimizin temel d端rt端s端 ite bu enerji kayna脹ndan beslenir. G端巽 istemi 巽ounlukla baka birtak脹m ekillerde, yani ekil deitirerek, ortaya 巽脹k脹yor, ancak daima mevcuttu. H脹ristiyanl脹k, 旦ng旦rd端端 tevazu, sevgi ve merhamet ile, g旦r端n端e g旦re daima tersini iddia etmekteydi. Ger巽ekte bu, hastal脹kl脹 bir sapk脹nl脹ktan baka bir ey deildi. H脹ristiyanl脹k, Romal脹lar脹n k旦le zihniyetinden domu ve bu k旦le zihniyetini hi巽bir zaman 端st端nden atamam脹t脹. H脹ristiyanl脹脹n g端巽 ve iktidar istemi, s脹rlar脹 daha kolay anla脹labilir g端巽l端 kiilerin deil, k旦le olanlar脹n istemiydi. Nietzsche, insanlar脹n gelitirdii kal脹plar脹 analiz etmeye soyunduunda, onun g端巽 istemi 巽ok yararl脹 bir ara巽 olarak ortaya 巽脹kar. Eskiden soylu ve sayg脹deer bir fedakarl脹ktan kaynakland脹脹 san脹lan eylemler, Nietzsche taraf脹ndan hasta ve yozlam脹 eylemler olarak deifre ediliyordu. Ne var ki Nietzschenin felsefe yapma eylemi, iki itiraza yan脹t vermemektedir. Eer tek 旦l巽ek g端巽 istemiyse, nas脹l oluyor da, o istemin dorultular脹na uymak istemeyen eylemler, k旦t端den baka bir ey olabiliyorlar ? Ve, azizlerin g端巽 istemlerini bakalar脹 端zerinde deil de, kendileri 端zerinde uygulad脹klar脹 sav脹, bu d端端nceyi 旦yle 巽ok y旦nl端 uygulayabilme imk但n脹 veriyor ki, sonunda bu d端端nce bizlere hemen hemen hi巽bir eyi a巽脹klayamamaktad脹r. 聴kincisi, Nietzschenin g端巽 istemi 巽ok d旦ng端sel bir d端端nce: Evreni anlama 巽abam脹z eer g端巽 isteminden esinleniyorsa, o zaman Nietzschenin g端巽 istemine dair tasar脹m脹 端phesiz evreni anlama 巽abas脹ndan kaynaklan脹yor. Ama b脹rakal脹m, bu derin ve ayn脹 zamanda tehlikeli fikirle ilgili son s旦z端 Nietzschenin kendisi s旦ylesin: G端巽 ve iktidar h脹rs脹 deiiklie urad脹, ama o ayn脹 yanarda h但l但 yan脹p duruyor; sab脹rs脹zl脹k ve s脹n脹rs脹z sevgi kurban istiyor; ve 旦nceleri tanr脹 ak脹na yap脹lan eyler, imdilerde para uruna yap脹l脹yor, ki, bu da en y端ksek g端巽 ve iktidar duygusu ve iyi hissetmeyi sal脹yor. (Sabah Alacas脹, 204 BENG聴 DN Nietzscheye g旦re, bizler u anki varoluumuz daima tekrar edecekmi, ve bizler, yaad脹脹m脹z her an脹 sonsuza dek tekrar ve tekrar yaamak zorunda olacakm脹脹z gibi davranmal脹y脹z. Asl脹nda burada s旦z konusu olan ey, metafiziksel-ahlaksal bir fabld脹r. Ama Nietzsche ona, kendisi buna inan脹yormu gibi, 巽ok y端ksek bir deer bi巽memiz gerektii konusunda 脹srar ediyordu. Onu bir insan脹n y端celiinin form端l端 olarak tasvir ediyordu. Nietzsche, an脹n 旦nemini a脹r脹 derecede romantik bir 端sl短pla vurgulay脹脹n脹n, hayat脹 doyas脹ya yaamaya dair bir uyar脹 olarak anla脹lmas脹n脹 ister. Gelip ge巽ici iirsel bir fikir g旦z端yle bak脹l脹rsa bu d端端nce belirli bir potansiyele sahip. Ama felsefi ve ahlaki a巽脹dan yap脹lacak bir incelemede bu