ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Öd kisəsi

•Download as DOCX, PDF•
•
ClCN7
ClCN7

Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1 of 8
Download to read offline
Öd kisəsi Öd kisəsi ortalama həcmi 30-50 ml. Olan 7-10 sm. Uzunluğunda armudabənzər bir orqandır.Çıxışı tıxandığında genişlənib 300 ml.-ə qədər maye saxlaya bilir.Öd kisəsi qaraciyərianatomik olaraq sağ və solpay olaraq ikiyə ayıran xətdə vəqaraciyərin alt səthində olan bir fossada yerləşir.Öd kisəsidörd anatomik bölgəyə ayrılır : fundus, korpus, infindibulumvəboyun bölgəsi.Fundus; qaraciyər sərhədindən 1-2 sm. Xaricə çıxan yumru bir hissədir.Cismin əksinəorqandakısaya əzələlərin çoxu fundusda yerləşir.Cisimvə ya korpus əsas depo sahəsidir və elastik toxumanın çox hissəsiburada yerləşir.Gövdəfundusdan aşağıdoğru uzanır və boyun bölgəsində daralaraq sistik kanal ilə birləşir.Boyun zərif bir qıvrım göstərir və genişlənərək hartmann cibini və infindibulumu əmələ gətirir.Boyun öd kisəsiyatağının ən dərin hissəsindəyerləşir və hepatoduedenal ligamentumun sərbəstkənarına doğru uzanır. Qaraciyəriörtən peritoneal səhfə fundus vəöd kisəsinin inferior səthini də əhatə edir.Bəzən öd kisəsitamamilə peritonla örtülür və qaraciyərin alt səthində bi mezenter ilə asılı qalrı.Nadirən də qaraiyər parenximasının tamamilə içinə yerləşmiş halda ola bilər (intrahepatik öd kisəsi) Öd kisəsi tək qatlı çox qıvrımlı xolesterol və yağ molekullarından ibarət uzun kloumnar eptellə örtülüdür.Öd kisəsinin xaric etdiyi mukus fundus vəkorpusda olmayan ancaq infindibulum və boyun hissədəyerlşən tubulo alveolar vəzilərdən qaynaqlanır.Öd kisəsinidaxildən örtən eptelial örtük lamina propriadan dəstək alır.Əzələ təbəqəsi yaxşı inkişaf etməmiş qatları olan sirkulyar uzunlamasına və oblik liflər içerir. Perimuskulyar serozaltıqatbağ toxuması, sinirlər, damarlar, limfa və yağ hüceyrələrində ibarətdir.Qaraciyərəqonşu olan hissəsixaric seroz qatilə örtülüdür.Qastrointestinalsistemin digər hissələrindən fərqi muskularis mukoza və submukoza olmamasıdır. Öd kisəsini qidalandıran a.cysticus ümumiyyətlə(90 %-dən yüksək) sağ hepatik arteriyadan ayrılır.Sistik arteriyanın gedişi dəyişkənlik göstərəbilər.Ancaq çox hallarda a.cysticus, a.hepaticus comminis vəqaraciyərin (Callot üçbucağı) əmələ
gətirdiyi hepato sistik üçbucağın tərkibində olur.Sistik arteriya kisə boynuna çatdıqda anterior və posterior hissələr ayrılır.Venoz qayıdışisə qaraciyərəbirbaşa olaraq girən venalarda və ya nadirən birbaşa portal venaya tökülən böyük bir sistik venayla olur.Öd kisəsilimfa dövranıisəkisə boynundakılimfa düyünlərinə tökülür.Sıxlıqla sistik arteriyanın öd kisəsinəgirdiyi bölgədə görüləbilən bir limfa düyünü vardır.Sinirlərivagusdan vəçöliak pleksusdan keçən simpatik liflərdən oluşur.Preqanqlionik simpatik səviyyəT8 və T9-dur.Qaraciyər, öd kisəsivəöd yollarından qaynaqlanan impulslar simpatik afferen liflər yoluyla splanknik sinirlədn keçir və biliar kolik ağrısını əmələ gətirir.Vagus sinirinin hepatik qolları öd kisəsi, öd yolları və qaraciyərin xolinergik liflərini əmələ gətirir.Vagis qolları içində ayrıcasubstans P somatostatin enkefalinlər və vazoaktiv intestinal polipeptid (VİP) kimi peptiddən ibarət sinirlərdə var. Öd yolları Ekstrahepatik öd yollarını sağ və solhepatik duktuslar ductus hepaticus comminis, sistik kanaal və xoledox əmələ gətirir.Xoledoxduodenumun 2. Hissəsinəoddi sfinkteriolaraq adlandırılan muskulyar bir hissəilə girər.Solhepatik kanalsağdan daha uzundur vədistal tıxanıqlıq olanda daha çox dilatasiya olma həcminə malikdir.İkikanalqaraciyərin xarıcinə çıxdıqları yerə yaxın birləşərək ortak hepatik kanal yaradırlar. Ductus hepaticus comminis 1-4 sm. Uzunluğunda vətəxminənə 4 mm enindədir.Portalvenanın önündə hepatik arteriyanın sağında yerləşir.Sistik kalanl ilə perpendikulyar birləşərk xoledox kanalını əmələ gətirirlər. Sistik kanalın uzunluğu çox dəyişkəlik göstərir.Qısa vəya heç olmayabilər yada hepatik kanal ilə birləşəbilər.Hepatik kanalilə biləşmədən ona paralel və ya əksinə arxasında ola bilər və ya spiral şəkildə ətrafında dönərək bəzən duodenuma qədər enə bilər.Sistik kanalın özündəvə d.hepaticus comiinis ilə birləşməsində olan variasiyaların cərrahiönəmi vardır. Sistik kanalın kisə boynuna yaxın olan hissəsindəHeisterin spiralvariqapaqları olaraq adlandırılan mukozalqıvrımlar vardır.Hərhansınir qapaq funksiyaları yoxdur.Amcaq sistik kanalın kanülasyonuna zorlaştırabilirlər.
