�ݺ�ߣ

SWASTHA CHATUSKA
6.TASYASHITEEYA ADHYAYA
27-05-2024 1
Motivation for Life Academy by Dr Khalid B.M

27-05-2024 2

27-05-2024 3

27-05-2024 4

27-05-2024 5

27-05-2024 6

27-05-2024 7

इह खलु संवत्सरं षडङ्गमृतुववभागेन ववद्यात्|
तत्रावित्यस्योिगयनमािानं च त्रीनृतूञ्छिविरािीन् ग्रीष्मान्तान् व्यवस्येत्, वषाािीन्
पुनहेमन्तान्तान् िविणायनं ववसगं च||४||
In samvatsara divided into six parts Adana - sisira / vasanat / girishma
Visarga – varsha / sharat / hemanta
27-05-2024 8

VISARGA KALA
ववसगे पुनवाायवो नावतरूिााः प्रवाञ्छन्त, इतरे पुनरािाने; सोमश्चाव्याहतःलाः
विविरावभभाावभरापूरयञ्जगिाप्याययवत िश्वत्, अतो ववसगााः सौम्याः|
ADANA KALA
आिानं पुनराग्नेयं; तावेतावर्
ा वायू सोमश्च र्ालस्वभावमागापररगृहीतााः
र्ालतुारसिोषिेहःलवनवृाविप्रत्ययभूतााः समुपविश्यन्ते||५||
27-05-2024 9

Effect of Adana kala on body
तत्र रववभाावभराििानो जगताः स्नेहं वायवस्तीव्ररूिाश्चोपिोषयन्ताः विविरवसन्तग्रीष्मेषु
यथाक्रमं रौक्ष्यमुत्पाियन्तो रूिान् रसांञ्छस्तक्तर्षायर्टुर्ांश्चावभवर्ायन्तो नृणां
िौःाल्यमावहञ्छन्त||६||
Effect of visarga kala on body
वषाािरद्धेमन्तेषु तु िविणावभमुखेऽर्
े र्ालमागामेघवातवषाावभहतप्रतापे, िविवन
चाव्याहतःले, माहेन्द्रसवललप्रिान्तसन्तापे जगवत, अरूिा रसााः प्रवर्ान्तेऽललवलवणमर्ुरा
यथाक्रमं तत्र ःलमुपचीयते नृणावमवत||७||
27-05-2024 10

27-05-2024 11

भववत चात्र-
आिावन्ते च िौःाल्यं ववसगाािानयोनृाणाम्|
मध्ये मध्यःलं, त्वन्ते श्रेष्ठमग्रे च वनविािेत्||८||
27-05-2024 12

Hemanta [Nov 16 to jan 15]
िीते िीतावनलस्पिासंरुद्धो ःवलनां ःली|
पक्ता भववत हेमन्ते मात्राद्रव्यगुरुिमाः||९||
स यिा नेन्धनं युक्तं लभते िेहजं तिा|
रसं वहनस्त्यतो वायुाः िीताः िीते प्रर्
ु प्यवत||१०||
तस्मािुषारसमये वस्नग्धाललवलवणान् [५] रसान्|
औिर्ानूपमांसानां मेद्यानामुपयोजयेत्||११||
वःलेियानां मांसावन प्रसहानां भृतावन च|
भियेन्मविरां िीर्ुं मर्ु चानुवपःेन्नराः||१२||
गोरसावनिुववर्
ृ तीवासां तैलं नवौिनम्|
हेमन्तेऽभ्यस्यतस्तोयमुष्णं चायुना हीयते||१३||
27-05-2024 13

अभ्यङ्गोत्सािनं मूवना तैलं जेन्तार्मातपम्|
भजेि् भूवमगृहं चोष्णमुष्णं गभागृहं तथा||१४||
िीतेषु संवृतं [६] सेव्यं यानं ियनमासनम्|
प्रावारावजनर्ौषेयप्रवेणीर्
ु थर्ास्तृतम्||१५||
गुरूष्णवासा विग्धाङ्गो गुरुणाऽगुरुणा सिा|
ियने प्रमिां पीनां वविालोपवचतस्तनीम्||१६||
आवलङ्ग् यागुरुविग्धाङ्गींसुप्यात् समिमन्मथाः|
प्रर्ामं च वनषेवेत मैथुनं विविरागमे||१७||
वजायेिन्नपानावन वातलावन लघूवन च|
प्रवातं प्रवमताहारमुिमन्थं वहमागमे||१८||
27-05-2024 14

27-05-2024 15

27-05-2024 16

SISIRA [Jan 16-March 15]
हेमन्तविविरौ तुल्यौ विविरेऽल्पं वविेषणम्|
रौक्ष्यमािानजं िीतं मेघमारुतवषाजम्||१९||
तस्माद्धैमञ्छन्तर्ाः सवााः विविरे वववर्ररष्यते|
वनवातमुष्णं त्ववर्र्
ं विविरे गृहमाश्रयेत्||२०||
र्टुवतक्तर्षायावण वातलावन लघूवन च|
वजायेिन्नपानावन विविरे िीतलावन च||२१||
27-05-2024 17

27-05-2024 18

VASANTA [March 15 – May 16]
वसन्ते [११] वनवचताः श्लेष्मा विनर्
ृ द्भावभरीररताः|
र्ायावग्नं ःार्ते रोगांस्तताः प्रर्
ु रुते ःहून्||२२||
तस्माद्वसन्ते र्माावण वमनािीवन र्ारयेत्|
गुवाललववस्नग्धमर्ुरं विवास्वप्नं च वजायेत्||२३||
व्यायामोद्वतानं र्ूमं र्वलग्रहमञ्जनम्|
सुखाम्बुना िौचवववर्ं िीलयेत् र्
ु सुमागमे||२४||
चन्दनागुरुविग्धाङ्गो यवगोर्ूमभोजनाः|
िारभं िािमैणेयं मांसं लावर्वपञ्जलम्||२५||
भियेवन्नगािं सीर्ुं वपःेन्माध्वीर्मेव वा|
वसन्तेऽनुभवेत् स्त्रीणां र्ाननानां च यौवनम्||२६||
27-05-2024 19

