�ݺ�ߣ

Swastha chatuska
7. Na Vegandharaniya Adhyaya
27-05-2024 Motivation For Life Academy by Dr Khalid B.M 1

Navegandharaniya
Adharaniya vega
Dharniya vega
Vyayama
Deha prakruti
Malyana
Agantuja & maniska vyadhi hetu
Dhadhi
1. Mutra
2. Pureesha
3. Retas
4. Vata
5. Chardi
6. Kshavatu
7. Udagara
8. Jrumbha
9. Kshut
10.Pipasa
11.Bhaspa
12.Nidra
13.nishwasa
Mana
Vak
kaya
QUICK SCAN

ADHARANIYA VEGA [Non suppressible natural urges]
न वेगान् धारयेद्धीमाञ्जातान् मूत्रपुरीषय ोः|
न रेतस न वातस्य न छर्दायोः [१] क्षवथ नय च||३||
न द्गारस्य न जृम्भाया न वेगान् क्षुत्पिपासय ोः|
न बाष्पस्य न ननद्राया ननोःश्वासस्य श्रमेण च||४||
एतान् धारयत जातान् वेगान् र गा भवत्पि ये|
पृथक्पृथत्पिनित्साथं तान्मे ननगदतोः शृणु||५||
MUST KNOW

Mutravarodhaja roga & chikitsa
बत्पिमेहनय ोः शूलं मूत्रि
ृ च्छ्
रं नशर रुजा [२] |
नवनाम वङ्क्षणानाहोः स्यात्पिङ्ग
ं मूत्रननग्रहे||६||
स्वेदावगाहनाभ्यङ्गान् सनपयषश्चावपीडिम् [३] |
मूत्रे प्रनतहते ि
ु यायत्परिनवधं बत्पििमय च||७||
MUST KNOW

Purisha vega avarodha
पक्वाशयनशरोःशूलं वातवचोऽप्रवतयनम् [४] |
नपत्पिि द्वेष्टनाध्मानं पुरीषे स्यानद्वधाररते||८||
स्वेदाभ्यङ्गावगाहाश्च वतयय बत्पििमय च|
नहतं प्रनतहते वचयस्यन्नपानं प्रमानथ च||९||
MUST KNOW

Retas vega avarodha janya roga
मेढ्रे वृषणय ोः शूलमङ्गमदो हृनद व्यथा|
भवेत् प्रनतहते शुक्र
े नवबद्धं मूत्रमेव च||१०||
तत्राभ्यङ्ग ऽवगाहश्च मनदरा चरणायुधाोः|
शानलोः पय ननरूहश्च शिं मैथुनमेव च||११||
MUST KNOW

Apana vega avaroddha
सङ्ग [५] नवण्मूत्रवातानामाध्मानं वेदना क्लमोः|
जठरे वातजाश्चान्ये र गाोः स्युवायतननग्रहात्||१२||
स्नेहस्वेदनवनधित्र वतयय भ जनानन च|
पानानन बियश्चैव शिं वातानुल मनम्||१३||
MUST KNOW

Chardi vega avarodha
िि
ू ि ठारुनचव्यङ्गश थपाि्वामयज्वराोः|
ि
ु ष्ठहृिासवीसपायश्छनदयननग्रहजा गदाोः||१४||
भुक्त्वा प्रच्छ्दयनं धूम लङ्घनं रक्तम क्षणम्|
रूक्षान्नपानं व्यायाम नवरेिश्चात्र शस्यते||१५||
MUST KNOW

Kshavatu vega avarodha
मन्यािम्भोः नशरोःशूलमनदयताधायवभेदिौ|
इत्पियाणां च दौबयल्यं क्षवथ ोः स्यानद्वधारणात्||१६||
तत्र र्ध्यजत्रुि
े ऽभ्यङ्गोः स्वेद धूमोः सनावनोः|
नहतं वातघ्नमार्दं च घृतं चौत्तरभत्पक्तिम्||१७||
MUST KNOW

