Berati, Albania
- 2. Berati谷sht谷 qytet me rreth 65.000 banor谷 dhe nj谷ra nga dy bashkit谷 eRrethit te Beratitq谷 b谷n pjes谷 n谷Qarkut te Beratit. Trojet e Beratit, sipas arkeolog谷ve kan谷 qen谷 t谷 banuara nga njer谷z t谷 civilizuar q谷 nga shekulli VII para er谷s son谷. Berati
- 3. Qyteti i Beratit 谷sht谷 ngritur fillimisht si k谷shtjell谷, mbi kodr谷n shk谷mbore me lart谷si 187 m mbi nivelin e detit, n谷 krahun e djatht谷 t谷 lumitOsum, para se ky t谷 dal谷 n谷 fush谷n e Myzeqes谷, m谷 e madhja e Shqip谷ris谷. Rrethi i Beratit shtrihet n谷 Krahin谷n Malore Qendrore e pjes谷risht n谷 Ult谷sir谷n Jugper谷ndimore t谷 Shqip谷ris谷, n谷 koordinatat: gjer谷si gjeografike: Veri 40 grad谷 52'24; Jug 40 grad谷 29'30 (qyteti 40 grad谷 41'06); gjat谷si gjeografike: Lindje 20 grad谷 10'51; Per谷ndim 19 grad谷 44'30 (qyteti 19 grad谷 56'40). Rrethi mbulon nj谷 sip谷rfaqe prej 953,6 km katror (qyteti 1,6 km katror). Rrethi i Beratit shtrihet kryesisht n谷 nj谷 territor me reliev malor e kodrinor, me lart谷si mesatare mbi nivelin e detit 455 m (qyteti 58 m). Fushat shtrihen n谷 krahun veri-per谷ndimor t谷 rrethit, n谷 lugin谷n e Osumit, derisa ajo bashkohet me fush谷n e Myzeqes谷. N谷 mjedisin natyror t谷 Beratit dallohen: zona fushore e kodrinore e Beratit dhe e Ku巽ov谷s, mali iTomorit(Lindje, 2417 m) dhe ai I Shpiragut(Per谷ndim, 1218 m) si edhe lugina e Osumit dhe e Tomoric谷s. Zona fushore dhe ajo kodrinore jan谷 baza e zhvillimit t谷 prodhimit bujq谷sor, nd谷rsa malet dhe luginat p谷rfaq谷sojn谷 burime t谷 m谷dha pyjore, kullosore dhe hidrike, ende t谷 pashfryt谷zuara si potenciale t谷 r谷nd谷sishme t谷 zhvillimit ekonomik e mjedisor. Klima e rrethit 谷sht谷 tipike mesdhetare, me temperatur谷 mesatare vjetore 15,9 grad谷 C. Temperatura mesatare e muajve m谷 t谷 ftoht谷 谷sht谷 7,2 grad谷 C dhe ajo e muajve m谷 t谷 nxeht谷 28,2 grad谷 C. Temperatura absolute m谷 e ul谷t ka qen谷 12,2 grad谷 C dhe ajo maksimale 47,1 grad谷 C. Sasia mesatare vjetore e rreshjeve 谷sht谷 928 mm, kryesisht n谷 muajt e dimrit. Qyteti i Beratit 谷sht谷 i ventiluar mir谷 dhe ajri 谷sht谷 i past谷r fal谷 edhe gjelb谷rimit brenda qytetit dhe n谷 kodrat q谷 e rrethojn谷. Tokat bujq谷sore jan谷 kryesisht t谷 hinjta-kafe, me shp谷rndarje: 36% n谷 fush谷, 38% n谷 zon谷 kodrinore dhe 26% n谷 zon谷 malore.
