2. DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1922) Dağılma Dönemi Padişahları Şunlardır: IV. Mustafa (1807-1808) II. Mahmut (1808-1839) Abdülmecit (1839-1861) Abdülaziz (1861-1876) V. Murat (1876-1876) II. Abdülhamit (1876-1909) V. Mehmet Reşat (1909-1918) Mehmet Vahdettin (1918-1922)
3. DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ Fransız ihtilali ile yayılan milliyetçilik akımı ve Rusya'nın izlediği Panslavizm politikası Osmanlı Devleti'nin dağılmasında çok önemli bir etkiye sahiptir. Osmanlı Devleti bu dönemde varlığını koruyabilmek için Avrupa devletleri arasındaki rekabetten yararlanmış ve denge politikası izlemiştir. Osmanlı Devleti varlığını devam ettirebilmek İçin köklü ıslahatlar yapmıştır. Bu dönemin önemli olayları şunlardır: Sırp İsyanı Yunan İsyanı Mısır Sorunu Kırım Savaşı 93 Harbi (1877-1878 Savaşı)
4. Sırp İsyanı 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve Bükreş Antlaşması Milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanan ilk azınlık Sırplar olmuştur. Sırp ayaklanmasının nedenleri şunlardır: 1. Milliyetçilik akımının etkisi, 2. Rusya'nın panslâvist politikasının etkisi, 3. Osmanlı-Avusturya savaşlarında Sırbistan'ın savaş alanı alması, 4. Sırbistan'daki kalelerde bulunan "dayı" denilen yeniçerilerin zorbalıkları. Sırpların Kara Yorgi önderliğinde bağımsızlık istemeleri üzerine Osmanlı Devleti isyana müdahale etti. isyan bastırılıyordu ki; Rusya, Eflâk ve Boğdan'ı işgale başladı (1806). Böylece Osmanlı-Rusya savaşı başladı. Rusya ile savaşan Fransa'da Osmanlı Devleti'ni savaşa teşvik etmişti, ama Rusya ile Erfurt ve Tilsit antlaşmalarını imzalayarak Osmanlı'yı yalnız bıraktı. Bu sırada İngiltere'nin önce boğazlan, sonra Mısır'ı işgal denemeleri sonuçsuz kaldı (1807). Aynı yıl Kabakçı Mustafa isyanı çıktı. III. Selim tahttan indirildi. İçeride Sırp isyanı bir yandan da Rusya ile savaş sürüyordu.
5. Fransa'nın Rusya'ya yakınlaşması üzerine, İngiltere'de Osmanlı Devleti'ne yaklaştı. 1809'da Osmanlı Devleti İle İngiltere arasında Kale-İ Sultaniye Antlaşması imzalandı. Bunun üzerine Rusya da Osmanlı Devleti ile Bükreş Antlaşması‘nı imzaladı (1812). Buna göre: 1. İki devlet arasında Prut Nehri sınır olacak. 2. Rusya Eflâk, Boğdan ve Anadolu'da işgal ettiği yerlerden çekilecek. 3. Sırplara imtiyazlar verilecek. NOT: Osmanlı Devleti ilk defa bir azınlığa ayrıcalıklar vermiş, bu da diğer azınlıklara örnek oluşturmuştur. NOT: Sırp isyanı 1814'te yeniden başladı. Sırplar 1829 Edirne Antlaşması ile özerk, 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsız oldular.
6. Yunan İsyanı 1827-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması Yunan isyanının başlamasında şunlar etkili olmuştur: 1. Milliyetçilik akımının etkisi 2. Rum okullarında milliyet ve hürriyet fikirlerinin yayılması 3. Rusya'nın desteği ile Felik-i Eterya Cemiyeti'nin kurulması 4. Uzun süren savaşlar nedeniyle Osmanlı Devleti'nin vergileri artırması Yunan isyanı önce Eflâk'ta başladı. Ancak bu isyan bastırıldı (1820).
