際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

Environmental and public health considerations

Download as DOCX, PDF
Bes Halimi
Bes Halimi
1 of 14
Downloaded 12 times
I University for Bussines and Technology L谷nda : Seminar Tema: Environmental and public health considerations Prof.Dr: Petrit Shala Studenti : Besart Halimi ID: 2010110214 Prishtin谷 2012
II Abstract Ky raport ka p谷r q谷llim t谷 vler谷soj谷 ndikim n谷 mjedis per projektin Environmental and public health considerations ku kemi paraqitur disa prova per rrezatimn e antenave te telefonis mobile dhe perdorimit te telefonit, ne kete raport kemi paraqitur disa studime rrethe ndikimit te telefonise mobile ne mjedisin ku jetojme dhe ne trupin e njeriut, si munde te mbrohemi prej tyre dhe a kane ndikim ne shendetin e njerzve.
III Fal谷nderimet Fal谷nderoj familjen p谷r p谷rkrahjen e vazhdimit t谷 shkollimit t谷 nivelit universitar, p谷r zgj谷rimin e njohurive dhe mund谷simin p谷r t谷 arritur nivelin e lart谷 t谷 personalitetit tim. Gjithashtu fal谷nderoj gjith谷 stafin e Universitetit p谷r Biznes dhe Teknologji (UBT) p谷r mund谷sit谷 e ofruara p谷r t谷 arritur k谷t谷 nivel. Fal谷nderimi m谷 i madh i drejtohet profesorit dr. Petrit Shal谷s, i cili m谷 ka angazhuar me nj谷 projekt prezantim, gj谷 q谷 kjo 谷sht谷 majft e nevojshme p谷r studimin si dhe p谷r aktivitetet profesionale gjat谷 jet谷s.
IV P谷rmbajta ABSTRACT.......................................................................................................................................................................... II FALNDERIMET .............................................................................................................................................................................. III ANTENAT T VENDOSURA N OBJEKTE T NDRYSHME .............................................................................................................IV NDIKIMI I VALVE N TRURIN E NJERIUT ....................................................................................................................................V 1.TENAT E TELEFONAVE MOBIL...................................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 1.1 SI PUNOJNE ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL ......................................................................................................................V 1.2 SI EKSPOZOHEN NJEREZIT NGA ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL.......................................................................................VI 1.3 EFEKTE NEGATIVE SHNDETSORE ................................................................................................................................................VI 1.4 A SHKAKTOJNE KANCER ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL? ..............................................................................................VIII 2. RREZATIMI I TELEFONIS MOBILE DHE SHNDETI ......................................................................................................... IX 2.1 EFEKTET .................................................................................................................................................................................IX 2.2 THITHJA E