3. Rapto das irm叩s Leucipo Rubens c. 1618 坦leo sobre t叩boa, 224 x 210,5 cm Alte Pinakothek, Munich Outra ollada m叩is... suntuosa
4. O interese persuasivo da Igrexa e da monarqu鱈a, as鱈 como a valoraci坦n da burgues鱈a protestante d o individual e do coti叩n determinan a principal calidade da pintura barroca: a s炭a vinculaci坦n 叩 realidade froito dunha evoluci坦n estil鱈stica , xa que, cando nos 炭ltimos anos do s. XVI a xustificaci坦n puramente est辿tica e o consciente antinaturalismo do Manierismo esgotan as s炭as canles expresivas, os artistas barrocos usan a novidade formal plasmando nas s炭as obras aquilo que o Manierismo rexeitaba: a realidade e a natureza
5. A causa do independente desenvolvemento das escolas pict坦ricas, non son moitas as notas com炭ns que caracterizan 叩 pintura barroca; salientamos as seguintes: Realismo . B炭scanse modelos da natureza, sen proceder 叩 s炭a idealizaci坦n, mesmo chegando ao naturalismo, 叩 preocupaci坦n pola representaci坦n do estado psicol坦xico, dos sentimentos (dor, ledicia), etc. En moitas ocasi坦ns porase a luz ao servizo do realismo Predominio da cor sobre o debuxo . Nos grandes mestres as manchas son as definidoras das formas (Vel叩zquez ou Rembrandt). P鱈ntanse as cousas como se ven na realidade, con manchas de cor e de luz, perd辿ndose os detalles e cunha contorna non precisada Profundidade continua . No barroco aband坦nase o rigor da perspectiva lineal. Para obter a sensaci坦n de profundidade os procedementos utilizados poden ser li単as converxentes, series de escorzos, un primeiro termo desmesurado, un primeiro termo escuro, xogos de luces, plasmaci坦n de efectos atmosf辿ricos
6. Hexemon鱈a da luz . Aband坦nase o esfumato de Leonardo. P叩sase a planos de luz e sombras onde as formas se debuxan con gran precisi坦n. O Barroco 辿 a arte de plasmar pictoricamente a luz, e en correlaci坦n, a sombra xoga un papel at辿 ent坦n in辿dito, especialmente nos primeiros ensaios do estilos, que deron en chamarse Tenebrismo . No Barroco a forma subord鱈nase 叩 luz e, 叩s veces, as formas poden esvaecerse pola debilidade ou a intensidade dun escinteleo luminoso Liberdade na composici坦n , 辿 dicir, composici坦n asim辿trica e atect坦nica . A tendencia instintiva a colocar a figura principal no medio e a pintuar as d炭as metades semellantes (simetr鱈a) p辿rdese, do mesmo xeito que se desbota a malla de horizontais e verticais da arte cl叩sica (composici坦n tect坦nica). Pref鱈rese todo aquilo que amose desequilibiro ou que suxira que a escena contin炭a al辿n dos l鱈mites do marco. Esta composici坦n atect坦nica cons鱈guese por medio de li単as diagonais que substit炭en 叩s composici坦ns piramidais do s辿culo anterior; 叩s veces 炭sanse formas partidas que indiquen que non todo cabe na tea
