際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

Cemiterio de Santo Amaro.pdf

Agrela Elvixeo
Agrela Elvixeo

Cemiterio de Santo Amaro

1 of 24
Download to read offline
p. 1 SANTO AMARO DOS MORTOS
p. 2 INTRODUCIN Prohibidos por lei os enterramentos nas igrexas e na s炭a contorna, a鱈nda en 1812 辿 que se efectiviza na Coru単a e constr炭ese, segundo o proxecto de Dom鱈nguez Romay, o actual Cemiterio de Santo Amaro, cuxa inauguraci坦n tivo lugar no seguinte 1813. A partir da implantaci坦n (1833) da nova divisi坦n administrativa en provincias (ao estilo dos departamentos franceses, 炭ltimo paso cara 叩 centralizaci坦n definitiva do territorio do Estado espa単ol), A Coru単a, como cabeza desa nova e gran provincia, foise convertendo na maior cidade de Galiza. De feito, a鱈nda hoxe comparte con Vigo a condici坦n de grande urbe galega (*). Se a iso lle acrecentamos o car叩cter oce叩nico da Coru単a, que a conectou, desde o principio dos tempos at辿 hoxe, con todo o mundo costeiro europeo e que lle inculcou esa esencia aberta, universal e cosmopolita que ela tivo, non ser叩 de estra単ar que aqu鱈 se concentrase unha poboaci坦n variopinta e multipensante, lugar ideal para os intelectuais desenvolveren, no ambiente m叩is librepensador deste pa鱈s galego, as s炭as iniciativas de progreso, revo- lucionario ou non, baixo roupaxes liberais, republicanas e mesmo anarquis- tas, segundo os momentos e os protagonistas dos feitos. (*) Contra o que vulgarmente se di, ser Vigo m叩is poboada, conv辿n reparar en que, como xa se ten observado, o c坦mputo demogr叩fico faise con base no que 辿 o territorio municipal da ambas as urbes. Mais c坦mpre aclarar que, en canto o municipio ol鱈vico abrangue 109 km族, o herculino apenas colle escasos 37 km族: s坦 acheg叩ndolle os case 63 do lim鱈trofe municipio cullerdense (o seu campo expansivo natural, limitado ese supramunicipio virtual pola r鱈a do Burgo ou da Coru単a), A Coru単a poder鱈a case equipararse con Vigo en superficie... e as s炭as poboaci坦ns vir鱈an ser similares.
p. 3 De a鱈 que o camposanto hist坦rico da cidade poida ser considerado o m叩is importante de Galiza, tanto polo n炭mero como pola calidade dos persoeiros que acubilla, sen esquecermos que moitos dos mellores fillos da cidade (La Sagra, Pardo-Baz叩n, Casares Quiroga, N坦voa Santos, Gaos, U. Lu- gr鱈s...) xacen noutras xeograf鱈as ou mesmo (Teresa Herrera, os Da Guarda- Goucour鱈a...) noutros enclaves da Coru単a... ou at辿 en parte ningunha (Ma- dariaga, cuxas cinzas foron espalladas no noso mar orz叩nico). mantenta, obviamos neste punto homes nacidos na Coru単a circunstancialmente (Dato, Men辿ndez Pidal...). Ora, que sexa unha tan importante necr坦pole, cuxa maior gloria reside en estar emprazada fronte ao mar, ao que semella asomarse en suave deva- lo, non resta que esteamos diante dun espazo hiperconstru鱈do: canto m叩is fermoso xa foi cando menos poboado! Como nos tempos do mellor cronista literario da Coru単a, don Julio Rodr鱈guez Yordi, quen no seu engaiolante Cristal y sonrisa (1944), dic鱈a (traducimos): Non 辿 un cemiterio museo, ao xeito dos de G辿nova ou Pisa, nin un currun- cho alde叩n, como o de Adina. Mais hai belas obras... e a suficiente natureza en forma de 叩rbores, flores e aves, para facer esquecer a desolaci坦n que produce unha visita a tan tristes lugares. Hai pulcritude municipal, esme- ro, polic鱈a e recato e hai, ademais, a visi坦n confortadora do mar azul e dos montes violeta de segundo termo.
p. 4
p. 5 A NOSA SELECCIN inevit叩bel, para darmos unha visi坦n global dixer鱈bel do cemiterio de Santo Amaro, recorrermos a unha selecci坦n que, como todas as escollas, poder叩 ser contestada por lle atribu鱈r exceso ou defecto con respecto 叩 n坦mina de per- soeiros. As鱈 辿 como, entre m叩is de douscentos que se te単en relacio- nado nalg炭n traballo, escollemos pouco m叩is de corenta (*) -de toda condici坦n, naturais ou alleos, de importancia local, nacional, estatal ou mundial-, para lle dar corpo a esta gu鱈a de urxencia ou manual pr叩ctico que a persoa visitante (cita- dina ou for叩nea) ten nas s炭as mans, axudada pola numera- ci坦n que remite ao plano para a m叩is doada localizaci坦n dos enterramentos, quer horizontais (pante坦ns), quer verticais (nichos). Afortunadamente, unha vez levantado o anatema daquel estado confesional sobre os cemiterios chamados civ鱈s (por (*) Outros inclu鱈beis con todo dereito ser鱈an (sepultados por esta orde): Federico Tapia (alcalde e republica- no), L坦pez Cort坦n (mecenas dos Xogos Florais), a irm叩 nena de Picasso (os tres do s辿culo XIX)... e, xa no XX: Ricardo Labaca (benfeitor), P辿rez Ballesteros (ant坦logo da poes鱈a popular e primeiro director do instituto de segundo ensino), Francisco Tettamancy (historiador), Joseph Sellier (fot坦grafo e introdutor do cinema), Galo Salinas (poeta e dramaturgo), Evaristo Martelo (poeta), Rom叩n Navarro (pintor), P辿rez Porto (xurista do Dereito galego), Senra (industrial e republicano), Lens (primeiro alcalde da II Rep炭blica), P辿rez Carballo (gobernador civil), Su叩rez Ferr鱈n (alcalde), Xrais. Salcedo (capit叩n xeneral) e Caridad Pita (gobernador mili- tar), Ram坦n Maseda (pol鱈tico) (os cinco fusilados en 1936), Rodr鱈guez Pastor e Dionisio Tejero (banqueiros), Rodr鱈guez Yordi (escritor), Rodr鱈guez-Losada (arquitecto e compositor musical), Jenaro Marinhas del Valle (escritor)...