RREZATIMIT...............................................................................................................................................................IX 2.3 EFEKTET TERMIKE......................................................................................................................................................................X 2.4 EFEKTET JO-TERMIKE .................................................................................................................................................................X 3. PERDORIMI I TELEFONIT MOBIL SHKAKTON KANCER ? .................................................................................................. X 3.1 STUDIMET E TJERA T KANCERIT DHE TELEFONAT MOBIL JAN: ..........................................................................................................XII 3.2 STUDIMET NE NJEREZ.........................................................................................................................................................XII 4. KONKLUZION .............................................................................................................................................................. XIII 4.1 STUDIMET LABORATORIKE ................................................................................................................................................XIII 5. REFERNCAT ...................................................................................................................................................................16
V 1.0 Hyrje Telefoni i pare celular u b谷 gjer谷sisht i disponuesh谷m n谷 Shtetet e Bashkuara n谷 vitet 1990, por p谷rdorimi i tyre 谷sht谷 rritur n谷 m谷nyr谷 dramatike q谷 nga at谷her谷. P谷rdorimi i gjer谷 i telefonave celular谷 ka 巽uar n谷 vendosjen e antenave per telefonin celular n谷 shum谷 komunitete. K谷to kulla, te quajtura edhe stacionet baz谷, p谷rb谷hen nga pajisje elektronike dhe antenave q谷 marrin dhe transmetojn谷 radiofrequency (RF) sinjale. 1.1 SI PUNOJNE ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL Stacionet baz谷 te telefonave celular mund t谷 jen谷 t谷 lir谷 n谷 k谷mb谷 ose kulla te ngritur mbi strukturat ekzistuese, t谷 tilla si pem谷, rezervuar谷t e ujit, apo nd谷rtesa.Antenat duhet t谷 jen谷 t谷 vendosur mjaft lart谷 n谷 m谷nyr谷 q谷 ata mund n谷 m谷nyr谷 adekuate t谷 mbulojne zon谷n. Stacionet baz谷 zakonisht shkojn谷 n谷 lart谷si 5-20 metra. Telefonat celular谷 komunikojne me kullat pran谷 kryesisht n谷p谷rmjet valeve radiofrequency (RF), nj谷 form谷 e energjis谷 n谷 spektrin elektromagnetik n谷 mes t谷 val谷ve FM radio dhe mikroval谷. Ashtu si val谷t e radios FM, mikroval谷, drit谷n e dukshme, dhe t谷 ngrohjes, ato jan谷 forma t谷 rrezatimit jo- jonizues. Kjo do t谷 thot谷 se ata nuk mund t谷 shkaktoj谷 kancer duke e demtuar direkte ADN. Val谷t RF jan谷 t谷 ndryshme nga llojet m谷 t谷 fort谷 t谷 rrezatimit t谷 tilla si x-rrezet, rrezet gama, dhe (UV) drit谷n ultravjollc谷, t谷 cilat mund t谷 shp谷rthej谷 lidhjet kimike n谷 ADN. N谷 nivele shum谷 t谷 larta, val谷t RF mund ti ngrohin indet e trupit. (Kjo 谷sht谷 baza p谷r m谷nyr谷n se si furrat me mikroval谷 punojne.) Por nivelet e energjis谷 s谷 p谷rdorur nga telefonat celular谷 dhe kullat jan谷 shum谷 m谷 t谷 ul谷t. NDIKIMI I VALVE N TRURIN E NJERIUT
