ºÝºÝߣ

ºÝºÝߣShare a Scribd company logo

Artikel Ivo van der Gaag Petrochem vakblad

•
•
Ivo van der Gaag
Ivo van der Gaag
1 of 3
Download to read offline
PETROCHEM 2 - 2016  50 De tankopslagbranche is rede- lijk conservatief, zo mag wel worden geconcludeerd. Veel van de bestaande oplossingen die beheer en onderhoud naar een hoger plan tillen, worden maar mondjesmaat toegepast. Laat staan dat partijen in de rij staan om te experimenteren met nog niet in de praktijk bewezen technologie. Gelukkig steekt een handjevol pioniers zijn nek uit om te zien wat innovatieve techniek voor hun business kan betekenen. David van Baarle De opslag van brandbare stoffen in tanks brengt risico’s met zich mee. In 2005 woedde er een grote brand in het Engelse Buncefield bij de Hertfordshire Oil Sto- rage Terminal, een bedrijf met een groot aantal opslagtanks voor aardolieproduc- ten. De brand was ontstaan door ontste- king van brandstof die uit een overvulde opslagtank stroomde. De ramp was voor de Nederlandse inspectie aanleiding om de regelgeving aan te scherpen om zo te voorkomen dat iets dergelijks in Neder- land zou gebeuren. Desondanks stelde de overheid in 2012 ernstige problemen vast bij tankopslag- bedrijf Odfjell, dat de werkzaamheden op een gegeven moment zelfs helemaal moest neerleggen. Naar aanleiding van die misstanden besloot men de overige tankopslagbedrijven ook te inspecteren en de resultaten waren niet heel bemoe- digend. Bij achttien bedrijven werden geen overtredingen vastgesteld, maar bij de overige 73 bedrijven werden in totaal 323 overtredingen aangetroffen. Nu waren niet alle overtredingen even ern- stig, maar bij een viertal bedrijven moest de toezichthouder direct ingrijpen en 28 bedrijven kregen een dwingende sanctie opgelegd. Regeldruk Het inzicht in de veiligheidsprestaties is inmiddels verbeterd, zegt beleids- adviseur duurzaamheid en veiligheid Hennie Holtman van Votob. Het bedrijf ontwikkelde een zogenaamde safety maturity tool (SMT, red.), een driedaag- se audit waarbij de veiligheidscultuur, managementprocedures en de hardware zoals tanks, drukvaten en leidingen van Votob-bedrijven worden gescreend. ‘Vei- ligheid hangt nauw samen met onder- houd en door inspecties uit te voeren, borg je de integriteit van installaties. Gelukkig zijn uit die SMT-audits geen zaken gevonden die de betrouwbaarheid direct in gevaar brengen, maar verbete- ring is altijd mogelijk.’ Holtman ziet bijvoorbeeld dat er verbe- tering mogelijk is in de onderhoudsbe- heersystemen. ‘Dit soort methoden is in de industrie al gangbaar, maar de onder- houds- en inspectieresultaten van veel opslagbedrijven moeten nog uit verschil- lende systemen komen. Met name de wat oudere terminals hebben te maken met bestaande systemen die doen wat ze moeten doen, maar die standalone draaien. Een volgende stap zou zijn om die systemen te integreren, maar tot nog toe voelen veel bedrijven de noodzaak niet. Als tankterminals al investeren, dan is het vaker in uitbreiding van capaciteit dan in systemen die de efficiency verbe- teren.’ Desondanks ziet Holtman steeds meer bedrijven die innovatieve diensten aanbie- den om de taken van de plant- en main- tenance manager te verlichten. Bedrijven zoals Rosen, die pijpleidingen inspecteren met behulp van robots. ‘Ook de leveran- ciers van procesbesturingssystemen bieden steeds meer intelligente systemen die informatie kunnen geven over de techni- sche status van de assets. Door in dit soort systemen te investeren, ervaringen uit te wisselen en kennis te delen, win je het vertrouwen terug en laat je zien ‘in con- trol’ te zijn. Daarmee kan op den duur ook de regeldruk afnemen.’ Drijfveer Dat de veiligheid, efficiency en het maat- schappelijk verantwoord ondernemen kan worden verbeterd, daar is Ivo van der Gaag van overtuigd. De maintenance manager bij de Nederlandse vestigin- gen van VTTI investeert dan ook wel degelijk in innovatieve technieken die Pioniers maken tankopslag veiliger OPSLAG