p. 6 oposici坦n aos relixiosos), incl炭ese, como 辿 xusto, o dito recinto reducido acaroado ao recinto principal. No entanto, non se incl炭e o cemiterio brit叩- nico, privado como 辿 e pechado como est叩 (辿 dicir, non visit叩bel), onde nin apenas fillos das illas, mais persoas protestantes en xeral (relixiosamente falando) se atopan sepultados. Finalmente, parece obvio afirmarmos o interese hist坦rico e art鱈stico que calquera camposanto ten, al辿n da s炭a significaci坦n sentimental. E por iso 辿 bo co単ecermos mellor Santo Amaro para complementarmos a informaci坦n xeral que tivermos sobre A Coru単a, 炭nico xeito de cultivarmos a memoria do pasado, para pisarmos con maior firmeza o chan do presente.
p. 7 ALGNS DOS PERSOEIROS SEPULTADOS EN SANTO AMARO DA CORUA 41 13 16 40 32 4 29 10 25 26 9 39 5 42 22 1 33 37 21 15 14 20 19 3 8 36 46 47 2 35 11 44 6 24 7 43 31 17 30 18 12 38 28 23 45 27 34 48
p. 8 1. Marcial del Adalid y Gurrea. 3. M炭sico, o primeiro con tal nivel no noso pa鱈s, verdadeiro creador da m炭sica acad辿mica galega. Casou coa poeta e escritora Fanny Garrido e viviu no pazo de L坦ngora (Oleiros). (1826-1881) 2. C辿sar Alvajar Di辿guez. 81. Xornalista (fundador de diversos medios) e pol鱈tico republicano (gobernador civil de Soria). Morto no exilio, os seus restos foron tra鱈dos a Santo Amaro en 2006. (1892-1965) 3. Jos辿 Baldomir Rodr鱈guez. 84. M炭sico co単ecido, entre outras, pola balada Meus amores, sobre un poema de Salvador Golpe. Das academias Galega e de Belas Artes. (1865-1947) 4. Mar鱈a Barbeito y Cervi単o. 93 (f叩ltalle o n炭mero, por detr叩s do 47). Mes- tra e escritora que lle emprestou unha especial atenci坦n 叩 emancipaci坦n feminina e, sobre todo, aos nenos, e que creou a instituci坦n El ni単o descalzo e a Fiesta de la Flor, colecta p炭blica en prol dos desvalidos, que despois se estendeu a Espa単a. (1880-1970) 5. Pedro Barri辿 de la Maza. 953/956. O conde de FENOSA, gran empresa- rio, creou a Fundaci坦n Barri辿. (1888-1971) 6. Bernardo Barreiro de V叩zquez Varela. 495. Xornalista (fundador da prestixiosa Galicia Diplom叩tica) e historiador de Galiza, republicano federa- lista. Atrib炭eselle ao seu fillo, o xornalista Alejandro Barreiro, o descubri- mento de Picasso (louvando a s炭a primeira exposici坦n infantil na r炭a Real). (1851-1904)
p. 9 7. Canuto Berea Rodr鱈guez. 495. M炭sico, propietario do primeiro establecemento musical de Galiza (na r炭a Real esquina ao calex坦n que hoxe leva o seu nome), presidente da Academia de Belas Artes e alcalde. C坦mpre destacar: Un sospiro. (1836-1891) 8. Jos辿 Boedo N炭単ez (Pucho Boedo). 885. Popular鱈simo cantante (ten dous monumentos na cidade), que nos 炭lti- mos anos da s炭a carreira percorreu o mundo co conxunto Los Tamara, un de cuxos 辿xitos foi O sapo, sobre o poema Noiturnio, de Curros Enr鱈quez. (1929-1986) 9. Isidoro Brocos G坦mez. 216. Escultor de primeira li単a, acad辿mico de Belas Artes e profesor de Modelado do neno Picasso (quen o retratou). (1841-1914) 10. Eugenio Carr辿 Aldao. Leandro Carr辿 Alvarellos. 291. Pai e fillo, escritores, ambos da Academia Galega, aquel libreiro e impresor e cronista oficial da cidade. (1859- 1932), este, promotor do galego, como editor, lexic坦grafo etc. (1888-1976) 11. nxel Casal Gosenje. 100. Mestre, fundou na cidade a primeira escola galega, cofundou, con Leandro Carr辿, as editoriais Lar e N坦s, esta a m叩is importante do pa鱈s na pre-guerra (del dixo Castelao: Casal fixo por Galiza m叩is
p. 10 que todos n坦s), alcalde de Compostela. Asasinado en Teo, os seus restos foron tra鱈dos aqu鱈 en 1950. (1895-1936) 12. Manuel Cas叩s Fern叩ndez. 451/452. Avogado, escritor, fundador do Instituto de Estudios Gallegos, presidente da Academia Galega e, sobre todo iso, alcalde con importante pegada cultural. (1867-1960) 13. ngel del Castillo L坦pez. 105. Mestre, licenciado en Filosof鱈a e Letras, historiador da nosa arte na s炭a magna obra Inventario monumental y art鱈s- tico de Galicia, presidente da Universidad Popular e da Comisi坦n Provincial de Monumentos, cronista oficial da cidade, pol鱈tico ocasional (gobernador civil de Pontevedra), da Academia Galega e presidente da de Belas Artes. (1886-1961) 14. Jos辿 Castro Gonz叩lez (Castro Chan辿). 20. M炭sico, primeiro director de El Eco (a coral en activo m叩is antiga do Estado). Son s炭as melod鱈as como Os teus ollos e Un adi坦s a Mariqui単a, ambas sobre poemas de Curros Enr鱈quez. (1856-1917) 15. lvaro Cebreiro Mart鱈nez. 33. Debuxante e intelectual comprometido, redactou, co poeta Manuel Antonio, o manifesto M叩is al叩. (1903-1956) 16. Manuel Curros Enr鱈quez. 92. Poeta e xornalista, un dos representantes m叩ximos do Rexurdimento, cuxos restos foron tra鱈dos de Cuba. El dedi- coulle 叩 cidade o poema que comeza: Ouh, meiga cibd叩 da Cru単a... (1851- 1908)