Xoledox kanalı təxminən 7-11 sm. Uzunluğundadır və5-10 mm. Enində sahibdir.Üstüçdəbirlik hissə(supraduodenalhissə) hepatoduodenal ligamentumun sərbəstkənarında aşağıya doğru hepatik arteriyanın sağında portal venanın üzərindəolur.Xoledoxun orta üçdə birlik hissəi(retroduodenalhissə) duodenumun 1. Hissəsinin arxasında bir dönmə edərək protal venadan və hepatik arteriyadan laterala doğru irəliləyir.Alt üçdə birlik hissə (pankreatik hissə) pankreasın arxasında bir sulcus içərisinə irəliləərk və ya tamamilə içindən keçərk duodenumun 2. Hissəinə açlır.Bu sahdəpankreas kanalıilə sıxlıqla birləşir.xoledox pilordan təxminənə 10 sm. Irəlidə yerləşən papillaya (ampulla üateri) açılmdan əvvəl duodenumdivarında 1-2 sm. Oblik olaraq aşağı doğru yerləşir. Xoledox ilə əsas pankreas kanalının birləşməsi 3 fərqli şəkil göstərəbilər.İnsanların təqribən 70%-indəbu kanalduodenum divarında birləşir və tək kanal olaraq duodenuun divarından keçir.Təqribən 20% insanda duodenumdivraında birləşirlər və qısa və ya heç olmayan ortaq kanal ilə duodenumdakıtək açıqlığa açılırlar.Təqribən 10%-dəduodenuma ayrıayrıaçılırlar. Xoledoxu ampulla üateri hissəsindəoddi sfinkteriolaraq adlandırılan sirkulyar saya əzələ lifləri əhatə edirlər.Bu sfikter ödün və bəzən də pankrreas mayesinin duodenuma axınını kontroledir.Ekstrahepatik öd yollarıxoledox səviyyəsindəçox miqdarda mukus vəziləri olan klumnar mukoza ilə örtülüdür.Mukozanıiçərisində az miqdarda saya əzələ hüceyrəsiolan fibroareolar toxuma çevrələyir.İnsan xoledoxunda ayrıbir əzələ təbəqəsi yoxdur.Öd yollarının arterial qidalanması əsas trunkuslarıortaq kanalların medial və lateral kənarlarında əhatə edən gastroduodenalvəsağ hepatik arteriya qolları ilə sağlanır.(saat3 və9 arteriyaları olaraq adlandırılarlar) bu arteriyalar öd yollarınıın divarlarında sərbəstolaraq anastomoz yaradırlır.Sinir liflərinin və qanqlionların sıxlığı oddi sfinkteri ətrafında artır ancaq xoledox və oddi sfinkteriin sinir tərkibi öd kisəsi ilə eynidir. Öd daşı xəstəliyi Öd daşı xəstəliyi həzmsisteminə təsir göstərən ən sıx problemlərdən biridir.Auotopsiya çalışmalarında sıxlığı 11-36 % arasında bildirilmişdir.Öd daşı prevelansıyaş, cinsiyyətvə etnik kök kimi birçıx dəyişik faktora bağlıdır.Müxtləlif faktorlar öd daşının əmələ gəlməsini asanlaşdırılar.piylənmə, hamiləlik, dieta
faktorları, kron xəstəliyi, terminal ileum rezeksiyası, mədəcərrahiyəsi, genetik sferositoz, oraq hüceyrəlianemiya, talasemiyada öd daşı əmələ gəlmə riski yüksəkdir.qadınlar kişilərəgörə3 dəfə daha çox risk daşıyılar və öd daşı xəstəlrinin 1. Dərəcə yaxındlaırnda bu risk iki qat yüksədkir.Xəstələrin çoxunda öd daşları bütün həyatı boyuncaklinika göstərməz.Tamöyrənilməmiş səbəblərlə bəzi xəstələr siktik kanalı tıxayan bir daşın yol açdığı biliar kolik ilə simptomatik vəziyyətəkeçərlrər.simptomatik öd daşı xəstəiyi bu daşların yolaçıdğı ağırlaşmalara doğru irəliləyə bilər.Bu ağırlaşmalar arasında kəskin xolesistit, xolangiti olan və ya olmayan xoledoxolitiazis, öd daşı pankreatiti, xoldeosistoxoledoxal fistula, xolesistoduodenal fistula, öd daşı ileuslu xolesisto enterik fistula və öd kisəsixərçəngi sayıla bilər.Ağırlaşmalar nadirən ilə müraciət formaıdır.Biliar simptomlrı olmayan öd daşı xəstələri insidental olaraq USM, BT, qarın rentgenoqrafiyasıvəya laparotomiyadabilinirlər.Biliar kolik və ciddi ağırlaşmaların inkişaf riskiniaraştıran çox sayda çalışma aparılmışdır.Asemptomatik xəstələrin təqribən 3%-i hər il simptomatik vəziyyətə gəlir.Bir dəfə simptomatik hala gəldikdən sonra simptomlar təkrarlanma yönündədir.Simptomatik xəstələrin 3-5%-ihər il ağırlaşa bilər.20 ilik bi periodda asimptomatik xəstələrin təqribən 2:3-ü simptomasuz qalmağa davamedir.Daha əvvəl simptom verməyən xəstələrin çox azında ağırlaşma inkişaf etdiyi üçün asimptomatik xəstələrdə profilaktik xolesistektomiya nadirən lazımdır. Öd daşı əmələ gəlməsi. Öd daşları ödün tərkibindəki maddələrin çkməsi hesabına yaranır.