7. 1821'de Yunan isyanı Mora'da yeniden başladı. Yunanlılar Türklere görülmedik vahşet uyguladılar. Buna rağmen Avrupalılar Yunanlıları desteklediler. Padişah II, Mahmut, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. Mora'ya gelen Mısır birlikleri isyanı bastırdı. Bunun üzerine Rusya, İngiltere ve Fransa donanmaları, birleşerek Navarin'de Osmanlı ve Mısır donanmalarını yaktılar (Navarin Olayı -1827) Rusya Osmanlı Devleti'ne savaş açtt. Yeniçeri ocağını yeni kapatmış olan Osmanlı Devleti savaşa hazırlıksız girdi. Ruslar, batıda Edirne'yi aldılar, doğuda da Erzurum'a kadar geldiler. Bunun üzerine zor durumda kalan Osmanlı Devleti, Rusya ile Edirne Antlaşması'nı imzaladı. Bu antlaşmanın önemi: • İlk kez bir Osmanlı ulusu (Yunanistan) bağımsız olmuştur. • Küçük Kaynarca’dan sonra imzalanan en ağır antlaşmadır. • Eflak ve Boğdan’ın özerklik kazanması ile Romanya’nın temelleri atılmıştır. • Fransa’nın Cezayir’i işgal etmesine ortam hazırlamıştır (1830).
8. MEHMET ALİ PAŞA İSYANI (MISIR SORUNU) (1831-1840) Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Devleti'nin Mısır valisi olup, oldukça da başarılı idi. Mısır'ı kalkındırmış, modern bir ordu da kurmuştu. Yunan isyanı sırasında Mora ve Girit valiliklerinin de kendisine verilmesi karşılığında yardıma gelmişti. Navarin'de donanması yakılınca padişahtan habersiz Mora'daki kuvvetlerini çekmişti. Mehmet Ali Paşa, Yunan isyanı sırasındaki yardımına karşılık Suriye valiliğini istedi. II. Mahmut vermedi. Bu gelişme üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. (1833) II. Mahmut Rusya'dan yardım istedi. Bir Rus donanması Hünkâr İskelesine demirledi. Rusların boğazlara yerleşeceği endişesiyle İngiltere ve Fransa olaya müdahale ettiler. Osmanlı Padişahı ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması'nı imzalattılar (1833). Buna göre: 1. Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye Valiliği de verilecek. 2. Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği de verilecek.
9. Hünkar İskelesi Antlaşmasıyla Boğazlar Sorunu ortaya çıktı. Bu sorun 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasına kadar devam etti. II. Mahmut, Mehmet Ali isyanında İngiltere'nin desteğini alabilmek İçin Balta Limanı Antlaşması'nı imzaladı, Bu antlaşma sonucunda Osmanlı ekonomisi çökmüş ve Avrupa'nın açık pazarı haline gelmiştir. Abdülmecit, Mehmet Ali Paşa'ya karşı tüm Avrupa'nın desteğini kazanmak için Tanzimat Fermanı'nı ilân etti. (1839) Artık durumu kendi lehine gören padişah Suriye üzerine bir ordu gönderdi. Bu ordu Nizip savaşında Mısır kuvvetlerine yenildi. Rusya'nın Osmanlı Devleti üzerinde hakimiyet kuracağı endişesiyle İngiltere ve Fransa işe karıştı. Ancak İngiltere Fransa'yı dışlayarak Rusya, Avusturya ve Prusya İle Londra Konferansını topladı. Mısır Meselesine Açıklama olmak üzere Londra Antlaşması'nı imzaladılar. (1840
10. Buna göre: 1. Osmanlı Padişahı, Mısır Valiliğini babadan oğula geçmek üzere Mehmet Ali Paşaya bırakacak. 2. Osmanlı Devleti'nin kanunları Mısır için de geçerli olacak. 3. Vergiler padişah adına toplanacak ve vergilerin bir kısmı İstanbul'a gönderilecek. 4. Osmanlı Devleti'nin diğer devletlerle imzaladığı antlaşmalar Mısır için de geçerli olacaktı. 5. Mehmet Ali Paşa bu kararları kabul etmedi. Fransa'da dışlanmışlığın etkisiyle Mehmet Ali Paşa'ya destek verdi. İngiliz, Rus ve Osmanlı kuvvetleri Mehmet Ali Paşa kuvvetlerini yenerek Suriye'den çıkardılar. Bunun üzerine hem Fransa hem de Mehmet Ali Paşa Londra Antlaşması kararlarını kabul ettiler (1841). Böylece Mısır Sorunu kapandı. NOT: Mısır üzerinde Osmanlı egemenliği görünüşte kaldı. Mısır'da özerk (Hidiv) yönetim kuruldu. Osmanlı Devleti'nin, bir valisine bile güç yetiremeyecek kadar zayıf olduğu anlaşıldı.
