Alkanlar.pptx sh01.pptx 1 (1)
Download as PPTX, PDF
2 likes1,199 views
Alkanlar bard hr shey..
Alkanlar.pptx sh01.pptx 1 (1)
- 1. Azrbaycan Respublikas脹 Thsil Nazirliyi Z..hmdzad ad脹naPensr knd 2sayl脹 tam orta mktb-lisey M旦vzu:Alkanlar M端llim:abala liyev
- 2. Doymu karbohidrogenlr.Alkanlar Karbon atomlarl bir-biri il birqat qarit il birln v kabonun digr valentliklri hidrogen atomlar脹 il doymu olan karbohidrogenlr doymu karbohidrogenlr deyilir. A巽脹q zncirli doymu karbohidrogenlr alkanlar (parafinlr v ya metan s脹ras脹 karbohidrogenlri deyilir. Alkanlar脹n homoloji s脹ras脹n脹n 端mumi formulu 2+2 kimdir(n 1)
- 3. Alkanlar脹n namenklaturas脹 v izomerliyi 聴lk d旦rd alkan脹n ad脹 triviald脹r.Beinci n端maynddn balayaraq molekuldak脹 C atomlar脹n脹n say脹n脹 g旦strn ddin yunanca ad脹na 束an損 suffiksi lav olunur. Addn xtti (axlnmyn) alkanlar脹n adlar脹 n perfiksi il yaz脹l脹r:n-butan,n-heksan
- 5. Alkan molekulundan bir atom H qopqrd脹qda alkan脹n bir valentli radikal脹 al脹n脹r Alkanlar CnH2n+2 Alkil quplar脹 CnH2n+1 CH4 metan 弌3 metil 弌26 etan 弌25 etil 弌38 propan 弌37 propil 弌410 butan 弌49 butil 弌512 pentan 弌511 pentil (amil) 弌614 heksan 弌613 heksil 弌716 heptan 弌715 heptil 弌818 oktan 弌817 oktil 弌920 nonan 弌919 nonil 弌1022 dekan 弌1021 desil
- 6. Metil v etil radikallar脹n脹n izomeri yoxdur.Propil radikal脹n脹n iki: Butil radikal脹n脹n 4 izomeri vard脹r: propil(n-propil) 聴zopropil v ya Ikili propil butil(n-butil) Ikili butil izobutil 巽l端 butil
- 7. Izomerlri beynlxalq (聴UPAG)namenklatura il adland脹rmaq 端巽端n: 影n uzun axlnmmi karbon znciri se巽ilir Se巽ilmi sncirdki C atomlar脹 zzlyicilrin yax脹n olduu trfddn n旦mrlnir. Radikallar脹n(vzlyicilrin )adlar脹n脹,onlar脹n birldiyi C atomlar脹n脹n n旦mrlrini g旦strmkl lifba siras脹 il g旦strilir. 影gr C atomuna iki eyni radikal birlibs,C atomun n旦mrsi iki df tkrarlan脹r ,radikal脹n ad脹n脹n vvlin 束di損 perfiksi lav edilir,gr bel radikallar digr karbon atomlar脹nda da olsa.損tri損,損tetra 束 v s perfikslrdn istifad olunur. vzlyicilrin vziyytini g旦strn rqmlrin cmi minimal olmal脹d脹r.