p. 11
p. 12 17. Juan Darriba Fern叩ndez. 1 interior. Rapaz heroe civil que morreu por salvar a unha muller de morrer afogada no Orz叩n. (c. 1885-1896) 18. Francisco de la Iglesia Gonz叩lez. 135. Mestre, estudoso das antig端idades, autor da primeira obra teatral de certo nivel en galego (A fonte do xuramento) e da letra da popular鱈sima Alborada (con m炭sica de Pascual Veiga). El e seu irm叩n Antonio, ant坦logo da nosa literatura, forman un d炭o de precursores. (1827-1897) 19. Juana de (la) Vega Mart鱈nez. 72. Dona liberal (que reun鱈a na s炭a casa da r炭a Real o mellor da intelectualidade progresista do tempo) e fil叩ntropa. Xace onda ela o coraz坦n do seu home, o xeneral Mina (cuxos restos descan- san na catedral de Iru単a/Pamplona). (1805-1872) 20. Juan Jacobo Dur叩n Loriga. 433. Militar e eminente matem叩tico, director dunha acad辿mia de sona, numerario da Academia Galega. (1854-1911)
p. 13 21. Wenceslao Fern叩ndez Fl坦rez. 27. Escritor e xornalista, universalmente co単ecido pola novela El bosque animado. El chamoulle 叩 Coru単a El barco inm坦vil. (1885-1964) 22. Juan Fern叩ndez Latorre. 16. Pol鱈tico (deputado, xerarca gobernamen- tal, gobernador civil de Madrid), fundador, co asesoramento de Mart鱈nez Salazar da Biblioteca Gallega e de La Voz de Galicia. (1849-1912)
p. 14 23. Pedro Gal叩n Calvete.188. Mozo coru単辿s, secretario de organizaci坦n das Mocidades Galeguistas asasinado con 19 anos na Corveira, no noso Conce- llo. (1917-1936) 24. Miguel Gonz叩lez Garc辿s. 215. Poeta, historiador, cr鱈tico de literatura e de arte, dinamizador cultural a trav辿s da Asociaci坦n Cultural Iberoamerica- na. (1916-1989) 25. Emilio Gonz叩lez L坦pez. 355. Pol鱈tico republicano (deputado), propulsor, con Castelao, do Estatuto de autonom鱈a nas Cortes de Montserrat, profesor no exilio e historiador. Cronista Xeral do Reino de Galiza. Os seus restos foron tra鱈dos desde os EE.UU. (1903-1991) 26. Rafael Gonz叩lez Villar. 212. Arquitecto a quen se lle deben, entre outras e por citar s坦 obras coru単esas, o Quiosco Afonso, a Casa Molina (Porta Real), o edificio Cine Avenida e o monumento a Concepci坦n Arenal; presi- dente da Academia de Belas Artes, acad辿mico da Galega. (1887-1941) 27. Francisca Herrera Garrido. 15. Escritora, primeira muller acad辿mica da Galega (cuxo apelido familiar fora Ferreira, polo seu av坦 azoriano). Devo- ta de Rosal鱈a de Castro, obras s炭as son: N辿veda (novela) ou Frores do meu paxareco (poes鱈a). (1869-1950) 28. Aureliano Linares Rivas. 3. Avogado e pol鱈tico (deputado, senador, vicepresidente do Congreso, ministro, gobernador civil). Este benfeitor da cidade ten dedicada aqu鱈 a columna chamada Obelisco, o monumento
p. 15 nos xard鱈ns do seu nome e un peirao no porto. Pai do dramaturgo Manuel Linares-Rivas. (O apelido de orixe foi Li単ares). (1841-1903) 29. Francisco Llor辿ns D鱈az. 2. Pintor, da Academia de Bellas Artes madrile- 単a e honorario da equivalente galega. Os seus restos foron trasladados aqu鱈 en 1989. (1874-1948) 30. V鱈ctor L坦pez-Seoane Pardo-Montenegro. 4m. M辿dico, avogado e profe- sor, naturalista (zo坦logo) de sona internacional, algunhas de cuxas colec-
p. 16