VI 1.2 SI EKSPOZOHEN NJEREZIT NGA ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL Sipas Organizates boterore shendetsore, faktor谷t q谷 ndikojn谷 ne ekspozim ndaj rrezatimit jan谷 si m谷 posht谷: Distance: Rritja e distanca nga burimi , ul forc谷n e rrezatimi dhe zvog谷lon ekspozimin. Fuqia transmetuese: sa me e forte transmetimi aq me i larte ekspozimi. Drejtimet e anten谷s: Rritja e shum谷s s谷 antenave duke treguar n谷 nj谷 drejtim t谷 caktuar rrit fuqin谷 transmetuese dhe rrit ekspozimin. Lart谷sia e anten谷s mbi tok谷: ngritja e antenes ne kulmin e nj谷 ndertese rrit distanc谷n nga antena dhe ul ekspozimin. Terrenit lokale: Rritja e ridgelines nd谷rhyr谷 ul ekspozimin. Sasia e energjis谷 radiofrekuencore zhytur n谷 trup, doza, 谷sht谷 i matur n谷 watts p谷r kilogram, i njohur si Koeficienti Specifik i Absorbimit (KSA).KSA varet nga fuqia e dend谷sis n谷 watts p谷r met谷r katror. Frekuencave t谷 radios (RF) nga sistemet e telefonis谷 celulare kane drejtim n谷 nj谷 "linj谷 t谷 syve".Antenat jan谷 t谷 dizajnuara p谷r t谷 rrezatuar energji horizontalisht n谷 m谷nyr谷 q谷 vet谷m sasi t谷 vogla t谷 RF jan谷 t谷 drejtuara posht谷 n谷 tok谷. Megjithat谷, duhet theksuar se nese fillimisht largohemi nga baza, ekspozimi rritet dhe pastaj zvog谷lohet p谷rs谷ri. Rritja fillestare n谷 ekspozimin korrespondon n谷 pik谷n ku lobi nga rrezeja e antenatakohet me terren. P谷r shembull, n谷 terren brenda 7-10 metra nga site celular, densiteti i fuqis谷 jan谷 rreth 0,2 W/m2, nd谷rsa n谷 100 metra, densiteti i energjis谷 do t谷 jet谷 rreth 0.0003-0.005W/m2 1.3 Efekte negative sh谷ndet谷sore Sipas disa profesoreve sistemet analog t谷 telefonit (duke p谷rdorur 800-900 band Megahertz) dhe sistemi digjital t谷 telefonit (duke p谷rdorur 1850-1990 band Megahertz) v谷 njer谷zit n谷 fush谷 elektromagnetike (EMF) emisionet: radio frekuencave rrezatimi (RF) dhe mikroval谷 rrezatimi (MW), respektivisht. K谷to dy rrezatime jan谷 emetuar nga t谷 dy edhe antenat por edhe nga telefonat celulare. P谷r vite t谷 t谷ra kompanit谷 telefonin celular kan谷 siguruar publikun se telefonat celular谷 jan谷 krejt谷sisht t谷 sigurta. Ata thon谷 se grup t谷 ve巽ant谷 t谷 rrezatimit parametrave t谷 lidhur me telefonat celular谷 jan谷 t谷 nj谷jta si 巽do sinjal tjet谷r radio. Megjithat谷, raportojm provave shkencore sfida ne k谷t谷 pik谷pamje qe tregon se telefonin celular shkakton efekte t谷 ndryshme, duke p谷rfshir谷: Ndryshon aktivitetin e trurit Pengon gjumin Ndryshone kohen e reagimit: p谷rgjigje dhe shpejt谷sia e v谷mendjes pe n谷rkeqesohet m谷nyr谷 t谷 konsiderueshme Dob谷sim ne pengesen e gjakut ne trurit Rritja e brainstem auditory p谷rgjigje dhe mungesa e d谷gjimit n谷 2 KHz deri 10 KHz gjatesi -Shkaqet ndryshime t谷 r谷nd谷sishme n谷 temperatur谷 lokale, si dhe n谷 parametra fiziologjike t谷 sistemit kardiovaskular
VII Shkakton humbjen e kujtes谷s, v谷shtir谷si lidhje, lodhje, dhe dhimbje koke Rrit shtypjen e gjakut Zvog谷lon melatonin, etj. Sipas Cherry (2000), ka d谷shmi t谷 forta t谷 konkludohet se faqet e qelizave jan谷 faktor谷t e rrezikut p谷r: Kanceri, ve巽an谷risht tumoret e trurit dhe leukemia Sulm n谷 zem谷r dhe s谷mundje t谷 zemr谷s, n谷 ve巽anti arrhythmia Efektet neurologjike, duke p谷rfshir谷 prish gjumin, v谷shtir谷si n谷 t谷 m谷suar, depresion dhe vet谷vrasje Efektet e riprodhues, sidomos cen gabim dhe kongjenitale S谷mundje virale dhe infektive p谷r shkak t谷 kompetencave t谷 reduktuara t谷 