Udgara vega avarodha
नहक्का श्वास ऽरुनचोः [६] िम्प नवबन्ध हृदय रस ोः|
उद्गारननग्रहात्तत्र नहक्कायािुल्यमौषधम्||१८||
Jrumbha vega avarodha
नवनामाक्षेपसङ्क चाोः सुत्पतोः िम्पोः प्रवेपनम्|
जृम्भाया ननग्रहात्तत्र सवं वातघ्नमौषधम्||१९||
MUST KNOW

Ksudha vega avarodha
िार्श्यदौबयल्यवैवर्ण्यमङ्गमदोऽरुनचर्भ्यमोः|
क्षुद्वेगननग्रहात्तत्र नस्नग्ध ष्णं लघु भ जनम्||२०||
MUST KNOW

Pipasa vegavarodhaja
िण्ठास्यश ष बानधयं श्रमोः साद [७] हृनद व्यथा|
नपपासाननग्रहात्तत्र शीतं तपयणनमष्यते||२१||
MUST KNOW

Baspa vega avarodha
प्रनतर्श्ाय ऽनक्षर गश्च हृद्र गश्चारुनचर्भ्यमोः|
बाष्पननग्रहणात्तत्र [८] स्वप्न मर्दं नप्रयाोः िथाोः||२२||
MUST KNOW

Nidra vega avarodha
जृम्भाऽङ्गमदयििा च नशर र ग ऽनक्षगौरवम्|
ननद्रानवधारणात्तत्र स्वप्नोः संवाहनानन च||२३||
MUST KNOW

Shrama janya nisvasa vega
गुल्महृद्र गसम्म हाोः श्रमननोःश्वासधारणात्|
जायिे तत्र नवश्राम वातघ्न्न्यश्च नक्रया नहताोः||२४||
MUST KNOW

Prevention of disease
वेगननग्रहजा र गा य एते पररिीनतयताोः|
इच्छ्ं िेषामनुिनत्तं वेगानेतान्न धारयेत्||२५||

Dharaneeya vega
इमांिु धारयेद्वेगान् नहताथी [१०] प्रेत्य चेह च|
साहसानामशिानां मन वाक्कायिमयणाम्||२६||
Mana
Vak
Kaya
MUST KNOW

Manasah karma [ improper activities related to Mind]
ल भश िभयक्र धमानवेगान् नवधारयेत्|
नैलयज्ज्येष्यायनतरागाणामनभध्यायाश्च बुत्पद्धमान्||२७||
Lobha, sokha, bhaya, krodha, mana, lajja, nairlajjya, irshya,atiraga, abhideya
MUST KNOW

Vacana Karma
परुषस्यानतमात्रस्य सूचिस्यानृतस्य च|
वाक्यस्यािालयुक्तस्य धारयेद्वेगमुत्पितम्||२८||
Parusha, atimatra, suchaka, anruta, akala yukta
MUST KNOW

Deha karma
देहप्रवृनत्तयाय िानचनद्वर्दते परपीडया|
स्त्रीभ गिेयनहंसार्दा तस्यावेगात्पिधारयेत्||२९||
पुर्ण्शब्द नवपापत्वान्मन वाक्कायिमयणाम्|
धमायथयिामान् पुरुषोः सुखी भुङ्क
् क्ते नचन नत च||३०||
MUST KNOW

Vyayama
शरीरचेष्टा या चेष्टा स्थैयााथाा बलवर्धानी|
देहव्यायामसङ्ख् याता मात्रया ताां समाचरेत्||३१||
MUST KNOW

Vyayam guna
लाघवं िमयसामर्थ्यं स्थैयं दुोःखसनहष्णुता [१५] |
द षक्षय ऽनिवृत्पद्धश्च व्यायामादुपजायते||३२||
Ati vyayama
श्रमोः क्लमोः क्षयिृष्णा रक्तनपत्तं प्रतामिोः|
अनतव्यायामतोः िास ज्वरश्छनदयश्च जायते||३३||
Vyayama Laksanam
(स्वेदागमोः [१६] श्वासवृत्पद्धगायत्राणां लाघवं तथा|
हृदयाद् युपर धश्च इनत व्यायामलक्षणम्||१||)|
MUST KNOW

