3. • Sarun killka kunan killka • Kichwa shimipika mana tantalla
ishkay uyarikunawan killkanachu
• g cunga - kunka kanchik
• c k shuncu - shunku • Ashtawankarin, kay
• q quihua - kiwa killkakunawanmi killkana. Shina:
Shimiki kuchuriy ai aicha aycha
Wakra wak – ra ia tamia tamya
Chakra chak – ra au auca awka
Wayra way – ra ua huata wata
Tamya tam – ya iu apiu apyu
Muskuy mus – kuy ui tucui tukuy
Apyu ap – yu
Rikchay rik – chay
12. LLAKILLA SHUNKU
• Sumak warmimari kanki
• Alli shunkumari kanki
• Ima nishpa shitawanki
• Ima nishpa kunkawanki.
• Ima nishpatak ripanki
• Ima nishpatak kunkanki
• Kuyaylla shunku sakinki
• Llakilla shunku shitanki.
• Manarak wata chayakpi
• Sapallamari sakinki
• Manatak kunkarinichu
• Ashtawankarin yuyakuni
• Ama sapalla ripaychu
• Ñukatapash apawayri
• Tukuy punchami yuyani
• Tukuy tutami muskuni.
• Shamuy kutin sumak warmi
• Kantamari shuyakuni
• Ñuka shunkupi yaykupay
• Ñuka yuyaypi yaykupay.
13. SHUTIKUNATA
YACHASHUNCHIK
• Wasi Yachanawasi Hampinawasi atuk
• Mashi Killkayupayma Rimayrachik añas
• Sisa Panka Killkanakaspi punku
• Kamu Antawa Warmi wakra misi
• Kawitu Shiwi Wankar rumpa
• Kuyllur Kusa Killkanapanka achik
• Katarpu Iska Karurikuy ushuta
Yurak Sisa Hatun Warmi wakra Ishkay panka
Alli killkayupayma
14. IMALLICHIKKUNATA YACHASHUNCHIK
PACHA KUSKA IMASHÃŒNA KAK MASHNA
Kunan Hawa Alli Pichi
Kaya Uku Millay Asha
Kayna Hanak Lluru Achka
Sarun Chimpa Llampu Tawka
Shamuk Kaypi Ninanta
Yallishpa Chaypi Chushak
Ñaha Washa Tukuy
Chishi Ñawpa Manchanay
Tuta Kipa
15. tukuy runa
Kunan Puncha
alli chishi
kaya tuta
asha kullki
achka mashi
hawa pampa
alli shunku
llampu maki
Lluru rumi
YUYAYKI / FRASE
16. MIKU NA MIKU NI
PUKLLA NA PUKLLA NKI
ASI NA ASI N
RIMA NA RIMA NCHIK
KUYA NA KUYA NKICHIK
YACHA NA YACHA NKUNA
KILLKA NA ÑUKA KILLKA NI
RI NA KAN RI NKI
TAKI NA PAY TAKI N
ÑUKANCHIK TAKI NCHIK
TULLPU NA
17. RIMANAKUY Ayllullakta = comunidad
Elena : Alli puncha mashi
Rafael : Alli puncha mashi Kitilli = parroquia
E : Imanallatak kanki
Kiti = cantón
R : Ñukaka allillami kani. Kikinka.
E : Ñukapash allillami :kani Llakta = ciudad
E : Maypitak kawsanki.
R. : Ñukaka Simiatug kitillipimi kawsani. Kikinka. Marka = Provincia
E. : Ñukaka Guaranda llaktapimi kawsani Mamallakta = PaÃs
R. : Mashna watata charinki
E. : Ñukaka ishkay chunka sukta watatami charini. Kikinka.
R. : Ñukaka kimsa chunka shuk watatami charini
E : Maypitak llankanki
R : Ñukaka Amawta Ñan Yachanawasipimi llankani. Kikinka.
E. : Ñukapash BolÃvar markapimi llankani
R : Mashna watata llankanki
E : Ñukaka chunka watakunatami llankani. Kikinka
R : Ñukaka sukta killatami llankani.
E. : Kanka Amawta Ñanpika imatatak ruranki
R. : Ñukaka ayllullaktakunapi tarpunata yachachishpami llankani. kikinka.
E. : Ñukaka Bolivar markapika yachachishpami llankani.
E. : Mashi ayllullaktakunapika imallata tarpunki
R. : ñukaka tawrita, amarantura, cebadata, kinuwatami tarpuni
E. : Chay murukunataka imawantak tarpunki
18. Sht. R. shll Sht. Ich. Shim.
Ñukaka sumak sisata hapi ni
20. -pa Kikinpakyachik posesivo
-ka kaktapakta focalizador
-ta Yallik paktachik Objeto Directo
-pi Kuskayachikc Locativo
-ni Shukniki sapalla runa kunan pacha
Primera persona singular tiempo presente