d端端ncenin tutunabilirlik pek bir yan脹 yok. Hayat脹 younluuna yaa eklindeki klie, tart脹脹labilir bir fikri i巽erse de, hi巽 deilse belirli bir k端tleye sahiptir. Ama sonsuz geri d旦n端 ile ilgili d端端ncenin, biraz derine inerek irdelendiinde tamamen 旦nemsiz olduu ortaya 巽脹kar. Tekrar eden yaamlar脹m脹zdan her birini hat脹rl脹yor muyuz ? Eer bu m端mk端nse, kesinlikle, kesinlikle bizim i巽in baz脹 eyler deiirdi. Ama deilse, daha 旦nceki varolular脹m脹z脹n bizler i巽in hi巽bir deeri yok. iirsel bir g旦r端nt端, 巽ok b端y端leyici olsa dahi, eer, Nietzsche taraf脹ndan tasarland脹脹 gibi, bir prensip olarak kullan脹lacaksa, daha fazla i巽erie sahip olmal脹d脹r. BENG聴 DN Nietzschenin 端stinsan脹 ile Amerikan karikat端r d端nyas脹nda, peleriniyle g旦ky端z端nde u巽an S端permen aras脹nda kesinlikle hi巽bir iliki yoktur. Eer 端stinsan Nietzsche, isim babas脹 olduu bu karikat端r kahraman脹n脹n sahip olduu bu karikat端r kahraman脹n脹n sahip olduu mizah脹n en az脹ndan biraz脹na sahip olsayd脹, bu kendisi i巽in iyi olabilirdi. Clark Kent hi巽 deilse, d端nyadaki k旦t端leri ve iyileri etkisine sokmaya 巽al脹t脹脹 saf bir ahlak脹n ad脹na 巽al脹脹yor. Nietzschenin 端stinsan脹 bu t端r zahmetlerde bulunmuyor bile. Onun 端stinsan脹 i巽in tek bir ahlaki prensip vard脹r: g端巽 istemi. Ancak, Nietzschenin S端permeni, i巽inde en az o karikat端r d端nyas脹ndaki kadar 巽ok basit tiplerin bulunduu bir d端nyan脹n i巽inden douyor.
  • 9. stinsan prototipi Nietzschenin dayan脹lmaz derecede s脹k脹c脹, ama tehlikeli ve psikosomatik semptomlar脹 olan Zerd端tt端r. 聴tiraf edilmeli ki, Zerd端t ile ilgili hik但ye mecazidir ve davran脹 kal脹plar脹na iaret eder. Ama 聴sa peygamber de benzetmeler yaparak konuurdu ve onun dada verdii vaazlarda da 巽ocuksu bir yal脹nl脹k vard脹r. Onlar脹n derin anlamlar脹n脹 idrak etmemiz ise, onlar 端zerinde d端端nmemize bal脹d脹r. Ne var ki Zerd端t benzetmesi 巽ocuksu bir basitliktedir, 端st端ne defalarca kafa patlatsan脹z da. Her eye ramen yine de 旦nemli bir mesaj i巽erir. Nietzschenin vaaz脹n脹 yapt脹脹 ey, H脹ristiyanl脹k deerlerinin 巽旦k端端nden baka bir ey deildir: Ona g旦re her insan, tanr脹s脹z d端nyas脹nda, bulunduu her eylemin t端m sorumluluunu 端stlenmelidir. Prangalara vurulmam脹 bir 旦zg端rl端kte kendi deerlerini bulmal脹d脹r. 聴ster tanr脹sal, ister baka doa g端巽leri taraf脹ndan olsun, bulunduu eylemler i巽in hi巽bir ceza s旦z konusu deildir. Nietzsche bunda, 20. Y端zy脹l insan脹n脹n varolu巽u durumunu g旦r端yordu. Ne yaz脹k ki, bu t端r koullar alt脹nda nas脹l davran脹lmas脹 gerektii konusunda da g旦r端ler belirmitir. Nietzscheye g旦re, Zerd端t端n izledii yol eklinde g旦sterilen kurallar脹 kendisine y旦n belleyecek insanlar 端stinsan olacaklard脹. B旦yle Buyurdu Zerd端tte Nietzsche kitaptaki