�ݺ�ߣ

NIRDESHA CHATUSKA
10. MAHACHATUSPADA ADHYAYA
28-05-2024 Motivation for life Academy by Dr Khalid B.M 1

SL.NO FACULTY
NAME
UNITS SYLLABUS CURRICULUM PLAN METHOD
OF
TEACHIN
G
CROSS
CUTTIN
G
ISSUES
OUTCOME ASSESSMEN
T
OF
OUTCOMES
10 Dr
KHALID
B.M
Charaka
samhita
Sutra
sthana
Nirdesha
chatuska
10. Mahachatuspada
Adhyaya
Sadhya
Asadhya vyadhi
1. Sukha sadhya
2. Krucha sadhya
1. Yapya
2. Anupakarama
1.Alpa sadhya
2.Madhyama sadhya
3.Utkrusta sadhya
1. Role of therapeutics
in treating the diseases.
2. Classification of
diseases according to
prognosis.
Chalk and
talk.
PPT
-
Different
parameters
considered in
Ayurvedic
prognosis, to
decide a
particular
disease in a
specific stage in a
specific patient is
curable, easily
curable, not
curable, just
maintainable etc.
before treating
physician need to
make this critical
decision.
1.Class Test.
2.Intraction
with students.
3.Feedback

Mahachatuspada
Sadhya
Asadhya vyadhi
1. Sukha sadhya
2. Krucha sadhya
1. Yapya
2. Anupakarama
1.Alpa sadhya
2.Madhyama sadhya
3.Utkrusta sadhya

Question and answer
What is the role of therapeutics in treating disease
चतुष्पादं षोडशकलं भेषजमिमत मभषजो भाषन्ते, यदुक्तं पूर्ााध्याये षोडशगुणमिमत, तद्भेषजं युक्तक्तयुक्तिलिाोो्ायेमत भगर्ान् पुनर्ासुोात्रेयः||३||
नेमत िैत्रेयः, मक
ं काोणं? दृश्यन्ते ह्यातुोाः क
े मचदुपकोणर्न्तश्च परोचाोकसम्पन्नाश्चात्मर्न्तश्च क
ु शलैश्च मभषक्तिोनुमिताः [१] सिुमिििानाः,
तथायुक्ताश्चापोे मियिाणाः; तस्माद्भेषजिमकमित्कों भर्मत, तद्यथा- श्वभ्रे सोमस च प्रमसक्तिल्पिुदक
ं , नद्यां र्ा स्यन्दिानायां पांसुधाने र्ा पांसुिुमटः
प्रकीणा इमत; तथाऽपोे दृश्यन्तेऽनुपकोणाश्चापरोचाोकाश्चानात्मर्न्तश्चाक
ु शलैश्च मभषक्तिोनुमिताः सिुमिििानाः, तथायुक्ता मियिाणाश्चापोे|
यतश्च प्रमतक
ु र्ान् मसध्यमत, प्रमतक
ु र्ान् मियते; अप्रमतक
ु र्ान् मसध्यमत, अप्रमतक
ु र्ान् मियते; ततमश्चन्त्यते भेषजिभेषजेनामर्मशटमिमत [२] ||४||

Answer by Atreya
िैत्रेय [३] ! मिथ्या मचन्त्यत इत्यात्रेयः; मक
ं काोणं, ये ह्यातुोाः षोडशगुणसिुमदतेनानेन भेषजेनोपपद्यिाना मियन्त इत्युक्तं तदनुपपन्नं, न मि
भेषजसाध्यानां व्याधीनां भेषजिकाोणं भर्मत; ये पुनोातुोाः क
े र्लाद्भेषजादृते सिुमििन्ते, न तेषां सम्पूणाभेषजोपपादनाय सिुत्थानमर्शेषो [४]
नाक्ति; यथा मि पमततं पुरुषं सिथािुत्थानायोत्थापयन् पुरुषो बलिस्योपादध्यात्, स मिप्रतोिपरोक्तिट एर्ोमििेत्, तद्वत् सम्पूणाभेषजोपलम्भादातुोाः;
ये चातुोाः क
े र्लाद्भेषजादमप मियन्ते, न च सर्ा एर् ते भेषजोपपन्नाः सिुमििेोन्, नमि सर्े व्याधयो भर्न्त्युपायसाध्याः, न चोपायसाध्यानां
व्याधीनािनुपायेन मसक्तिोक्ति, न चासाध्यानां व्याधीनां भेषजसिुदायोऽयिक्ति [५] , न ह्यलं ज्ञानर्ान् मभषङ् िुिूषुािातुोिुत्थापमयतुं; पोीक्ष्यकारोणो
मि क
ु शला भर्क्तन्त, यथा मि योगज्ञोऽभ्यासमनत्य इष्वासो धनुोादायेषुिस्यन्नामतमर्प्रक
ृ टे ििमत काये नापोाधर्ान् भर्मत, सम्पादयमत चेटकायं, तथा
मभषक
् स्वगुणसम्पन्न उपकोणर्ान् र्ीक्ष्य किााोभिाणः साध्योोगिनपोाधः सम्पादयत्येर्ातुोिाोो्ेण; तस्मान्न भेषजिभेषजेनामर्मशटं
भर्मत||५||
इदं च [७] नः प्रत्यिं- यदनातुोेण भेषजेनातुों मचमकत्सािः [८] , िािििािेण, क
ृ शं च दुबालिाप्याययािः, स्थूलं िेदक्तस्वनिपतपायािः,
शीतेनोष्णामभभूतिुपचोािः, शीतामभभूतिुष्णेन, न्यूनान् धातून् पूोयािः, व्यमतरोक्तान् ह्रासयािः, व्याधीन् िूलमर्पयायेणोपचोन्तः सम्यक
् प्रक
ृ तौ
स्थापयािः; तेषां निथा क
ु र्ाताियं भेषजसिुदायः कान्ततिो भर्मत||६||