sistemit imun t谷 lidhur me melatonin t谷 reduktuara dhe t谷 ndryshuara jon kalcium homeostasis. Shqet谷simet kryesore t谷 sh谷ndetit n谷 lidhje me emetimet EMF nga CPBSs jan谷 shkaktuar nga fakti se fushat e radio frekuencave t谷 dep谷rtojn谷 indet e ekspozuar. Energjis谷 radio frekuencave 谷sht谷 zhytur n谷 trup dhe prodhon ngrohjes. Studim mbi efektet sh谷ndet谷sore e ekspozimeve t谷 RF jan谷 shqyrtuar nga, p谷r shembull, Rrezatimi Zelanda e Re Laboratory (2001), Organizata Bot谷rore e Sh谷ndet谷sis谷 (1993), Komisioni Nd谷rkomb谷tar p谷r jojonizues Rrezatimi (ICNIRP) (1997,1998), Shoq谷ria Mbret谷rore e Kanadas谷 (1999) dhe t谷 Pavarur n谷 Mbret谷rin谷 e Bashkuar Grupit t谷 ekspert谷ve n谷 telefonat mobil (2000). Komente n谷 p谷rfundimin se nuk ka efekte t谷 p谷rcaktuara qart谷 e sh谷ndetit n谷 nivel t谷 ul谷t t谷 ekspozimit. Ekspozimet e tilla zakonisht ndodhin n谷 zona me qasje publike rreth transmetues RF. Studies5 ndryshme epidemiologjike jan谷 b谷r谷 mbi efektet sh谷ndet谷sore t谷 ekspozimit ndaj RF / MW rrezatimit. Megjithat谷, shumica e k谷tyre studimeve jan谷 kryer me grupe profesionale t谷 ekspozuar ndaj rrezatimit n谷 pun谷 m谷 tep谷r se me popullsin谷 e p谷rgjithshme n谷 mjedisin e sht谷pis谷. Rezultatet e studimeve t谷 tilla t谷 siguroj谷 prova t谷 mjaftueshme p谷r lidhjen midis ekspozimit dhe kancerit n谷 popullat谷n e p谷rgjithshme p谷r shkak t谷 intensities t谷 ndryshme dhe koh谷zgjatja e ekspozimit MW n谷 pun谷tor谷t n谷 krahasim me ato n谷 publikun e gjer谷. Ekspozimit MW n谷 mjedisin e sht谷pis谷 谷sht谷 zakonisht i vazhduesh谷m, por jo m谷 tep谷r se 0.1W/m2 nd谷rsa n谷 mjedisin e pun谷s, koh谷zgjatja 谷sht谷kufizuar n谷 periudh谷n 1-2 or谷, por intensitetin s谷r谷 midis 2-10W/m2 (Szmigielski dhe Sobiczewska, 2000). Sipas Barnes (1999), Instituti i Inxhinier谷ve Elektronik谷 elektrike dhe (IEEE) dhe amerikane Food and Drug Administration (FDA), nuk gjeti asnj谷 rrezik p谷r sh谷ndetin q谷 lidhen me p谷rdorimin e telefonit celular. Studimet laboratorike nuk zbuloi simptomat e kancerit t谷 lidhura n谷 njer谷zit e ekspozuar ndaj niveleve t谷 n谷 ose n谷n standardet e tanishme (shih diskutimin n谷 standarde, m谷 posht谷, n谷 seksionin 2.3.4). P谷r m谷 tep谷r, Szmigielski dhe Sobiczewska (2000) t谷 shtoj se rrezatimi MW nga sistemet telefonin celular t谷 kontribuojn谷 vet谷m 10 p谷r qind e energjis谷 totale MW emetuara nga burime t谷 tjera t谷 tilla si TV dhe radio sinjale. Ata arrijn谷 n谷 p谷rfundimin ngjashme me Barnes (1999) se aktualisht nuk ka asnj谷 t谷 dh谷na t谷 vlefshme shkencore t谷 siguruar prova t谷 bio- efekteve nga rrezatimi MW t谷 dob谷ta. Megjithat谷, ka pyetje mbi efektet e vonuar e ekspozimit. Shoq谷ria Mbret谷rore e Kanadas谷 (1999) raporton se efektet biologjike, t谷 tilla si p谷rhapja celular, jan谷 gjetur n谷 nivele t谷 ul谷t t谷 ekspozimit dhe t谷 varen nga kushtet e ekspozimit t谷 tjera, u tha m谷 her谷t, por nuk jan谷 t谷 njohura p谷r t谷 shkaktuar efekte negative p谷r sh谷ndetin. Megjithat谷, n谷 ekspozime t谷 lart谷, ngrohje 谷sht谷 prodhuar dhe mund t谷 d谷mtoj谷 p谷rfundimisht indet. Szmigielski dhe Sobiczewska (2000) e shtetit q谷 n谷 ekspozimi intensive "efekt termike" nga thithjen MW energji brenda indet 谷sht谷 i lidhur me d谷mtime t谷 ADN-s谷. M谷 tej, ata shtojn谷 se t谷 tjera jo-specifike simptomat sh谷ndet谷sore (NSHS) t谷 tilla si dhimbje koke, lodhje dhe t谷 vogla ndryshimet n谷 presionin e gjakut jan谷 gjetur gjithashtu.