PETROCHEM 2 - 2016  51 hem helpen in zijn dagelijkse werk. ‘Het klopt dat de tankopslagwereld redelijk conservatief is. Maar intussen gebeurt er genoeg. De meeste bedrijven willen ech- ter pas meedoen als de technologie zich in de praktijk heeft bewezen. Bovendien gaat het al jaren goed op de manier waar- op ze de terminals hebben bedreven, dus waarom zou je veranderen? De meeste innovaties komen dan ook niet vanuit de branche zelf, maar vanuit startups of mkb’ers met een goed idee. Binnen VTTI proberen we die partijen ruimte te geven om hun ideeën in de praktijk te toetsen.’ De drijfveer voor innovatie is vooral ingegeven door verbetering van de veilig- heid en de productiviteit. ‘Onze klanten zijn voornamelijk traders die de markt volgen, voorspelbaarheid en beschikbaar- heid zijn hier erg belangrijk. Het is daar- om voor ons als terminal de kunst om een balans te vinden tussen die beschik- baarheid, maar wel conform richtlijnen en wet- en regelgeving.’ Als BRZO-bedrijf worden er eisen gesteld door toezichthouders met betrek- king tot veiligheid, gezondheid, milieu en compliance. Het kunnen aantonen dat je conform de regels werkt, is een grotere drijfveer voor innovatie. ‘Het inspectieregime is veranderd na ontwik- kelingen binnen de industrie. Je merkt dat het veiligheidsbewustzijn is toege- nomen en de rolverdeling is gewijzigd. De toezichthouder heeft meer afstand genomen en laat de bewijslast dat de veiligheid is geborgd over aan de organi- saties. Dat betekent dat de assets moeten worden onderhouden conform wet- en regelgeving, en ik vind dat terecht.’ Drone ‘Innovatie betaalt zich uiteindelijk wel terug’, vindt Van der Gaag. ‘Als door inzet van technologische ontwikkelin- gen personeelskosten omlaag kunnen, heeft dit toegevoegde waarde voor de organisatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan inspectierondes door operators. Als technologie deze ronde overneemt, kan de persoon die momenteel de rondes uitvoert, worden ingezet om een schip te lossen.’ Het voorbeeld is niet uit de lucht gegre- pen, want met het volwassen worden van de technologie voor drones, nemen ook de mogelijkheden toe voor gebruik in de omgeving van tankterminals. ‘We spelen met het idee om regelmatig een drone via een vast schema te laten opstijgen die vervolgens geheel automatisch een inspectieronde uitvoert. Je kunt die dro- nes uitrusten met hyperspectrale camera’s die heel nauwkeurige opnamen maken. Daarmee wordt het mogelijk om afwij- kingen op detailniveau te constateren. Zo kan je lekkages al detecteren voordat ze een echt probleem gaan vormen. Of wat bij tanks ook belangrijke informatie is: de differentiële zetting. Tanks kunnen verzakken doordat de grond inklinkt en op een gegeven moment bereikt dat een kritische grens. Met een drone zou je dat heel goed in de gaten kunnen houden. Diezelfde drone kan ook wor- den uitgerust met een thermografische camera zodat we isolatie op pijpleidingen kunnen controleren op eventuele lekken. We hebben ook tracés met stroomkabels en als de weerstand te groot wordt, is dat een teken van degradatie. Ook dat is eenvoudig te meten met een thermogra- fische camera.’ Het gaat Van der Gaag overigens te ver om zo’n drone zelf aan te schaffen. ‘Onze kerntaak is het op- en overslaan van vloeistoffen. Maar als er partijen zijn die dit soort inspecties als dienst aanbieden, houd ik me aanbevolen.’ Duurzaam schoonmaken Een innovatie waar Van der Gaag veel belangstelling voor heeft, is die van magnetische ankerpunten van McNetiq. ‘Dit is typisch zo’n innovatie die op den duur veel geld kan besparen. Je hoeft dan niet meer te boren om een stelling te verankeren. Je zou zelfs mensen aan zo’n anker kunnen laten hangen. Omdat je echter met de veiligheid van mensen experimenteert, vind ik het nog te vroeg om het in onze omgeving toe te passen. Daar ligt wat mij betreft de grens. Maar als de leverancier de veiligheidscijfers kan FOTO'S:PETROBOTPROJECT.EUENA.HAK Van der Gaag: ‘We vinden dat we een maat- schappelijke verantwoordelijkheid hebben om zo duurzaam mogelijk te opereren.’