- 4. Mij谷ra e mij谷ra vjet m谷 par谷 jetonte nj谷 Zan谷 shum谷 e bukur. Nj谷 dit谷 ajo u takua me dy v谷llez谷r vigan谷, Tomorin dhe Shpiragun. Sikurse ndodh shum谷 her谷 nd谷r legjenda dhe shpesh n谷 t谷 v谷rtet谷, t谷 dy v谷llez谷rit ran谷 n谷 dashuri me Zan谷n e bukur. Kaq fort ua trazoi zemrat t谷 dy v谷llez谷rve dhe kaq thell谷 u hyri grindja p谷r t谷, sa q谷 shp谷rtheu lufta v谷llavras谷se. Tomorri, duke patur nj谷 shpat谷 t谷 shk谷lqyeshme, i ra v谷llait t谷 vet m谷 t谷 vog谷l brinj谷ve, nd谷rsa ky i fundit, i armatosur me nj谷 topuz shum谷 t谷 r谷nd谷, iu turr me furi duke e goditur sa mund谷te m谷 fort. Zoti, q谷 shihte 巽do gj谷, u trishtua dhe u z谷m谷rua prej pamjes aq t谷 dhimbshme, grindjes aq t谷 p谷rgjakshme midis v谷llez谷rve. Ata duheshin nd谷shkuar p谷r k谷t谷 m谷nxyr谷 q谷 shkaktuan. Prandaj, Ai i ktheu fajtor谷t n谷 gur dhe i d谷noi t谷 mbajn谷 nd谷r shekuj n谷 trup gjurm谷t e k谷tij luftimi t谷 tmerrsh谷m. Q谷 nga ajo koh谷 e lasht谷 e deri sot v谷llai i madh, Tomori, i tregon diellit hap谷sirat e veta gropa - gropa dhe plasa t谷 panum谷rta. Nd谷rsa, v谷llait t谷 vog谷l, Shpiragut, kushdo q谷 kalon n谷 k谷to treva, i sheh brinj谷t e coptuara e t谷 thelluara vija-vija. Shkaktarja e k谷saj m谷nxyre, Zana e bukur hir谷plot谷, nuk duhej t'i shp谷tonte z谷m谷rimit t谷 Zotit, ndaj Ai e ktheu n谷 nj谷 kodrin谷z谷 shk谷mbore, mbi t谷 cil谷n nj谷 dit谷 filluan t谷 vendosen gur谷 mbi gur谷 dhe u nd谷rtua nj谷 k谷shtjell谷 e madhe, e bukur, q谷 qendron edhe sot madh谷shtore mbi qytetin e Beratit. Zana e bukur, q谷 i donte v谷llez谷rit, po jo z谷m谷rimin e tyre t谷 derdhur mbi njeri-tjetrin, qau e qau pa mas谷. Ai lum谷, q谷 tani mban emrin Osum, sipas legjend谷s, nuk 谷sht谷 gj谷 tjet谷r ve巽se rr谷keja e lot谷ve, q谷 lagu gur谷 e shk谷mb dhe u derdh mes dy v谷llez谷rve prej Zan谷s hyjnesh谷, p谷r t'u treguar se dhimbja p谷r k谷t谷 fatkeq谷si asnj谷her谷 nuk do t'i shter谷 lot谷t.
- 6. Berati u p谷rket qyteteve t谷 rrall谷 ku jeta fillon qysh n谷 lasht谷sin谷 e thell谷 dhe vazhdon pa u nd谷rprer谷 deri m谷 sot. Dy 巽ekan谷 guri e datojn谷 fillimin e jet谷s n谷 t谷 para Periudh谷s s谷 Bronzit (2600-1800 P.Kr.). D谷shmit谷 arkeologjike tregojn谷 se n谷 shek. VII-VI P.Kr. K谷tu 谷sht谷 zhvilluar nj谷 vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij t谷 qeramik谷s dhe me nj谷 jet谷 shoq谷rore t谷 diferencuar. N谷 kufijt谷 e legjend谷s dhe t谷 historis谷, ky vendbanim thuhet t谷 ket谷 qen谷 Orestiada e lasht谷, i quajtur k谷shtu ngaq谷 aty banonin nj谷 fis i pellazg谷ve, orest谷t, i pari i t谷 cil谷ve ishte Oresti, i biri i Agamemnonit. Qyteti i mir谷fillt谷 u themelua m谷 313-310 P.Kr. si qytet-k谷shtjell谷 i Dasaretis谷, i quajtur Antipatrea nga mbreti Kasand谷r n谷 kujtim t谷 gjeneralit m谷k谷mb谷s t谷 Lek谷s s谷 Madh. Ky 谷sht谷 emri i par谷 i qytetit. Pas pushtimit romak n谷 shek. II P.Kr. ai u quajt prej tyre Albanorum Oppidum (Fortesa e Arb谷rve). N谷 shek. V, n谷n perandorin谷 Bizantine, u p谷rforcua dhe e ndryshoi emrin n谷 Pulheriopolis (Qytet i bukur). I pushtuar nga bullgar谷t n谷 shek. IX, u quajt Belgrad (Qytet i bardh谷) Berati i sot谷m.