VIII Informacion nga ekspert谷 shkencor谷 apo teknologjik duhet t谷 sigurohet p谷r publikun p谷r t谷 ndihmuar t谷 qet谷soj谷 frik谷n n谷 lidhje me sistemet e telefonit celular dhe t谷 ndihmuar ata t谷 marrin vendime racionale investimet, kur konsideron blerjen e nj谷 prone t谷 vendosura n谷 af谷rsi t谷 nj谷 CPBS. Megjithat谷, komunikimi riskut ("shk谷mbimin e informacionit n谷 lidhje me natyr谷n, madh谷sin谷, r谷nd谷si t谷 pranueshm谷ris谷, dhe menaxhimin e rrezikut", Covello 1998) ka paraqitur gjithmon谷 nj谷 sfid谷 p谷r krijuesit e politikave (zakonisht politikan谷t) p谷rgjegj谷s p谷r komunikimin t谷 dh谷nat e rrezikut t谷 p谷rgjithsh谷m publik . Kjo, s谷 bashku me negative v谷mendjen e mediave, rezulton n谷 perceptimin e pasiguris谷 mbi efektet sh谷ndet谷sore nga sistemet e telefonit celular. 1.4 A SHKAKTOJNE KANCER ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL? Disa njer谷z kan谷 shprehur shqet谷simin se jetojn谷, punojn谷, ose t谷 shkojn谷 n谷 shkoll谷 n谷 af谷rsi t谷 nj谷 antene celulare mund t谷 rrisin rrezikun e kancerit apo probleme t谷 tjera sh谷ndet谷sore. N谷 k谷t谷 koh谷, ka shum谷 pak d谷shmi p谷r t谷 mb谷shtetur k谷t谷 ide. N谷 teori, ka disa pika t谷 r谷nd谷sishme q谷 do t谷 argumentojn谷 kund谷r kullave telefonike celular jan谷 n谷 gjendje t谷 shkaktoj谷 kancer. S谷 pari, niveli i energjis谷 s谷 radiofrequency (RF) val谷 谷sht谷 relativisht e ul谷t, sidomos kur krahasohet me llojet e rrezatimit q谷 jan谷 t谷 njohur p谷r t谷 rritur rrezikun e kancerit, t谷 tilla si rrezet gama, rrezet x-, dhe (UV) drit谷n ultravjollc谷.Energjia e val谷ve RF dh谷n谷 jasht谷 nga kullat celular nuk 谷sht谷 e mjaftueshme p谷r t谷 thyer lidhje kimike n谷 molekulat e ADN-s谷, e cila 谷sht谷 se si k谷to forma m谷 t谷 fort谷 e rrezatimit mund t谷 巽oj谷 n谷 kancer. 谷shtja e dyt谷 ka t谷 b谷j谷 me gjat谷sit valeve. Val谷t RF kan谷 gjatesi valore t谷 gjat谷, t谷 cilat mund t谷 p谷rqendrohen p谷r rreth nj谷 in巽 ose dy n谷 madh谷si. Kjo e b谷n t谷 pamundur q谷 energjia nga val谷t RF mund t谷 jen谷 t谷 koncentruar mjaftushem p谷r t谷 ndikuar n谷 qelizat individuale n谷 trup. ANTENAT T VENDOSURA N OBJEKTE T NDRYSHME S谷 treti, edhe n谷 qoft谷 se val谷t RF ishin disi n谷 gjendje t谷 ndikojn谷 n谷 qelizat n谷 trup n谷 doza m谷 t谷 larta, niveli i val谷ve t谷 RF t谷 pranish谷m n谷 nivelin e tok谷s 谷sht谷 shum谷 e ul谷t - edhe n谷n kufijt谷 e