PETROCHEM 2 - 2016  53 overhandigen en meer voorbeeldcases kan laten zien, dan kan het voor ons heel veel tijd en geld schelen.’ Ook het schoonmaken van tanks is onderwerp van onderzoek. ‘Normaal gesproken gebruiken we chemische oplosmiddelen om de residuen uit de tanks te halen. We hebben nu op kleine schaal geëxperimenteerd met het gebruik van enzymen met de firma Produsafe. Dit is een veel milieuvriendelijkere oplossing voor mens en milieu. We heb- ben het nu op kleine schaal getest bij een aantal IBC’s en de resultaten van die proef zien er positief uit. We zouden dan ook graag een tank op dezelfde manier willen aanpakken. Uiteindelijk blijven we er wel naar streven dat een tank zo snel mogelijk beschikbaar is, dus als het schoonmaken sneller kan dan weegt dat zwaar mee in de beoordeling van een nieuwe technologie. Maar we vinden ook dat we een maatschappelijke verant- woordelijkheid hebben om zo duurzaam mogelijk te opereren.’ Inspectierobot Wensen heeft Van der Gaag ook nog wel. ‘Een inspectie van de bodem kost ons nog veel geld omdat we een tank volledig leeg moeten halen. Idealiter zou je een robot in een tank moeten kunnen laten afdalen die de inspectie kan doen terwijl het medium nog in de tank zit. Als hij kritieke waarden detecteert, moet de tank alsnog leeg worden gehaald. Maar als hij ziet dat de bodem nog jaren mee kan, is dat zeer waardevol. Overigens hoeft dat niet per se met een robot. Ook sensoren worden steeds goedkoper en beter. Als je in een auto rijdt, krijg je op den duur vanzelf een waarschuwing als het oliepeil te laag wordt of de bandenspanning terugloopt. Een sensor op de bodem of de wand van een tank die de dikte in de gaten houdt, zou al veel informatie kunnen opleveren voor het maintenance managementsys- teem.’ Cor van de Linde van iTanks kan de wensen van Van der Gaag direct ver- vullen. Er wordt momenteel namelijk al een dergelijke inspectierobot getest. De Petrobot is ontwikkeld binnen het zevende raamwerkprogramma van de EU en onder andere Vopak, A.Hak en Shell zijn vanuit Nederland bij de ontwikke- ling betrokken. ‘Hetzelfde geldt voor de sensoren’, vervolgt Van de Linde. ‘Ook daar zijn we samen met twee contractors bezig met testen bij Vopak. Het is goed mogelijk om scheefstand en bijvoorbeeld wanddiktes met sensoren te meten.’ iTanks is een innovatiecluster dat speci- aal is opgericht om de tankwereld te hel- pen bij hun zoektocht naar efficiencyver- betering. ‘We hebben het over innovatie’, zegt Van de Linde, ‘Maar soms zijn kleine verbeterstapjes net zo waardevol. De wil om te veranderen heeft vooral te maken met bedrijfscultuur. Natuur- lijk zijn er altijd risico’s verbonden aan innovatie, maar je hoeft ook niet direct je hele tankpark om te gooien. Probeer eerst in een veilige omgeving of een goed idee ook in de praktijk goed werkt. Dan kan je daarna kijken of de businesscase interessant genoeg is.’ iTanks zit zelf vaak risicodragend in dit soort innovatietrajecten, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van een spuitpistool en van een lastoorts met afzuiging. Van de Linde: ‘Ook de contracters worstelen met de implementatie van verbetertrajec- ten of innovatie. En ook zij kunnen beter samenwerken met hun opdrachtgevers of innovatieve mkb-ers om de investering zo laag mogelijk te houden en de risico’s te spreiden. Mijn ervaring is dat je in dat soort trajecten altijd waardevolle kennis opbouwt, of je de businesscase nu rond krijgt of niet. Een veel gehoord excuus is dat men niet zeker weet of de veiligheid in het geding is. Natuurlijk moet de veiligheid goed zijn, maar het moet geen excuus zijn om dan maar niets te doen. Zo’n robot komt er toch wel. Je moet wel op de hoogte blijven van dat soort technieken en kijken wat die voor jouw business kunnen betekenen. Anders haalt de concurrentie je links en rechts in.’ ■ Van de Linde: ‘Je moet op de hoogte blijven van nieuwe technieken, anders haalt de concurrentie je links en rechts in.’