Importance of Sadhya Asadhyata
भर्क्तन्त चात्र-
साध्यासाध्यमर्भागज्ञो ज्ञानपूर्ं मचमकत्सकः|
काले चाोभते किा यित् साधयमत ध्रुर्ि्||७||
अथामर्द्यायशोिामनिुपक्रोशिसङ
् रिि् [१०] [११] |
प्राप्नुयामन्नयतं र्ैद्यो योऽसाध्यं सिुपाचोेत्||८||

Classification of disease according to prognosis
सुखसाध्यं मतं साध्यं क
ृ च्छ्
र साध्यमथापि च|
पिपिधं चाप्यसाध्यं स्याद्याप्यं यच्चानुिक्रमम् [१२] ||९||
साध्यानां पिपिधश्चाल्पमध्यमोत्क
ृ ष्टतां प्रपत|
पिकल्पो, न त्वसाध्यानां पनयतानां पिकल्पना||१०||
Vyadhi
Sadhya vyadhi Asadhya vyadhi Sadhya vyadhi
Sukha krichra yapya anupakrama alpa madhyama utkrustha

Features of Sukha sadhya
िेतर्ः पूर्ारूपामण रूपाण्यल्पामन यस्य च|
न च तुल्यगुणो दू ष्यो न दोषः प्रक
ृ मतभार्ेत्||११||
न च कालगुणिुल्यो न देशो दुरुपक्रिः|
गमतोेका नर्त्वं च ोोगस्योपद्रर्ो न च||१२||
दोषश्चैकः सिुत्पिौ देिः सर्ौषधििः|
चतुष्पादोपपमिश्च सुखसाध्यस्य लिणि्||१३||

Krichra sadhya vyadhi – difficult to cure
पनपमत्तिूिवरूिाणां रूिाणां मध्यमे बले|
कालप्रक
ृ पतदू ष्याणां सामान्येऽन्यतमस्य च||१४||
गपभवणीिृद्धबालानां [१३] नात्युिद्रििीपितम्|
शस्त्रक्षारापिक
ृ त्यानामनिं क
ृ च्छ्
र देशजम्||१५||
पिद्यादेकिथं रोगं नापतिूणवचतुष्पदम्|
पििथं नापतकालं िा क
ृ च्छ्
र साध्यं पिदोषजम्||१६||

Yapya vyadhi lakshana – features of maintainable disease
शेषत्वादायुषो याप्यमसाध्यं िथ्यसेिया|
लब्धाल्पसुखमल्पेन हेतुनाऽऽशुप्रितवकम्||१७||
गम्भीरं बहुधातुस्थं ममवसन्धिसमापितम्|
पनत्यानुशापयनं रोगं दीर्वकालमिन्धस्थतम्||१८||
पिद्याद्द
् पिदोषजं,...|१९|

Anupakrama vyadhi – features of incurable disease
...तद्वत् प्रत्याख्येयं मत्रदोषजि्|
मक्रयापथिमतक्रान्तं सर्ािागाानुसारोणि्||१९||
औत्सुक्याोमतसम्मोिकोमिक्तियनाशनि्|
दुबालस्य सुसंर्ृिं व्यामधं सारोटिेर् च||२०||

Importance of pariksha
मभषजा प्राक
् पोीक्ष्यैर्ं मर्काोाणां स्वलिणि्|
पश्चात्किासिाोम्भः कायाः साध्येषु धीिता||२१||
साध्यासाध्यमर्भागज्ञो यः सम्यक्प्रमतपमििान्|
न स िैत्रेयतुल्यानां मिथ्याबुक्तिं प्रकल्पयेत्||२२||

इिौषधं पादगुणाः प्रभर्ो भेषजाश्रयः|
आत्रेयिैत्रेयिती िमतद्वैमर्ध्यमनश्चयः||२३||
चतुमर्ाधमर्कल्पाश्च व्याधयः स्वस्वलिणाः|
उक्ता ििाचतुष्पादे येष्वायिं मभषक्तिति्||२४||

Factors/ criteria [Sadhya] Curable Asadhya [Incurable]
Sukha sadhya
[Easily curable]
Krucha sadhya
[Curable with
difficulty ]
Yapya
[Palliable]
Anupakarama
[Absolutely
incurable ]
Hetu
Purvarupa
Linga
Dosha involved in
disease
Dushya
Place
Season /time/age
Movement of dosha
Duration of onset
Complication
Number of dosha
involved
Nature of treatment

MUST KNOW
1. Explain sadhya asadhya vyadhi
2. Explain anupakrama vyadhi lakshna
3. Explain yapya sadya vyadhi lakshana
4. Explain kruchra sadya vyadhi lakshana

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana 10 Chapter Mahachatuspadadhyaya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana 10 Chapter Mahachatuspadadhyaya