- 8. Karbohidrogenin ad脹 uzun zncirdki karbon atomlar脹n脹n say脹 il m端yyn olunur Uzunluu eyni olan m端xtlif C zncirlrindn axlnmsi 巽ox olan脹 sas g旦t端r端l端r Rqmlr bir-birindn verg端ll,s旦zlrdn defisl ayr脹l脹r. 叡mumi prinsip: Perfiks-k旦k-suffiks Perfiks-vzlyicilrin yeri,ad脹,say脹 K旦k-sas zncirin uzunluu Suffiks-損an損
- 9. 4-etil-2,4-dimetilheksan perfiks k旦k suffiks 2,3,4,6-tetrametilheptan
- 10. 営kinci karbon atomunda bir vzlyicisi olan alkan脹n ad脹 ,uyun gldiyi xtti alkan脹n ad脹na izo perfiksi lav etmkl yaran脹r: 営kinci karbon atomuna iki vzlyici birlnl脹ri uyun gldiyi xtti alkan脹n ad脹na neo perfiksi lav etmkl adland脹r脹rlar: n-pentan neopentan n-butan izobutan n-pentan 聴zopentan
- 11. Alkanlar yaln脹z qurulu(zncir) izomerliyi ml gtirir. Alkanlar脹n izomerliyi butandan balay脹r. Karbon atomlar脹n脹n say脹 artd脹qca izomerlrin say脹 da art脹r: Hr bir sonrak脹 izomer vvlki izomerdn yaz脹l脹r n-heksan Izoheksan 3-metilpentan neoheksan 2,3-dimetlbutan Heksan脹n izomerlri
- 12. Smrli namenklatura Alkanlar脹n smrli namenklaturas脹nda platforma metand脹r. n 巽ox vz olunmu karbon atomu platforma se巽ilir.(hidrogeni n az olan) Platformaya birln radikallar脹n adlar脹n脹 lifba s脹ras脹 il ard脹c脹l deyib,platforman脹n ad脹 lav edilir.(metan) etiltrimetilmetan dietilmetilmetan izopropildimetilmetan (diizopropil)
- 13. Ada g旦r formulun trtibi K旦k-perfiks ard脹c脹ll脹脹ndan istifad edilir: 5-etil-2,2,3,7-tetrametiloktan脹n formulunu trtib edk 1.sas zncird(k旦k) 8 C atomu var.8 C atomlu zncir trtib edib,istniln trfn n旦mrlyk 2.7-ci karbona 1 metil qrupu,3-c端 karbona 1 metil qrupu,2-ci karbona 2 metil qrupu,5-ci karbona 1 etil qrupu birldirk(perfiks),C-nun IV valentliliyini H atomlar脹 il tmin edk.(1-li C-na 3,2-liC-na 2,端巽lu C-na 1 H atomu birlir)
- 14. Alkanlar脹n fiziki xasslri 1 4 alkanlar脹 standart raitd qaz, 517-maye ,qalanlar脹 brk maddlrdir. Xtti alkanlar脹n homoloji s脹ras脹nda molyar k端tllr artd脹qca fiziki xasslr qanunauyun kild dyiir: S脹xl脹q,qaynama v rim temperaturlar脹 art脹r. axli alkanlar onlara izomer olan axsiz alkanlardan daha aa脹 temperaturda qaynay脹r. n-butan (駒3 駒2 駒2 駒3) -0,5, izobutan (駒3 駒 駒3 駒3) is -11,7 d qaynay脹r.Buna sbb odur ki,maye fazada xtti molekullar bir-birn daha yax脹n yerlir,axlilr nisbn molekullar脹 aras脹nda yaranan Van-der-Vaals q端vvlri axlilr nisbtn daha 巽oxdur.Buna g旦r d onlara qaz fazas脹na ke巽irmk 巽tindir.
- 15. 錫 Adtn axlnmsi 巽ox olan alkanlar脹 xtti v ya axlnmsi az olan alkanlara nisbtn brk fazadan maye fazaya ke巽irmk nisbtn 巽tindir. Msln izomer oktanlardan rim tempera turu n y端ksk olan脹 heksametiletamd脹r Onun rim temperaturu 104-dir. rim temperaturuna tsir edn sas amil kristal qfsd molekullar脹n s脹x yer脹msidir.Molekul n qdr simmetrik olsa,kristal qfsd molekullar daha yax脹n yerlir,rim temperaturu daha y端ksk olur. Qaz hal脹nda olan alkanlar iysiz,mayelr xarakterik benzin iyi verirlr,ali alkanlar iysizdirlr. Qaz s脹zman脹 m端yyn etmk 端巽端n ona pis iyli maddlr, (ms.merkaptanlar R-SH) lav edirlr. Qeyri-polyar molekullar olduu 端巽端n b端t端n alkanlar suda hll olmur v sudan y端ng端ld端rlr
- 17. Alkanlar脹n quruluu Alkanlar脹n quruluunu vvlc metan misal脹nda nzrdn ke巽irk.Metan脹n qurulu formulu beldir: Karbon atomlar脹 d旦rd H atomlar脹 il birqat rabit ml gtirir.Bu zaman C atomu hycanlanm脹 halada olur,4 tk elektrona malik olur: bir dd s v 3 dd p elektronu: Bellikl metan molekulundak脹 端巽 rabit C atomunun p elektron buludu il H atomunun s elektron buludu il,bir rabit is C v H atomlar脹n脹n s elektronbuludlar脹 il 旦rt端lmsindn yaranmal脹d脹r
- 18. Bel 巽脹x脹r ki,metan molekulundak脹 4 rabitdn biri digr 端巽端ndn frqlnmlidir. Lakin tdqiqatlar g旦strdi ki,metan molekulundak脹 rabitlr eynig端cl端d端r.Bu atomun valent orbitallar脹n脹n hibridlmsi il izah edilir. C atomunun hycanlanm脹 端巽 p v bir s orbital脹 qar脹l脹ql脹 eynilir (hibridlir) d旦rd dd d端zg端n olmayan hantelbnzr hibrid orbitallar脹 ml gtirir.D旦rd hibrid orbital脹 fzada tetraedrin tplrin doru y旦nlir v onlar aras脹nadk脹 bucaq109属 28olur Bel hibridlm 3 adlan脹r.
