�ݺ�ߣ

13.SNEHAADHYAYA
28-05-2024 1
Motivation for Life Academy by Dr Khalid B.M

SL.NO FACULTY
NAME
UNITS SYLLABUS CURRICULUM PLAN METHOD
OF
TEACHIN
G
CROSS
CUTTIN
G
ISSUES
OUTCOME ASSESSMEN
T
OF
OUTCOMES
11 Dr
KHALID
B.M
Charaka
samhita
Sutra
sthana
Kalpana
chatuska
13.Sneha Adhyaya
1. Snehayoni
2. Mahasneha
3. Snehaguna
4. Pravicharna
5. Sneha matra
6. Chaturvidha sneha
7. Sneha yogya & ayogya
8. Snehavyapad
9. Sneha paschat karma
1. sources of oils fats
sneha yoni
2. Qualites of different
sneha dravya
3. Time of sneha
4.Twenty four recipes
of oils and fats
Chalk and
talk.
PPT
-
1.Understanding
of different
formulations in
respect to each
doshik condition
and diseases.
2.Sneha vidhi,
vyapat,
abheshaja siddhi
are explained in
this chapter.
1.Class Test.
2.Intraction
with students.
3.Feedback
28-05-2024 2

Snehaadhyaya
Snehayoni
Mahasneha
Snehaguna
Pravicharna
Sneha matra
Chaturvidha sneha
Sneha yogya & ayogya
Snehavyapad
Sneha paschat karma
Sthavara / jangala
Ghrita / taila / vasa / majja
28-05-2024 3

Questions asked by vahnivesha
क िं योनयः कि स्नेह ः े च स्नेहगुण ः पृथ ् |
ल नुप ने े स्य कि श्च किच रण ः||४||
कि म त् ः थम्म न ः च े षूपकिश्यिे|
श्च े भ्यो कहिः स्नेहः प्र षषः स्नेहने च ः||५||
स्नेह् ः े े न च कस्नग्ध कस्नग्ध किकस्नग्धलक्षणम्|
क िं प न ि् प्रथमिं पीिे जीणे क ञ्च कहि कहिम्||६||
े मृिुक्र
ू र ोष् ः व्य पिः किद्धयश्च ः|
अच्छे ििंशोधने चैि स्नेहे िृकिररष्यिे||७||
किच रण ः े षु योज्य किकधन े न िि् प्रभो!|
स्नेहस्य कमिकिज्ञ न ज्ञ नकमच्छ कम िेकििुम्||८||
28-05-2024 4

Sneha Yoni
स्नेह न िं किकिध िौम्य योकनः स्थावरजङ्गमा||९||
Sthavara sneha
किलः कप्रय ल कभषु ौ किभीि कश्चत् भयैरण्डमधू िषषप ः|
ु िुम्भकिल्व रु मूल ििीकन ोच क्षोड रञ्जकशग्रु ः||१०||
स्नेह शय ः स्थ िरिञ्ज्ञज्ञि स्तथ
Jangama sneha
स्युजषङ्गम मत्स्यमृग ः िपकक्षणः|
िेष िं िकधक्षीरघृि कमषिं िि स्नेहेषु मज्ज च िथोपकिश्यिे||११||
28-05-2024 5

Taila
ििेष िं िैलज ि न िं किलिैलिं किकशष्यिे|
िल थे स्नेहने च ग्र्यमैरण्डिं िु किरेचने||१२||
( टू ष्णिं िैलमैरण्डिं ि िश्लेष्महरिं गुरु |
ष यस्व िुकिक्तैश्च योकजििं कपिहन्त्रकप ||१||)|
28-05-2024 6

Types of sneha dravyas
िकपषस्तैलिं िि मज्ज ििषस्नेहोिम मि ः|
एषु चैिोिमिं िकपषः ििंस्क रस्य नुििषन ि्||१३||
1. Sarpi
2. Taila
3. Vasa
4. Majja
28-05-2024 7

