As orixes do galego
- 1. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO OBXECTIVOS: 1. Utilizar eficazmente a lingua na actividade escolar para buscar, procesar e analizar informaci坦n e m叩is para redactar ou expo単er textos propios do 叩mbito acad辿mico. 2. Utilizar criticamente e con progresiva autonom鱈a as Bibliotecas, os medios de comunicaci坦n social e as TIC , para obter, interpretar, elaborar e valorar informaci坦ns de diversos tipos e opini坦ns diferentes. 3. Aplicar con certa autonom鱈a os co単ecementos sobre a lingua e as normas de uso ling端鱈stico para comprender textos orais e escritos e m叩is para escribir e falar con adecuaci坦n, coherencia e correcci坦n. 4. Comprender as circunstancias que condicionaron a historia social da lingua galega, afirm叩ndoa como propia de Galiza, as鱈 como as que hoxe condicionan o seu uso, de xeito que se estea en disposici坦n de superar as que supo単en obst叩culos para a s炭a utilizaci坦n en calquera contexto e situaci坦n. CONTIDOS: 1. LINGUA E SOCIEDADE. Tema 7: D炭as linguas nunha sociedade COMPETENCIAS: 1. C. EN COMUNICACIN - Saber escoitar, saber ler, saber falar e saber escribir. 2. C. PARA APRENDER A APRENDER -Ler comprensivamente e expresivamente. -Interpretar as informaci坦ns de textos ensa鱈sticos. -Autocorrecci坦n. Autoavaliaci坦n e coavaliaci坦n. 3. C. DIXITAL E TRATAMENTO DA INFORMACIN -Uso de programas para o tratamento de textos. -Produci坦n de textos propios tras a selecci坦n, an叩lise cr鱈tica, esquematizaci坦n e s鱈ntese da informaci坦n. -Elaboraci坦n dunha presentaci坦n. 4. C. NA AUTONOMA E INICIATIVA PERSOAL -Manter unha actitude cr鱈tica ante as mensaxes recibidas. -Usar autonomamente os medios de comunicaci坦n social (lectura do xornal) 5. C. SOCIAL E CIDAD -Comentar de xeito cr鱈tico distintos tipos de textos. VOCABULARIO ESPECFICO: - substrato, estrato e superestrato. - pr辿stamos ling端鱈sticos e barbarismos. -Castelanismos l辿xicos, morfol坦xicos, sint叩cticos, ortogr叩fico... ACTIVIDADES:-Exercicios sobre o tema. -Elaboraci坦n de definici坦ns adecuadas para o vocabulario espec鱈fico do tema. -Busca de informaci坦n sobre as orixes da lingua galega, para realizar o traballo de investigaci坦n en torno 叩 Historia da Lingua. Posteriormente elaborar unha ppp para expor na aula. -Historia da lingua galega, ed. A Nosa Terra AVALIACIN: A trav辿s de cada unha das actividades
- 2. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO ELEMENTOS DE SUBSTRATO, ESTRATO E SUPERESTRATO. APORTACINS LXICAS DOUTRAS LINGUAS O l辿xico galego non est叩 constitu鱈do unicamente por palabras herdadas do lat鱈n, sen坦n que se foi enriquecendo ao longo da s炭a historia con palabras doutras linguas que tiveron e te単en contacto coa nosa. Estas voces poden clasificarse nos seguintes grupos: a) Elementos de substrato: est叩n constitu鱈dos polos voc叩bulos que perviviron dos antigos pobos que habitaban no noso territorio antes da chegada dos romanos. Son relativamente poucas as palabras procedentes destes pobos, entre os que destacan os celtas (que desenvolveron entre n坦s a cultura castrexa). A meirande parte delas ref鱈rense a conceptos relacionados coa natureza e top坦nimos: * Plantas e froitos: amorodo, bido, carballo, carqueixa... * Peixes e animais: rodaballo, chicharra, areixa... * Obxectos diversos: cabana, cabazo, billa, berce... * Top坦nimos: Barallobre, Callobre, Tarasc坦n, A Coru単a... * Hidr坦nimos: Limia, Sar, Deva... b) O estrato ling端鱈stico: o lat鱈n 辿 o tronco com炭n de todas as l単inguas rom叩nicas, romances ou neolatinas; polo tanto 辿 o elemento b叩sico na formaci坦n do galego. c) Elementos de superestrato: est叩n constitu鱈dos polas voces procedentes de linguas de pobos que invadiron o noso territorio despois dos romanos. Estes pobos foron os xerm叩nicos (esencialmente suevos e visigodos) e os 叩rabes. Os pobos xerm叩nicos chegaron ao Noroeste da Pen鱈nsula Ib辿rica a partir do comezo do s辿culo V (no ano 411 os suevos crean na provincia romana da Galaecia o 1尊 reino cristi叩n da Europa Occidental). Deixaron no noso vocabulario grande cantidade de top坦nimos e antrop坦nimos, as鱈 como palabras de l辿xico xeral, moitas delas relacionadas coa guerra. * Obxectos: roupa, roca, xab坦n, guerra, helmo, frecha... * Top坦nimos: A Gudi単a, Allariz, Recarei, Gondomar, Samil... * Antrop坦nimos: Afonso, Alvaro, Elvira, Lu鱈sa, Alberte... Os 叩rabes penetraron na Pen鱈nsula no ano 711, pero non chegaron a Galicia ata un s辿culo m叩is tarde. As s炭as aportaci坦ns directas foron escasas. Tan s坦 temos unhas poucas palabras que foran introducidas no galego durante as invasi坦ns (argola, laranxa, aceite...), xa que os 叩rabes non se asentaron na Galaecia.. Con todo, moitos outros arabismos entraron no galego indirectamente a partir doutras linguas (principalmente a trav辿s do castel叩n) en distintas 辿pocas, ata o punto de