p. 17 ci坦ns pasaron a formar o acervo da Casa das Ciencias coru単e- sa. (1834-1900) 31. Manuel Lugr鱈s Freire. 29. Escritor, gram叩tico, pol鱈tico republicano, orador (que pronunciou o primeiro discurso p炭- blico en galego), presidente da Academia Galega. Pai do pintor Urbano Lugr鱈s. (1863-1940) 32. Manuel Mart鱈nez Murgu鱈a. 19. Historiador e pol鱈tico, pri- meiro presidente da Academia Galega, verdadeiro precursor da Galiza moderna. Casado con Rosal鱈a de Castro, aqu鱈 tam辿n xace parte da s炭a proxenie, nomeadamente seu fillo, o pintor Ovidio Murgu鱈a. (1833-1923) 33. Andr辿s Mart鱈nez Salazar. 263. (Astorgano). Libreiro e edi- tor do Rexurdimento, director do Arquivo do Reino de Galiza, presidente da Academia Galega, primeiro cronista oficial da Coru単a, fundou, coa axuda de Fern叩ndez Latorre a Biblioteca Gallega. Av坦 do escritor Carlos Mart鱈nez Barbeito. (1846-1923) 34. Alfonso Molina Brandao. 25. Enxe単eiro. Alcalde cunha aur辿ola de popularidade. Os seus restos foron tra鱈dos desde o Brasil onde morrera repentinamente. (1907-1958) 35. Segundo Moreno Barcia. 10. Pol鱈tico federalista (depu- tado), redactor, con Santiago Casares Paz, do Proyecto de
p. 18 Constituci坦n para el futuro Estado Galaico, presidente da librepensadora Sociedad Miguel Servet, que fundou aqu鱈 a primeira escola laica galega. (1841-1909) 36. Ram坦n P辿rez Costales. 466. (Asturiano). M辿dico, orador, pol鱈tico fede- ralista (deputado, ministro da I Rep炭blica), presidente do Colexio M辿dico e da Academia de Medicina e honorario da Academia Galega, fil叩ntropo, protector do neno Picasso (que o retratou). Pardo-Baz叩n inmortalizouno baixo o nome de Doctor Moragas na novela La piedra angular. (1832-1911). A l叩pida figura hoxe a nome doutra familia 37. Alejandro P辿rez (Garc鱈a) Lug鱈n. 45. Escritor moi popular pola s炭a nove- la La casa de la Troya. (Escultura xacente de Bonome).(1870-1926) 38. Eduardo Pondal Abente. 8. Poeta, outra figura do Rexurdimento que aqu鱈 xace. Autor da letra do himno nacional galego, con m炭sica de Pascual Veiga. (1835-1917) 39. Herminia Rodr鱈guez-Borrell Feijoo (Herminia Borrell). 32. Singular dona que estivera casada co magnate arm辿nio do petr坦leo Nubar Gulben- kian (fillo do fil叩ntropo Calouste G.) e que se distingu鱈a pola s炭a ex坦tica aparencia e talante desprexuizado. (1897-1971) 40. Jos辿 Rodr鱈guez Mart鱈nez. 54. O popular鱈simo m辿dico Rodr鱈guez (con abnegada actuaci坦n na epidemia de c坦lera de Valencia), pol鱈tico republicano
p. 19
p. 20 que participou decisivamente no movemento Solidaridad Gallega. (1856- 1921) 41. Lu鱈s Seoane L坦pez. 1. Artista pl叩stico e poeta, editor, activista cultural de primeira li単a no exilio bonaerense. (1910-1979) 42. Ram坦n Valcarce Vega (Moncho Valcarce, o Cura das Encrobas). 2125. Como sacerdote verdadeiramente cristi叩n, mui comprometido cos m叩is ne- cesitatos. Referente carism叩tico nas loitas agrarias en Galiza. (1935-1993) 43. Ant坦n Vilar Ponte. 70-4.尊 andar. Licenciado en Farmacia, xornalista e pol鱈tico (deputado) fundador, con seu irm叩n Ram坦n das Irmandades da Fala, acad辿mico da Galega. (1881-1936, antes do golpe militar) 44. Ram坦n Vilar Ponte. 509 (depto. anexo). Licenciado en Filosof鱈a e Le- tras, ide坦logo e fundador, con seu irm叩n Ant坦n, das Irmandades da Fala. Pai do pintor Villar Chao. (1890-1953) 45. Lu鱈sa Villalta G坦mez. 351. Escritora, fil坦loga e violinista coru単esa. Au- tora vers叩til, que chegou 叩 escrita desde o terreo da m炭sica. (1957-2004) 46. Jos辿 Villaverde Velo. 11. Tallista de oficio, sindicalista de grande activi- dade no anarquismo galego, sucesivamente na natal Compostela, Vilagar- c鱈a, Vigo, Asturias e A Coru単a. Xornalista, orador, dirixente da CNT. Asasi- nado. (1894-1936)
p. 21
p. 22 Fora dos persoeiros relacionados ata aqu鱈, cabe mencionar dous colectivos que, quer en ausencia quer en presenza, son insoslaiables polo seu propio peso social, e van a continuaci坦n: 47. Monumento aos M叩rtires da Liberdade, no lugar onde descansaron an- tano os aviadores alem叩ns da II Guerra mundial (trasladados ao cemiterio de Yuste-C叩ceres). Contrariamente, procedentes do antigo Cemiterio Moro, foron aqu鱈 tra鱈dos os restos de soldados magreb鱈s (indebidamente sinala- dos como cidad叩ns 叩rabes) ao servizo dos sublevados de 1936. 48. Coluna tronzada en lembranza da folga xeral de 1901. 10. Segundo reza na sepultura, o monumento foi erixido por suscripci坦n popular y por iniciativa de las sociedades obreras, a las v鱈ctimas (cinco homes, duas mulleres) de los sucesos de 30 y 31 de mayo de 1901, a ra鱈z da que est叩 considerada como a primeira grande folga xeral da historia do movimento obreiro galego, cun paro absoluto en todos os sectores.