Ghrita guna
घृििं कपि कनलहरिं रिशुक्रौजि िं कहिम्|
कनि षपणिं मृिु रिं स्वरिणषप्रि िनम्||१४||
Taila guna
म रुिघ्निं न च श्लेष्मिधषनिं िलिधषनम्|
त्वच्यमुष्णिं ञ्ज्स्थर रिं िैलिं योकनकिशोधनम्||१५||
Vasa guna
किद्धभग्न हिभ्रष्टयोकन णषकशरोरुकज|
पौरुषोपचये स्नेहे व्य य मे चेष्यिे िि ||१६||
Majja guna
िलशुक्ररिश्लेष्ममेिोमज्जकििधषनः|
मज्ज किशेषिोऽस्थन िं च िल ृ ि् स्नेहने कहिः||१७||
28-05-2024 8

Sneha kala
िकपषः शरकि प िव्यिं िि मज्ज च म धिे|
िैलिं प्र िृकष न त्युष्णशीिे स्नेहिं कपिेन्नरः||१८||
ि िकपि कध ो र त् िुष्णे च कप कपिेन्नरः|
श्लेष्म कध ो किि शीिे कपिेच्च मलभ स्करे||१९||
अत्युष्णे ि किि पीिो ि िकपि कध े न ि |
मूच्छ ां कपप ि मुन्म ििं मल िं ि िमीरयेि्||२०||
शीिे र त्ौ कपिन् स्नेहिं नरः श्लेष्म कध ोऽकप ि |
आन हमरुकचिं शूलिं प ण्डुि िं ि िमृच्छकि||२१||
28-05-2024 9

Anupana for snehana
जलमुष्णिं घृिे पेयिं यूषस्तैलेऽनु शस्यिे|
िि मज्ज्ञोस्तु मण्डः स्य ि् ििेषूष्णमथ म्बु ि ||२२||
Ghrita – ushna jala
Taila – yusha
Vasa majja – mand
All sneha ushnajala
28-05-2024 10

Pravicharana
ओिनश्च किलेपी च रिो म िंििं पयो िकध|
यि गूः िूपश ौ च यूषः म्बकल ः खडः||२३||
िक्तिञ्ज्स्तलकपष्टिं च मद्यिं लेह स्तथैि च|
भक्ष्यमभ्यञ्जनिं िञ्ज्स्तस्तथ चोिरिस्तयः||२४||
गण्ड
ू षः णषिैलिं च नस्तः ण षकक्षिपषणम्|
चिुकिांशकिररत्येि ः स्नेहस्य प्रकिच रण ः [५] ||२५||
28-05-2024 11

Accha peya
अच्छपेयस्तु यः स्नेहो न ि म हुकिषच रण म्|
स्नेहस्य ि कभषग्दृष्टः [७] ल्पः प्र थम ञ्ज्ल्प ः||२६||
रिैश्चोपकहिः स्नेहः िम िव्य ियोकगकभः|
षड्कभञ्ज्िषकष्टध िङ्् ् िं प्र प्नोत्ये श्च े िलः||२७||
एिमेि श्चिुःषकष्टः स्नेह न िं प्रकिच रण [८] |
ओ िुषव्य कधपुरुष न् प्रयोज्य ज नि भिेि्||२८||
28-05-2024 12

Sneha Matra
अहोर त्महः ृ त्स्नमध षहिं च प्रिीक्षिे|
प्रध न मध्यम ह्रस्व स्नेहम त् जर िं प्रकि||२९||
इकि किस्रः िमुकिष्ट म त् ः स्नेहस्य म निः|
ि ि िं प्रयोग न् िक्ष्य कम पुरुषिं पुरुषिं प्रकि||३०||
Pradhana matra – ahoratri [24 hours for digestion]
Madhyama matra – krutsanam ahaha [12 hours for digestion]
Hrasva matra – ardhah [ 6 hours of digestion]
28-05-2024 13