- 19. Hibridlmnin ba vermsin hmi enerji srf olunur,yni hibrid orbitallar脹 qeyri-hibrid orbitallar脹na nzrn 旦rt端lm sahsinin daha b旦y端k olmas脹 hesab脹na daha m旦hkm rabitlr yarad脹rlar. Analoji olaraq metan脹n digr homoloqlarin- da da b端t端n C atomlar脹 3 hibrid hal脹ndad脹r, bir-biri il v H atomlar脹 il m旦hkm kovalent rabitlr ml gtirir. Metan脹n molekul quruluunu aa脹dak脹 kimi g旦strmk olar: Kimyvi rabitlr aras脹ndak脹 bucaq 109属28',C-C rabitsinin uzunluu 1,54A属 Propandan balayaraq C atomlar脹 bir-biri il ziq-zaqvar脹 birlir.Sbb valent buca脹n脹n 109属 28' olmas脹d脹r
- 20. Birqat C-Crabitsi boyunca srbst f脹rlanma m旦vcud olduu 端巽端n karbon znciri m端xtlif formalar ala bilr.Bu formalar bir-birin nzrn konformasion izomerlr adlan脹r: n-heksan脹n konformasion izomerlri: a) Ziq-zaqvar脹 b) qeyri-m端ntzm forma c) q脹sqacvar脹 forma Karbon znciri adtn n 巽ox a formas脹n脹 al脹r,bel forma n az enerjiy malik olur v daha davaml脹d脹r.Bir konformasiya digrin asanl脹qla ke巽ir,onlar脹n ham脹s脹 eyni frdi maddy aiddir.
- 21. Alkanlar脹n qurulu formullar脹n脹 adtn onlar脹n m端mk端n konformasiyalar脹n脹 nzr almaqla yaz脹rlar.Bu zaman kimyvi elementlrinin iarlri,onlar脹n atom saylar脹 g旦strilmy d bilr Heksan脹n (弌3 弌2 弌2 弌2 弌2 弌3 ) qurulu formulunu konformasiyalar nzr al脹nmaqla bel yazmaq olar: mumi rabitlri n say脹 C-C rabitl. C-H rabitl. Hibrid orbital Q/hib orbital. Rabit yarad. orbital Po脹yar kov. rabit. Q/pol kov. rabit 3n+1 n-1 2n+2 4n 2n+2 6n+2 2n+2 n-1
- 22. Alkanlar脹n kimyvi xasslri Kimyvi chtdn alkanlar kifayt qdr inert maddlrdir reaksiyalara ctin daxil olur. Alkanlar 旦zlrin digr maddlri birldir bilmir.巽unki onlar脹n molekullar脹ndak脹 C atomlar脹n脹n ham脹s脹 doymidur. Alkanlar脹n dax脹i olduu kimyvi reaksiyalar aa脹dak脹lard脹r: C-H rabitsinin q脹r脹lmas脹 il ba vern reaksiyalar: I.Radikal vzetm reaksiyas脹 ( ) 1.Halogenlm:
- 23. Alkanlar脹n birbaa halogenlmsi yaln脹z xlor v bromla qnatbx ba varir.2 il reaksiyada C-H rabitlrinin q脹r脹lmas脹 il yana脹 C-C rabitlrinin q脹r脹lmas脹 da ba verir.Yod alkanlarla reaksiyaya daxil olmur,xlorlama reaksiyas脹 zaman脹 hmi monoalkanlar脹n qar脹脹脹 al脹n脹r;brom sasn C atomuna zif birlmi H atominu vz edir Metan il xlorun qar脹l脹ql脹 tsiri reaksiyas脹n脹n mexanizmini nzrdn ke巽irk.