p. 23
p. 24 www.promoaccion.com ISBN: 978-84-95600-95-0 Dep坦sito Legal: C.1509-2011

More Related Content

Cemiterio de Santo Amaro.pdf

  • 2. p. 2 INTRODUCIN Prohibidos por lei os enterramentos nas igrexas e na s炭a contorna, a鱈nda en 1812 辿 que se efectiviza na Coru単a e constr炭ese, segundo o proxecto de Dom鱈nguez Romay, o actual Cemiterio de Santo Amaro, cuxa inauguraci坦n tivo lugar no seguinte 1813. A partir da implantaci坦n (1833) da nova divisi坦n administrativa en provincias (ao estilo dos departamentos franceses, 炭ltimo paso cara 叩 centralizaci坦n definitiva do territorio do Estado espa単ol), A Coru単a, como cabeza desa nova e gran provincia, foise convertendo na maior cidade de Galiza. De feito, a鱈nda hoxe comparte con Vigo a condici坦n de grande urbe galega (*). Se a iso lle acrecentamos o car叩cter oce叩nico da Coru単a, que a conectou, desde o principio dos tempos at辿 hoxe, con todo o mundo costeiro europeo e que lle inculcou esa esencia aberta, universal e cosmopolita que ela tivo, non ser叩 de estra単ar que aqu鱈 se concentrase unha poboaci坦n variopinta e multipensante, lugar ideal para os intelectuais desenvolveren, no ambiente m叩is librepensador deste pa鱈s galego, as s炭as iniciativas de progreso, revo- lucionario ou non, baixo roupaxes liberais, republicanas e mesmo anarquis- tas, segundo os momentos e os protagonistas dos feitos. (*) Contra o que vulgarmente se di, ser Vigo m叩is poboada, conv辿n reparar en que, como xa se ten observado, o c坦mputo demogr叩fico faise con base no que 辿 o territorio municipal da ambas as urbes. Mais c坦mpre aclarar que, en canto o municipio ol鱈vico abrangue 109 km族, o herculino apenas colle escasos 37 km族: s坦 acheg叩ndolle os case 63 do lim鱈trofe municipio cullerdense (o seu campo expansivo natural, limitado ese supramunicipio virtual pola r鱈a do Burgo ou da Coru単a), A Coru単a poder鱈a case equipararse con Vigo en superficie... e as s炭as poboaci坦ns vir鱈an ser similares.
  • 3. p. 3 De a鱈 que o camposanto hist坦rico da cidade poida ser considerado o m叩is importante de Galiza, tanto polo n炭mero como pola calidade dos persoeiros que acubilla, sen esquecermos que moitos dos mellores fillos da cidade (La Sagra, Pardo-Baz叩n, Casares Quiroga, N坦voa Santos, Gaos, U. Lu- gr鱈s...) xacen noutras xeograf鱈as ou mesmo (Teresa Herrera, os Da Guarda- Goucour鱈a...) noutros enclaves da Coru単a... ou at辿 en parte ningunha (Ma- dariaga, cuxas cinzas foron espalladas no noso mar orz叩nico). mantenta, obviamos neste punto homes nacidos na Coru単a circunstancialmente (Dato, Men辿ndez Pidal...). Ora, que sexa unha tan importante necr坦pole, cuxa maior gloria reside en estar emprazada fronte ao mar, ao que semella asomarse en suave deva- lo, non resta que esteamos diante dun espazo hiperconstru鱈do: canto m叩is fermoso xa foi cando menos poboado! Como nos tempos do mellor cronista literario da Coru単a, don Julio Rodr鱈guez Yordi, quen no seu engaiolante Cristal y sonrisa (1944), dic鱈a (traducimos): Non 辿 un cemiterio museo, ao xeito dos de G辿nova ou Pisa, nin un currun- cho alde叩n, como o de Adina. Mais hai belas obras... e a suficiente natureza en forma de 叩rbores, flores e aves, para facer esquecer a desolaci坦n que produce unha visita a tan tristes lugares. Hai pulcritude municipal, esme- ro, polic鱈a e recato e hai, ademais, a visi坦n confortadora do mar azul e dos montes violeta de segundo termo.
  • 5. p. 5 A NOSA SELECCIN inevit叩bel, para darmos unha visi坦n global dixer鱈bel do cemiterio de Santo Amaro, recorrermos a unha selecci坦n que, como todas as escollas, poder叩 ser contestada por lle atribu鱈r exceso ou defecto con respecto 叩 n坦mina de per- soeiros. As鱈 辿 como, entre m叩is de douscentos que se te単en relacio- nado nalg炭n traballo, escollemos pouco m叩is de corenta (*) -de toda condici坦n, naturais ou alleos, de importancia local, nacional, estatal ou mundial-, para lle dar corpo a esta gu鱈a de urxencia ou manual pr叩ctico que a persoa visitante (cita- dina ou for叩nea) ten nas s炭as mans, axudada pola numera- ci坦n que remite ao plano para a m叩is doada localizaci坦n dos enterramentos, quer horizontais (pante坦ns), quer verticais (nichos). Afortunadamente, unha vez levantado o anatema daquel estado confesional sobre os cemiterios chamados civ鱈s (por (*) Outros inclu鱈beis con todo dereito ser鱈an (sepultados por esta orde): Federico Tapia (alcalde e republica- no), L坦pez Cort坦n (mecenas dos Xogos Florais), a irm叩 nena de Picasso (os tres do s辿culo XIX)... e, xa no XX: Ricardo Labaca (benfeitor), P辿rez Ballesteros (ant坦logo da poes鱈a popular e primeiro director do instituto de segundo ensino), Francisco Tettamancy (historiador), Joseph Sellier (fot坦grafo e introdutor do cinema), Galo Salinas (poeta e dramaturgo), Evaristo Martelo (poeta), Rom叩n Navarro (pintor), P辿rez Porto (xurista do Dereito galego), Senra (industrial e republicano), Lens (primeiro alcalde da II Rep炭blica), P辿rez Carballo (gobernador civil), Su叩rez Ferr鱈n (alcalde), Xrais. Salcedo (capit叩n xeneral) e Caridad Pita (gobernador mili- tar), Ram坦n Maseda (pol鱈tico) (os cinco fusilados en 1936), Rodr鱈guez Pastor e Dionisio Tejero (banqueiros), Rodr鱈guez Yordi (escritor), Rodr鱈guez-Losada (arquitecto e compositor musical), Jenaro Marinhas del Valle (escritor)...