IX rekomanduar. Nivelet e energjis谷 nga val谷t RF pran谷 kullat celular nuk jan谷 shum谷 t谷 ndryshme se nivelet e rrezatimit RF sfond n谷 zonat urbane nga burime t谷 tjera, t谷 tilla si radio dhe stacione transmetuese televizive. P谷r k谷to arsye, shkenc谷tar谷t pajtohen se shumica e antenave telefonin celular ose kullat veshtire se munde t谷 shkaktoj谷 kancer. 2. Rrezatimi i telefonis谷 mobile dhe sh谷ndeti Efekti i rrezatimit t谷 telefonis谷 mobile n谷 sh谷ndetin e njeriut 谷sht谷 objekt i interesit t谷 fundit dhe studimi, si rezultat i rritjes enorme n谷 p谷rdorimin e telefonis谷 s谷 l谷vizshme n谷 mbar谷 bot谷n (ne qershor 2009, kane qen谷 m谷 shum谷 se 4.3 miliard谷 p谷rdorues n谷 mbar谷 bot谷n) . Telefonat celular谷 p谷rdorin rrezatim elektromagnetik n谷 varg mikroval谷sh. Sistemet e tjera dixhitale celulare, t谷 tilla si wireless komunikimi, prodhojn谷 rrezatimi t谷 ngjashme. 2.1 Efektet Shum谷 studime shkencore kan谷 hetuar simptome t谷 mundshme sh谷ndet谷sore t谷 rrezatimit ndajtelefonit celular. K谷to studime jan谷 rishikohen her谷 pas here nga disa komiteteve shkencore p谷r t谷 vler谷suar rrezikun e p谷rgjithsh谷m. Nj谷 vler谷sim i koh谷ve t谷 fundit u botua n谷 vitin 2007 nga Komiteti Shkencor i Komisionit Evropian p谷r zhvillim dhe rreziqet e reja t谷 Sh谷ndet谷sis谷 (SCENIHR).Ai arrin n谷 p谷rfundimin se t谷 tre linjat e prova dmth. kafsh谷ve, in vitro, dhe studime epidemiologjike, tregojn谷 se "ekspozimi ndaj fushave RF nuk ka gjasa t谷 巽oj谷 n谷 nj谷 rritje t谷 kancerit tek njer谷zit". 2.2 Thithja e rrezatimit Nj谷 pjes谷 e val谷ve t谷 radios te emetuara nga nj谷 receptor telefoni celular absorbohen nga koka e njeriut.Val谷t e radios emetuar nga nj谷 celular谷sh GSM mund t谷 ket谷 nj谷 fuqi kulmi prej 2 watts, dhe nj谷 telefon analog ne SHBA kishte nj谷 maksimum fuqie prej 3.6 watts. Teknologjive tjera digjitale t谷 l谷vizshme, t谷 tilla si CDMA2000 dhe D-AMPS, t谷 p谷rdorur fuqin谷 e transmetimit m谷 t谷 ul谷t, zakonisht n谷n 1 vat.Prodhim maksimal t谷 energjis谷 nga nj谷 telefon celular 谷sht谷 i rregulluar me standarde t谷 telefonit celular dhe nga agjencit谷 rregullatore n谷 巽do vend. N谷 shumic谷n e sistemeve telefonike dhe stacion baz谷 per te kontrolluar cil谷sin谷 dhe fuqin谷 pritje t谷 sinjalit dhe niveli i energjis谷 谷sht谷 rritur apo r谷n谷 automatikisht, n谷 nj谷 hap谷sir谷 t谷 caktuar, p谷r t谷 akomoduar situata t谷 ndryshme, t谷 tilla si brenda dhe jasht谷 nd谷rtesave dhe automjeteve. Shkalla n谷 t谷 cil谷n rrezatim 谷sht谷 absorbohet nga trupi i njeriut matet me Koeficienti Specifik i Absorbimit (SAR), dhe nivelet e saj maksimale p谷r aparate moderne jan谷 p谷rcaktuar nga agjencit谷 qeveritare q谷 rregullohen n谷 shum谷 