Ödün içindəki əsas orqanik maddələr bilirubin, öd duzları, fosfolipidlər və xolesteroldur.Öd daşlarının tərkibində xolesterol olduğuna görə xolesterol və piqment daşları olaraq təsnif olunurlar.Piqmentdaşları da qəhvəyivə qara piqment daşları olaraq sinifləndirililəbilirlər.Qərb millətində öd daşlarının 80%-ixolestrol və15-20 %-i qara piqment daşalırıdır.Qəhvəyipiqment daşları az bir faiz yaradır.Hər iki piqment daşı da asiya ölkələrində daha çoxdur. Xolesterol daşları Saf xolesterol daşları nadir rastgəlir və bütün daşların 10%-indən azını yaradırlar.Ümumiyyətlədügün səthli tək böyük daş olaraq görülürlər.Digər
xolesterol daşlarının çoxunda dəyişik nisbətlərdə öd piqmentləri və kalsium olur.Ancaq hər zaman ağırlıq olaraq 70%-dən çoxu xolesteroldur.Bu daşlar umumiyyətlə birdən çox sayda, dəyişik ölçüdə, sərt kənarlı və ya qeyri-dügün və yumşaq olurlar.Rəngləri ağımtıl sarıdan yasşıl qaraya qədər dəyişəbilir.Xolesterol daşlarının çoxu radiolusenttir.10%-indən azıradioopaktır.Saf vəya qaraışıq tərkibdə daə olsa xolesterol daşlarının yaranmasındakıortaq hadisəödün xolesteroldan ifrat doymuşhala gəlməsidir.Buna görəyüksək öd xolesterol səviyyəsiilə xolestrol daşı eyni xəstəlik olaraq dəyərləndirilir.Xolesterolyüksək miqdrada nonpolardır və su və öddə çox az həll olur.Xolesterolhəll olunması xolesterol duzlarıvə lestinin (öd içində əsas fosfolipid) konsentrasiyalarına bağlıdır.İfratdoyma hər vaxt fosfolipid və öd duzlarının azalmış sekresiyasından çox xolesterol hipersekresiyasına bağlıdır.Xolestrolödün içinə xolesterol fosfopiid vezikulu olaraq sekresiya edilir.Xolesterolhəll edicinin içində konyuqəolmu. Öd duzu fosfolipid xolsterol kompleksiolan mitsel şəklindən əlavə xolesterol fosfolipid vezikulalarıolaraq da rastgəlinir. Mitsellərin və vezikulalrın eyni kompartmentiçində olması lipidlərin bu ikisi arasında hərəkət etməsinə şərait yaradır.Vezikular lipidlər mitsellərlə vezikular xolesteroldan daha asan qaynaşır.Buna görədə vezikulalr xolesteroldan zəngin hala gəlib tarazlığı poza bilirlər vəxolesterol kristallarınıyaradırlar.Doymayan öddə vezikulaların xolesteroldan zənginləşməsi hərhansıbir nəticə yaratmayabilər.İfratdoymuşöddəxolesterol zəngin vezikulalrın səthində xolesterol böyük sahələr əhatə edib xoletserol kristalı görünüşünü yaradır.Öd içindəki xolesterolun 1:3-ü mitsellər ilə daşınır ancaq xoletserol fosfolipid veziukalalrıöd içindəki xoletseroln çox hissəinin daşıyır. Piqment daşları Piqment daşlarının tərkibində 20%-dən daha az xolesterol vardır və kalsium bilirubinat varlığı səbəbiylə tünd rənglidirlər.Bunun xaricində qara və qəhvəyi piqment daşlarının ortaq nöqtələri yoxdur və ayrıantitellər olaraq dəyərləndirilməlidirlər.Qara piqment daşları ümumiyyətlə kiçik, qırılqan. Qara və bəzən də çıxıntılıdırlar.Kalsium bilirubinat, karbonatvə fosfatın ifrat doymuşluğu səbəbiylə yaranırlar kiən sıx səbəbləri genetik sferositoz vəya oraq hüceyrəli
anaemiya kimi hemolitik pozğunluqlar vəsirrozdur.Xolesteroldaşlarıkimi hər zaman öd kisəsindəyaranırlar.sərbəstbilirubin öd içərisində birləşmiş bilirubindən daha az həll olur.Bilirubinin sərbəstləşməsi öd içində yavaşgedir.İfratdərəcədə birləşmiş bilirubinin olduğu hemolitik hallarda sərbəstbilirubin yaranması atrat.Sirroz sərbəstbilirubinin artıq sekresiya edilməsinə səbəb ola bilir.Deyişən vəziyyətlər səbəbiylə sərbəstləşmiş bilirbuin səviyəsiartarsa kalisumla çökmə yaranır.Yaponiya kimiasiya ölkələrində qara daşlar qərb yarımkürəsindəkiqara piqment daçı faizindən çox daha yüksəkdir.Qəhvəyidaşlar çox hallarda 1sm.dən kiçikdir. Və sarıqəhvəyi rəngli yumşaq və eziləbilən xüsusiyyətlidir.