�ݺ�ߣ

Yojana chatuska
22. Langhana Brmhaniyam Adhyaya
29-04-2020 Motivation for life Academy by Dr Khalid B.M 1

SL.NO FACULTY
NAME
UNITS SYLLABUS CURRICULUM PLAN METHOD
OF
TEACHING
CROSS
CUTTING
ISSUES
OUTCOME ASSESSMENT
OF
OUTCOMES
22 Dr KHALID
B.M
Charaka
samhita
Sutra
sthana
Yojana
chatuska
22. Langhana Brmhaniyam
Adhyaya
1.Shad Vidha Upakrama
1) Langhana
2) Brumhana
3) Rukshana
4) Snehana
5) Swedha
6) Sthambhana
2. Dashavidha langhana
1) Vamana
2) Virechana
3) Nasaya
4) Shirobasthi
5) Pippasa
6) Maruta
7) Atapa
8) Pachana
9) Upavasa
10) Vyayama
3. Administration of these Shad
upakrama and there features of
Kruta(Proper) /Akruta
(Inadequate) & Ativrutta
(Excessive)
1.Different methods of
treatment modalities.
2. Shadvidha upakrama
(Six Therapies).
3.Classification of
langhana.
4. Proper time & indication
of shadvidha upakrama.
5.Features of
Kruta(Proper) /Akruta
(Inadequate) & Ativrutta
(Excessive)
Chalk and
talk.
PPT
-
1.Understandin
g of shadvidha
upakrama
through which
chikitsa is
administered
in clinical
practice.
2. Planning of
medicine based
on height /
weight / obese /
emaciation, So
in this regards
the knowledge
of shadvidha
upakrama is
essential.
1.Class Test.
2.Intraction
with students.
3.Feedback

DVIVIDHOPAKRAMANIYAADHYAYA . 14

Treatment
Santarpana / Brumhana Apatarpana / Langhana
sodhana shamana
1.Vamana 1. Pachana
2.Verachana 2.Deepana
3. Niruha 3. Kshut
4. Nasya 4.Trut
5.Raktamokshana 5.Vyayama
6.Atapa
7.Maruta

Langhanabrumhaniya
Langhana
Brumhana
Rukshana
Snehana
Swedha
Sthambhana
1. Vamana
2. Virechana
3. Nasaya
4. Shirobasthi
5. Pippasa
6. Maruta
7. Atapa
8. Pachana
9. Upavasa
10.vyayama

लङ्घन-बृंहणीय
अध्याय
षडुपक्रम सिद्धान्त
गुणतः
कममतः
अतिदेश
िन्त्रयुक्ति
द्रव्यतः

कमामनुिार षड्सिध उपक्रम
पञ्चमहाभूत

यत्
षड्सिध उपक्रम सनरुक्तः (च.िू २२/९-१७)
यत् सकसञ्चत् लाघिकरृं देहे तत् लङ्घनम्
िायव्यद्रव्य, आकाशात्मकद्रव्य
लाघिकरासण
लघु गुण प्रधान

बहत्वृं यत् शरीरस्य जनयेत् तत् च बृंहणम्
बहत्वृं स्थूलत्वम् (अमरकोश)
स्थूलबहुलासन पासथमिासन उपचयकरासण
पासथमिद्रव्ययोजना
पासथमिासन..... उपचयकरासण

 रौक्ष्यृं...............क
ु यामत् तत् सह रूक्षणम्। च.िू २२/१०
 िायव्यासन रौक्ष्यकरासण। च.िू२६/११
 रूक्षण उपक्रमिायव्य द्रव्य योजना

 स्नेहनृं................स्नेहकारकम् च.िू२२/११
 आप्यासन.....स्नेहकरासण च.िू२६/११
 स्नेहन उपक्रम – आप्य द्रव्य योजना