- 8. Ky qytet, rezultat i fantazis谷 s谷 rafinuar, t谷rhoqi poet谷t t谷 shkruajn谷 dhe piktor谷t t谷 pikturojn谷. Jam Onufri qe vij nga qyteti i shum谷ndritur i Beratit- Onufri Berati 谷sht谷 i bukur , p谷r t谷 qen谷 p谷rjet谷sisht i bukur- Shtraus K谷to vlera, ky muze dhe qyteti i Beratit nuk ju p谷rket vet谷m juve por i perket gjith谷 njer谷zimit - Perez de Kuelar K谷shtjell谷 e bukur si kopshtet paraizor谷 qytet i qeshur dhe i 巽ilt谷r i Beratit.- Evlia elebiu
- 9. S'ka qeder shqiponja, nga mushkonjat. BERAT Bij谷 vendi pik谷 argjendi. BERAT Nj谷 n谷n谷 nuk na ka b谷r谷, po nj谷 vend kemi t谷 t谷r谷. BERAT Kur fjala del nga zemra, godet n谷 zem谷r. BERAT Hekuri rrihet sa 谷sht谷 i nxeht谷. BERAT Kam inat po nuk kam takat. BERAT Dhi e krimbur, bishtin p谷rpjet谷. BERAT Mos i zbulo pet谷t byrekut, se i dalin lakrat. BERAT Kur s'm谷 b谷n nder, mos m谷 b谷j qeder. BERAT 'bluan mendja, zbulon pija. BERAT
- 10. N谷n zot谷rimin e Muzakajve, n谷 shek. XIII-XIV, qyteti filloi t谷 shtrihej jasht谷 mureve t谷 k谷shtjell谷s. N谷 k谷t谷 koh谷 Berati arrin shtrirjen m谷 t谷 madhe territoriale, zhvillohet dhe b谷het nj谷 qend谷r e r谷nd谷sishme ekonomike, tregtare, administrative e kulturore. N谷 1417 qyteti pushtohet nga turqit dhe zhvillimi i tij u ul ndjesh谷m, por nga fillimi i shek. XVI ai e mori veten, p谷r tu b谷r谷 p谷rs谷ri nj谷 nga qytetet m谷 t谷 m谷dhenj t谷 Shqip谷ris谷. N谷 shek. XVII ai vazhdonte t谷 ishte qyteti m谷 i madh i Shqip谷ris谷, me 500 sht谷pi t谷 shp谷rndara n谷 30 lagje dhe me 5 medrese. Berati n谷 k谷t谷 koh谷 b谷het qendra kryesore ekonomike e vendit, me zhvillim t谷 madh t谷 zejtaris谷 e t谷 tregtis谷. Tani Berati ishte kryeqendra e sanxhakut t谷 Vlor谷s t谷 p谷rb谷r谷 nga kazat谷 e: Myzeqes谷, Tomoric谷s, Skraparit, P谷rmetit, Pogonit, Tepelen谷s e Vlor谷s. N谷 Berat tregtonin mallrat e tyre tregtar谷 t谷 huaj. N谷 shek. XVIII Berati b谷het qend谷r e pashall谷kut t谷 madh t谷 Ahmet Kurt Pash谷s.Ali Pash谷 Tepelenae bashkoi at谷 me pashall谷kun e tij t谷 Janin谷s dhe p谷rforcoi muret e k谷shtjell谷s. N谷 k谷t谷 periudh谷 tregtar谷t e m谷dhenj beratas kishin marr谷dh谷nie me Venetikun, Triesten, Raguz谷n, Ankon谷n, Korfuzin, Malt谷n, Aleksandrin谷, Izmirin, Selanikun, Stambollin, Sofien, Nishin, Belgradin, etj. Berati p谷rdorte dy skela: Vlor谷n dhe Durr谷sin. Ai ishte b谷r谷 k谷shtu kryeqend谷r e nj谷 sistemi t谷 madh nd谷rkrahinor. Tregtar谷t beratas kishin agjencit谷 e tyre n谷 Durr谷s, Vlor谷, Elbasan, Kor巽谷. Tregtar谷t e m谷dhenj shkodran谷 kishin n谷 Berat agjencin谷 e tyre tregtare.berati vjen nga iliret bir ate qe simbas legjendave filluan ndertimin e kalase per tu mbrojtur nga sulmusit.