11. BOĞAZLAR SORUNU VE 1841 LONDRA BOĞAZLAR ANTLAŞMASI 1833'teki Hünkâr İskelesi Antlaşması'nın boğazlarla ilgili maddesinden Fransa ve İngiltere tedirgin olmuş," Boğazlar Sorunu" ortaya çıkmıştı. 1841'de Hünkâr iskelesi Antlaşması'nın süresi sona erdi. İngiltere bu sefer de Boğazlar için Londra'da konferans topladı ve Londra Boğazlar Antlaşması imzalandı (1841). Buna göre: 1. Boğazlar Osmanlı egemenliğinde olacak 2, Boğazlardan savaş gemisi geçemeyecek NOT: Londra Konferansı (1841) Boğazlarla ilgili toplanan ilk uluslar arası konferanstır. Bu konferansla boğazlar sorunu geçici olarak çözümlendi.
12. Kırım Savaşı (1853-1856) Nedenleri 1) Rusların Hünkar İskelesi Antlaşması ile kaybettiği ayrıcalıkları yeniden kazanmak istemesi. 2) Osmanlı’yı “Hasta adam” olarak niteleyen Rusya’nın, Avrupa’daki 1848 İhtilalleri karışıklığından yararlanarak İngiltere’ye, Osmanlı’yı paylaşma teklifinde bulunması. 3) Rusya’nın büyümesinden çekinen İngiltere’nin bu paylaşımı reddetmesi. 4) Rusya’nın Küçük Kaynarca Antlaşması ile elde ettiği kutsal yerlerle ilgili ayrıcalığı genişleterek, Ortodoksluğu Katolikler karşısında güçlü bir duruma getirmek istemesi 5) Rusya temsilcisi Prens Mençikof’un İstanbul’da sergilediği diplomatik nezaketten uzak davranışları. • Osmanlı Devletinin Rusya’nın isteklerini kabul edilemez bulması üzerine Rusya Savaş ilan etti.
13. • Ruslar 1853’te Sinop’ta Osmanlı donanmasını yaktı. • Rusya Balkanlar ve Kafkaslardan saldırdı. • Savaşta İngiltere, Fransa, Piyomente Osmanlı Devleti’nin yanında yer aldılar. Kırım’a asker çıkararak Sivastopol’ü aldılar. • Sonuçta, Ruslar Savaşı kaybetti, barış istemek zorunda kaldı. NOT: Osmanlı Devleti ilk dış borcunu bu savaş sırasında almıştır. (İngiltere-1854) Osmanlı Devleti ve müttefikleri, Rusları Kırım'dan da çıkarınca Ruslar barış istedi. Paris Konferansı toplandı (1856).
14. Paris Antlaşmasının Önemi • Osmanlı Devleti’nin galip devlet olarak imzaladığı bir antlaşmadır. • Osmanlı Devleti, ilk kez bir Avrupa devleti olarak kabul edilmiş ve Avrupa hukukundan yararlanmıştır. • Osmanlı Devleti’nin kendi toprak bütünlüğünü koruyamayacağı daha açık anlaşılmıştır. • Rusya’nın Osmanlı üzerindeki emelleri bir süre engellenmiştir. • Osmanlı Devleti, ıslahat Fermanını (1856) ilan ederek azınlıklara geniş haklar vermek zorunda kalmıştır. • Konferansta yer alan Karadeniz’in tarafsızlığı maddesi, Osmanlı Devleti’ne “Savaş kaybeden devlet” uygulaması yapıldığını göstermektedir. • Konferansın “Islahat Fermanı”na ilişkin maddesi ’olumsuz” nitelik taşımaktadır. Çünkü Osmanlı Devletinin iç işlerine karışır nitelikteydi. • Konferansın Osmanlı Devletinin “Toprak bütünlüğünü koruma” maddesi ise “olumlu” nitelik taşımaktadır. Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü 1878’e kadar bozulmamıştır.