तपःस्वाध्यायसनरतानात्रेयः सशष्यित्तमान्|
षडसििेशप्रमुखानुतिान् पररचोदयन्||३||
लङ्घनं बंहणं काले रूक्षणं स्नेहनं िथा|
स्वेदनं स्तम्भनं चैव जानीिे यः स वै तिषक
् ||४||
तमुतिन्तमात्रेयमसििेश उिाच ह||५||
भगिँल्लङ्घनृं सक
ृं क्स्वल्लङ्घनीयाश्च कीदृशाः|
बृंहणृं बृंहणीयाश्च रूक्षणीयाश्च रूक्षणम्||६||
क
े स्नेहाः स्नेहनीयाश्च स्वेदाः स्वेद्याश्च क
े मताः|
स्तम्भनृं स्तम्भनीयाश्च ितुमहमसि तद् गुरो!||७||
लङ्घनप्रभतीनाृं च षण्णामेषाृं िमाितः|
कताकतासतित्तानाृं लक्षणृं ितुमहमसि||८||

1. Definition: Langhana
यि् तकतिल्लाघवकरं देहे िल्लङ्घनं स्मिम्||९||
Whatever produces lightness or reduction in the body is known
as Langhana (reducing/lightening) therapy
Brumhana
बहत्त्वं यच्छरीरस्य जनयेत्तच्च बंहणम्|
Whatever increases the bulk of the body and makes it strong is known
as Brimhana (nourishing therapy).
Rukshana
रौक्ष्यं खरत्वं वैशद्यं यि् क
ु याात्तक्ति रूक्षणम्||१०||
Rukshana (dryness causing) therapy is that which causes RAUKSHYAM[dryness], KHARATWAM
[roughness], and VAISHADYA [coarseness].
29-04-2020 Motivation fo]r life Academy by Dr Khalid B.M 16

Snehana
स्नेहनं स्नेहतवष्यन्दमादावक्लेदकारकम् |
Whatever moisturizes and smoothens, causes unction, fluidity, and ooziness is
called Snehana (oleation) therapy.
Swedana
स्तम्भगौरवशीिघ्नं स्वेदनं स्वेदकारकम्||११||
Swedana (sudation) therapy is that which produces sweat, abolishes rigidity, heaviness,
and coldness.
Sthambhana
स्तम्भनं स्तम्भयति यद्गतिमन्तं चलं ध्रुवम्|
One which prevent sthamba [mobaility] & chala [flow] of bodily substances & fluids is
called Stambhana

गुणानुिार षड्सिध उपक्रम
पञ्चमहाभूत

स्वेदन
उष्ण, सस्नग्ध/ रूक्ष, गुरु
उष्णृं तीक्ष्णृं िरृं सस्नग्धृं रूक्षृं िूक्ष्मृं द्रिृं क्स्थरम्।
द्रव्यृं गुरु च यत् प्रायः तत् सह स्वेदनम् उच्यते॥
च.िू २२/१६

स्वेदन द्रव्य
 उष्ण – असि महाभूत
 सस्नग्ध – जल महाभूत
 गुरु – पथ्वी महाभूत
सस्नग्ध स्वेद
रूक्ष स्वेद
 उष्ण – असि महाभूत
 रूक्ष – असि/ िायु महाभूत
 गुरु – पथ्वी महाभूत

शीतृं मन्दृं मदु श्लक्ष्णृं रूक्षृं िूक्ष्मृं द्रिृं क्स्थरम्।
यत् द्रव्यृं लघु च उसिष्टृं प्रायः तत् स्तम्भनृं स्मतम्॥
च.िू २२/१।७
स्तम्भनशीत, रूक्ष, लघु
िायव्य द्रव्य योजना
(लघु, शीत, रूक्ष)

2. Guna: Langhana
लघूष्णिीक्ष्णतवशदं रूक्षं सूक्ष्मं खरं सरम्||१२||
कतिनं चैव यद् रव्यं प्रायस्तल्लङ्घनं स्मिम्|
Brumhana
गुरु शीिं मदु तस्नग्धं बहलं स्थूलतिक्तच्छलम्||१३||
प्रायो मन्दं क्तस्थरं श्लक्ष्णं रव्यं बंहणमुच्यिे|
Ruksana
रूक्षं लघु खरं िीक्ष्णमुष्णं क्तस्थरमतिक्तच्छलम्||१४||
प्रायशः कतिनं चैव यद् रव्यं िक्ति रूक्षणम्|