- 3. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO podermos afirmar que o 叩rabe constit炭e, despois do lat鱈n, a principal fonte de vocabulario para o galego. * Plantas e froitas: arroz, cenoira, lim坦n, alecr鱈n... * Termos cient鱈ficos: 叩lxebra, cifra, cero, alquimia... * Oficios: alcalde, alcaide, alfaiate, albanel, alf辿rez... * Cabaler鱈a: xinete, alaz叩n, albarda, alforxa... * tiles: alfinete, alicate, almofada, alfombra, tabique... * Top坦nimos: A Mezquita, A Aldea, Alfoz, R叩bade... d) Pr辿stamos doutras linguas: ao longo da historia do galego foron entrando por distintas v鱈as palabras procedentes doutras linguas, principalmente idiomas modernos: - Linguas amerindias: canoa, cacao, puma, pataca, cacique.. - Franc辿s: restaurante, hotel, men炭, cheminea, carpeta... - Italiano: concerto, piano, viol鱈n, novela, pallaso... - Ingl辿s: bar, rev坦lver, futbol, tenis, t炭nel, vag坦n... - Alem叩n: n鱈quel, blindar, cobalto, wolframio... - Castel叩n: tortilla, guerrilla, respaldo, bolero... - Catal叩n: remolcar, bou, turr坦n, barraca... - Vasco: zamarra, esquerdo, pizarra, gabarra...
- 4. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO INTERFERENCIAS EXTERNAS DO CASTELN: CASTELANISMOS Por medio do castel叩n penetraron no galego moitos pr辿stamos procedentes doutras linguas, a maior parte dos cultismos e alg炭ns castelanismos aceptables e necesarios como os citados no apartado 2. Pero, sobre todo, o castel叩n exerceu e exerce unha influencia negativa sobre o l辿xico galego que se manifesta de tres maneiras principais: a) A forma castel叩 convive coa galega, pero restrinxe o seu significado (escoba, grifo e sart辿n restrinxen o significado de vasoira, billa e tixola). A restricci坦n radical鱈zase con frecuencia ata o extremo de facer desaparecer da fala as voces galegas. As鱈, ejemplo, persona, pueblo, abuelo, bueno substit炭en as formas galegas exemplo, persoa, pobo, av坦, bo. b) Entre dous sin坦nimos galegos adoita ter m叩is vixencia aquel que coincide coa forma castel叩: comprar, labios e l叩grimas ser叩n m叩is usados que ....................., ..................... e ...................... c) O galego acepta formas castel叩s disfrazadas de galegas. Estes castelanismos van desprazando e agredindo as voces galegas aut辿nticas: conexo, xaula, carreteira, carcaxada, ceniceiro, axuntamento, concexal... empr辿ganse no canto de ...................., ....................,......................, ....................., ...................., ..................... e ..................... A influencia do castel叩n non se reduce ao aspecto l辿xico. Ning炭n dos diferentes niveis ling端鱈sticos do galego se ve libre da influencia desa lingua. As鱈, podemos distinguir os diferentes tipos de castelanismos: 1.- Ortogr叩ficos: escrita de formas galegas segundo as regras ortogr叩ficas do castel叩n: Enrique, hirm叩n, chubasco, reventar, 辿l, compr坦u... 2.- Fonol坦xicos: substituci坦n de fonemas galegos por fonemas propios do castel叩n en certos termos: jefe, general, geograf鱈a, en ocasi坦ns adaptados incorrectamente: parexa, conexo, baraxa... 3.- Morfol坦xicos: alteraci坦ns das formas de certas palabras: x辿nero dos substantivos, formaci坦ns de plural, conxugaci坦ns verbais, usos pronominais...: o an叩lise, a mel, niveles, tendrei, quenes, cuio... 4.- Sint叩cticos: construcci坦ns conforme 叩 colocaci坦n de palabras propia do castel叩n, uso incorrecto de preposici坦ns...: me dixo que si, imos a facelo agora mesmo... 5.- L辿xicos: substituci坦n de palabras galegas polas correspondentes castel叩s: merluza, pueblo, hielo, ochenta, tartamudo, jueves, iglesia, cuchillo, tenedor, muela, bostezar, pino, abuelo...