15. 1877—1 878 Osmanlı—Rus Savaşı (93 harbi) Savaşın Nedenleri: 1) Alman ve İtalyan Devletlerinin birliklerini tamamlamasından sonra Avrupa’da siyasi dengelerin değişmesi. 2) Rusya’nın Panslavizm propagandası ile Balkanlara egemen olmak istemesi 3) Rusya’nın, Paris Antlaşması’nda yer alan Karadeniz’in tarafsızlığı ilkesini tanımadığını ilan ederek donanmasını Karadeniz’e indirmesi. 4) Konferans’ta öngörülen Balkan uluslarının isyanlarını destekler nitelikli kararların Osmanlı Devleti açısından kabul edilemez olması, reddedilmesi. Savaşın Başlaması • Balkanlarda; Plevne ve Şıpka’yı alan Ruslar Edirne üzerinden Yeşilköy’e kadar geldiler. Doğuda; Ardahan ve Erzurum işgal edilmiştir. • Sonuç olarak; Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti, koşulları çok ağır olan “Ayastefanos” (Yeşilköy) Antlaşması’nı imzaladı (1878).
16. Rusların bu antlaşma ile elde ettikleri kazanımlar Avrupa devletlerinin çıkarlarına ters düştüğünden, İngiltere, Avusturya ve Almanya Osmanlı’nın bu şekilde parçalanmasına karşı çıktılar. Kendilerinin bulunmadığı antlaşmayı tanımadılar. Rusya’nın gereğinden fazla güçlenmesi ve Büyük Bulgaristan maddesi Avrupalı devletlerin en çok itiraz ettikten bölümlerdir. • Yeni bir savaşı göze alamayan Rusya, barış masasına bir kez daha oturmak zorunda kalmıştır. 1878 yılında yapılan Berlin konferansına; Osmanlı, Rusya, İngiltere, Avusturya, Almanya, Fransa ve İtalya katıldı.
17. Berlin Antlaşmanın önemi • Sırbistan, Karadağ ve Romanya ulus Osmanlı’dan bağımsızlığını kazandı. • Yunanistan topraklarını genişletti. • Ermeni sorunu ve ayaklanmaları başladı. • Osmanlı — Almanya yakınlaşması başladı. • Büyük Bulgaristan üçe bölünerek Rusya’nın Akdeniz’e inmesi engellendi. * Kıbrıs “geçici” kaydıyla İngilizlere üs olarak verildi. (İngiltere 1. Dünya Savaşı sırasında Kıbrıs’ı resmen işgal ettiğini açıklamıştır.) Berlin Antlaşması, İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikasından vazgeçtiğini göstermiştir. 1870 yılında başlayan Avrupa siyasi dengelerindeki bozulma ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kesin olarak yıkılacağının anlaşılması, İngiltere’nin politikasını değiştirmesinde etkili olmuştur. Osmanlı Devleti “Denge Politikası”nı Almanya ile sürdürmeye başlamıştır. Bu olaylar üzerine II. Abdülhamit Osmanlı Mebusan Meclisi’ni kapattı. NOT: Berlin Antlaşması'ndan sonra İngiltere, Osmanlı'yı koruma politikasını terk etti. Bu durum Osmanlı-Almanya yakınlaşmasın! başlattı. NOT: Berlin Antlaşması'nda yer alan Ermenilerin yaşadığı bölgelerde ıslahat yapılacak maddesi ile "Ermeni Sorunu" ortaya çıkmıştır.
18. Osmanlı Devleti'nden kopmalar şu sırayla ol muştur: 1829' da Yunanistan bağımsız oldu. 1830'da Fransa Cezayir'i işgal etti. 1878'de Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldular. 1881 'de Fransa Tunus'u işgal etti. 1882'de İngiltere Mısır'ı işgal etti. 1908'de Bulgaristan bağımsız oldu. Avusturya Bosna-Hersek'i işgal etti. Girit, Yunanistan'a bağlandığını ilan etti. 1912'de İtalya Trablusgarp'ı aldı. 1912-1913'te Balkan savaşlarıyla Arnavutluk, Batı Trakya, Makedonya, Ege Adaları kaybedildi. 1914-1918'de I. Dünya Savaşı ile tüm Arap bölgeleri kaybedildi.
19. XIX. YÜZYİL ISLAHATLARI Bu yüzyılın ıslâhatları önceki yüzyıllarda yapılan ıslâhatlardan oldukça farklıdır. Avrupa'daki demokrasi ve hukuk alanındaki gelişmelerden etkilenmiştir. Her ne kadar bu ıslâhatlar imparatorluğun parçalanmasını önleyememişse de Türk sosyal ve siyasi hayatının gelişmesinde önemli katkıları olmuştur. XIX yüzyılda askeri, hukuki, ekonomik, sosyal, eğitim ve yönetim alanlarında ıslahatlar yapılmıştır. XIX. yüzyıl ıslahatları; 1. II. Mahmut dönemi (1808-1839) 2. Tanzimat dönemi (18039-1876) 3. Meşrutiyet dönemi (1876-1922) olarak üçe ayrılır.
