Ekosistemak
- 1. •Biosfera: Lurrean bizi diren izaki bizidunen multzoa. •Ekosistema: Leku jakin batean bizi dire izaki bizidunek eta leku fisiko horrek zein izaki Ekosistema Zenbait kontzeptu bizidunen eta ingurunearen arteko erlazioek osatzen dute. Uretakoak (ibaiak, urmaelak, etab) zein lehorrekoak (basamortuak, oihanak, etab) izan daitezke. •Ekosfera: Planetako ekosistema guztien multzoa, ekosferaren alde bizia biosfera da. Ekosfera •Ekologia: ekosistemen izaera eta funtzionamendua aztertzen dituen zientzia Kontzeptua: ekosistemako izaki bizidunen multzoa da. Biozenosia Ekosistema bateko izaki bizidunen arteko harreman asexualei faktore biotiko deritzegu. Ekosistemen •Izaki bizidunen zerrenda osagaiak Biozenosia deskribatzeko elementuak •Izaki bizidunen arteko harremanak edo faktore biotikoak Kontzeptua: ekosistemako alde ez-organikoa da (harriak, urak, gatz disolbatuak, etab.). Biotopoa Ingurunearen izaeran eta organismoaren bizimoduan eragiten duten eragile fisiko eta kimikoak faktore abiotikoak dira (ura, tenperatura, argia, pHa, zorua, elikagaiak). •Ekosistema mota: urmaela, parkea, ortua, .. Ekosistemen Biotopoa deskribatzekooo elementuak: •Faktore abiotikoak egitura Habitat: ekosistema batean espezie bateko banakoek bizitoki modura duten leku fisikoa da. Habitat Habitata eta Espezie horrek behar dituen baldintza-naturalak barne hartzen ditu bere habitatak (adb txoko panda hartzaren habitata txinako hegomendebaldeko pinudi hezea da). ekologikoa Txoko ekologikoa: Espezie batek dagokion ekosisteman zer nolako eginkizuna duen ekologikoa adierazten du. (adb urtxintxen txoko ekologikoa zuhaitzetan bizi diren eta fruitu idorrak jaten dituzten animaliena da). • Ekoizleak: Materia organikoa ekoizteaz arduratzen dira (landare, algak, bakterioak). Fotosintesiaren bidez egiten dute, materia organikoa kontsumitzaileek erabiliko dute. •Lehen mailakoak: Belarjaleak, ekoizleetaz elikatzen dira (matxinsaltoak, Elikadura Izaki bizidun etab). ekosistemetan motak • Bigarren mailakoak:Animalia haragijaleak dira, belarjaleak jaten dituzte (maila •Kontsumitzaileak (otsoak, saguak, etab), batzuk orojaleak dira, belarra ere jaten dute. trofikoak) • Hirugarren mailakoak: Animalia belarjaleak nahiz haragijaleak jaten dituzte. • Deskonposatzaileak: Materia organikoa deskonposatuz elikatzen dira, ondorioz materia ez organikoa sortzen dute, hau, eraberean, ekoizleek erabiliko dute. Harreman trofikoak: Elkar janez elikatzen diren izaki bizidunen arteko harremanei deritzegu. 3, 4, 5, 6, 7, Kate trofikoa: Izaki batzuek besteak jatea, hauek eraberean beste batzuk jango 8, 11 ariketak dituztela.Sare trofikoa: harreman trofiko gauztiak agertzen dira.
- 2. • Fluxu irekia da energia galtzen baitoa, ez da berreskuratzen. • Energia-fluxua fotosintesiarekin hasten da, eguzkiaren argia energia kimiko bihurtzen dute Energia fluxua ekoizleek (hauen materia organikoan pilatzen da). Materia eta • Energia ekoizleetatik kontsumitzaile eta deskonposatzaileetara transferitzen da,noranzko bakarrean. energia ekosistemetan • Fluxu itxia da, ez baita materiarik galtzen, dena aprobetxatzen da modu ziklikoan. • Ekoizleek ekoizten duten materia organiko guztia kontsumitzaileek eta deskonposatzeileek Materiaren erabiliko dute. zikloa •Era berean lehenengo mailako kontsumitzaileek produzitzen duten materia organikoa bigarren mailakoek eta deskonposatzaileek erabiliko dute, etab. • Taldekoien asoziazioak: Elkarri laguntzeko asmoz elkarrekin bizi diern banakoen taldeak (hegaztiak migratzean). Ekosistemen Espezie • Koloniak: Guraso bakar batetik sortuak, ez dira bereizten haztean (koralak). egitura Harreman barnekoak • Sozialen asoziazioak: Egitura hierarkikoa eta lana banatua taldekideen artean (erleak). biotikoak (asoziazioa) • Familiak: Elkarren ahaideak, elkarrekin bizi ugaltzeko eta kumeak babesteko (lemureak) • Mutualismoa: Espezie ezberdineko bi kide elkartzen dira, bien onurarako. Ezin dute bata bestea gabe bizi → sinbiosia Adibidez idiei parasitoak jaten dizkieten txoriak. Espezie •Komentsalismoa: Banako bat besteak utzitako janari hondarrak edo hondakinak janez artekoak elikatzen da, bigarren honi ez dio axola. Adibidez kakalardoa. (harremana) • Inkilinismoa: Banako batek beste baten gorputza edo gorputz-hondarra erabiltzen du babeserako, bigarren honi ez dio axola. Adibidez ermitauak. • Parasitismoa. Banako bat beste baten bizkarretik bizi da, ostalari horri kaltea eragiten diola (hil ez). Adibidez kukurutxa. •Harraparitza: Banako batek beste bat hiltzen du, geo jango du. Adibidez lehoia eta gazela. 6, 7, 8, 11 ariketak