More Related Content

Artikel Ivo van der Gaag Petrochem vakblad

  • 1. PETROCHEM 2 - 2016  50 De tankopslagbranche is rede- lijk conservatief, zo mag wel worden geconcludeerd. Veel van de bestaande oplossingen die beheer en onderhoud naar een hoger plan tillen, worden maar mondjesmaat toegepast. Laat staan dat partijen in de rij staan om te experimenteren met nog niet in de praktijk bewezen technologie. Gelukkig steekt een handjevol pioniers zijn nek uit om te zien wat innovatieve techniek voor hun business kan betekenen. David van Baarle De opslag van brandbare stoffen in tanks brengt risico’s met zich mee. In 2005 woedde er een grote brand in het Engelse Buncefield bij de Hertfordshire Oil Sto- rage Terminal, een bedrijf met een groot aantal opslagtanks voor aardolieproduc- ten. De brand was ontstaan door ontste- king van brandstof die uit een overvulde opslagtank stroomde. De ramp was voor de Nederlandse inspectie aanleiding om de regelgeving aan te scherpen om zo te voorkomen dat iets dergelijks in Neder- land zou gebeuren. Desondanks stelde de overheid in 2012 ernstige problemen vast bij tankopslag- bedrijf Odfjell, dat de werkzaamheden op een gegeven moment zelfs helemaal moest neerleggen. Naar aanleiding van die misstanden besloot men de overige tankopslagbedrijven ook te inspecteren en de resultaten waren niet heel bemoe- digend. Bij achttien bedrijven werden geen overtredingen vastgesteld, maar bij de overige 73 bedrijven werden in totaal 323 overtredingen aangetroffen. Nu waren niet alle overtredingen even ern- stig, maar bij een viertal bedrijven moest de toezichthouder direct ingrijpen en 28 bedrijven kregen een dwingende sanctie opgelegd. Regeldruk Het inzicht in de veiligheidsprestaties is inmiddels verbeterd, zegt beleids- adviseur duurzaamheid en veiligheid Hennie Holtman van Votob. Het bedrijf ontwikkelde een zogenaamde safety maturity tool (SMT, red.), een driedaag- se audit waarbij de veiligheidscultuur, managementprocedures en de hardware zoals tanks, drukvaten en leidingen van Votob-bedrijven worden gescreend. ‘Vei- ligheid hangt nauw samen met onder- houd en door inspecties uit te voeren, borg je de integriteit van installaties. Gelukkig zijn uit die SMT-audits geen zaken gevonden die de betrouwbaarheid direct in gevaar brengen, maar verbete- ring is altijd mogelijk.’ Holtman ziet bijvoorbeeld dat er verbe- tering mogelijk is in de onderhoudsbe- heersystemen. ‘Dit soort methoden is in de industrie al gangbaar, maar de onder- houds- en inspectieresultaten van veel opslagbedrijven moeten nog uit verschil- lende systemen komen. Met name de wat oudere terminals hebben te maken met bestaande systemen die doen wat ze moeten doen, maar die standalone draaien. Een volgende stap zou zijn om die systemen te integreren, maar tot nog toe voelen veel bedrijven de noodzaak niet. Als tankterminals al investeren, dan is het vaker in uitbreiding van capaciteit dan in systemen die de efficiency verbe- teren.’ Desondanks ziet Holtman steeds meer bedrijven die innovatieve diensten aanbie- den om de taken van de plant- en main- tenance manager te verlichten. Bedrijven zoals Rosen, die pijpleidingen inspecteren met behulp van robots. ‘Ook de leveran- ciers van procesbesturingssystemen bieden steeds meer intelligente systemen die informatie kunnen geven over de techni- sche status van de assets. Door in dit soort systemen te investeren, ervaringen uit te wisselen en kennis te delen, win je het vertrouwen terug en laat je zien ‘in con- trol’ te zijn. Daarmee kan op den duur ook de regeldruk afnemen.’ Drijfveer Dat de veiligheid, efficiency en het maat- schappelijk verantwoord ondernemen kan worden verbeterd, daar is Ivo van der Gaag van overtuigd. De maintenance manager bij de Nederlandse vestigin- gen van VTTI investeert dan ook wel degelijk in innovatieve technieken die Pioniers maken tankopslag veiliger OPSLAG