Snehana
रवं सूक्ष्मं सरं तस्नग्धं तिक्तच्छलं गुरु शीिलम्|
प्रायो मन्दं मदु च यद् रव्यं ित्स्नेहनं मिम्||१५||
Swedana
उष्णं िीक्ष्णं सरं तस्नग्धं रूक्षं सूक्ष्मं रवं क्तस्थरम्|
रव्यं गुरु च यि् प्रायस्तक्ति स्वेदनमुच्यिे||१६||
sthambhana
शीिं मन्दं मदु श्लक्ष्णं रूक्षं सूक्ष्मं रवं क्तस्थरम्|
यद् रव्यं लघु चोतिष्टं प्रायस्ति् स्तम्भनं स्मिम्||१७||

S. No. Langhana Brumhana Rukshana Snehana Swedana Stambhana
1 Laghu Guru Laghu Guru Guru Laghu
2 Ushna Shita Ushna Shita Ushna Shita
3 Tikshna Mridu Tikshna Mridu Tikshna Mridu
4 --- ---- ----- Drava Drava Drava
5 Vishada Pichchala Vishada Pichchala -------- ----------
6 ---------- Bahala ---------------- ------------ ----------- ----------
7 Ruksha Snigdha Ruksha Snigdha
Ruksha–
Snigdha
Ruksha
8 ------------ Manda ------------ Manda ------------- Manda
9 Sukshma Sthula ------------ Sthula Sukshma Sukshma
10 Khara Slakshna Khara --------- ------------- Slakshna
11 Sara Sthira Sthira Sara Sthira- Sara Sthira
12 kathina ------------ Kathina ----------- ------------ ------------

3. Dasha vidha Langhana
चिुष्प्रकारा संशुक्तिः तििासा मारुिाििौ|
िाचनान्युिवासश्च व्यायामश्चेति लङ्घनम्||१८||
1) Vamana (emesis),
2) Virechana (purgation),
3) Niruha (non-unctuous enema)
4) Nasya (nasal drug administration).
5) Pipasa (control of thirst),
6) Maruta (exposure to wind/breathing exercises),
7) Aatapa (exposure to sunlight),
8) Pachana (applications of digestive measures),
9) Upawasa (fasting)
10) Vyayama (exercise)

4. Indication of Langhana
Shodhana rupi langhana
प्रभूतश्लेष्मसपत्तास्रमलाः िृंिष्टमारुताः|
बहच्छरीरा बसलनो लङ्घनीया सिशुक्द्धसभः||१९||
Pachana rupi langhana
येषाृं मध्यबला रोगाः कफसपत्तिमुक्िताः|
िम्यतीिारहृद्रोगसििूच्यलिकज्वराः||२०||
सिबन्धगौरिोद्गारहृल्लािारोचकादयः|

Indication Pipasa & upavasa
पाचनैस्तान् सभषक
् प्राज्ञः प्रायेणादािुपाचरेत्||२१||
एत एि यथोसिष्टा येषामल्पबला गदाः|
सपपािासनग्रहैस्तेषामुपिािैश्च ताञ्जयेत्||२२||
Vyayama, atapa,maruta
रोगाञ्जयेन्मध्यबलान् [७] व्यायामातपमारुतैः|
बसलनाृं सक
ृं पुनयेषाृं रोगाणामिरृं [८] बलम्||२३||
Langhana Kala
त्वग्दोतषणां प्रमीढानां [९] तस्नग्धातिष्यक्तन्दबंतहणाम्|
सशसशरे लङ्घनृं शस्तमसप िातसिकाररणाम्||२४||

Brumhana
असदग्धसिद्धमक्िष्टृं ियस्थृं िात्म्यचाररणाम्|
मगमत्स्यसिहङ्गानाृं माृंिृं बृंहणमुच्यते||२५||
Indications
क्षीणाः क्षिाः कशा विा दुबाला तनत्यमध्वगाः|
स्त्रीमद्यतनत्या ग्रीष्मे च बंहणीया नराः स्मिाः||२६||
शोषाशोग्रहणीदोषैव्याातितिः कतशािाश्च ये|
तेषाृं क्रव्यादमाृंिानाृं बृंहणा लघिो रिाः||२७||
स्नानमुत्सादनं स्वप्नो मिुराः स्नेहबस्तयः|
शक
ा राक्षीरसिींतष सवेषां तवक्ति बंहणम्||२८||