20. II. MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839 ) Sened-i İttifak (1808) II. Mahmut ile ayanlar arasında yapılmış olan sözleşmedir. NOT: Ayanlar merkezi otoritenin bozulmasının sonucunda ortaya çıkan zengin toprak ağalarıdır. Sened-i İttifak'a göre; 1 . Ayanlar, padişahın emirlerini yerine getirecekler. 2. Ayanlar, bulundukları bölgede devletin asker ve vergi toplamasına yardımcı olacaklar. 3. İstanbul'da bir isyan çıkarsa, ayanlar, padişaha yardım edecekler. 4. Padişah aşırı vergi koymayacak, eşit ve adaletli vergilendirme yapılacak. 5. Ayanların varlığı Osmanlı Devleti tarafından resmen tanınacaktı. Önemi: Osmanlı tarihinde padişah otoritesini sınırlandıran ilk belgedir. Padişahın yetkilerinin kısıtlanması bakımından İngiltere'de 1215'te imzalanan Magna Carta'ya benzetilir. * Ayanlar hukuki statü kazanmışlardır. NOT: Sened-i İttifak sözleşmesinin imzalanmasında Avrupa'nın hiçbir etkisi yoktur.
21. Yönetim Alanında Gerçekleştirilen Islahatlar: Divan-ı Hümayun kaldırıldı yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kuruldu. Kazalar merkeze bağlandı. İlk muhtarlıklar kuruldu. Memurluklar iç (dahiliye) ve dış (hariciye) olmak üzere ikiye ayrıldı. Müsadere usulü kaldırıldı. NOT: Müsadere sisteminin kaldırılmasıyla Osmanlı'da özel mülkiyet gelişmeye başlamıştır. Tımar sistemi kaldırıldı. Askeri, İdari ve hukuki işlerde danışma niteliğinde kararlar almak için çeşitli meclisler kuruldu. ♦ Dar-ı Şura-i Bab-ı Asakir: Askerlik işlerini düzeltmek İçin ♦ Dar-ı Şura-i Bab-ı Alî: İdari işler için ♦ Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye: Hukuk işlerini düzenlemek için kuruldu. Aynı zamanda üst düzey yöneticileri yargılayan bir kurum olarak da görev yapmıştır. İlk nüfus sayımı yapıldı (Askeri amaçlı).
22. Toplumsal Alanda Yapılan Yenilikler: Devlet dairelerinde fes ve pantolon giyme zorunluluğunu getirdi. Devlet dairelerine padişah resmini astırma geleneğini başlattı Devlet memurlarına maaş bağlama geleneğini getirdi. Posta ve karantina örgütlerini kurdu, polis teşkilatının temelini attı. Yabancı müzik serbest bırakıldı. İlk pasaport uygulamasını başlattı.
23. Askeri Alanda Gerçekleştirilen Islahatlar: Alemder Mustafa Paşa tarafından Sekban-ı Cedit isminde bir ordu kuruldu. Bu ordu yeniçeri isyanı sonucunda kaldırıldı. Sekban-ı Cedit kaldırılınca yerine Eşkinci Ocağı kuruldu. Yeniçeriler Eşkinci Ocağı'na karşı isyan edince Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olayı ile Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. (1826) NOT: Yeniliklerin Önündeki en büyük engel kaldırıldı. Padişah otoritesi yönetimde yeniden etkili oldu. Yeniçeri Ocağı Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye isminde yeni bir ordu kuruldu. NOT: Asakir-İ Mansure-i Muhammediye ilk milli ordudur ve günümüz Türk ordusunun temelini oluşturmuştur. Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Tıbbiye açıldı.
24. Eğitim Alanında Gerçekleştirilen Islahatlar: İlköğretim zorunlu hale geldi. Medreselerin yanında Avrupa tarzında eğitim veren Rüştiyeler açıldı. NOT : Bu durum kültür çatışmasına neden olduğu gibi eğitimde ikililiğin çıkmasına da neden olmuştur. Mızıka-i Hümayun (Bando okulu) açıldı. İlk defa Avrupa'ya öğrenci gönderildi. (Bu öğrenciler, ileride Genç Osmanlılar Cemîyeti'ni kurmuşlardır.) Takvim-i Vakayi isminde ilk resmi gazete çıkarıldı. Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek için Rüştiye (ortaokul) ve Mekteb-i Ulumu Edebiye isminde orta dereceli okullar açıldı. Devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı. NOT: Mekteb-i Maarif-i Adliye'nin açılmasıyla Enderun Mektepleri kapatılmıştır.
