Eneria
- 1. ENERGIA Energia magnitude bat da; lana egiteko materiaren ahalmena da, beroa sortu, argia egin eta mugimendua eragitea ahalbidetzen duena. Nazioarteko Sisteman joulea da energia-unitatea, baina beste unitate batzuen bidez ere adieraz daiteke Kontzeptu zientifiko bat da “aldakuntzak eragiteko ahalmenarekin” lotuta dagoena. Hala ere hitz bera zientziaren testuingurutik at ere maiz erabilia da. Zientzia arloan erabilpen zehatza eta esanahi doia ditu baina esparru ez-zientifikoetan askotan ez da zehetasun bera aurkitzen. Zientziari dagokionez izari abstraktua da, sistema itxi baten estatu dinamikoarekin lotuta dagoena eta denboran zehar aldaezin agertzen dena. Esate-baterako zera esan daiteke: energia zinetikorik gabeko sistemak geldi daude. Sistema bat hasierako egoera batetik geroko egoera batera eramateko behar den lana, magnitudeari dagokionez, sistema horrek izan duen energiaren aldakuntzaren parekoa da. Energia motak Energia mekanikoa: energia mota hau hiru energia talde desberdinetan bana daiteke: Energia zinetikoa: Energia hau gorputzek mugitzean lortzen dutena da. Energia hau garbi agertzen da, adibidez, kotxe batek istripua edukitzen duenean Energia potentziala: gorputzek beren posizioa dela-eta duten energia mota da Energia potentzial grabitatorioa: Lurrazaletik altuera batera egoteagatik gorputzek duten energia mota da. Adibide argienetako bat zentral hidroelektrikoarena da . Energia elektrikoa: korronte elektrikoak duena da. Zentral elektrikoak deritzen eraikin handietan sortzen da, sorgailu elektrikoen bidez. Pila lehorretan edo metagailu elektrikoetan (bateria hitzez ere ezagutuan) ere sortzen da honako hau. Energia nuklearra: Energia nukleo atomikoetatik dator. Fusio eta fisio-erreakzio nuklearretatik datorren energia mota da. Nukleoak zatitzen (fisioa) edo batzen (fusioa) direnean sortzen da. Horrelakoetan, nukleoen masaren parte bat energia bihurtzen da. Energia termikoa: Gorputz batek, bere tenperatura, bolumen, presioa eta egoera fisikoa
- 2. direla eta duen energia. Barne energia bezala adierazten da maiz. Energia kimikoa: naturako konposatu guztiek dutena da, barneko loturen energiaren kausaz. Bai materia bizigabean eta bai materia bizidunean gertatzen diren erreakzio kimikoetan agertzen da, hau da, naturako substantzia guztiek duten energia mota hau atomoak biltzeko indarraren ondorioz. Erradiazio-energia: erradiazio elektromagnetikoak duena da, adibide argiena argiak duena, beraz, eguzki-energia da garrantzitsuena, izan ere azpimarratzekoa da, Lurrean dugun energia gehiena Eguzkitik datorrela Energia berriztagarri Energia berriztagarria iturri naturaletatik sortzen den energia mota da. Energia mota honek erabiltzen dituen baliabide naturalak oso ugariak dira baina garrantzitsuenak hauek dira: eguzki-energia, haizea, euria, itsasaldiak eta bero geotermikoa. Iturri natural hauek, birtualki agortezinak dira daukaten energia kantitate izugarriagatik eta neurri naturalak erabiliz birsortzeko gai direlako.Ingurumenaren degradazioa, garapen-bidean dauden herrialdeen eta herrialde garatuen arteko desoreka energetikoa eta erregaien aniztasuna, energia berriztagarrien garapena bultzatu duten faktoreak dira. Energia ez berriztagarri Energia ez berriztagarriak gizakiok erabiltzen ditugun heinean agortu egiten direnak dira. Beraz amaitu egin ahal dira, eta behin amaituz gero ezin dira berriro lortu. Energia berriztagarriaren guztiz kontrakoa da. Energia mota honek, kantitate finko batean naturan aurkitzen diren energia iturriei erreferentzia egiten dio. Gainera, energia iturri hauek agortzen direnean, ezin dira ordezkatu, horretarako baliagarria den produkzio sistemarik existitzen ez delako.