  • 6. p. 6 oposici坦n aos relixiosos), incl炭ese, como 辿 xusto, o dito recinto reducido acaroado ao recinto principal. No entanto, non se incl炭e o cemiterio brit叩- nico, privado como 辿 e pechado como est叩 (辿 dicir, non visit叩bel), onde nin apenas fillos das illas, mais persoas protestantes en xeral (relixiosamente falando) se atopan sepultados. Finalmente, parece obvio afirmarmos o interese hist坦rico e art鱈stico que calquera camposanto ten, al辿n da s炭a significaci坦n sentimental. E por iso 辿 bo co単ecermos mellor Santo Amaro para complementarmos a informaci坦n xeral que tivermos sobre A Coru単a, 炭nico xeito de cultivarmos a memoria do pasado, para pisarmos con maior firmeza o chan do presente.
  • 7. p. 7 ALGNS DOS PERSOEIROS SEPULTADOS EN SANTO AMARO DA CORUA 41 13 16 40 32 4 29 10 25 26 9 39 5 42 22 1 33 37 21 15 14 20 19 3 8 36 46 47 2 35 11 44 6 24 7 43 31 17 30 18 12 38 28 23 45 27 34 48
  • 8. p. 8 1. Marcial del Adalid y Gurrea. 3. M炭sico, o primeiro con tal nivel no noso pa鱈s, verdadeiro creador da m炭sica acad辿mica galega. Casou coa poeta e escritora Fanny Garrido e viviu no pazo de L坦ngora (Oleiros). (1826-1881) 2. C辿sar Alvajar Di辿guez. 81. Xornalista (fundador de diversos medios) e pol鱈tico republicano (gobernador civil de Soria). Morto no exilio, os seus restos foron tra鱈dos a Santo Amaro en 2006. (1892-1965) 3. Jos辿 Baldomir Rodr鱈guez. 84. M炭sico co単ecido, entre outras, pola balada Meus amores, sobre un poema de Salvador Golpe. Das academias Galega e de Belas Artes. (1865-1947) 4. Mar鱈a Barbeito y Cervi単o. 93 (f叩ltalle o n炭mero, por detr叩s do 47). Mes- tra e escritora que lle emprestou unha especial atenci坦n 叩 emancipaci坦n feminina e, sobre todo, aos nenos, e que creou a instituci坦n El ni単o descalzo e a Fiesta de la Flor, colecta p炭blica en prol dos desvalidos, que despois se estendeu a Espa単a. (1880-1970) 5. Pedro Barri辿 de la Maza. 953/956. O conde de FENOSA, gran empresa- rio, creou a Fundaci坦n Barri辿. (1888-1971) 6. Bernardo Barreiro de V叩zquez Varela. 495. Xornalista (fundador da prestixiosa Galicia Diplom叩tica) e historiador de Galiza, republicano federa- lista. Atrib炭eselle ao seu fillo, o xornalista Alejandro Barreiro, o descubri- mento de Picasso (louvando a s炭a primeira exposici坦n infantil na r炭a Real). (1851-1904)
  • 9. p. 9 7. Canuto Berea Rodr鱈guez. 495. M炭sico, propietario do primeiro establecemento musical de Galiza (na r炭a Real esquina ao calex坦n que hoxe leva o seu nome), presidente da Academia de Belas Artes e alcalde. C坦mpre destacar: Un sospiro. (1836-1891) 8. Jos辿 Boedo N炭単ez (Pucho Boedo). 885. Popular鱈simo cantante (ten dous monumentos na cidade), que nos 炭lti- mos anos da s炭a carreira percorreu o mundo co conxunto Los Tamara, un de cuxos 辿xitos foi O sapo, sobre o poema Noiturnio, de Curros Enr鱈quez. (1929-1986) 9. Isidoro Brocos G坦mez. 216. Escultor de primeira li単a, acad辿mico de Belas Artes e profesor de Modelado do neno Picasso (quen o retratou). (1841-1914) 10. Eugenio Carr辿 Aldao. Leandro Carr辿 Alvarellos. 291. Pai e fillo, escritores, ambos da Academia Galega, aquel libreiro e impresor e cronista oficial da cidade. (1859- 1932), este, promotor do galego, como editor, lexic坦grafo etc. (1888-1976) 11. nxel Casal Gosenje. 100. Mestre, fundou na cidade a primeira escola galega, cofundou, con Leandro Carr辿, as editoriais Lar e N坦s, esta a m叩is importante do pa鱈s na pre-guerra (del dixo Castelao: Casal fixo por Galiza m叩is
  • 10. p. 10 que todos n坦s), alcalde de Compostela. Asasinado en Teo, os seus restos foron tra鱈dos aqu鱈 en 1950. (1895-1936) 12. Manuel Cas叩s Fern叩ndez. 451/452. Avogado, escritor, fundador do Instituto de Estudios Gallegos, presidente da Academia Galega e, sobre todo iso, alcalde con importante pegada cultural. (1867-1960) 13. ngel del Castillo L坦pez. 105. Mestre, licenciado en Filosof鱈a e Letras, historiador da nosa arte na s炭a magna obra Inventario monumental y art鱈s- tico de Galicia, presidente da Universidad Popular e da Comisi坦n Provincial de Monumentos, cronista oficial da cidade, pol鱈tico ocasional (gobernador civil de Pontevedra), da Academia Galega e presidente da de Belas Artes. (1886-1961) 14. Jos辿 Castro Gonz叩lez (Castro Chan辿). 20. M炭sico, primeiro director de El Eco (a coral en activo m叩is antiga do Estado). Son s炭as melod鱈as como Os teus ollos e Un adi坦s a Mariqui単a, ambas sobre poemas de Curros Enr鱈quez. (1856-1917) 15. lvaro Cebreiro Mart鱈nez. 33. Debuxante e intelectual comprometido, redactou, co poeta Manuel Antonio, o manifesto M叩is al叩. (1903-1956) 16. Manuel Curros Enr鱈quez. 92. Poeta e xornalista, un dos representantes m叩ximos do Rexurdimento, cuxos restos foron tra鱈dos de Cuba. El dedi- coulle 叩 cidade o poema que comeza: Ouh, meiga cibd叩 da Cru単a... (1851- 1908)