25. Ekonomi Alanında Gerçekleştirilen Islahatlar: Avrupa ile ekonomik ilişkileri geliştirmek için Rumi takvim yapıldı. Yerli malı özendirildi. Gümrük indirimi uygulandı. Çuha (kumaş) fabrikası açıldı. NOT: İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) ekonomiyi olumsuz etkilemiştir.
26. TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU) (1839) II. Mahmut'tan sonra padişah olan Abdülmecit, babasının ıslâhatlarını devam ettirmek istiyordu. Bu konuda Avrupa'yı iyi tanıyan Mustafa Reşit Paşa'ya güveniyordu. Mustafa Reşit Paşa'nın çalışmaları sonucunda Tanzimat Fermanı hazırlandı. Fermanın hazırlanma nedenleri: Azınlık isyanlarına engel! olma Devletin bütünlüğünü koruma Mısır meselesinde Avrupa devletlerinin desteğini sağlama Devletin iç işlerine karışılmasını engelleme Tanzimat Fermanı'nın Esasları Şunlardır: 1. Müslüman ve Hıristiyan bütün halkın can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması 2. Vergilerin herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde toplanması. 3. Askere alma ve terhis İşlerinin sağlam esaslara dayandırılması 4. Herkesin Kanun Önünde eşit sayılması, mahkemelerin açık yapılması, yargılanmadan kimsenin cezalandırılmaması. 5. Herkesin mal ve mülk sahibi olması 6. Rüşvet ve iltimasın (adam kayırma) önlenmesi 7. Padişah, bu esaslara uyacağına ve yapılacak kanunlara bağlı kalacağına dair yemin etti. Böylece ilk defa padişahın sınırsız yetkileri üzerinde bir kanun kuvveti oluştu. Bu da Türk tarihinde "hukuk devleti" anlayışının ilk adımı sayıldı. NOT: Tanzimat Fermanı'nın hukuk maddesinden dolayı ileride Nizamiye mahkemeleri açılmıştır. Bu durum hukukta ikiliüğin çıkmasına neden olmuştur.
27. Islahat Fermanı (1856) Tanzimat Ferma'nı bütünleyen bu fermanın Tanzimat'tan ayrıian iki önemli farkı vardır. 1. Tanzimat bütün halka eşit haklar tanırken, Islahat yalnız gayrimüslimlere haklar tanımıştır. 2. Tanzimat Fermam devletin kendi iradesiyle yayınladığı bir fermandır, Islahat Fermanı ise Avrupalı devletlerin baskısı sonucu yayınlanmıştır. Bu fermana göre; 1. Gayrimüslimler kendi okullarını açabilecekler (Azınlık okulları açılıyor) 2. Gayrimüslimler kendi mahkemelerini kurabilecekler (Hristiyan cemaat mahkemeleri kuruluyor) 3. Gayrimüslimler devlet memuru olabilecekler, şirket kurabilecekler ve mai mülk edinebileceklerdir. 4. Cizye vergisinin kaldırılması sonucu isteyen gayrimüslim askere gidebilecekti, istemeyenler Nakd-i Bedel ödeyeceklerdi. (Bedelli askerlik) 5. Dayak işkence ve angarya yasaklanacak 6. Gayrimüslimleri küçük düşürücü ithamlarda bulunulmayacak 7. Gayrimüslimler il genel meclislerine üye olabilecek 8. İltizam usulü kaldırılacak
28. Örnek Soru (2006 KPSS) Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nde, Tanzimat Dönemi'nde görülen gelişmelerden bîridir? A) ilk Osmanlı matbaasının açılması B) Müslüman olmayanların askerlik yapabilmesi C) İlk resmi gazetenin çıkarılması D) Yeniçeri Ocağı'nın kurulması E) Nizam-ı Cedit Ordusu'nun kurulması Çözüm: 1839 Tanzimat Fermanının ilanıyla başlayıp 1876 i. Meşrutiyet'İn İlanına kadar geçen zaman dilimine Tanzimat Dönemi denir. Buna göre Müslüman olma-yanlann askerlik yapabilmesi Islahat Fermanı'yla kabul edilmiş ve Tanzimat Dönemine giren yeniliktir. İlk matbaanın açılması Lale Devri ilk resmi gazetenin çıkarılması II. Mahmut Dönemi, Yeniçeri Ocağı'nın kurulması I. Murat Dönemi, Nizam-ı Cedid Ordusu'nun kurulması III. Selim yenilikleridir. Cevap B dir