- 24. 駒2 molekulunun g旦r端nn i脹qla 端aland脹rd脹qda o,iki radikala par巽alan脹r. (zncirin yaranmas脹): 駒 radikal脹 metan molekulu il reaksiyaya daxil olur,ondan hidrogen atomu qopar脹r (zncirin b旦y端msi) Cl + H : CH3 H : Cl + CH3 ml gln 駒3 radikal脹 molekulyar 駒2 il reaksiyaya girir: 3弌 + 弌l2 CH3Cl + 駒錫 Al脹nan 駒錫rad脹kal脹 yen d 駒4 molekulu il reaksiyaya daxil olur v s.Eyni v ya m端xtlif radikallar qar脹l脹ql脹 tsird olduqda reaksiya dayan脹r(zncirin q脹r脹lmas脹) Cl + Cl = 駒2;CH3 + C3 C2H6 CH3 + Cl CH3Cl Cl : Cl 常 h Cl + Cl
- 25. Verilmi mexanizml metan mlekulundak脹 hidrogen atomlar脹 ard脹c脹l olaraq CI atomlar脹 il vz olunur,bu zaman 4 m端xtlif mhsul al脹n脹r: 駒4 + 駒2 駒3 駒 +HCI metil xlorid /xlormetan/ 駒3 駒 + 駒2 駒2 駒2+HCI metilen xlorid /dixlormetan/ 駒2 駒2 + 駒2 駒諮駒3+HCI xloroform /trixlormetan/ 駒諮駒3+駒2 駒駒4+HCI d旦rdxlorlu karbon /tetraxlormetan/ Ard脹c脹l 巽evrilmlr zncirindn ibart bel reaksiyalara zncir var脹 reaksiyalar deyilir.
- 26. Zncirvari reaksiyalar脹n mexanizmini rus alimi N.N Semyonov 旦yrnmidir. Metan脹n homoloqlar脹nda ilk vvl 端巽l端 C atomuna birlm H atomu, sonra ikili C atomuna birln H atomu,n sonda birli karbon atomuna birln H atomu halogen atomu il vz olunur.Bel se巽icilik 巨2 Il reaksiyada m端ahid olunur.(2 il reaksiyada se巽icilik praktik olaraq m端ahid olunmur.
- 27. Bel bir msly baxaq: 300 birli ,ikili,端巽l端 karbon atomlar脹na birln H atomlar脹n脹n xlorla vz olunma reaksiyalar脹n脹n s端rtlri aras脹ndak脹 nisbt 1:3,25:4,3 kimidir.2,5-dimetilheksan脹n xlorlad脹rd脹qda al脹nan monoxlorlu t旦rmlrinin faizl trkibini tap脹n. Hlli 2,5 dimetil heksanda birli Catomuna 12 ,ikili C atomuna 4,端巽lu Catomuna 2 Hatomlar脹 birlir.Onda monoxlorlu t旦rmlr aras脹ndak脹 nisbt:1*12:3,25*4:4,3*2 olar.Onda: Birli karbonlarda vz olunan monoxlorlu t旦rm: 12100 12+13+8,6 = 1200 33,6 =35,7% 聴kili karbonlarda vz olunan monoxlorlu t旦rm: 1300 33,6 =38,7 巽l端 karbonlarda vz olunan monoxlorlu t旦rm: 8,6100 33,6 =25,6%
- 28. 2.Nitrolama(Kanovalov reaksiyas脹).Maye fazada nitrolama 200 -dn y端ksk olmayan temperaturda ba verir.Buxar fazas脹nda nitrolama zaman脹 C-H,hm巽inin C-C rabitlri q脹r脹l脹r,nitrolalkanlar qar脹脹脹al脹n脹r.Prosess 250-500 d aparl脹r.Temperatur alkan脹n quruluundan as脹l脹d脹r. 3.Sulfoxlorlama reaksiyas脹: Bu reaksiya sintetik yuyucu maddlrin istehsal脹nda istifad olunur.Bu zaman trkibind 12-18 C atomu olan karbohidrogenlr sulfoxlorlad脹r脹l脹r. II.Dehidrogenlm reaksiyalar脹.Pt,Pd,Ni katalizatorlar脹ndan istifad olunur(300), 基2 3, 駒2 3,ZnO katalizatorlar脹ndan istifad etdikd t=450-650.
- 29. III.Dehidrotsikllm reaksiyas脹: gr sas zncird 5-dn 巽ox C atomu varsa,d旦rdl端 C atomu olmad脹qda benzol v homoloqlar脹 ml glir.
