asya
- 1. Kalagayang Ekolohikal ng Asya Ang Gobi ay isang disyerto. Ang Malay Peninsula ay may tropical rainforest. May temperate grassland ang hilagang China. Ang bawat nabanggit na lugar ay tinatawag na ecosystem. Binubuo ang ecosystem ng komunidad ng mga biotico may buhay na mga organisadong patuloy na may interaksiyon sa abiotic o walang buhay na bagay sa kapaligiran. Mga Suiraning Pangkapaligiran sa Asya Ibat ibang suliraning pangkapaligiran ang hinaharap ng mga Asyano. Panguhanin na rito ang deforestration, polusyon, climate change at global warming. Deforestration sa Asya Malaki ang ginagampanan ng kagubatan sa buhay ng tao at sa buong ecosystem. Bukod sa likas na yamang malilinang ng tao, nagsisilbing tirahan ito ng sari- saring organismong nagbabalanse sa kalikasan. Nakaaalarma ang kasalukuyang sitwasyon ng mga kagubatan dahil sa deforestration. Tumutukoy ang deforestration sa paghahawan sa kagubatan sa pamamagitan ng pagputol ng mga puno. Marami ang sanhi ng deforestration: Pagtrotroso kailngan sa industriya ng paggwa ng mga kagamitang kahoy at papel. Pagkakaingin pagsunog sa bahagi ng gubat upang magamit ang lupa nito sa mga gawaing agricultural tulad ng pagsasaka at pag-aalaga ng hayop. Isa ring salik ng deforestration ang populasyon sa isang lugar. Dahil sa patuloy na pagdami ng tao, nagtatayo ng mga tirahan, subdibisyon, kalsada,liwasan, at pamilihansa bahagi ng kagubatan. Mga Epekto ng Deforestration: 1. Global Warming - Umiinit ang temperature ng daigdig dahil limitado na ang mga punong sumisipsip ng carbon dioxide sa hangin. Isang dahilan ang carbon dioxide sa pagkakakulong ng init sa daigdig. - Naiiugnay ito sa pag-igting ng greenhouse effect na dulot ng polusyon. - Ang pangunahing sanhi ng pag-init ng daigdig ay ang tinatawag na greenhouse gases na nagmumula sa mga sasakyan, pabrika, at produksiyon ng koryente. Ayon sa siyentista, ang sumusunod ay ilan sa patunay ng global warming:
- 2. 1. Pagtaas ng tubig sa karagatan 2. Pagliit ng populasyon ng mga Adelie penguin sa Antarctica 3. Paglipat ng tirahan ng ilang species tulad ng fox, paruparo at halamang alpine sa hilaga at mas malamig na bahagi ng daigdig. Ang sumusunod ay ilan sa posibleng hindi mabuting epekto ng global warming: 1. Mabilis na pagkatunaw ng mga tipak ng yelo sa tuktok ng Himalayas na magpapatindi ng pagbaha at pagbawas ng daloy ng mga ilog. 2. Paghina ng ekonomiya, particular sa sector ng agrilkultura ng mga bansa sa Timog-Silangang Asya sa pagtatapos ng ika-21 siglo. Ito ay dahil sa pabago- bagong panahon, pagtaas ng temperatura ng aabot sa 4.8C sa rehiyon at paglubog ng mababang lugar dahil sa pagtaas ng tubig sa dagat 3. Pagkaubos ng mga species na hindi kayang makiayon sa pagbabago ng kanilang kapaligiran. 2. Nanganganib na Species - Mawawalan ng tirahan ang halos 70% ng species sa daigdig. Magdudulot ito ng extinction o paglaho ng species. Higit na tataas ang bilang ng endangered species sa maraming bansa. 