29. Tanzimat Dönemi Yenilikleri (1839-1876) Avrupa hukukundan etkilenerek ticaret, arazi, borç ve ceza hukuku ile ilgili düzenlemeler yapıldı. Avrupa hukuk sistemine göre işleyen Nizamiye Mahkemeleri açıldı. Nizamiye mahkemeleri hukukta ikiliğe neden olmuştur. İlk demiryolu hattı yapıldı. İlk kâğıt para basıldı. (Kaime) İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval (Şinasi) çıkarıldı. İlk telgrafhane kuruldu. İlk posta pulu basıldı. Meclis-i Maarif-i Umumiye (Milli Eğitim bakanlığı) açıldı. İlk dış borç 1854 yılında Kırım Savaşı'nda İngiltere'den Abdülmecit zamanında alındı. Bank-ı Der Saadet adıyla ilk Osmanlı bankası kuruldu. (1847) Kız öğrenciler için de okullar açıldı. İl Genel Meclisleri kuruldu, İstanbul Dar'ül Fünunu açıldı. Vilayet nizamnameleri hazırlandı.
30. MEŞRUTİYET DÖNEMİ Meşrutiyet dönemi; 1. I.Meşrutiyet (1876-1878) 2. İstibdat (1878-1908) 3. II. Meşrutiyet (1908-1922) olarak üç bölüme ayrılır. NOT: Meşrutiyet: Padişahla birlikte halkın yönetime katılmasıdır.
31. I. MEŞRUTİYET (1876-1878) Meşrutiyet'in ilan edilme nedenleri; 1 . Genç Osmanlıların (Jöntürkler) çalışmaları 2. Osmanlı Devleti'ni dağılmaktan kurtarmak 3. Dış müdahaleleri önlemek 4. Ayrılıkçı ayaklanmaları durdurmak 5. Halkın devlete bağlılığını artırmak 6. Anayasal bir yönetime geçmek 7. Halkı yönetime katmaktır. 23 Aralık 1876'da Kanun-i Esasi ilan edilerek Meşrutiyet yönetimine geçilmiştir. Kanun-i Esasi ilk Osmanlı anayasasıdır.
32. Kanun-i Esasi'ye göre; Meclisi açma ve kapatma yetkisi padişaha aittir. Yasama görevi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi'ne aittir. NOT: Ayan Meclisi üyelerini padişah seçer ve seçilenler ömür boyu görevde kalır. Yürütme yetkisi padişahın başında bulunduğu Heyet-i Vukala'ya (Bakanlar Kurulu) aittir. Padişah istediği mebusu sürgüne gönderme yetkisi sahip olacaktır. Padişah kutsal ve sorumsuzdur. Meclis Hükümet'e karşı sorumludur. Hükümet padişaha karşı sorumludur. Padişahın istemediği kararlar mecliste görüşülmeyecektir. Önemi: 1. Osmanlı halkı ilk kez yönetime katılmıştır. 2. İlk kez parlamenter sisteme geçilmiştir. 3. İlanında Osmanlıcılık fikir akımı etkili olmuştur.
33. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) II. Abdülhamit'in ülkeyi baskı ve şiddet ile yönettiği dönemdir. II. Abdülhamit'in bu dönemde ümmetçilik (panisîamizm) anlayışını savunarak halifeliği siyasal bir araç olarak kullanmıştır. Bu dönemde; Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) (1881) kuruldu. NOT: Duyun-u Umumiye ile maliyede ikilik ortaya çıkmıştır. Bağ d at-Beri in demiryolu hattı ihalesi Almanlara verildi. Mecelle ismi verilen Medeni Kanun kabul edilmiştir. (Hazırlayan Ahmet Cevdet Paşa'dır.) Donanma Halic'e çekiierek çürümeye bırakıldı. Kabotaj hakkı yabancılara verildi. Ziraat Bankası açıldı. (1888) NOT: İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin çalışmaları sonucunda istibdat dönemi sona erdirilmiş ve II. Abdülhamit ikinci kez meşrutiyeti ilan etmek zorunda kalmıştır.