7. Preocupaci坦n por plasmar o movemento . A pintura barroca 辿 a pintura da vida e esta non pode ser representada baixo formas est叩ticas. A turbulencia anteponse 叩 quietude; as figuras son inestables e os escorzos e as ondulaci坦ns multipl鱈canse. s veces este movemento non existe, resultando as鱈 este exceso de quietude e austeridade posiblemente polo desexo de vincular a obra coa transcendencia relixiosa T辿cnicas . A importancia da cor e o desexo de amosala con toda a brillantez fai que se abandone o tempero e se xeneralice o 坦leo e o uso do lenzo , 叩s veces de grandes proporci坦ns , abandon叩ndose case totalmente a pintura sobre t叩boa. O fresco s辿guese a utilizar para a pintura decorativa das paredes
8. Temas . Aqu鱈 辿 onde a multiplicidade de escolas provoca unha absoluta variedade nos temas No que respecta aos temas relixiosos son frecuentes as representaci坦ns da Virxes, como Inmaculada Concepci坦n, a Piedade, as pasaxes evanx辿licas m叩is relevantes, a caridade, os sacramentos (en especial a penitencia e a eucarist鱈a), series sobre a vida dos santos e as s炭as experiencias relixiosas, a visi坦n da morte O n炭 辿 proscrito das representaci坦ns relixiosas, persistindo unicamente nas alegor鱈as e nas mitolox鱈as A f叩bula pag叩 cultivarase en Francia e en Flandres Os holandeses destacar叩n no retrato de grupo, convertendo a paisaxe nun x辿nero independente, existindo dentro dela temas especiais como escenas realistas (de interiores e de vida coti叩), mari単as, batallas navais, etc. Tam辿n se desenvolve o cadro de arquitectura, o bodeg坦n e as naturezas mortas
9. A PINTURA BARROCA ITALIANA: O TENEBRISMO Miguel Angel Merisi il Caravaggio, (1573-1610) De Caravaggio d鱈xose que foi un revolucionario tanto pola s炭a vida turbulenta coma pola s炭a pintura, na que formulou unha oposici坦n consciente ao Renacemento e ao manierismo. Sempre buscou, ante todo, a intensidade efectista a trav辿s de vehementes contrastes de claroscuro que esculpen as figuras e os obxectos, e por medio dunha presenza f鱈sica de vigor incomparable. Ao evitar calquera vestixio de idealizaci坦n e facer do realismo a s炭a bandeira, pretendeu ante todo que ningunha das s炭as obras deixase indiferente ao espectador.
10. Introduciu unha profunda revoluci坦n na pintura italiana do XVII D炭as son as caracter鱈sticas b叩sicas da s炭a obra: O naturalismo , rexeitou os ideais cl叩sicos; cando pintaba unha escena de tipo relixioso, introduc鱈a nos cadros o vulgar, as escenas con xente corrente, sen ning炭n tipo de idealizaci坦n O O tenebrismo : para acentuar o realismo, realza as s炭as figuras e escenas polos efectos de luz , fac辿ndoas destacar sobre o fondo escuro, a luz non se difunde suavemente, sen坦n que xorde dun van lateral e cae sobre as figuras, sobre a escena, delimitando claramente as formas iluminadas, onde as cores son vivas e intensas e destacan sobre as zonas escuras. A chamada de San Mateo 1599-1600 leo sobre lenzo, 322 x 340 cm Capela Contarelli, San Luigi dei Francesi, Roma
16. A luz funciona como un espazo aut坦nomo , como un personaxe m叩is no cadro, como tempo , pois introduce o ritmo narrativo O foco luminoso nunca aparece no lenzo e adota ser artificial, procedente dalg炭n 叩ngulo lateral. Simboliza sempre a presenza do sobrenatural ou o divino: Deus 辿 luz!