3. Pagkaubos ng Likas na Yaman - Makararanas ng gutom at kahirapan ang mga taong nakasalalay ang pagkain, panggatong, at kabuhayan sa kagubatan. Magdudulot ito ng matinding kakapusan sa panustos sa pangangailangan ng tao. 4. Likas na Sakuna - Magiging madalas ang mga sakunang tulad ng pagguho ng lupa at matinding pagbaha sa mababang lugar. Idagdag pa ang panganib na dulot ng flashflood o mabilis na pagtaas at pagragasa ng tubig. Polusyon sa Asya Sa kasalukuyan, polusyon ang isa sa malubhang suliraning pangkapaligiran hindi lamang sa Asya, kung hindi sa buong daigdig. Tumutukoy ang polusyon sa maruming element ng kapaligiran na nagdudulot ng pagkasira sa likas na daloy ng ecosystem. Dahil sa polusyon, nagkakaroon ng kontaminasyon sa lupa, tubig, at hangin na mapanganib sa tao at iba pang organismo. Polusyon sa Lupa Ito ay pagkasira ng kalupaan ng daigdig dulot ng labis na paggamit ng yamang lupa at pagtatapon ng basura at mga nakalalasong kemikal sa lupa. Sanhi ng Polusyon sa Lupa:
- 3. 1. Urbanisasyon 2. Hindi wastong pagtatapon ng domestic waste 3. Mga gawaing industriyal at agricultural Polusyon sa Tubig Malubha ang suliranin ng maraming bansang Asyano sa polusyon sa tubig. Ang mga ilog, lawa, at dagat ang kalimitang biktima ng polusyong sanhi ng hindi wastong pagtatapon ng basura ng mga komunidad at mga kemikal na nagmumula sa mga pabrika. Kabilang din dito ang oil spill sa mga karagatan. Polusyon sa Hangin Halos lahat ng taong naninirahan sa isang lungsod o pamayanang urban ay nakararanas ng polusyon sa hangin. Ang mga smog o ulap-usok na makikita sa alapaap ang isang patunay ng mapaminsalang polusyon sa hangin.Air Pollutant ang tawag sa mga mapanganib na substance sa hangin. Ang carbon dioxide ang pangunahing pollutant na nakapagdudulot din ng global warming. Climate Change Tumutukoy sa kapansin-pansing pagbabago sa kondisyon ng kapaligiran. Karaniwang nararamdaman ito sa loob ng mahabang panahon. Kabilang ditto ang pagbabago sa tempertura, persipitasyon, at wind pattern. Pangkat Etnolingguwistiko sa Asya Ang Asya ang may pinakamalaking populasyon sa lahat ng kontinente sa buong daigdig. Tatlo sa bawat limang tao sa daigdig ay Asyano. Mga Pangkat Etnolingguwistiko sa Asya Ang mga Asyano ay binubuo ng ibat ibang pangkat etnolingguwistiko. Tumutukoy ang pangkat etnolinnguwistiko sa mga pangkat na nabuo batay sa pagkakatulad at pagkakaiba.ng mga tao sa isang bansa ayon sa kultura. Nakabatay sa etnisidad at wika ang pagbuo ng mga pangkat etnolinnguwistiko. Etnisidad ay pagkakabilang sa isang pangkat kung saan nakikilala ang mga kasapi sa pagkakaroon ng magkakatulad na wika, paniniwala, kaugalian, tradisyon, at pinagmulang angkan.
- 4. Wika isa sa pangunahing pagkakakilanlan ng mga pangkat etnolingguwistiko. Ang bawat pangkat etnolingguwistiko ay may sariling wika na hindi katulad ng sa ibang pangkat. Hilagang Asya Pangkat Slav Turkic Paleosiberian Wika Slavic Turkic Karamihan sa mga taong bumubuo rito ay mga Russian. Kinikilala ang malaking bilang ng mga Russian bilang mga Slav na unang nanirahan sa Europe may ilang libong taon na nakalipas. Slavic ang wika ng mga ito. Ang mga Uzbek ng Uzbekistan, Kazakh ng Kazakhstan at Kyrgyz ng Kyrgyzstan ay kabilang sa lahi ng Turkic. Bagamat may ilang pagkakaiba sa paraan ng kanilang pamumuhay, ang kanilang wika naman ay iisa, ang wika Turkic. Ang Paleosiberian ay isang pangkat etnolingguwistiko na matatagpuan sa Hilagang- silangan ng Asian Russian(Siberia) tulad ng Chukchi, Koryak, Kamchadal, Nivkh, Yukaghir, at Ket. Silangang Asya Pangkat Han Chinese Hapones Korean Wika Sino-Tibetan Korean