- 30. IV.Metan脹n oksidlmsi 1.Katalitik oksidlm: Katalizator kimi mis v ya manqan duzlar脹ndan istifad edilir. a) b) c) 2.Yanma (tam oksidlm) Metan y端ksk istilik t旦rtm qabiliyytin malikdir,tbii qaz脹n trkib hisssidir. mumi yanma tnliyi: 2+2 + 3+1 2 2 駒2 + ( + 1)2O
- 31. 3.Metan脹n digr oksidlm reaksiyalar脹: a) Metan脹n su buxar脹 il konversiyas脹 b) Metan脹n karbon (IV)oksidl konversiyas脹 Eyni zamanda C-C v C-H rabitlrinin q脹r脹lmas脹 il ba vern reaksiyalar. V.聴zomerlm.Snayed izomerlm neftin fraksiyalar脹n脹n katalitik riforminqinin proseslrindn biridir.
- 32. VI.Metan脹n homoloqlar脹n脹n oksidlm reaksiyalar脹 1.Natamam oksiglm Metan脹n homoloqlar脹n脹n oksidlm mhsullar脹 spirtlr,aldehidlr v ketonlar ola bilr. Sirk turusunun snayed al脹nma usullar脹ndan biridir.Trkibind 10-20 C atomlar脹 olan karbohidrogenlrdn sintetik ali karbon turular脹 al脹n脹r 2.Tam oksidlm(yanma) Alkanlar enerji mnbyidirlr.
- 33. VII.Krekinq.Krekinq neft vonun fraksiyalar脹n脹n kimyvi emal脹n脹n m端h端m 端suludur.Bu zaman ki巽ik molyar k端tly malik olan-s端rtgu yalar脹,motor yanaca脹 v s.al脹n脹r. 1Metan脹n krekinqi: 2.Metan脹n homoloqlar脹n脹n krekinqi: Krekinqkradikal mexanizmi il ba verir: t
- 34. Alkanlar脹n al脹nma 端sullar脹 Trkibind 40-a qdr C atomu olan m端xtlif doymu karbohidrogenlrin sas tbii mnblri neft v tbii qazd脹r.Trkibind 1-10 C atomu olan alkanlar脹 tbii qaz脹n v ya neftin benzin fraksiyas脹n脹n fraksiyal脹 distillsindn ay脹rmaq olar. Metan脹n sinteik al脹nma 端sullar脹 qeyri-端zvi v 端zvi maddlr aras脹nda genetik laqni g旦strir. Snaye 端sullar脹:
- 35. Laboratoriya 端sullar脹: Metan脹n homoloqlar脹n脹n al脹nma 端sullar脹n脹 ilkin maddlr nzrn alkan molekulundak脹 C atomlar脹n脹n say脹n脹n dyimsin g旦r 3 qrupa b旦lmk olar: 奄Karbon atomlar脹n脹n say脹n脹n dyiilmmsi il ba vern reaksiyalar 奄Karbon zncirinin 1 C atomuna azalmas脹 il ba vern reaksiyalar 奄Karbon zncirinin uzanmas脹 il ba vern reaksiyalar
- 36. Karbon atomlar脹n脹n say脹n脹n dyiilmmsi il ba vern reaksiyalar 1.Doymam脹 karbohidrogenlrin hidrogenldirilmsi: Katalizator kimi Pt,Pd,metal oksidlrindn istifad olunur. 2.Halogenalkanlar脹 reduksiya etm脹kl
- 37. Karbon zncirinin 1 C atomuna azalmas脹 il ba vern reaksiyalar Birsasl脹 karbon turular脹n脹n duzlar脹n脹 qlvilrl ritmkl: Karbon zncirinin uzanmas脹 il ba vern reaksiyalar 1.Halogenalkanlar脹n natrium il qar脹l脹ql脹 tsirindn (V端rs 端sulu).Simmetrik qurulua malik,c端t sayl脹 C atomuna malik alkanlar al脹n脹r.C atomlar脹n脹n say脹 2 df art脹r.Metan脹 bu 端sulla almaq olmaz
- 38. 聴ki m端xtlif halogenalkandan istifad etdikd hmi 端巽 alkan脹n qar脹脹脹al脹n脹r. 2.Birsasl脹 karbon turular脹n脹n duzlar脹n脹 elektroliz etmkl.lav mhsul kimi alkenlr,spirtlr,m端rkkb efirlr ml glir.