�ݺ�ߣ

Kalpana chatuksa
16.Chikitsaprabhuitya Adhyaya
28-05-2024 Motivation for life Academy by Dr Khalid B.M 1

Chikitsaprabhutiya
Qualified and unqualified physician
Virechana atiyoga / ayoga / samyak yoga
Vamana atiyog lakshana
Bahu dosha lakshana
Shodhana phala
Swabhavaprama vada

Qualified and unqualified physician
चिचित्साप्राभृतो धीमान् शास्त्रवान् िममतत्परः|
नरं चवरेियचत यं स योगात् सुखमश्नुते||३||
Dhimana, shastravan, karma tatpara
यं वैद्यमानी त्वबुधो चवरेियचत मानवम्|
सोऽचतयोगादयोगाच्च मानवो दुःखमश्नुते||४||
Vaidayamani - atiyoga, ayoga, mithyagoa

Samyak Virechana Laxana
दौबमल्यं लाघवं ग्लाचनर्व्ामधीनामणुता रुचिः|
हृद्वणमशुद्धः क्षुत्तृष्णा िाले वेगप्रवतमनम्||५||
बुधीद्ियमनःशुद्धमामरुतस्यानुलोमता|
सम्यग्विरिक्तलिङ्गालि कायाग्नेश्चािुवर्तिम् [१] ||६||
Ayoga virechana laxana
ष्ठीवनं हृदयाशुद्धरुत्क्लेशः श्लेष्मचित्तयोः|
आध्मानमरुचिश्छचदमरदौबमल्यमलाघवम्||७||
जङ्घोरुसदनं तिा स्तैचमत्यं िीनसागमः|
लक्षणान्यचवररक्तानां मारुतस्य ि चनग्रहः||८||
Atiyoga virechana laxana
चवट्चित्तिफवातानामागतानां यथाक्रमम्|
िरं स्रवचत यद्रक्तं मेदोमांसोदिोिमम्||९||
चनःश्लेष्मचित्तमुदि
ं शोचणतं ि
ृ ष्णमेव वा|
तृष्यतो मारुतातमस्य सोऽचतयोगः प्रमुह्यतः||१०||

Vamana atiyoga lakshana
वमनेऽचति
ृ ते चलङ्गान्येतान्येव भवद्ि चह|
ऊर्ध्मगा वातरोगाश्च वाग्ग्ग्रहश्चाचधिो भवेत्||११||
चिचित्साप्राभृतं तस्मादुिेयाच्छरणं नरः|
युञ्ज्याद् य एनमत्यिमायुषा ि सुखेन ि||१२||

Bahu dosha lakshana
अचविािोऽरुचिः स्थौल्यं िाण्डुता गौरवं लमः|
चिडिािोठिण्ड
ू नां सम्भवोऽरचतरेव ि||१३||
आलस्यश्रमदौबमल्यं दौगमन्ध्यमवसादिः|
श्लेष्मचित्तसमुत्क्लेशो चनद्रानाशोऽचतचनद्रता||१४||
तिा लैब्यमबुद्धत्वमशस्तस्वप्नदशमनम्|
बलवणमप्रणाशश्च तृप्यतो बृंहणैरचि||१५||
बहुदोषस्य चलङ्गाचन तस्मै संशोधनं चहतम्|
ऊर्ध्ं िैवानुलोमं ि यथादोषं यथाबलम्||१६||

Samshodhana phala
एवं चवशुधिोष्ठस्य िायाचिरचभवधमते|
र्व्ाधयश्चोिशाम्यद्ि प्रि
ृ चतश्चानुवतमते||१७||
इद्ियाचण मनोबुद्धवमणमश्चास्य प्रसीदचत|
बलं िुचिरित्यं ि वृषता िास्य जायते||१८||
जरां ि
ृ च्छ
रे ण लभते चिरं जीवत्यनामयः|
तस्मात् संशोधनं िाले युद्क्तयुक्तं चिबेन्नरः||१९||

Mula chedhana
दोषााः कदालिर्् क
ु प्यग्वि लिर्ा िङ्घिपाििाः|
लिर्ााः संशोधिये र्ु ि र्ेषां पुिरुद्भवाः||२०||
दोषाणां ि द्रुमाणां ि मूलेऽनुिहते सचत|
रोगाणां प्रसवानां ि गतानामागचतर्ध्ुमवा||२१||