Öd kisəsindəvə ya öd yollarında yarana bilər.Çox hallarda öd stazının səbəb olduğu ikincili bakterial infeksiyalara bağlıdırlar.daşın əsas tərkibini çkmüş kalsiumbilirubinat və bakterial hüceyrəqalıqları yaradır.Esch. colikimi bakteriyalar bilirubin glükuroniddən həll olmayan sərbəstbilirubini fermentativ olaraq yaranmasına şərait yaradan betta glükuronidaza ifraz edirlər.Bu da kalsiumla çökər , ölmüş bakteriya hüceyrə qalıqları ilə birlikdə öd yollarındakıqəhvəyi bdaşları yaradırlar.Qəhvəyidaşlar tipik olaraq asiya xalqlarının öd yollarında görülür və parazitar infeksiyalara ikincili öd stazı ilə birlikdədirlər.Qərb ölkələrində qəhvəyi daşlar biliar strukturu olan xəstələrdə primer öd yolu olaraq və ya digər xxoledox daşlarının yaratdığı və bakterial kontaminasiya nəticəsində onlarla birlikdə görülürlər. Xronikixolesistit Öd daşı problemi olan xəstələrin təqribən 2:3-ü səhv olaraq biliar kolik olaraq adlandırılan təkrarlanan ağrı atakarıyla qarşımıza gəlir.Ağrıöd kisəsidivarında proqressiv olaraq gərgibliyəsəbəb olan sistik kanalın daş ilə obstruksiası nəticəsində aranır.Simptomlarla ümimiyyətlə çox korrelyasya olmayan patoloji dəyişikliklər mukozada minor xronik iltiablar ilə birlikdə normal görünüşlü bir öd kisəsindəətraf toxumalara yapımış gros transmuralfibrozis göstərən kontrakte nonfonksiyonalbir öd kisəsinəqədər dəyişəbilir.Ancaq daha sonra atrofiya olur və Aschoff Rokitanskisinuslarıolaraq adlandırılan eptelin əzələ toxumasıiçinə protruziyasıyana bilər.
Klinika.Simptomatik öd daşında əsas simptom ağrıdır.Ağrıdavamlıdır və ilk yarım saatda şiddətini artırır və tipik olaraq 1-5 saat davamedər.epiqastriumda və ya qarnın sağ üstnahiyəsindədir və sıxlıqla sağ yana və ya scapulalar arasına yayılır.Ağrışiddətlidir və ani başlayır və tipik olaraq da gecə və ya yağlı bir yeməkdən sonra başlayır.Ümumiyyətləürəkbulanma ilə birlikdə olur və bəzəb də qusma əlavə olunur.Ağrıepizodik xarakterdədir.Xəstələr fərqli zamanlarda ağrı atakları yaşayırlar və ara intervallarda da özlərini yaxşı hiss edərlər.Ağrısıolmayan xəstədə fizikimüayinədə xüsusiyyətyoxdur.Ağ hüceyrəsayılmasıvəqaraciyər funksiyasıtestləriağırlaşmamış öd kisəso xəstəərində ümumiyyətlə normaldır.Öd daşı xəstəliyinin atipik gedişləri də sıx rastgəlinir.Yeməklə əlaqə xəstələrin 50%- ində rast gəlinir.Bəzi xəstələr daha az ağrı atakalarına malikdirlər amma yeməklə əlaqə qurarlar.Ağrıilin olaraq kürəkdəsol üstqarın nahiyəsindəvə ya sağ alt nahiyədə də ola bilər.Qaz çıxarma və gəyirmə görülə bilər və ağrı atakaları ilə birlikdədirlər.atipik gedişlərdə öd daşları ola bilə digər patologyalar da araşdırılmalıdır.Bunlar arasında mədə xorası, qastro-ezöfagialreflüks xəstəliyi, qarın divarıyırtıqları, divertikullar, qaraciyər xəstəlikləri, böyrək daşı plevral ağrı və miokardial ağrıvardır.Başqa problemləri olan birçoxxəstədə öd daşı vardır.Ağrı 24 saatdan daha artıq davamedərsə sistik kanala impakte bir daş və ya kəskin xolesistitdən şübhələnilməlidir.İmpakte olmuş bir daş öd kisəsi hidrops olaraq adlandırılan vəziyyətiyaradır.Öd əmilir ancaq kisə epiteli mukus ifraz etməyə davamedər və öd kisəsimutsinoz material ilə şişər.Öd kisəsipalpasiya edilə bilir ancaq ümumiyyətlə həssas olmur.Öd kisəsihidropsu kisədivarında ödemə, iltihaba, infeksiyaya vəperforasiyaya səbəb olur.Hidropsçoxprobleməsəbəb olmadan davamlı hala gələ bilər ancq ümumi olaraq ağrılaşmalar inkişaf etmədən erkən xolesistektomi tövsiyyəedilir. Diaqnostika. Tipik simptomların varlığı Abdominal USM Bəzən öd daşları qarnın rentgenoqrafiyasında vəya KT-də aşkarlana bilər.Belə vəziyyətlərdəəgər tipik simptomlar varsa cərrahiəməliyyatdan əvvəl USM ilə öd
kisəsivə öd yolları müayinə olunmalıdır.Simptomu olmayan xəstələrdə təsadüfən rastgəlinən daşlara daha əvvəl deyildiyi kimi toxunulmamalıdır.