vende. N谷 SHBA, Federal Communications Commission (FCC) ka vendosur nj谷 kufi prej 1.6 W SAR / kg, mesatarisht m谷 shum谷 se nj谷 v谷llim prej 1 gram e indeve, p谷r kok谷. N谷 Evrop谷, afati 谷sht谷 2 W / kg, mesatarisht m谷 shum谷 se nj谷 v谷llim prej 10 gram. Vlerat SAR jan谷 shum谷 t谷 varur nga madh谷sia e v谷llimit mesatare. Pa informacion n谷 lidhje me v谷llimin mesatare te p谷rdorur, krahasimet midis matjeve t谷 ndryshme nuk mund t谷 b谷hen. K谷shtu, shkala evropiane 10- gram duhet t谷 krahasohet mes veti, dhe shkalla amerikane 1-gram duhet vet谷m t谷 krahasohen mes vete.
X 2.3 Efektet termike Nj谷 efekt i kuptuar mire t谷 rrezatimit mikroval谷 谷sht谷 e ngrohja dielektrike, n谷 t谷 cil谷n 巽do material dielektrike (t谷 tilla si jetojn谷 indet) 谷sht谷 nxehur nga rotacionet e molekulave polare detyruar nga fusha elektromagnetike. N谷 rastin e nj谷 personi duke p谷rdorur nj谷 telefon celular, shumica e efektit t谷 ngrohjes do t谷 ndodh谷 n谷 sip谷rfaqe t谷 kok谷s, duke shkaktuar temperatur谷n e saj t谷 rritet me nj谷 pjes谷 t谷 nj谷 shkall谷. N谷 k谷t谷 rast, niveli i rritjes temperatur谷s 谷sht谷 nj谷 magnitud谷 m谷 pak se q谷 kan谷 marr谷 gjat谷 ekspozimit t谷 kok谷s prej rrezeve direkte te diellit . Qarkullimi i gjakut t谷 trurit 谷sht谷 e aft谷 t谷 rregulloj ngrohjen e tep谷rt, duke rritur rrjedhjen e gjakut lokal. Megjithat谷, kornea e syrit nuk e ka k谷t谷 mekaniz谷m rregullimi te temperatur谷s dhe ekspozimi ne koh谷zgjatje 2-3 or谷 谷sht谷 raportuar qe prothone perde n谷 syt谷 lepujt "n谷 vlerat SAR nga 100-140W/kg, t谷 cilat prodhohen temperaturat e 41 属 C . Nuk kishte perde te zbuluar n谷 syt谷 e majmun谷t te ekspozuar n谷 kushte t谷 ngjashme. 2.4 Efektet jo-termike Protokollet e komunikimit t谷 p谷rdorura nga telefonat celular谷 shpesh rezultojn谷 n谷 frekuenc谷 t谷 ul谷t te sinjalit bart谷s. N谷se k谷to rregullime kan谷 r谷nd谷si biologjike ka qen谷 subjekt i debatit. Disa studiues kan谷 argumentuar se e ashtu-quajtura "efektet jo-termike" mund t谷 ri-interpretohen si nj谷 p谷rgjigje normale qelizore p谷r nj谷 rritje t谷 temperatur谷s.Biokimisti Gjerman Roland Glaser, p谷r shembull, ka argumentuar se ka disa molekula thermoreceptor n谷 qelizat, dhe se ata t谷 aktivizuar nj谷 uj谷var谷 t谷 sistemeve lajmruese, mekanizmat e gjen shprehje dhe prodhimin e proteinave shoku ngrohjes n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 mbroj谷 qelizave ndaj stresit qeliz谷 metabolike shkaktuar nga i nxehti.Rritjet e temperatur谷s q谷 i shkaktojn谷 k谷to ndryshime