Atimatra Nishedha
व्यायामहास्यभाष्यार्ध्ग्राम्यधमयप्रजागरान्|
न नचताननप सेवेत बुत्पद्धमाननतमात्रया||३४||
एतानेवंनवधांश्चान्यान् य ऽनतमात्रं ननषेवते|
गजं नसंह इवािषयन् सहसा स नवनर्श्नत||३५||
MUST KNOW

Vyayama varja
(अनतव्यवायभारार्ध्िमयनभश्चानतिनशयताोः [१७] |
क्र धश िभयायासैोः क्रािा ये चानप मानवाोः||१||
बालवृद्धप्रवाताश्च ये च च्चैबयहुभाषिाोः|
ते वजययेयुव्याययामं क्षुनधतािृनषताश्च ये||२||)|
MUST KNOW

PADAMISKA KRAMA
उनचतादनहताद्धीमान् क्रमश नवरमेन्नरोः|
नहतं क्रमेण सेवेत क्रमश्चात्र पनदर्श्ते||३६||
प्रक्षेपापचये ताभ्यां क्रमोः पादांनशि भवेत्|
एिािरं ततश्च र्ध्ं द्व्यिरं त्र्यिरं तथा||३७||
1 ¾
¼
1/2

Importance of following the krama
क्रमेणापनचता द षाोः क्रमेण पनचता गुणाोः|
सि यान्त्यपुनभायवमप्रिम्प्या भवत्पि च||३८||

Prakruti Vijnana
समनपत्ताननलिफाोः ि
े नचद्गभायनद मानवाोः|
दृर्श्िे वातलाोः ि
े नचत्पित्तलाोः श्लेष्मलािथा||३९||
तेषामनातुराोः पूवे वातलार्दाोः सदातुराोः|
द षानुशनयता ह्येषां देहप्रि
ृ नतरुच्यते||४०||
नवपरीतगुणिेषां स्वस्थवृत्तेनवयनधनहयतोः|
समसवयरसं सात्म्यं समधात ोः प्रशस्यते||४१||

MALAYANA – EXCRETORY ORIFICES
द्वे अधोः सत नशरनस खानन स्वेदमुखानन [२९] च|
मलायनानन बाध्यिे दुष्टैमायत्रानधि
ै मयलैोः||४२||
मलवृत्पद्धं गुरुतया लाघवान्मलसङ्क्षयम्|
मलायनानां बुध्येत सङ्ग त्सगायदतीव च||४३||
Two orifices in lower part [rectum – urethra],
Seven orifices [two eyes, two ears, two nostrils & mouth]
Sweat glands

Principles of treatment for disorders of excretory orifices
तान् द षनलङ्ग
ै रानदर्श् व्याधीन् साध्यानुपाचरेत्|
व्यानधहेतुप्रनतद्वन्द्द्वैमायत्रािालौ नवचारयन्||४४||

Rutu kalian shodhana
नवषमस्वस्थवृत्तानामेते र गािथाऽपरे|
जायिेऽनातुरिस्मात् स्वस्थवृत्तपर भवेत्||४५||
माधवप्रथमे मानस नभस्यप्रथमे पुनोः|
सहस्यप्रथमे चैव हारयेद्द षसञ्चयम्||४६||
नस्नग्धत्पस्वन्नशरीराणामूर्ध्ं चाधश्च ननत्यशोः|
बत्पििमय ततोः ि
ु यायन्नस्यिमय [३१] च बुत्पद्धमान्||४७||
यथाक्रमं यथाय ग्यमत ऊर्ध्ं प्रय जयेत्|
रसायनानन नसद्धानन वृष्यय गांश्च िालनवत्||४८||
र गािथा न जायिे प्रि
ृ नतस्थेषु धातुषु|
धातवश्चानभवधयिे जरा मान्द्र्दमुपैनत च||४९||
नवनधरेष नविाराणामनुित्तौ ननदनशयतोः|
ननजानानमतरेषां तु पृथगेव पदेक्ष्यते||५०||