More Related Content

Öd kisəsi

  • 1. Öd kisəsi Öd kisəsi ortalama həcmi 30-50 ml. Olan 7-10 sm. Uzunluğunda armudabənzər bir orqandır.Çıxışı tıxandığında genişlənib 300 ml.-ə qədər maye saxlaya bilir.Öd kisəsi qaraciyərianatomik olaraq sağ və solpay olaraq ikiyə ayıran xətdə vəqaraciyərin alt səthində olan bir fossada yerləşir.Öd kisəsidörd anatomik bölgəyə ayrılır : fundus, korpus, infindibulumvəboyun bölgəsi.Fundus; qaraciyər sərhədindən 1-2 sm. Xaricə çıxan yumru bir hissədir.Cismin əksinəorqandakısaya əzələlərin çoxu fundusda yerləşir.Cisimvə ya korpus əsas depo sahəsidir və elastik toxumanın çox hissəsiburada yerləşir.Gövdəfundusdan aşağıdoğru uzanır və boyun bölgəsində daralaraq sistik kanal ilə birləşir.Boyun zərif bir qıvrım göstərir və genişlənərək hartmann cibini və infindibulumu əmələ gətirir.Boyun öd kisəsiyatağının ən dərin hissəsindəyerləşir və hepatoduedenal ligamentumun sərbəstkənarına doğru uzanır. Qaraciyəriörtən peritoneal səhfə fundus vəöd kisəsinin inferior səthini də əhatə edir.Bəzən öd kisəsitamamilə peritonla örtülür və qaraciyərin alt səthində bi mezenter ilə asılı qalrı.Nadirən də qaraiyər parenximasının tamamilə içinə yerləşmiş halda ola bilər (intrahepatik öd kisəsi) Öd kisəsi tək qatlı çox qıvrımlı xolesterol və yağ molekullarından ibarət uzun kloumnar eptellə örtülüdür.Öd kisəsinin xaric etdiyi mukus fundus vəkorpusda olmayan ancaq infindibulum və boyun hissədəyerlşən tubulo alveolar vəzilərdən qaynaqlanır.Öd kisəsinidaxildən örtən eptelial örtük lamina propriadan dəstək alır.Əzələ təbəqəsi yaxşı inkişaf etməmiş qatları olan sirkulyar uzunlamasına və oblik liflər içerir. Perimuskulyar serozaltıqatbağ toxuması, sinirlər, damarlar, limfa və yağ hüceyrələrində ibarətdir.Qaraciyərəqonşu olan hissəsixaric seroz qatilə örtülüdür.Qastrointestinalsistemin digər hissələrindən fərqi muskularis mukoza və submukoza olmamasıdır. Öd kisəsini qidalandıran a.cysticus ümumiyyətlə(90 %-dən yüksək) sağ hepatik arteriyadan ayrılır.Sistik arteriyanın gedişi dəyişkənlik göstərəbilər.Ancaq çox hallarda a.cysticus, a.hepaticus comminis vəqaraciyərin (Callot üçbucağı) əmələ
  • 2. gətirdiyi hepato sistik üçbucağın tərkibində olur.Sistik arteriya kisə boynuna çatdıqda anterior və posterior hissələr ayrılır.Venoz qayıdışisə qaraciyərəbirbaşa olaraq girən venalarda və ya nadirən birbaşa portal venaya tökülən böyük bir sistik venayla olur.Öd kisəsilimfa dövranıisəkisə boynundakılimfa düyünlərinə tökülür.Sıxlıqla sistik arteriyanın öd kisəsinəgirdiyi bölgədə görüləbilən bir limfa düyünü vardır.Sinirlərivagusdan vəçöliak pleksusdan keçən simpatik liflərdən oluşur.Preqanqlionik simpatik səviyyəT8 və T9-dur.Qaraciyər, öd kisəsivəöd yollarından qaynaqlanan impulslar simpatik afferen liflər yoluyla splanknik sinirlədn keçir və biliar kolik ağrısını əmələ gətirir.Vagus sinirinin hepatik qolları öd kisəsi, öd yolları və qaraciyərin xolinergik liflərini əmələ gətirir.Vagis qolları içində ayrıcasubstans P somatostatin enkefalinlər və vazoaktiv intestinal polipeptid (VİP) kimi peptiddən ibarət sinirlərdə var. Öd yolları Ekstrahepatik öd yollarını sağ və solhepatik duktuslar ductus hepaticus comminis, sistik kanaal və xoledox əmələ gətirir.Xoledoxduodenumun 2. Hissəsinəoddi sfinkteriolaraq adlandırılan muskulyar bir hissəilə girər.Solhepatik kanalsağdan daha uzundur vədistal tıxanıqlıq olanda daha çox dilatasiya olma həcminə malikdir.İkikanalqaraciyərin xarıcinə çıxdıqları yerə yaxın birləşərək ortak hepatik kanal yaradırlar. Ductus hepaticus comminis 1-4 sm. Uzunluğunda vətəxminənə 4 mm enindədir.Portalvenanın önündə hepatik arteriyanın sağında yerləşir.Sistik kalanl ilə perpendikulyar birləşərk xoledox kanalını əmələ gətirirlər. Sistik kanalın uzunluğu çox dəyişkəlik göstərir.Qısa vəya heç olmayabilər yada hepatik kanal ilə birləşəbilər.Hepatik kanalilə biləşmədən ona paralel və ya əksinə arxasında ola bilər və ya spiral şəkildə ətrafında dönərək bəzən duodenuma qədər enə bilər.Sistik kanalın özündəvə d.hepaticus comiinis ilə birləşməsində olan variasiyaların cərrahiönəmi vardır. Sistik kanalın kisə boynuna yaxın olan hissəsindəHeisterin spiralvariqapaqları olaraq adlandırılan mukozalqıvrımlar vardır.Hərhansınir qapaq funksiyaları yoxdur.Amcaq sistik kanalın kanülasyonuna zorlaştırabilirlər.