  • 11. p. 11
  • 12. p. 12 17. Juan Darriba Fern叩ndez. 1 interior. Rapaz heroe civil que morreu por salvar a unha muller de morrer afogada no Orz叩n. (c. 1885-1896) 18. Francisco de la Iglesia Gonz叩lez. 135. Mestre, estudoso das antig端idades, autor da primeira obra teatral de certo nivel en galego (A fonte do xuramento) e da letra da popular鱈sima Alborada (con m炭sica de Pascual Veiga). El e seu irm叩n Antonio, ant坦logo da nosa literatura, forman un d炭o de precursores. (1827-1897) 19. Juana de (la) Vega Mart鱈nez. 72. Dona liberal (que reun鱈a na s炭a casa da r炭a Real o mellor da intelectualidade progresista do tempo) e fil叩ntropa. Xace onda ela o coraz坦n do seu home, o xeneral Mina (cuxos restos descan- san na catedral de Iru単a/Pamplona). (1805-1872) 20. Juan Jacobo Dur叩n Loriga. 433. Militar e eminente matem叩tico, director dunha acad辿mia de sona, numerario da Academia Galega. (1854-1911)
  • 13. p. 13 21. Wenceslao Fern叩ndez Fl坦rez. 27. Escritor e xornalista, universalmente co単ecido pola novela El bosque animado. El chamoulle 叩 Coru単a El barco inm坦vil. (1885-1964) 22. Juan Fern叩ndez Latorre. 16. Pol鱈tico (deputado, xerarca gobernamen- tal, gobernador civil de Madrid), fundador, co asesoramento de Mart鱈nez Salazar da Biblioteca Gallega e de La Voz de Galicia. (1849-1912)
  • 14. p. 14 23. Pedro Gal叩n Calvete.188. Mozo coru単辿s, secretario de organizaci坦n das Mocidades Galeguistas asasinado con 19 anos na Corveira, no noso Conce- llo. (1917-1936) 24. Miguel Gonz叩lez Garc辿s. 215. Poeta, historiador, cr鱈tico de literatura e de arte, dinamizador cultural a trav辿s da Asociaci坦n Cultural Iberoamerica- na. (1916-1989) 25. Emilio Gonz叩lez L坦pez. 355. Pol鱈tico republicano (deputado), propulsor, con Castelao, do Estatuto de autonom鱈a nas Cortes de Montserrat, profesor no exilio e historiador. Cronista Xeral do Reino de Galiza. Os seus restos foron tra鱈dos desde os EE.UU. (1903-1991) 26. Rafael Gonz叩lez Villar. 212. Arquitecto a quen se lle deben, entre outras e por citar s坦 obras coru単esas, o Quiosco Afonso, a Casa Molina (Porta Real), o edificio Cine Avenida e o monumento a Concepci坦n Arenal; presi- dente da Academia de Belas Artes, acad辿mico da Galega. (1887-1941) 27. Francisca Herrera Garrido. 15. Escritora, primeira muller acad辿mica da Galega (cuxo apelido familiar fora Ferreira, polo seu av坦 azoriano). Devo- ta de Rosal鱈a de Castro, obras s炭as son: N辿veda (novela) ou Frores do meu paxareco (poes鱈a). (1869-1950) 28. Aureliano Linares Rivas. 3. Avogado e pol鱈tico (deputado, senador, vicepresidente do Congreso, ministro, gobernador civil). Este benfeitor da cidade ten dedicada aqu鱈 a columna chamada Obelisco, o monumento
  • 15. p. 15 nos xard鱈ns do seu nome e un peirao no porto. Pai do dramaturgo Manuel Linares-Rivas. (O apelido de orixe foi Li単ares). (1841-1903) 29. Francisco Llor辿ns D鱈az. 2. Pintor, da Academia de Bellas Artes madrile- 単a e honorario da equivalente galega. Os seus restos foron trasladados aqu鱈 en 1989. (1874-1948) 30. V鱈ctor L坦pez-Seoane Pardo-Montenegro. 4m. M辿dico, avogado e profe- sor, naturalista (zo坦logo) de sona internacional, algunhas de cuxas colec-
  • 16. p. 16