  • 2. PETROCHEM 2 - 2016  51 hem helpen in zijn dagelijkse werk. ‘Het klopt dat de tankopslagwereld redelijk conservatief is. Maar intussen gebeurt er genoeg. De meeste bedrijven willen ech- ter pas meedoen als de technologie zich in de praktijk heeft bewezen. Bovendien gaat het al jaren goed op de manier waar- op ze de terminals hebben bedreven, dus waarom zou je veranderen? De meeste innovaties komen dan ook niet vanuit de branche zelf, maar vanuit startups of mkb’ers met een goed idee. Binnen VTTI proberen we die partijen ruimte te geven om hun ideeën in de praktijk te toetsen.’ De drijfveer voor innovatie is vooral ingegeven door verbetering van de veilig- heid en de productiviteit. ‘Onze klanten zijn voornamelijk traders die de markt volgen, voorspelbaarheid en beschikbaar- heid zijn hier erg belangrijk. Het is daar- om voor ons als terminal de kunst om een balans te vinden tussen die beschik- baarheid, maar wel conform richtlijnen en wet- en regelgeving.’ Als BRZO-bedrijf worden er eisen gesteld door toezichthouders met betrek- king tot veiligheid, gezondheid, milieu en compliance. Het kunnen aantonen dat je conform de regels werkt, is een grotere drijfveer voor innovatie. ‘Het inspectieregime is veranderd na ontwik- kelingen binnen de industrie. Je merkt dat het veiligheidsbewustzijn is toege- nomen en de rolverdeling is gewijzigd. De toezichthouder heeft meer afstand genomen en laat de bewijslast dat de veiligheid is geborgd over aan de organi- saties. Dat betekent dat de assets moeten worden onderhouden conform wet- en regelgeving, en ik vind dat terecht.’ Drone ‘Innovatie betaalt zich uiteindelijk wel terug’, vindt Van der Gaag. ‘Als door inzet van technologische ontwikkelin- gen personeelskosten omlaag kunnen, heeft dit toegevoegde waarde voor de organisatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan inspectierondes door operators. Als technologie deze ronde overneemt, kan de persoon die momenteel de rondes uitvoert, worden ingezet om een schip te lossen.’ Het voorbeeld is niet uit de lucht gegre- pen, want met het volwassen worden van de technologie voor drones, nemen ook de mogelijkheden toe voor gebruik in de omgeving van tankterminals. ‘We spelen met het idee om regelmatig een drone via een vast schema te laten opstijgen die vervolgens geheel automatisch een inspectieronde uitvoert. Je kunt die dro- nes uitrusten met hyperspectrale camera’s die heel nauwkeurige opnamen maken. Daarmee wordt het mogelijk om afwij- kingen op detailniveau te constateren. Zo kan je lekkages al detecteren voordat ze een echt probleem gaan vormen. Of wat bij tanks ook belangrijke informatie is: de differentiële zetting. Tanks kunnen verzakken doordat de grond inklinkt en op een gegeven moment bereikt dat een kritische grens. Met een drone zou je dat heel goed in de gaten kunnen houden. Diezelfde drone kan ook wor- den uitgerust met een thermografische camera zodat we isolatie op pijpleidingen kunnen controleren op eventuele lekken. We hebben ook tracés met stroomkabels en als de weerstand te groot wordt, is dat een teken van degradatie. Ook dat is eenvoudig te meten met een thermogra- fische camera.’ Het gaat Van der Gaag overigens te ver om zo’n drone zelf aan te schaffen. ‘Onze kerntaak is het op- en overslaan van vloeistoffen. Maar als er partijen zijn die dit soort inspecties als dienst aanbieden, houd ik me aanbevolen.’ Duurzaam schoonmaken Een innovatie waar Van der Gaag veel belangstelling voor heeft, is die van magnetische ankerpunten van McNetiq. ‘Dit is typisch zo’n innovatie die op den duur veel geld kan besparen. Je hoeft dan niet meer te boren om een stelling te verankeren. Je zou zelfs mensen aan zo’n anker kunnen laten hangen. Omdat je echter met de veiligheid van mensen experimenteert, vind ik het nog te vroeg om het in onze omgeving toe te passen. Daar ligt wat mij betreft de grens. Maar als de leverancier de veiligheidscijfers kan FOTO'S:PETROBOTPROJECT.EUENA.HAK Van der Gaag: ‘We vinden dat we een maat- schappelijke verantwoordelijkheid hebben om zo duurzaam mogelijk te opereren.’