  • 3. Xoledox kanalı təxminən 7-11 sm. Uzunluğundadır və5-10 mm. Enində sahibdir.Üstüçdəbirlik hissə(supraduodenalhissə) hepatoduodenal ligamentumun sərbəstkənarında aşağıya doğru hepatik arteriyanın sağında portal venanın üzərindəolur.Xoledoxun orta üçdə birlik hissəi(retroduodenalhissə) duodenumun 1. Hissəsinin arxasında bir dönmə edərək protal venadan və hepatik arteriyadan laterala doğru irəliləyir.Alt üçdə birlik hissə (pankreatik hissə) pankreasın arxasında bir sulcus içərisinə irəliləərk və ya tamamilə içindən keçərk duodenumun 2. Hissəinə açlır.Bu sahdəpankreas kanalıilə sıxlıqla birləşir.xoledox pilordan təxminənə 10 sm. Irəlidə yerləşən papillaya (ampulla üateri) açılmdan əvvəl duodenumdivarında 1-2 sm. Oblik olaraq aşağı doğru yerləşir. Xoledox ilə əsas pankreas kanalının birləşməsi 3 fərqli şəkil göstərəbilər.İnsanların təqribən 70%-indəbu kanalduodenum divarında birləşir və tək kanal olaraq duodenuun divarından keçir.Təqribən 20% insanda duodenumdivraında birləşirlər və qısa və ya heç olmayan ortaq kanal ilə duodenumdakıtək açıqlığa açılırlar.Təqribən 10%-dəduodenuma ayrıayrıaçılırlar. Xoledoxu ampulla üateri hissəsindəoddi sfinkteriolaraq adlandırılan sirkulyar saya əzələ lifləri əhatə edirlər.Bu sfikter ödün və bəzən də pankrreas mayesinin duodenuma axınını kontroledir.Ekstrahepatik öd yollarıxoledox səviyyəsindəçox miqdarda mukus vəziləri olan klumnar mukoza ilə örtülüdür.Mukozanıiçərisində az miqdarda saya əzələ hüceyrəsiolan fibroareolar toxuma çevrələyir.İnsan xoledoxunda ayrıbir əzələ təbəqəsi yoxdur.Öd yollarının arterial qidalanması əsas trunkuslarıortaq kanalların medial və lateral kənarlarında əhatə edən gastroduodenalvəsağ hepatik arteriya qolları ilə sağlanır.(saat3 və9 arteriyaları olaraq adlandırılarlar) bu arteriyalar öd yollarınıın divarlarında sərbəstolaraq anastomoz yaradırlır.Sinir liflərinin və qanqlionların sıxlığı oddi sfinkteri ətrafında artır ancaq xoledox və oddi sfinkteriin sinir tərkibi öd kisəsi ilə eynidir. Öd daşı xəstəliyi Öd daşı xəstəliyi həzmsisteminə təsir göstərən ən sıx problemlərdən biridir.Auotopsiya çalışmalarında sıxlığı 11-36 % arasında bildirilmişdir.Öd daşı prevelansıyaş, cinsiyyətvə etnik kök kimi birçıx dəyişik faktora bağlıdır.Müxtləlif faktorlar öd daşının əmələ gəlməsini asanlaşdırılar.piylənmə, hamiləlik, dieta
  • 4. faktorları, kron xəstəliyi, terminal ileum rezeksiyası, mədəcərrahiyəsi, genetik sferositoz, oraq hüceyrəlianemiya, talasemiyada öd daşı əmələ gəlmə riski yüksəkdir.qadınlar kişilərəgörə3 dəfə daha çox risk daşıyılar və öd daşı xəstəlrinin 1. Dərəcə yaxındlaırnda bu risk iki qat yüksədkir.Xəstələrin çoxunda öd daşları bütün həyatı boyuncaklinika göstərməz.Tamöyrənilməmiş səbəblərlə bəzi xəstələr siktik kanalı tıxayan bir daşın yol açdığı biliar kolik ilə simptomatik vəziyyətəkeçərlrər.simptomatik öd daşı xəstəiyi bu daşların yolaçıdğı ağırlaşmalara doğru irəliləyə bilər.Bu ağırlaşmalar arasında kəskin xolesistit, xolangiti olan və ya olmayan xoledoxolitiazis, öd daşı pankreatiti, xoldeosistoxoledoxal fistula, xolesistoduodenal fistula, öd daşı ileuslu xolesisto enterik fistula və öd kisəsixərçəngi sayıla bilər.Ağırlaşmalar nadirən ilə müraciət formaıdır.Biliar simptomlrı olmayan öd daşı xəstələri insidental olaraq USM, BT, qarın rentgenoqrafiyasıvəya laparotomiyadabilinirlər.Biliar kolik və ciddi ağırlaşmaların inkişaf riskiniaraştıran çox sayda çalışma aparılmışdır.Asemptomatik xəstələrin təqribən 3%-i hər il simptomatik vəziyyətə gəlir.Bir dəfə simptomatik hala gəldikdən sonra simptomlar təkrarlanma yönündədir.Simptomatik xəstələrin 3-5%-ihər il ağırlaşa bilər.20 ilik bi periodda asimptomatik xəstələrin təqribən 2:3-ü simptomasuz qalmağa davamedir.Daha əvvəl simptom verməyən xəstələrin çox azında ağırlaşma inkişaf etdiyi üçün asimptomatik xəstələrdə profilaktik xolesistektomiya nadirən lazımdır. Öd daşı əmələ gəlməsi. Öd daşları ödün tərkibindəki maddələrin çkməsi hesabına yaranır.