17. Os personaxes aparecen en actitudes sorprendentes, en clara ruptura co que se consideraba decoroso ; o autor quere amosar, deste xeito, a psicolox鱈a e as paix坦ns persoais dos personaxes, os afecti Cea en Ema炭s 1601-02. leo sobre lenzo 1,39 x 1.95 m. National Galleri de Londres
18. Dende os inicios da s炭a estanza romana rexeitou a caracter鱈stica beleza ideal do Renacemento , baseada en normas estritas, e elixiu o cami単o da verdade e do realismo , realizando as s炭as obras por medio de copias directas do natural, sen ning炭n tipo de preparaci坦n previa 叩 obra A crucifixi坦n de San Pedro 1600 leo sobre lenzo, 230 x 175 cm Capela Cerasi, Santa Maria del Popolo, Roma
19. A " narraci坦n " red炭cese ao momento culminante da historia e ten, en moitas ocasi坦ns, o aspecto dunha fotograf鱈a instant叩nea Nese instante concentr叩base toda a acci坦n, todo o dramatismo. A ausencia de fondos, por outra parte, acentuaba o contraste luminoso. As figuras, parcialmente iluminadas contra a escuridade, dest叩canse resaltando os seus xestos e expresi坦ns. A conversi坦n de San Paulo A incredulidade de Santo Tom辿
20. Judith e Holofernes c. 1598 leo sobre lenzo, 145 x 195 cm.Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rome
21. Judith e Holofernes (detalle) c. 1598 leo sobre lenzo, 145 x 195 cm.Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rome
22. Nas pinturas relixiosas de Caravaggio, o reino de Deus est叩 no coti叩n e no miserable , manifest叩ndose nos pecadores e marxinados dos que falan as Sagradas Escrituras O enterramento de Cristo
23. En s鱈ntese: a suma de trucos (ou recursos) tan efectistas que cegan a mirada (claroscuros, contrapicado, xestualidade dos personaxes, etc.), crean un espazo profundamente teatral , rico en significados e cegador, a pesar da "atmosfera tenebrosa" que domina moitas das s炭as composici坦ns O martirio de San Mateo 1602 leo sobre lenzo.3.23 x 3.43 m. Capela Contarelli, S. Lu鱈s dos Franceses, Roma
24. O martirio de San Mateo 1602 leo sobre lenzo.3.23 x 3.43 m. Capela Contarelli, S. Lu鱈s dos Franceses, Roma
31. O tratamento dos temas relixiosos, como escenas coti叩s, con toda a s炭a vulgaridade, fixo que nalg炭ns casos as s炭as obras non fosen ben aceptadas, xa que entend鱈an que produc鱈an a sensaci坦n de falta de respecto cara ao tema e os personaxes representados A crucifixi坦n de San Pedro 1600 leo sobre lenzo, 230 x 175 cm Capela Cerasi, Santa Maria del Popolo, Roma
32. Os rostros, as mans e os p辿s destes personaxes aparecen maltratados, con sucidade. Tr叩tase dunha clara reivindicaci坦n do popular no sagrado, de conectar a fe coa verdadeira piedade, aquela que foxe dos ouropeis e a pompa, tan querida pola xerarqu鱈a eclesi叩stica
33. San Mateo e o anxo 1602 Diverxencias sobre o tratamento dun mesmo tema
34. A posici坦n da Igrexa ao respecto d叩 testemu単o de certa esquizofrenia : por unha banda, este tipo de vulgarizaci坦n da relixi坦n inter辿salle moito nunha 辿poca na que a Contrarreforma se estende pola Italia cat坦lica, co fin de mostrarse baixo unha aparencia humana en contraste coa austeridade pregoada polo protestantismo Por outra banda, a representaci坦n dos santos baixo trazos vulgares de golfos sa鱈dos dos baixos fondos foi xulgado incompatible cos valores de pureza e de santidade quasiaristocr叩ticos que vehiculaba a Igrexa da 辿poca