27-05-2024 20

27-05-2024 21

GRISHMA [May 16- July 15]
मयूखैजागताः स्नेहं ग्रीष्मे पेपीयते रववाः|
स्वािु िीतं द्रवं वस्नग्धमन्नपानं तिा वहतम्||२७||
िीतं सिर्
ा रं मन्थं जाङ्गलान्मृगपविणाः|
घृतं पयाः सिाल्यन्नं भजन् ग्रीष्मे न सीिवत||२८||
मद्यमल्पं न वा पेयमथवा सुःहूिर्म्|
लवणाललवर्टू ष्णावन व्यायामं च वववजायेत् [१२] ||२९||
विवा िीतगृहे वनद्रां वनवि चन्द्रांिुिीतले|
भजेच्चन्दनविग्धाङ्गाः प्रवाते हम्यामस्तर्
े ||३०||
व्यजनैाः पावणसंस्पिैश्चन्दनोिर्िीतलैाः|
सेव्यमानो भजेिास्यां मुक्तामवणववभूवषताः||३१||
र्ाननावन च िीतावन जलावन र्
ु सुमावन च|
ग्रीष्मर्ाले वनषेवेत मैथुनावद्वरतो नराः||३२||
27-05-2024 22

27-05-2024 23

27-05-2024 24

आिानिुःाले िेहे पक्ता भववत िुःालाः|
स वषाास्ववनलािीनां िू षणैःााध्यते पुनाः||३३||
भूःाष्पान्मेघवनस्यन्दात् पार्ािललवाज्जलस्य च|
वषाास्ववग्नःले िीणे र्
ु प्यञ्छन्त पवनाियाः||३४||
तस्मात् सार्ारणाः सवो वववर्वाषाासु िस्यते|
उिमन्थं विवास्वप्नमवश्यायं निीजलम्||३५||
व्यायाममातपं चैव व्यवायं चात्र वजायेत्|
पानभोजनसंस्कारान् प्रायाः िौद्राञ्छितान् भजेत्||३६||
व्यक्ताललवलवणस्नेहं वातवषाार्
ु लेऽहवन|
वविेषिीते भोक्तव्यं वषाास्ववनलिान्तये||३७||
अवग्नसंरिणवता यवगोर्ूमिालयाः|
पुराणा जाङ्गलैमांसैभोज्या यूषैश्च संस्क
ृ तैाः||३८||
वपःेत् िौद्राञ्छितं चाल्पं माध्वीर्ाररष्टमम्बु वा|
माहेन्द्रं तप्तिीतं वा र्ौपं सारसमेव वा||३९||
प्रघषोद्वतानस्नानगन्धमाल्यपरो भवेत्|
लघुिुद्धाम्बराः स्थानं भजेिक्लेवि वावषार्म्||४०||
Varsha [July 16-sept 15]
27-05-2024 25

27-05-2024 26

27-05-2024 27

वषाािीतोवचताङ्गानां सहसैवार्
ा रञ्छिवभाः|
तप्तानामावचतं वपिं प्रायाः िरवि र्
ु प्यवत||४१||
तत्रान्नपानं मर्ुरं लघु िीतं सवतक्तर्म्|
वपिप्रिमनं सेव्यं मात्रया सुप्रर्ावितैाः||४२||
लावान् र्वपञ्जलानेणानुरभ्रािरभान् ििान्|
िालीन् सयवगोर्ूमान् सेव्यानाहुघानात्यये||४३||
वतक्तस्य सवपाषाः पानं ववरेर्ो रक्तमोिणम्|
र्ारार्रात्यये र्ायामातपस्य च वजानम्||४४||
वसां तैलमवश्यायमौिर्ानूपमावमषम्|
िारं िवर् विवास्वप्नं प्राग्वातं चात्र वजायेत्||४५||
विवा सूयांिुसन्तप्तं वनवि चन्द्रांिुिीतलम्|
र्ालेन पक्व
ं वनिोषमगस्त्येनाववषीर्
ृ तम्||४६||
हंसोिर्वमवत ख्यातं िारिं ववमलं िुवच|
स्नानपानावगाहेषु वहतमम्बु यथाऽमृतम् [१४] ||४७||
िारिावन च माल्यावन वासांवस ववमलावन च|
िरत्काले प्रिस्यन्ते प्रिोषे चेन्िुरियाः||४८||
Sharad [Sept 16 to nov 15]
27-05-2024 28

27-05-2024 29

Rutusatmya
इत्युक्तमृतुसात्म्यं यच्चेष्टाहारव्यपाश्रयम्|
उपिेते यिौवचत्यािोर्ाःसात्म्यं [१७] तिुच्यते||४९||
िेिानामामयानां च ववपरीतगुणं गुणैाः|
सात्म्यवमच्छञ्छन्त सात्म्यज्ञाश्चेवष्टतं चाद्यमेव च||५०||
27-05-2024 30

MUST KNOW
1. Explain Adana & Visarga kala
2.Explain Shishira rutucharya
3.Explain Vasantha rutucharya
4.Explain Girishima rutucharya
5.Explain Varsha rutucharya
6.Explain Sharat rutucharya
7.Explain Hemantha rutucharya
8.Explain Hamsodaka
27-05-2024 31

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana 6.Chapter Tasyashiteeyadhyaya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana 6.Chapter Tasyashiteeyadhyaya