Rookshana
कटुतििकषायाणां सेवनं स्त्रीष्वसंयमः|
खसलसपण्याकतक्राणाृं मध्वादीनाृं च रूक्षणम्||२९||
Indication
अतिष्यण्णा महादोषा ममास्था व्याियश्च ये|
ऊरुस्तम्भप्रिियो रूक्षणीया तनदतशािाः||३०||
Snehana & swedana
स्नेहाः स्नेहसयतव्याश्च स्वेदाः स्वेद्याश्च ये नराः|
स्नेहाध्याये मयोतास्ते स्वेदाख्ये च िसिस्तरम्||३१||

Sthambhana
द्रिृं तन्विरृं यािच्छीतीकरणमौषधम्|
स्वादु सततृं कषायृं च स्तम्भनृं ििममेि तत्||३२||
तित्तक्षारातिदग्धा ये वम्यिीसारिीतििाः|
तवषस्वेदातियोगािााः स्तम्भनीया [१०] तनदतशािाः||३३||

Kruta [proper] Akruta [inadequate] Vruttanam [excessive] features
Langhana kurta lakshana
वािमूत्रिुरीषाणां तवसगे गात्रलाघवे|
हृदयोद्गारकण्ठास्यशुिौ िन्द्राक्लमे गिे||३४||
स्वेदे जािे रुचौ चैव क्षुक्तििासासहोदये|
किं लङ्घनमादेश्यं तनव्याथे चान्तरात्मतन||३५||

Atvruttam lakshana of langhana [adverse effect of excess]
िवािेदोऽङ्गमदाश्च कासः शोषो मुखस्य च|
क्षुत्प्रणाशोऽरुतचस्तष्णा दौबाल्यं श्रोत्रनेत्रयोः||३६||
मनसः सम्भ्रमोऽिीक्ष्णमूध्वावािस्तमो हृतद|
देहातिबलनाशश्च लङ्घनेऽतिकिे िवेि्||३७||

Features of proper & excessive Brumhana
बलृं पुष्ट्युपलम्भश्च कार्श्मदोषसििजमनम्|
लक्षणृं बृंसहते स्थौल्यमसत चात्यथमबृंसहते||३८||
कतासतकतसलङ्ग
ृं यल्लसङ्घते तक्द्ध रूसक्षते [१३] |३९|
स्तक्म्भतः स्याद्बले लब्धे यथोतैश्चामयैसजमतैः||३९||
Features of improper Sthambhana
र्श्ािता स्तब्धगात्रत्वमुद्वेगो हनुिङ्ग् ग्रहः|
हृद्वचोसनग्रहश्च स्यादसतस्तक्म्भतलक्षणम्||४०||

Akruta Lakshana of six types or therapies
लक्षणृं चाकतानाृं स्यात् षण्णामेषाृं िमाितः|
तदौषधानाृं धातूनामशमो [१४] िक्द्धरेि च||४१||
इसत षट् ििमरोगाणाृं प्रोताः िम्यगुपक्रमाः|
िाध्यानाृं िाधने सिद्धा मात्राकालानुरोसधनः||४२||

भिसत चात्र-
दोषाणाृं बहुिृंिगामत् िङ्कीयमन्ते ह्युपक्रमाः|
षट्त्वृं तु नासतितमन्ते सत्रत्वृं िातादयो यथा||४३||
तत्र श्लोकाः-
इत्यक्स्मँलङ्घनाध्याये व्याख्याताः षडुपक्रमाः|
यथाप्रश्नृं भगिता सचसकत्सा यैः प्रितमते||४४||

MUST KNOW
1. Explain Shadvidha upakrama
2. Explain Dasha vidha langhana
NEED TO KNOW
1. Explain the indication of Langhana
2. Explain the indication Brumhana
NICE TO KNOW
1. Explain Krta Akruta & Ativrttanam lakshana

�ݺ�ߣ

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 22: Langhanabrumhaniya

More Related Content

Charaka Samhita Sutra Sthana Chapter 22: Langhanabrumhaniya