Ödün içindəki əsas orqanik maddələr bilirubin, öd duzları, fosfolipidlər və xolesteroldur.Öd daşlarının tərkibində xolesterol olduğuna görə xolesterol və piqment daşları olaraq təsnif olunurlar.Piqmentdaşları da qəhvəyivə qara piqment daşları olaraq sinifləndirililəbilirlər.Qərb millətində öd daşlarının 80%-ixolestrol və15-20 %-i qara piqment daşalırıdır.Qəhvəyipiqment daşları az bir faiz yaradır.Hər iki piqment daşı da asiya ölkələrində daha çoxdur. Xolesterol daşları Saf xolesterol daşları nadir rastgəlir və bütün daşların 10%-indən azını yaradırlar.Ümumiyyətlədügün səthli tək böyük daş olaraq görülürlər.Digər
  • 5. xolesterol daşlarının çoxunda dəyişik nisbətlərdə öd piqmentləri və kalsium olur.Ancaq hər zaman ağırlıq olaraq 70%-dən çoxu xolesteroldur.Bu daşlar umumiyyətlə birdən çox sayda, dəyişik ölçüdə, sərt kənarlı və ya qeyri-dügün və yumşaq olurlar.Rəngləri ağımtıl sarıdan yasşıl qaraya qədər dəyişəbilir.Xolesterol daşlarının çoxu radiolusenttir.10%-indən azıradioopaktır.Saf vəya qaraışıq tərkibdə daə olsa xolesterol daşlarının yaranmasındakıortaq hadisəödün xolesteroldan ifrat doymuşhala gəlməsidir.Buna görəyüksək öd xolesterol səviyyəsiilə xolestrol daşı eyni xəstəlik olaraq dəyərləndirilir.Xolesterolyüksək miqdrada nonpolardır və su və öddə çox az həll olur.Xolesterolhəll olunması xolesterol duzlarıvə lestinin (öd içində əsas fosfolipid) konsentrasiyalarına bağlıdır.İfratdoyma hər vaxt fosfolipid və öd duzlarının azalmış sekresiyasından çox xolesterol hipersekresiyasına bağlıdır.Xolestrolödün içinə xolesterol fosfopiid vezikulu olaraq sekresiya edilir.Xolesterolhəll edicinin içində konyuqəolmu. Öd duzu fosfolipid xolsterol kompleksiolan mitsel şəklindən əlavə xolesterol fosfolipid vezikulalarıolaraq da rastgəlinir. Mitsellərin və vezikulalrın eyni kompartmentiçində olması lipidlərin bu ikisi arasında hərəkət etməsinə şərait yaradır.Vezikular lipidlər mitsellərlə vezikular xolesteroldan daha asan qaynaşır.Buna görədə vezikulalr xolesteroldan zəngin hala gəlib tarazlığı poza bilirlər vəxolesterol kristallarınıyaradırlar.Doymayan öddə vezikulaların xolesteroldan zənginləşməsi hərhansıbir nəticə yaratmayabilər.İfratdoymuşöddəxolesterol zəngin vezikulalrın səthində xolesterol böyük sahələr əhatə edib xoletserol kristalı görünüşünü yaradır.Öd içindəki xolesterolun 1:3-ü mitsellər ilə daşınır ancaq xoletserol fosfolipid veziukalalrıöd içindəki xoletseroln çox hissəinin daşıyır. Piqment daşları Piqment daşlarının tərkibində 20%-dən daha az xolesterol vardır və kalsium bilirubinat varlığı səbəbiylə tünd rənglidirlər.Bunun xaricində qara və qəhvəyi piqment daşlarının ortaq nöqtələri yoxdur və ayrıantitellər olaraq dəyərləndirilməlidirlər.Qara piqment daşları ümumiyyətlə kiçik, qırılqan. Qara və bəzən də çıxıntılıdırlar.Kalsium bilirubinat, karbonatvə fosfatın ifrat doymuşluğu səbəbiylə yaranırlar kiən sıx səbəbləri genetik sferositoz vəya oraq hüceyrəli
  • 6. anaemiya kimi hemolitik pozğunluqlar vəsirrozdur.Xolesteroldaşlarıkimi hər zaman öd kisəsindəyaranırlar.sərbəstbilirubin öd içərisində birləşmiş bilirubindən daha az həll olur.Bilirubinin sərbəstləşməsi öd içində yavaşgedir.İfratdərəcədə birləşmiş bilirubinin olduğu hemolitik hallarda sərbəstbilirubin yaranması atrat.Sirroz sərbəstbilirubinin artıq sekresiya edilməsinə səbəb ola bilir.Deyişən vəziyyətlər səbəbiylə sərbəstləşmiş bilirbuin səviyəsiartarsa kalisumla çökmə yaranır.Yaponiya kimiasiya ölkələrində qara daşlar qərb yarımkürəsindəkiqara piqment daçı faizindən çox daha yüksəkdir.Qəhvəyidaşlar çox hallarda 1sm.dən kiçikdir. Və sarıqəhvəyi rəngli yumşaq və eziləbilən xüsusiyyətlidir.