kahraman脹 arac脹l脹脹yla 旦yle der: Maynun, insan i巽in nedir ? Bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. Ve ite 端stinsan i巽in insan da b旦yledir: bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. (Zerd端t端n 旦ns旦z端 3) Baka bir yerinde 旦yle buyurur: 聴nsanl脹脹n hedefi onun sonu deil, olsa olsa insanl脹脹n en iyi 旦rnekleri olabilir. (Tarihin Yarar脹 ve Zarar脹 st端ne, 9) Nietzsche bu balamda ak脹ls脹zca davranarak 端stinsan脹n脹 soyluluk ve kan gibi gevek d端端ncelerle birletirir. Ama o, bunu 脹rk巽脹 bir ekilde anlamamaktad脹r. G端巽 聴steminde 旦yle yazar. Sadece doutan ve soydan asillik vard脹r. (Ben burada von 端nvan脹ndan ve Gotha takviminden (巽.n. Dou Almanyada bir kent) bahsetmiyorum: Eek olanlar i巽in belirtme ihtiyac脹 duydum da) Baka bir yerinde de 旦yle der: Platon, Pascal, Spinoza ve Goethe den bahsettiimde, onlar脹n kan脹n脹n benimkinde gezdiini biliyorum. Nietzschenin g旦z端nde bir Yunanl脹, bir Frans脹z, bir Portekiz Musev樽si ve bir Alman, 端stinsan ile ayn脹 derecede kan ba脹na sahip. Buna ramen 脹rk巽脹 lobi Nietzschenin 端stinsan脹n脹 ald脹 be kendisinde yorumlad脹. nce antisemitistler, sonra da faistler ilerine gelen b旦l端mlere at脹fta bulundu. D端端ncelerinin gevek ba脹, ki Nietzschenin felsefi eylemi i巽in bu tipik bir 旦zellik, onun felaketi oldu. Nietzschenin felsefesi g旦zden d端t端, 巽端nk端 yirminci y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda grotesk bir ekilde k旦t端ye kullan脹ld脹. Bug端n 端stinsan hakk脹nda, Nietzschenin onu anlad脹脹 ekilde konumak neredeyse imk但ns脹z hale geldi. Yaz脹lar脹n脹n poetik-fragmatik 旦zellii kas脹tl脹 巽arp脹tmalar i巽in ne yaz脹k ki fazlaca bir hareket alan脹 tan脹maktad脹r. ok 端k端r ki Nietzsche bize 端stinsan脹 g端l端nesi bir konuma 巽ekebilmenin f脹rsat脹n脹 da tan脹d脹 ki bu da g端n端m端ze en uygun d端en tepkidir belki de. Son 1- Pietizm: 17. ve 18 yy.da Protestanlar aras脹nda, akl脹 旦n plana 巽脹karanlara ve Ortodoks kilisesine kar脹 y端rekten dindarl脹脹 ve aktif insan sevgisini savunan inan巽 ak脹m脹. 2- Dithyramboslar: Tanr脹 Diyonisosa adanan methiyeler.
  • 10. stinsan prototipi Nietzschenin dayan脹lmaz derecede s脹k脹c脹, ama tehlikeli ve psikosomatik semptomlar脹 olan Zerd端tt端r. 聴tiraf edilmeli ki, Zerd端t ile ilgili hik但ye mecazidir ve davran脹 kal脹plar脹na iaret eder. Ama 聴sa peygamber de benzetmeler yaparak konuurdu ve onun dada verdii vaazlarda da 巽ocuksu bir yal脹nl脹k vard脹r. Onlar脹n derin anlamlar脹n脹 idrak etmemiz ise, onlar 端zerinde d端端nmemize bal脹d脹r. Ne var ki Zerd端t benzetmesi 巽ocuksu bir basitliktedir, 端st端ne defalarca kafa patlatsan脹z da. Her eye ramen yine de 旦nemli bir mesaj i巽erir. Nietzschenin vaaz脹n脹 yapt脹脹 ey, H脹ristiyanl脹k deerlerinin 巽旦k端端nden baka bir ey deildir: Ona g旦re her insan, tanr脹s脹z d端nyas脹nda, bulunduu her eylemin t端m sorumluluunu 端stlenmelidir. Prangalara vurulmam脹 bir 旦zg端rl端kte kendi deerlerini bulmal脹d脹r. 