35. PUNTOS DE VISTA.... As鱈, a consideraci坦n da Igrexa cat坦lica cara a Caravaggio e os seus cadros oscilar叩 dun extremo a outro: entre o acollemento entusiasta e o rexeitamento absoluto. O pintor atopar叩 nela os seus maiores protectores -como o cardeal do Monte- as鱈 como aos seus m叩is grandes inimigos. Pero a condena non vir叩 soamente da Igrexa: as elecci坦ns de Caravaggio, asociadas 叩 s炭a mala reputaci坦n, valeranlle numerosas cr鱈ticas entre os vehementes ao longo dos tempos. Nicolas Poussin -a pesar de se inspirar enormemente nel- dir叩 do pintor que " chegou para destru鱈r a pintura ". Outros cualific叩rono de pintor da fealdade, como no artigo que lle dedica unha prestixiosa enciclopedia do s辿culo XIX: Considerado como pintor, Caravaggio 辿 un executante de primeira orde: a s炭a pintura 辿 firme e dunha bela pasta, pero o seu naturalismo arrastrouno cara aos conf鱈ns da fealdade, e 辿 posible formularse d炭bidas sobre a lexitimidade do sistema do claroscuro que el puxo de moda e que fac鱈a xogar ao negro un papel abusivo. La Gran Enciclopedia: inventario razonado de las ciencias, las letras y las artes baixo a direcci坦n de M. Berthelot. La Gran Enciclopedia (Par鱈s, 1885-1902)
36. A conversi坦n cami単o a Damasco 1600-1601 leo sobre lenzo, 230 x 175 cm San Lu鱈s dos Franceses, Roma
46. Madonna di Loreto 1603-1605 leo sobre lenzo, 260 x 150 cm Santo. Agosti単o, Roma
47. A pintura de Caravaggio que causar鱈a o maior esc叩ndalo aos ollos da Igrexa foi esta, pola representaci坦n tan realista do corpo da Virxe Mar鱈a co ventre inchado -acompa単ado de rumores segundo os cales a modelo fora un cad叩ver dunha prostituta embarazada afogada no T誰ber A morte da Virxe 1606 leo sobre lenzo, 3.69 x 2.45 m. Museo do Prado
49. Na s炭a formaci坦n aparece a influencia das escolas de Lombard鱈a e Venecia, pola intensidade da cor e a preocupaci坦n polo dominio da luz Estes personaxes, de aspecto andr坦xino, est叩n inspirados en aqueles outros que poboaban os baixos fondos romanos onde discorr鱈a, en parte, a vida do artista Baco c. 1593 leo sobre lenzo, 67 x 53 cm Galeria Borghese, Roma
50. A figura humana xoga un rol primordial na pintura de Caravaggio. marxe de certas naturezas mortas executadas nos seus inicios, os personaxes son sempre os suxeitos principais dos seus cadros: sexan en retratos ou en postas en escena, os elementos decorativos ad坦itanse reducir a porci坦ns congruentes -que non serven m叩is que para resaltar os personaxes- ou ben enc坦ntranse totalmente ausentes M叩is particularmente a鱈nda, o corpo humano 辿 un obxecto de fascinaci坦n para Caravaggio . Toma un gran coidado en representalo nos seus menores detalles co maior dos realismos pasando pola p叩lida brancura da pel de San Xo叩n Bautista at辿 o po baixo os p辿s de San Mateo que tantos reproches lle reportar鱈a
51. San Xo叩n Bautista c. 1600 leo sobre lenzo, 129 x 94 cm Museo Capitolino, Roma
52. O CORPO HUMANO Os corpos de Caravaggio son case exclusivamente masculinos, novos ou vellos: non se co単ecen representaci坦ns de mulleres n炭as. Parece ter unha predilecci坦n polos corpos marcados, impo単entes e dotados de musculaturas notables : en numerosas pinturas, os personaxes parecen invadir todo o cadro Isto 辿 particularmente apreciable nos cadros como o David de 1600, o Cristo na columna ou mesmo na Coroaci坦n de Espi単as
53. O erotismo que se desprende deses corpos impo単entes 辿 a mi炭do perturbador, cousa que lle valeu tam辿n numerosas cr鱈ticas As tendencias homosexuais de Caravaggio apenas foron establecidas con exactitude, mesmo nos nosos d鱈as, 辿 un asunto co que os cronistas se senten incomodados e prefiren gardar en silencio, pero a observaci坦n da s炭a obra deixa poucas d炭bidas a este respecto Esa sexualidade, considerada infame na 辿poca e vigorosamente condenada pola Igrexa, carrexoulle moitos problemas coa xustiza e co poder: foi implicado en numerosos asuntos de "malos costumes"
59. Baco c. 1596 leo sobre lenzo, 95 x 85 cm Galleria degli Uffizi, Florencia
60. F坦ra do x辿nero relixioso, o m叩is abundante, c坦mpre sinalar o do Cabaleiro de Wignacourt 1608 leo sobre lenzo 118,5 x 95,5 cm Galleria Palatina (Palazzo Pitti), Florencia