AGANTUJA HETU [Causes of exogenous disease]
ये भूतनवषवाय्वनिसम्प्रहारानदसम्भवाोः|
नृणामागिव र गाोः प्रज्ञा तेष्वपराध्यनत||५१||
ईष्यायश िभयक्र धमानद्वेषादयश्च ये|
मन नविारािेऽयुक्ताोः सवे प्रज्ञापराधजाोः||५२||

Agantu roga chikitsa
त्यागोः प्रज्ञापराधानानमत्पिय पशमोः स्मृनतोः|
देशिालात्मनवज्ञानं सद् वृत्तस्यानुवतयनम्||५३||
आगिूनामनुित्तावेष मागो ननदनशयतोः|
प्राज्ञोः प्रागेव तत् ि
ु यायत्पद्धतं नवर्दार्ददात्मनोः||५४||

आत पदेशप्रज्ञानं [३६] प्रनतपनत्तश्च िारणम्|
नविाराणामनुित्तावुिन्नानां च शािये||५५||

PARIVARJA NARADHAMA
पापवृत्तवचोःसत्त्ाोः सूचिाोः िलहनप्रयाोः|
ममोपहानसन लुब्ाोः परवृत्पद्धनद्वषोः शठाोः||५६||
परापवादरतयश्चपला [३७] ररपुसेनवनोः|
ननघृयणास्त्यक्तधमायणोः पररवर्ज्ाय नराधमाोः||५७||
बुत्पद्धनवर्दावयोःशीलधैययस्मृनतसमानधनभोः|
वृद्ध पसेनवन वृद्धाोः स्वभावज्ञा गतव्यथाोः||५८||
सुमुखाोः सवयभूतानां प्रशािाोः शंनसतव्रताोः|
सेव्याोः सन्मागयवक्तारोः पुर्ण्श्रवणदशयनाोः||५९||

आहाराचारचेष्टासु सुखाथी प्रेत्य चेह च|
परं प्रयत्नमानतष्ठेद् बुत्पद्धमान् नहतसेवने||६०||

DADHI
न नक्तं दनध भुञ्जीत न चायघृतशि
य रम्|
नामुद्गयूषं नाक्षौद्रं न ष्णं नामलि
ै नवयना [३९] ||६१||
ज्वरासृत्पक्पत्तवीसपयि
ु ष्ठपाि्वामयर्भ्मान्|
प्राप्नुयात्कामलां च ग्रां नवनधं नहत्वा दनधनप्रयोः||६२||

तत्र श्ल िाोः-
वेगा वेगसमुिाश्च र गािेषां च भेषजम्|
येषां वेगा नवधायायश्च यदथं यत्पद्धतानहतम्||६३||
उनचते चानहते वर्ज्े सेव्ये चानुनचते क्रमोः|
यथाप्रि
ृ नत चाहार मलायनगदौषधम्||६४||
भनवष्यतामनुित्तौ र गाणामौषधं च यत्|
वर्ज्ायोः सेव्याश्च पुरुषा धीमताऽऽत्मसुखानथयना||६५||
नवनधना दनध सेव्यं च येन यस्मात्तदनत्रजोः|
नवेगान्धारणेऽध्याये सवयमेवावदन्मुननोः||६६||

MUST KNOW
1.Explain Adharaniya vega
2.Explain Dharaneeya vega
3.Explain Vyayama
4.Explain Padamsika krama
5.Explain Malayana
6.Expalin Agantuja vyadhi hetu and chikitsa
7.Explain why Dadhi is contraindicated
NEED TO KNOW
1.Explain Rutu Kalian Shodhana

Exercise
1.Shrioruja ---------------vega dharana laxana
2.Shrioshula ---------------vega dharana laxana
3.Pandu ---------------vega dharana laxana
4.Charnayudha ------------------in vega chikitsa
5.Hikka swasa chikitsa for which vega chikitsa -------------
6.Badhirya ---------------vega dharana laxana
7.Hrudroga ---------------vega dharana laxana
8.Define vyayama

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana 7.Chapter Navegadharnaiyadhyaya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana 7.Chapter Navegadharnaiyadhyaya