  • 17. p. 17 ci坦ns pasaron a formar o acervo da Casa das Ciencias coru単e- sa. (1834-1900) 31. Manuel Lugr鱈s Freire. 29. Escritor, gram叩tico, pol鱈tico republicano, orador (que pronunciou o primeiro discurso p炭- blico en galego), presidente da Academia Galega. Pai do pintor Urbano Lugr鱈s. (1863-1940) 32. Manuel Mart鱈nez Murgu鱈a. 19. Historiador e pol鱈tico, pri- meiro presidente da Academia Galega, verdadeiro precursor da Galiza moderna. Casado con Rosal鱈a de Castro, aqu鱈 tam辿n xace parte da s炭a proxenie, nomeadamente seu fillo, o pintor Ovidio Murgu鱈a. (1833-1923) 33. Andr辿s Mart鱈nez Salazar. 263. (Astorgano). Libreiro e edi- tor do Rexurdimento, director do Arquivo do Reino de Galiza, presidente da Academia Galega, primeiro cronista oficial da Coru単a, fundou, coa axuda de Fern叩ndez Latorre a Biblioteca Gallega. Av坦 do escritor Carlos Mart鱈nez Barbeito. (1846-1923) 34. Alfonso Molina Brandao. 25. Enxe単eiro. Alcalde cunha aur辿ola de popularidade. Os seus restos foron tra鱈dos desde o Brasil onde morrera repentinamente. (1907-1958) 35. Segundo Moreno Barcia. 10. Pol鱈tico federalista (depu- tado), redactor, con Santiago Casares Paz, do Proyecto de
  • 18. p. 18 Constituci坦n para el futuro Estado Galaico, presidente da librepensadora Sociedad Miguel Servet, que fundou aqu鱈 a primeira escola laica galega. (1841-1909) 36. Ram坦n P辿rez Costales. 466. (Asturiano). M辿dico, orador, pol鱈tico fede- ralista (deputado, ministro da I Rep炭blica), presidente do Colexio M辿dico e da Academia de Medicina e honorario da Academia Galega, fil叩ntropo, protector do neno Picasso (que o retratou). Pardo-Baz叩n inmortalizouno baixo o nome de Doctor Moragas na novela La piedra angular. (1832-1911). A l叩pida figura hoxe a nome doutra familia 37. Alejandro P辿rez (Garc鱈a) Lug鱈n. 45. Escritor moi popular pola s炭a nove- la La casa de la Troya. (Escultura xacente de Bonome).(1870-1926) 38. Eduardo Pondal Abente. 8. Poeta, outra figura do Rexurdimento que aqu鱈 xace. Autor da letra do himno nacional galego, con m炭sica de Pascual Veiga. (1835-1917) 39. Herminia Rodr鱈guez-Borrell Feijoo (Herminia Borrell). 32. Singular dona que estivera casada co magnate arm辿nio do petr坦leo Nubar Gulben- kian (fillo do fil叩ntropo Calouste G.) e que se distingu鱈a pola s炭a ex坦tica aparencia e talante desprexuizado. (1897-1971) 40. Jos辿 Rodr鱈guez Mart鱈nez. 54. O popular鱈simo m辿dico Rodr鱈guez (con abnegada actuaci坦n na epidemia de c坦lera de Valencia), pol鱈tico republicano
  • 19. p. 19
  • 20. p. 20 que participou decisivamente no movemento Solidaridad Gallega. (1856- 1921) 41. Lu鱈s Seoane L坦pez. 1. Artista pl叩stico e poeta, editor, activista cultural de primeira li単a no exilio bonaerense. (1910-1979) 42. Ram坦n Valcarce Vega (Moncho Valcarce, o Cura das Encrobas). 2125. Como sacerdote verdadeiramente cristi叩n, mui comprometido cos m叩is ne- cesitatos. Referente carism叩tico nas loitas agrarias en Galiza. (1935-1993) 43. Ant坦n Vilar Ponte. 70-4.尊 andar. Licenciado en Farmacia, xornalista e pol鱈tico (deputado) fundador, con seu irm叩n Ram坦n das Irmandades da Fala, acad辿mico da Galega. (1881-1936, antes do golpe militar) 44. Ram坦n Vilar Ponte. 509 (depto. anexo). Licenciado en Filosof鱈a e Le- tras, ide坦logo e fundador, con seu irm叩n Ant坦n, das Irmandades da Fala. Pai do pintor Villar Chao. (1890-1953) 45. Lu鱈sa Villalta G坦mez. 351. Escritora, fil坦loga e violinista coru単esa. Au- tora vers叩til, que chegou 叩 escrita desde o terreo da m炭sica. (1957-2004) 46. Jos辿 Villaverde Velo. 11. Tallista de oficio, sindicalista de grande activi- dade no anarquismo galego, sucesivamente na natal Compostela, Vilagar- c鱈a, Vigo, Asturias e A Coru単a. Xornalista, orador, dirixente da CNT. Asasi- nado. (1894-1936)
  • 21. p. 21
  • 22. p. 22 Fora dos persoeiros relacionados ata aqu鱈, cabe mencionar dous colectivos que, quer en ausencia quer en presenza, son insoslaiables polo seu propio peso social, e van a continuaci坦n: 47. Monumento aos M叩rtires da Liberdade, no lugar onde descansaron an- tano os aviadores alem叩ns da II Guerra mundial (trasladados ao cemiterio de Yuste-C叩ceres). Contrariamente, procedentes do antigo Cemiterio Moro, foron aqu鱈 tra鱈dos os restos de soldados magreb鱈s (indebidamente sinala- dos como cidad叩ns 叩rabes) ao servizo dos sublevados de 1936. 48. Coluna tronzada en lembranza da folga xeral de 1901. 10. Segundo reza na sepultura, o monumento foi erixido por suscripci坦n popular y por iniciativa de las sociedades obreras, a las v鱈ctimas (cinco homes, duas mulleres) de los sucesos de 30 y 31 de mayo de 1901, a ra鱈z da que est叩 considerada como a primeira grande folga xeral da historia do movimento obreiro galego, cun paro absoluto en todos os sectores.
  • 23. p. 23