- 11. Esht谷 monumenti m谷 antik, me nj谷 sip谷rfaqe 9.6 ha, i cili ngrihet n谷 nj谷 kod谷r prej 187 m, e rib谷r谷 nga M谷hilli I Engj谷ll Komneno e pastaj, n谷 vitin 400 , nga venecian谷t, ndodhet n谷 pjes谷n e sip谷rme t谷 qytetit dhe ka mure t谷 larta rrethues t谷 ndara nga 24 kulla t谷 formave dhe dimensioneve t谷 ndryshme, t谷 nd谷rtuara n谷 periudha t谷 ndryshme. Esht谷 nd谷rtuar me gur谷 gjigand谷 n谷 form谷 katrori. N谷 periudh谷n bizantine k谷shtjella ndodhej n谷 list谷n e fortifikimeve t谷 Justinianit., muri rrethues rrethon kodr谷n, e cila dominon qytetin aktual t谷 Beratit dhe ka form谷n e nj谷 shigjete drejtuar nga veriu, n谷 fakt, m谷 par谷 formonte nj谷 zinxhir me kodr谷n p谷rball谷 Goric谷s, e cila 谷sht谷 6 m m谷 e lart谷. Lumi q谷 kish formuar, n谷 k谷t谷 pik谷, nj谷 liqen dhe shum谷 larg nj谷 kaskat谷 g谷rrehu pak nga pak shk谷mbin duke formuar nj谷 gryk谷 t谷 ngusht谷. P谷r k谷t谷 motiv shpati i k谷saj ane 谷sht谷 shum谷 i pjerr谷t e shk谷mbor, dhe plot shk谷mbenj, q谷 v谷shtrojn谷 drejt qiellit. N谷 pjes谷n e veriore n谷 t谷 cil谷n ndodhet porta kryesore, ka q谷n谷 nd谷rtuar nj谷 oborr i fortifikuar mir谷, q谷 谷sht谷 nj谷 nga nd谷rtimet e para t谷 k谷tij lloji t谷 realizuar n谷 mesjet谷 me q谷llim devijimin e sulmeve direkte. N谷 pjes谷n jug-lindore gjendet nj谷 巽istern谷 uji e nd谷rtuar mjesht谷risht, q谷 ishte n谷 gjendje t谷 mbante uj谷 t谷 fresk谷t. P谷r t谷 siguruar ujin n谷 mesjet谷n e von谷, n谷 pjes谷n jugore u nd谷rtua nj谷 tynel guri n谷p谷rmjet t谷 cilit b谷hej transportimi i ujit nga lumi n谷 k谷shtjell谷.. N谷 pjes谷n m谷 t谷 lart谷 t谷 k谷shtjell谷s ndodhet gjithashtu nj谷 akropol i rrethuar nga mure, br谷nda s谷 cil谷s gj谷nden mbetjet e nj谷 garnizoni ushtarak, mbetjet e sarajeve t谷 pashait dhe t谷 Xhamis谷 s谷 Bardh谷 n谷 periudh谷n otomane. K谷shtjella i ka q谷ndruar besnike planimetris谷 s谷 saj t谷 shekullit IV para Krishtit. Hera her谷s , sipas teknikave t谷 p谷rdorura, k谷shtjella u p谷rshtat, e kjo mund t谷 vihet re n谷 kullat e predispozuara p谷r topa dhe n谷 frengjit谷 p谷r pushk谷t, q谷 shfaqen n谷 periudh谷n e pashall谷q谷ve t谷 m谷dha shqiptare, t谷 shekullit XVIII-XIX.Topat gjenden akoma edhe sot p谷rgjat谷 mureve t谷 k谷shtjell谷s.
- 13. Ura prej druri, e cila m谷 von谷 n谷 shekullin XVIII u z谷vend谷sua nga ajo prej guri, u nd谷rtua m谷 1780 nga Ahmet Kurt Pashai dhe u rind谷rtua m谷 von谷 n谷 vitet 1920-1930. Esht谷 e gjat谷 129.3 m, e gjer谷 5.3 m dhe me larg谷si harqesh prej 9 deri m谷 16.7 m. Ngrihet 10 m mbi nivelin e lumit dhe 谷sht谷 nj谷 ur谷 e bukur e p谷rb谷r谷 nga shtat谷 harqe. N谷 brend谷si t谷 shtyll谷s s谷 par谷, deri n谷 koh谷n e rikonstruksionit, ekzistonte nj谷 zgav谷r, nj谷 kamare e madhe e mbyllur me zgarr谷 hekuri, n谷 t谷 cil谷n, sipas legjend谷s, duhej q谷 nj谷 vajz谷 t谷 qendronte e mbyllur, e destinuar me vdekje nga uria si sakrific谷 p谷r t谷 qet谷suar shpirtrat, t谷 cil谷t kund谷rshtonin nd谷rtimin e ur谷s. N谷 nj谷 tjet谷r shtyll谷, gjat谷 restaurimit, u gjend nj谷 skulptur谷 prej druri, e cila p谷rfaq谷sonte kok谷n e nj谷 gruaje. E nd谷rtuar mbi nj谷 bazament t谷 fort谷, e gjith谷 ura 谷sht谷 e veshur plot谷sisht me gur谷 t谷 gdhendur, t谷 cilat mbahen mes tyre nga ganxha metalike. Ura 谷sht谷 nj谷 nd谷r mir谷sit谷 e qytetit, e karakterizuar nga eleganca e gurit t谷 bardh谷 e p谷rdorur p谷r nd谷rtim