Indication of uttama matra
Indications
प्रभूिस्नेहकनत्य ये क्षुञ्ज्िप ि िह नर ः|
प ि श्चोिमिलो येष िं ये चोिम िले||३१||
गुञ्ज्िनः िपषिष्ट श्च कििपोपहि श्च ये|
उन्मि ः ृ च्छ
र मूत् श्च ग ढिचषि एि च||३२||
कपिेयुरुिम िं म त् िं िस्य ः प ने गुण ञ्छृ णु|
Benifts
कि र ञ्छमयत्येष िं शीघ्रिं िम्यक्प्रयोकजि ||३३||
िोष नु कषषणी म त् ििषम ग षनुि ररणी|
िल्य पुननषि री शरीरेञ्ज्ियचेिि म्||३४||
28-05-2024 14

Indication of Madhyama Matra
Indications
अरुष्कस्फोटकपड ण्ड
ू प म कभरकिषि ः|
ु कष्नश्च प्रमीढ श्च ि िशोकणकि श्च ये||३५||
न कििह्व कशनश्चैि मृिु ोष् स्तथैि च|
कपिेयुमषध्यम िं म त् िं मध्यम श्च कप ये िले||३६||
Benifts
म त्ैष मन्दकिभ्रिंश न च कििलह ररणी|
िुखेन च स्नेहयकि शोधन थे च युज्यिे||३७||
28-05-2024 15

Indication of hrasva matra
Indication
ये िु िृद्ध श्च ि ल श्च िु ु म र ः िुखोकचि ः|
ररक्त ोष्त्वमकहििं येष िं मन्द ग्नयश्च ये||३८||
ज्वर िीि र ि श्च येष िं कचरिमुञ्ज्िि ः|
स्नेहम त् िं कपिेयुस्ते ह्रस्व िं ये च िर िले||३९||
Benefits
पररह रे िुख चैष म त् स्नेहनिृिंहणी|
िृष्य िल्य कनर ि ध कचरिं च प्यनुििषिे||४०||
28-05-2024 16

Indication of ghrita
ि िकपिप्र ृ ियो ि िकपिकि ररणः|
चक्षुः म ः क्षि ः क्षीण िृद्ध ि ल स्तथ ऽिल ः||४१||
आयुःप्र षष म श्च िलिणषस्वर कथषनः|
पुकष्ट म ः प्रज म ः िौ ु म य षकथषनश्च ये||४२||
िीप्त्योजःस्मृकिमेध कग्निुद्धीञ्ज्ियिल कथषनः|
कपिेयुः िकपषर ि षश्च ि हशिकिष कग्नकभः||४३||
28-05-2024 17

Indication of taila
प्रिृद्धश्लेष्ममेिस्क श्चलस्थूलगलोिर ः|
ि िव्य कधकभर किष्ट ि िप्र ृ ियश्च ये||४४||
िलिं िनुत्विं लघुि िं ृढि िं ञ्ज्स्थरग त्ि म् [११] |
कस्नग्धश्लक्ष्णिनुत्वक्त िं ये च ङ्क्षञ्ज्ि िेकहनः||४५||
ृ कम ोष् ः क्र
ू र ोष् स्तथ न डीकभरकिषि ः|
कपिेयुः शीिले ले िैलिं िैलोकचि श्च ये||४६||
28-05-2024 18

Indication of vasa
ि ि िपिह ये च रूक्ष भ र ध्व कशषि ः|
ििंशुष्करेिोरुकधर कनष्पीि फमेििः||४७||
अञ्ज्स्थिञ्ज्िकिर स्न युममष ोष्मह रुजः|
िलि न्म रुिो येष िं ख कन च िृत्य किष्कि||४८||
महच्च कग्निलिं येष िं िि ि त्म्य श्च ये नर ः|
िेष िं स्नेहकयिव्य न िं िि प निं किधीयिे||४९||
28-05-2024 19

Indication of majja
िीप्त ग्नयः क्लेशिह घस्मर ः स्नेहिेकिनः|
ि ि ि षः क्र
ू र ोष् श्च स्नेह् मज्ज नम प्नुयुः||५०||
येभ्यो येभ्यो कहिो यो यः स्नेहः ि परर ीकिषिः|५१|
28-05-2024 20

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 13 Snehaadhyaya

Convert to study materialsBETA

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 13 Snehaadhyaya