  • 3. PETROCHEM 2 - 2016  53 overhandigen en meer voorbeeldcases kan laten zien, dan kan het voor ons heel veel tijd en geld schelen.’ Ook het schoonmaken van tanks is onderwerp van onderzoek. ‘Normaal gesproken gebruiken we chemische oplosmiddelen om de residuen uit de tanks te halen. We hebben nu op kleine schaal geëxperimenteerd met het gebruik van enzymen met de firma Produsafe. Dit is een veel milieuvriendelijkere oplossing voor mens en milieu. We heb- ben het nu op kleine schaal getest bij een aantal IBC’s en de resultaten van die proef zien er positief uit. We zouden dan ook graag een tank op dezelfde manier willen aanpakken. Uiteindelijk blijven we er wel naar streven dat een tank zo snel mogelijk beschikbaar is, dus als het schoonmaken sneller kan dan weegt dat zwaar mee in de beoordeling van een nieuwe technologie. Maar we vinden ook dat we een maatschappelijke verant- woordelijkheid hebben om zo duurzaam mogelijk te opereren.’ Inspectierobot Wensen heeft Van der Gaag ook nog wel. ‘Een inspectie van de bodem kost ons nog veel geld omdat we een tank volledig leeg moeten halen. Idealiter zou je een robot in een tank moeten kunnen laten afdalen die de inspectie kan doen terwijl het medium nog in de tank zit. Als hij kritieke waarden detecteert, moet de tank alsnog leeg worden gehaald. Maar als hij ziet dat de bodem nog jaren mee kan, is dat zeer waardevol. Overigens hoeft dat niet per se met een robot. Ook sensoren worden steeds goedkoper en beter. Als je in een auto rijdt, krijg je op den duur vanzelf een waarschuwing als het oliepeil te laag wordt of de bandenspanning terugloopt. Een sensor op de bodem of de wand van een tank die de dikte in de gaten houdt, zou al veel informatie kunnen opleveren voor het maintenance managementsys- teem.’ Cor van de Linde van iTanks kan de wensen van Van der Gaag direct ver- vullen. Er wordt momenteel namelijk al een dergelijke inspectierobot getest. De Petrobot is ontwikkeld binnen het zevende raamwerkprogramma van de EU en onder andere Vopak, A.Hak en Shell zijn vanuit Nederland bij de ontwikke- ling betrokken. ‘Hetzelfde geldt voor de sensoren’, vervolgt Van de Linde. ‘Ook daar zijn we samen met twee contractors bezig met testen bij Vopak. Het is goed mogelijk om scheefstand en bijvoorbeeld wanddiktes met sensoren te meten.’ iTanks is een innovatiecluster dat speci- aal is opgericht om de tankwereld te hel- pen bij hun zoektocht naar efficiencyver- betering. ‘We hebben het over innovatie’, zegt Van de Linde, ‘Maar soms zijn kleine verbeterstapjes net zo waardevol. De wil om te veranderen heeft vooral te maken met bedrijfscultuur. Natuur- lijk zijn er altijd risico’s verbonden aan innovatie, maar je hoeft ook niet direct je hele tankpark om te gooien. Probeer eerst in een veilige omgeving of een goed idee ook in de praktijk goed werkt. Dan kan je daarna kijken of de businesscase interessant genoeg is.’ iTanks zit zelf vaak risicodragend in dit soort innovatietrajecten, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van een spuitpistool en van een lastoorts met afzuiging. Van de Linde: ‘Ook de contracters worstelen met de implementatie van verbetertrajec- ten of innovatie. En ook zij kunnen beter samenwerken met hun opdrachtgevers of innovatieve mkb-ers om de investering zo laag mogelijk te houden en de risico’s te spreiden. Mijn ervaring is dat je in dat soort trajecten altijd waardevolle kennis opbouwt, of je de businesscase nu rond krijgt of niet. Een veel gehoord excuus is dat men niet zeker weet of de veiligheid in het geding is. Natuurlijk moet de veiligheid goed zijn, maar het moet geen excuus zijn om dan maar niets te doen. Zo’n robot komt er toch wel. Je moet wel op de hoogte blijven van dat soort technieken en kijken wat die voor jouw business kunnen betekenen. Anders haalt de concurrentie je links en rechts in.’ â–  Van de Linde: ‘Je moet op de hoogte blijven van nieuwe technieken, anders haalt de concurrentie je links en rechts in.’