General management after shodhana
भेषजक्षचिते िथ्यमाहारैरेव बृंहणम्|
घृतमांसरसक्षीरहृद्ययूषोिसंचहतैः||२२||
अभ्यङ्गोत्सादनैः स्नानैचनमरूहैः सानुवासनैः|
तथा स लभते शमम युयते िायुषा चिरम्||२३||

Management of shodhana ati yoga
अचतयोगानुबधानां सचिमःिानं प्रशस्यते|
तैलं मधुरि
ै ः चसधमथवाऽप्यनुवासनम्||२४||
Management of shodhana ayoga
यस्य त्वयोगस्तं चस्नग्धं िुनः संशोधयेन्नरम्|
मात्रािालबलािेक्षी स्मरन् िूवममनुक्रमम्||२५||
स्नेहने स्वेदने शुधौ रोगाः संसजमने ि ये|
जायिेऽमागमचवचहते तेषां चसद्धषु साधनम्||२६||

Swabhavaprama vada
जायिे [४] हेतुवैषम्याचद्वषमा देहधातवः|
हेतुसाम्यात् समास्तेषां स्वभावोिरमः सदा||२७||
प्रवृचत्तहेतुभामवानां न चनरोधेऽद्स्त िारणम्|
ि
े चित्तत्राचि [५] मन्यिे हेतुं हेतोरवतमनम्||२८||

Question and answer against swabhavpramavada
एवमुक्ताथममािायममचिवेशोऽभ्यभाषत|
स्वभावोिरमे िमम चिचित्साप्राभृतस्य चिम्||२९||
भेषजैचवमषमान् धातून् िान् समीि
ु रुते चभषि
् |
िा वा चिचित्सा भगवन्! चिमथं वा प्रयुयते||३०||
तद्च्छष्यविनं श्रुत्वा र्व्ाजहार िुनवमसुः|
श्रूयतामत्र या सोम्य! युद्क्तर्दमिा महचषमचभः||३१||
न नाशिारणाभावाद्भावानां नाशिारणम्|
ज्ञायते चनत्यगस्येव िालस्यात्ययिारणम्||३२||
शीघ्रगत्वाद्यथा भूतस्तथा भावो चविद्यते|३३|

चनरोधे िारणं तस्य नाद्स्त नैवान्यथाचक्रया||३३||
याचभः [१०] चक्रयाचभजामयिे शरीरे धातवः समाः|
सा चिचित्सा चविाराणां िमम तद्द्भषजां स्मृतम्||३४||
िथं शरीरे धातूनां वैषम्यं न भवेचदचत|
समानां िानुबन्धः स्याचदत्यथं चक्रयते चक्रया||३५||
त्यागाचद्वषमहेतूनां समानां िोिसेवनात्|
चवषमा नानुबध्नद्ि जायिे धातवः समाः||३६||
समैस्तु हेतुचभयमस्माधातून् सञ्जनयेत् समान्|
चिचित्साप्राभृतस्तस्माद्दाता देहसुखायुषाम्||३७||
धममस्याथमस्य िामस्य नृलोिस्योभयस्य ि|
दाता सम्पद्यते वैद्यो दानाद्देहसुखायुषाम्||३८||

तत्र श्लोिाः-
चिचित्साप्राभृतगुणो दोषो यश्चेतराश्रयः|
योगायोगाचतयोगानां लक्षणं शुद्धसंश्रयम्||३९||
बहुदोषस्य चलङ्गाचन संशोधनगुणाश्च ये|
चिचित्सासूत्रमात्रं ि चसद्धर्व्ािचत्तसंश्रयम्||४०||
या ि युद्क्तचश्चचित्सायां यं िाथं ि
ु रुते चभषि
् |
चिचित्साप्राभृतेऽध्याये तत् सवममवदन्मुचनः||४१||

MUST KNOW
1.Explain virechana ayoga, atiyoga, samyak yoga lakshana
2.Explain swabhavapramavada
3.Explain importance of shodhana

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 16 Chikitsaprabhuityaadhyaya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 16 Chikitsaprabhuityaadhyaya