Öd kisəsindəvə ya öd yollarında yarana bilər.Çox hallarda öd stazının səbəb olduğu ikincili bakterial infeksiyalara bağlıdırlar.daşın əsas tərkibini çkmüş kalsiumbilirubinat və bakterial hüceyrəqalıqları yaradır.Esch. colikimi bakteriyalar bilirubin glükuroniddən həll olmayan sərbəstbilirubini fermentativ olaraq yaranmasına şərait yaradan betta glükuronidaza ifraz edirlər.Bu da kalsiumla çökər , ölmüş bakteriya hüceyrə qalıqları ilə birlikdə öd yollarındakıqəhvəyi bdaşları yaradırlar.Qəhvəyidaşlar tipik olaraq asiya xalqlarının öd yollarında görülür və parazitar infeksiyalara ikincili öd stazı ilə birlikdədirlər.Qərb ölkələrində qəhvəyi daşlar biliar strukturu olan xəstələrdə primer öd yolu olaraq və ya digər xxoledox daşlarının yaratdığı və bakterial kontaminasiya nəticəsində onlarla birlikdə görülürlər. Xronikixolesistit Öd daşı problemi olan xəstələrin təqribən 2:3-ü səhv olaraq biliar kolik olaraq adlandırılan təkrarlanan ağrı atakarıyla qarşımıza gəlir.Ağrıöd kisəsidivarında proqressiv olaraq gərgibliyəsəbəb olan sistik kanalın daş ilə obstruksiası nəticəsində aranır.Simptomlarla ümimiyyətlə çox korrelyasya olmayan patoloji dəyişikliklər mukozada minor xronik iltiablar ilə birlikdə normal görünüşlü bir öd kisəsindəətraf toxumalara yapımış gros transmuralfibrozis göstərən kontrakte nonfonksiyonalbir öd kisəsinəqədər dəyişəbilir.Ancaq daha sonra atrofiya olur və Aschoff Rokitanskisinuslarıolaraq adlandırılan eptelin əzələ toxumasıiçinə protruziyasıyana bilər.
  • 7. Klinika.Simptomatik öd daşında əsas simptom ağrıdır.Ağrıdavamlıdır və ilk yarım saatda şiddətini artırır və tipik olaraq 1-5 saat davamedər.epiqastriumda və ya qarnın sağ üstnahiyəsindədir və sıxlıqla sağ yana və ya scapulalar arasına yayılır.Ağrışiddətlidir və ani başlayır və tipik olaraq da gecə və ya yağlı bir yeməkdən sonra başlayır.Ümumiyyətləürəkbulanma ilə birlikdə olur və bəzəb də qusma əlavə olunur.Ağrıepizodik xarakterdədir.Xəstələr fərqli zamanlarda ağrı atakları yaşayırlar və ara intervallarda da özlərini yaxşı hiss edərlər.Ağrısıolmayan xəstədə fizikimüayinədə xüsusiyyətyoxdur.Ağ hüceyrəsayılmasıvəqaraciyər funksiyasıtestləriağırlaşmamış öd kisəso xəstəərində ümumiyyətlə normaldır.Öd daşı xəstəliyinin atipik gedişləri də sıx rastgəlinir.Yeməklə əlaqə xəstələrin 50%- ində rast gəlinir.Bəzi xəstələr daha az ağrı atakalarına malikdirlər amma yeməklə əlaqə qurarlar.Ağrıilin olaraq kürəkdəsol üstqarın nahiyəsindəvə ya sağ alt nahiyədə də ola bilər.Qaz çıxarma və gəyirmə görülə bilər və ağrı atakaları ilə birlikdədirlər.atipik gedişlərdə öd daşları ola bilə digər patologyalar da araşdırılmalıdır.Bunlar arasında mədə xorası, qastro-ezöfagialreflüks xəstəliyi, qarın divarıyırtıqları, divertikullar, qaraciyər xəstəlikləri, böyrək daşı plevral ağrı və miokardial ağrıvardır.Başqa problemləri olan birçoxxəstədə öd daşı vardır.Ağrı 24 saatdan daha artıq davamedərsə sistik kanala impakte bir daş və ya kəskin xolesistitdən şübhələnilməlidir.İmpakte olmuş bir daş öd kisəsi hidrops olaraq adlandırılan vəziyyətiyaradır.Öd əmilir ancaq kisə epiteli mukus ifraz etməyə davamedər və öd kisəsimutsinoz material ilə şişər.Öd kisəsipalpasiya edilə bilir ancaq ümumiyyətlə həssas olmur.Öd kisəsihidropsu kisədivarında ödemə, iltihaba, infeksiyaya vəperforasiyaya səbəb olur.Hidropsçoxprobleməsəbəb olmadan davamlı hala gələ bilər ancq ümumi olaraq ağrılaşmalar inkişaf etmədən erkən xolesistektomi tövsiyyəedilir. Diaqnostika. Tipik simptomların varlığı Abdominal USM Bəzən öd daşları qarnın rentgenoqrafiyasında vəya KT-də aşkarlana bilər.Belə vəziyyətlərdəəgər tipik simptomlar varsa cərrahiəməliyyatdan əvvəl USM ilə öd
  • 8. kisəsivə öd yolları müayinə olunmalıdır.Simptomu olmayan xəstələrdə təsadüfən rastgəlinən daşlara daha əvvəl deyildiyi kimi toxunulmamalıdır.