- 5. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO ACTIVIDADES 1.- Buscar os voc叩bulos xerm叩nicos que se esconden nos seguintes anagramas: FECHAR ATALLO COAR RAPOU POSTEE ASPERO 2.- Unir os termos 叩rabes cos seus sin坦nimos correspondentes: ALACRN VETERINARIO AZOUGUE ALEGRA ALCUME SOBRENOME TABIQUE ESCORPIN ALFAIATE MERCURIO ALDRABA BATA ALBOROZO CHAMADOR ALBORNOZ XASTRE ALBEITE PAREDE 3.- Localizar 17 pr辿stamos e citar a lingua da que proceden: R E S T A U R A N TE E V A GON T B A U L V T U R I S MOS N I OS A L L A P U I E T L I D E R K N H N L E V C OV A OS OE OL E I A I V N A R T GA R MOE R L A I V E R C A L L A B A D A N O S A L U I T I A N T N C E A E X N E P C A E 4.- Relacionar a palabra de orixe (indicando a lingua 叩 que pertence) co resultado en galego: SCAGLIUOLA ORGULLO TXATARRA TURISMO
- 6. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO PACKET ESCAIOLA PAGLIACCIO IATE AL-FARIS ALFREZ URGOLI PALLASO RUBTA PAQUETE TOURISME ROTINA BAK BOORD ROLDA BUC BABOR CHARRA GABARRA YACHT XERRA KABARRA CHATARRA ROUTINE BUQUE 5.- Substitu鱈r os estranxeirismos innecesarios polas formas galegas correctas: PUZZLE FERRY CASTING TURN GASOIL DISKETTE HALL ESPNSOR LINIER TIFFOSI SHOW COW-BOY SELF-SERVICE INTERVI PARKING 6.- Corrixir os castelanismos: a) conveniente colocar o cintur坦n de seguridade b) A Uni坦n Europea recortou o cupo do leite c) Vino eu escrito do seu pu単o e letra d) Miraba para o exame do compa単eiro de refil坦n e) D辿ronlle no banco a nova cartilla de aforros f) Tomou un zumo de naranxa con algo de az炭car g) Atrap叩rono gracias 叩s huellas dactilares encontradas h) Vi単a de comprar na tenda unha caxetilla de tabaco i) Os hinchas do Celta ench鱈an as bancadas do estadio l) O entrenador era reacio a facer moitos trocos m) Este ano aumentou o n炭mero de alumnos becarios n) Cando chegaron 叩 casa, a torta estaba toda aplastada o) Salou demasiado a comida e esqueceu botarlle o laurel p) Pon o diantal e mete no lavavaxillas os platos que est叩n na mesa q) O recorrido que vai cerca do cauce do r鱈o estaba cheo de ranas e renacuaxos r) Debo subraiar que o relieve desta zona cambiou coa construcci坦n deses rascaceos s) B坦talle ao solomillo unha cucharada de mantequilla e un pouco de reques坦n t) A causa do se鱈smo a aguxa da br炭xula estivo a se mover de ezquerda a dereita
- 7. Lingua e Literatura Galega 3尊eso AS ORIXES DO GALEGO u) Os centinelas da c叩rcel descubriron aos fugados ao faceren a s炭a ronda rutinaria 7.- Dar as formas correctas correspondentes aos seguintes castelanismos: CAN SERRN ADOQUN MANZANILLA DORMILN FRESA ATERRIZAR SILLA SONDEO CAMPANADA ESCARABAJO ALFAREIRO CORRESPONSAL CUMPREANOS GRAPAR BUZN BACHE INVERSIN POLICACO SUDOESTE TORNILLO PAAL XARABE ANTIFAZ FECHA TOBILLO LATIDO ROXO BECA SALTAMONTES RODAXA SONIDO SEAL VASUREIRO TERCIOPELO TEXIDO CHEAR PEATN PALADAR 8.- Sinalar o castelanismo de cada serie: a) Acicalar, compo単er, enfeitar b) A queimarroupa, a boca de cano, a bocaxarro c) Apesararse, angustiarse, acongoxarse d) Acribillar, cribar, furar e) Acuciante, perentorio, apremiante f) Atribu鱈ble, achacable, imputable g) Afincarse, establecerse, enraizarse h) Ahinco, empe単o, af叩n i) Altivo, orgulloso, altaneiro l) A単exo, vello, anello m) Acougar, sosegar, apaciguar n) Arreciar, medrar, cobrar forza 単) Encirrar, azuzar, apurrar o) Barruntar, presentir, intu鱈r p) Materia, disciplina, asignatura q) Situar, colocar, ubicar r) lombo, costas, espalda s) entrenador, adestrador, preparador t) estremecemento, calafr鱈o, escalofr鱈o u) amistoso, amigable, afectuoso