聴ster tanr脹sal, ister baka doa g端巽leri taraf脹ndan olsun, bulunduu eylemler i巽in hi巽bir ceza s旦z konusu deildir. Nietzsche bunda, 20. Y端zy脹l insan脹n脹n varolu巽u durumunu g旦r端yordu. Ne yaz脹k ki, bu t端r koullar alt脹nda nas脹l davran脹lmas脹 gerektii konusunda da g旦r端ler belirmitir. Nietzscheye g旦re, Zerd端t端n izledii yol eklinde g旦sterilen kurallar脹 kendisine y旦n belleyecek insanlar 端stinsan olacaklard脹. B旦yle Buyurdu Zerd端tte Nietzsche kitaptaki kahraman脹 arac脹l脹脹yla 旦yle der: Maynun, insan i巽in nedir ? Bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. Ve ite 端stinsan i巽in insan da b旦yledir: bir kahkaha veya ac脹 veren bir utan巽. (Zerd端t端n 旦ns旦z端 3) Baka bir yerinde 旦yle buyurur: 聴nsanl脹脹n hedefi onun sonu deil, olsa olsa insanl脹脹n en iyi 旦rnekleri olabilir. (Tarihin Yarar脹 ve Zarar脹 st端ne, 9) Nietzsche bu balamda ak脹ls脹zca davranarak 端stinsan脹n脹 soyluluk ve kan gibi gevek d端端ncelerle birletirir. Ama o, bunu 脹rk巽脹 bir ekilde anlamamaktad脹r. G端巽 聴steminde 旦yle yazar. Sadece doutan ve soydan asillik vard脹r. (Ben burada von 端nvan脹ndan ve Gotha takviminden (巽.n. Dou Almanyada bir kent) bahsetmiyorum: Eek olanlar i巽in belirtme ihtiyac脹 duydum da) Baka bir yerinde de 旦yle der: Platon, Pascal, Spinoza ve Goethe den bahsettiimde, onlar脹n kan脹n脹n benimkinde gezdiini biliyorum. Nietzschenin g旦z端nde bir Yunanl脹, bir Frans脹z, bir Portekiz Musev樽si ve bir Alman, 端stinsan ile ayn脹 derecede kan ba脹na sahip. Buna ramen 脹rk巽脹 lobi Nietzschenin 端stinsan脹n脹 ald脹 be kendisinde yorumlad脹. nce antisemitistler, sonra da faistler ilerine gelen b旦l端mlere at脹fta bulundu. D端端ncelerinin gevek ba脹, ki Nietzschenin felsefi eylemi i巽in bu tipik bir 旦zellik, onun felaketi oldu. Nietzschenin felsefesi g旦zden d端t端, 巽端nk端 yirminci y端zy脹l脹n ilk yar脹s脹nda grotesk bir ekilde k旦t端ye kullan脹ld脹. Bug端n 端stinsan hakk脹nda, Nietzschenin onu anlad脹脹 ekilde konumak neredeyse imk但ns脹z hale geldi. Yaz脹lar脹n脹n poetik-fragmatik 旦zellii kas脹tl脹 巽arp脹tmalar i巽in ne yaz脹k ki fazlaca bir hareket alan脹 tan脹maktad脹r. ok 端k端r ki Nietzsche bize 端stinsan脹 g端l端nesi bir konuma 巽ekebilmenin f脹rsat脹n脹 da tan脹d脹 ki bu da g端n端m端ze en uygun d端en tepkidir belki de. Son 1- Pietizm: 17. ve 18 yy.da Protestanlar aras脹nda, akl脹 旦n plana 巽脹karanlara ve Ortodoks kilisesine kar脹 y端rekten dindarl脹脹 ve aktif insan sevgisini savunan inan巽 ak脹m脹. 2- Dithyramboslar: Tanr脹 Diyonisosa adanan methiyeler.