- 5. Ang China na pinakamalaking bansang Asyano ay binubuo ng may 56 ng pangkat entnolingguwistiko. 1.16 bilyong katao ang Han Chinese. Samantala, ang nalalabing 8.41% ay kabilang sa 55 pangkat. Kabilang ang wikang gamit ng mga tsino sa mga wikang Sino-Tibetan. Nahahati ang wikang Chinese sa pitong pangunahing diyalekto:ang Mandarin, Wu, Xiang, Gan, Min, Cantonese, at Hakka. Sa relihiyon, nangunguna sa tsino ang Confucianism, Taoism, at Buddhism. May ilan ding kabilang sa ibat-ibang Kristiyanong pananampalataya dahil na rin sa impluwesiyang Kanluranin. Sa Japan, may 98.5% ng mga mamamayan ay Hapones, 0.5% Korean, at 0.4% ay Tsino. Ang nalalabing 0.6% ay mula sa iba pang pangkat tulad ng Ainu. Bagamat magkahiwalay na bansa ang North Korea at South Korea, nagmula ang mga mamamayan nito sa iisang pangkat etnolingguwistikong Korean na may iisang ninuno at may magkatulad na wika at pisikal na anyo. Timog-Silangang Asya Pangkat Malay Khmer Wika Austronesian Sino-Tibetan Mon Khmer Halos 14% ng mga Asyano ay naninirahan sa Timog-Silangang Asya. Karaniwan sa kanila ay may manilaw-nilaw at kayumanggi balat at itim na buhok at mga mata. Ang mga katutubong gumagamit ng wikang Austronesian ay karaniwang matatagpuan sa Indonesia, Pilipinas, Malaysia, East Timor, Brunei, at Singapore. Laganap din sa mga bansang Taiwan, New Zealand, Madagascar.
- 6. Sa Singapore, ginagamit na wika ng mga mamamayan ang Chinese, Malay, Tamil at English. Timog Asya Pangkat Indo-Aryan Dravidian Sinhalese sa Sri Lanka Wika Indo-Aryan Dravidian Humigit kumulang 75% ng populasyon ngTimog Asya o mahigit isang bilyong katao ang naninirahan sa India. Sa India, may dalawang pangunahing pangkat etnolingguwistiko: ang mga Indo- Aryan at mga Dravidian. Karaniwang sa Hilagang bahagi ng India naninirahan ang mga Indo-Aryan samantalang sa timog na bahagi naman ang mga Dravidian. Malaking bahagdan ng mga Pakistani ay nagmula sa pangkat Indo-Aryan. Mayroon ding Pakistani na kabilang sa pangkat Arabic, Dravidian, at Turk. Sa Sri Lanka naninirahan ang mga Sinhalese na kabilang sa pangkat etnolingguwistiko sa Sri Lanka. Kanlurang Asya(Timog-Kanlurang Asya) Pangkat Arab Jew Indo-Aryan,Turkic Wika Arabic
- 7. Semitic Ang Arab ang pangunahing pangkat etnolingguwistikong bumubuo sa populasyon ng Kanlurang Asya. Sa Asya, karaniwang makikita ang mga Arab sa Saudi Arabia, Syria, Yemen, Jordan, Lebanon, at Iraq. Sa Israel, maraming mamamayan ang mula sa pangkat ng mga Jew. Tinatawag din ang mga Arab at Jew na mga Semite o mga taong gumagamit ng wikang nagmula sa Semitic,isang pamilya ng wikang Afro-Asiatic. Ang Wika sa Paghubog ng Kulturang Asyano Mahalagang bahagi ng buhay ng tao ang wika. Ang paggamit ng wika sa komunikasyon ay isang natatanging kakayahan ng tao upang higit na magkaunawaan ang bawat isa. Dahil bahagi ng buhay ng tao ang wika, kakambal ito ng kaniyang kultura. Isa sa wika sa sumasailalim sa tradisyon, kaugalian, at pagpapahalagang nangingibabaw sa isang pangkat ng tao. Ang wika ay tunay na isang matibay na kasangkapan sa pagkakabuklod-buklod ng mga tao sa isang pangkat o bansa. Dahil sa wika, nagpapatuloy ang impluwensiya ng mga tradisyon at kaugaliang nagbibigay-tangi sa pamumuhay ng mga Asyano.