�ݺ�ߣ

SWASTHA CHATUKSA
8. INDRIYOPAKRAMANIYA ADHYAYA
27-05-2024 Motivation for life academy by Dr Khalid B.M 1

Indriyapokramniya
Manas
Indriya
Sadvrita
Atiindriya
Indriya gyana
Indriya vyapara
Pancha gyanaindriya
Pancha indriya dravya
Pancha indriya adhisthana
Pancha indriya vishaya
Pancha indriya buddhi

PANCHA PANCHAKA
इह खलु पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि, पञ्चेन्द्रियाणिष्ठानाणन, पञ्चेन्द्रियाराथाः, पञ्चेन्द्रिय्ुययो
भवन्द्रि, इत्युक्तणिन्द्रियाणिकारे||३||
Pancha gyanaindriya
Pancha indriya dravya
Pancha indriya adhisthana
Pancha indriya vishaya
Pancha indriya buddhi

Qualities of Manas / Ekatwam of Manas
अतीन्द्रियं पुनिथनाः सत्त्वसञ्ज्ञक
ं , ‘चेताः’ इत्याहुरेक
े , तदराथत्मस्पददाय्तचचे्ं
चे्ाप्रत्ययभूतणिन्द्रियािाि्||४||
स्वारेन्द्रियारथसङ्कल्पव्यणभचरिाच्चानेकिेकन्द्रिन् पुरुषे सत्त्वं, रजस्तिाःसत्त्वगुियोगाच्च; न
चानेकत्वं, नह्येक
ं [४] ह्येककालिनेक
े षु प्रवतथते [५] ; तिान्नैककाला सवेन्द्रियप्रवृण्तचाः||५||
Artha sampat – chinta vichara oohya dehya sankalpa
Atma
Swarthavabhyichara
Indriyartha
Sankalpa
Satva raja tamas
DHIRGA SHASKULI NYAYA
SHATA PATRA SUCHI NYAYA

SEE - CHAKSHU
SMELL - GRAHENA
TOUCH - SPARSHA
EAT - RASA
SABDHA - SROTO
DHIRGHA SASKULI NYAYA
Motivation for life academy by Dr Khalid B.M 5
27-05-2024

RUPAGRAHANA-----CHAKSHUENRIYA
SPARSHA ----------SPARSENDRIYA
SHABDHA --------SROTRENDRIYAA
RASA ------- RASANENDRIYA
GANDHA ---- GHRANENDRIYA
EKATWA
ANUTWA
SASKULI NYAYA
27-05-2024

UTPALA SATAPATRAVEDHA NYAYA
27-05-2024

Quality determination of manas
यद् गुणं चाभीक्ष्णं पुरुषमनुवर्तर्े सत्त्वं र्त्सत्त्वमेवोपददशन्ति मुनयो
बाहुल्यानुशयार््||६||
मनःपुरःसराणीन्तियाण्यर्तग्रहणसमर्ातदन भवन्ति||७||

Panchendriya
तत्र चक्ुाः श्रोत्रं घ्रािं रसनं स्पर्थनणिणत पञ्चेन्द्रियाणि||८||
Ghranendriya
Rasanendriya
Chakshurendriya
Sparshanendriya
Shravanendriya

Panchendriya dravyani
पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि- खं वायुर्ज्योणतरापो भूररणत||९||
Prithvi
Apa
Teja
Vayu
akasha

Panchendriya adhisthana
पञ्चेन्द्रियाणिष्ठानाणन- अणक्िी किौ नाणसक
े णजह्वा त्वक
् चेणत||१०||
Ghraana
Rasana
Chakshu
Twak
Karana

Panchendriya artha
पञ्चेन्द्रियाराथाः- र्ब्दस्पर्थरूपरसगन्ााः||११||
Gandha
Rasa
Roopa
Sparsha
Shabdha

PANCHENDRIYA BUDDHI
पञ्चेन्द्रिय्ुययाः- चक्ु्ुथद्ध्याणदकााः; तााः पुनररन्द्रियेन्द्रियारथसत्त्वात्मसणन्नकषथजााः, क्णिका,
णनश्चयान्द्रत्मकाश्च, इत्येतत् पञ्चपञ्चकि्||१२||
Ghranendriya buddhi
Rasanendriya buddhi
Chakshurendriya buddhi
Sparshanendriya buddhi
Shravanendriya buddhi

Adhyatmadravya guna sangraha
िनो िनोरो ्ुन्द्रयरात्मा चेत्यध्यात्मद्रव्यगुिसङ्ग् रहाः
र्ुभार्ुभप्रवृण्तचणनवृण्तचहेतुश्च, द्रव्याणश्रतं [१४] च किथ; यदुच्यते णियेणत||१३||

Correlation of panchabhutika elements with five sense organs
तत्रानुिानगम्यानां पञ्चिहाभूतणवकारसिुदायात्मकानािणप सताणिन्द्रियािां तेजश्चक्ुणष, खं
श्रोत्रे, घ्रािे णक्णताः, आपो रसने, स्पर्थनेऽणनलो णवर्ेषेिोपपद्यते|
तत्र यद्यदात्मकणिन्द्रियं णवर्ेषा्तच्तचदात्मकिेवारथिनुगृह्णाणत, तत्स्वभावाणिभुत्वाच्च||१४||

Mano Vikruti
तदराथणतयोगायोगणिथ्यायोगात् सिनस्कणिन्द्रियं णवक
ृ णतिापद्यिानं यरास्वं ्ुद्ध्युपघाताय
स्पदद्यते, सािथ्यथयोगात् [१५] पुनाः प्रक
ृ णतिापद्यिानं यरास्वं ्ुन्द्रयिाप्याययणत||१५||
िनसस्तु णचन्त्यिरथाः|
तत्र िनसो िनो्ुयेश्च त एव सिानाणतहीनणिथ्यायोगााः प्रक
ृ णतणवक
ृ णतहेतवो भवन्द्रि||१६||

SADVRTTA

MUST KNOW
1. Explain Panchapanchaka

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana 8.Chapter Indriyaopakramaniyadhyaya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana 8.Chapter Indriyaopakramaniyadhyaya