jan谷 shum谷 t谷 vogla p谷r t'u zbuluar nga studimet e tilla si refleks, q谷 baza e t谷r谷 argumentin e tyre n谷 stabilitetin e dukshme e ekuilibrit termik n谷 kulturat e tyre celular. K谷rkues t谷 tjer谷 besojn谷 se proteinat e stresit jan谷 t谷 palidhura me efektet termike, pasi q谷 ato ndodhin p谷r t谷 dy frekuenca shum谷 t谷 ul谷ta (kukudh) dhe radio frekuencave (RF), t谷 cilat kan谷 nivele shum谷 t谷 ndryshme t谷 energjis谷. [9] Nj谷 tjet谷r studim paraprak botuar n谷 2011 nga Journal ofShoqata Mjek谷sore Amerikane kryer duke p谷rdorur injeksione fluorodeoxyglucose dhe pozitron emisioneve tomography arriti n谷 p谷rfundimin se ekspozimi ndaj val谷ve radiofrequency sinjal brenda pjes谷ve t谷 trurit t谷 af谷rt p谷r t谷 anten谷s telefonin celular rezultoi n谷 nivele t谷 rritura t谷 metabolizmin e glukoz谷s, por r谷nd谷sin谷 klinike t谷 k谷tij gjetur sht谷 i panjohur. 3. PERDORIMI I TELEFONIT MOBIL SHKAKTON KANCER ? N谷 vitin 2006 nj谷 studim i madh danez n谷 lidhje me lidhjen n谷 mes t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe kancerit 谷sht谷 botuar. Ajo pasoi mbi 420.000 shtetasit danez谷 p谷r 20 vjet dhe nuk treguan rritjen e rrezikut t谷 kancerit. Zyra Federale Gjermane p谷r Mbrojtjen nga Rrezatimi (Bundesamt f端r Strahlenschutz) e konsideron k谷t谷 raport p谷rfundimtar. Studimet e m谷poshtme te ekspozimit ne koh谷 me te gjat谷 kan谷 qen谷 t谷 publikuara: 13 kombe INTERPHONE Projekt - studimi m谷 i madh i k谷tij lloji nd谷rmarr谷 ndonj谷her谷 - tashm谷 谷sht谷 botuar dhe nuk gjejn谷 nj谷 lidhje t谷 fort谷 n谷 mes t谷 telefonave mobil dhe tumoreve t谷 trurit.
XI International Journal of Epidemiology kane publikuara nj谷 analiz谷 t谷 kombinuar t谷 dh谷nave nga nj谷 studim i popullsis谷 multi-nacionale me baz谷 rast-kontrolli glioma dhe meningioma, llojet m谷 t谷 zakonshme t谷 tumor t谷 trurit. Autor谷t raportuar p谷rfundimin e m谷poshtme: N谷 p谷rgjith谷si, nuk ka rritje n谷 rrezikun e glioma ose meningioma u vu re me p谷rdorimin e telefonave celular谷. Ka pasur sugjerime p谷r nj谷 rritje t谷 rrezikut glioma n谷 nivelet m谷 t谷 larta ekspozimit, por paragjykimet dhe gabimi parandaluar nj谷 interpretim shkak谷sore. Efektet e mundshme afat-gjate t谷 p谷rdorimit t谷 gjate e telefonave celular谷 k谷rkojne hetime t谷 m谷tejshme. N谷 njoftimin p谷r shtyp ne l谷shimin e nje let谷re, Dr Christopher Wild, Drejtori i Agjencis谷 Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin (IARC) ka th谷n谷: Nj谷 rrezik n谷 rritje i kancerit t谷 trurit nuk 谷sht谷 i themeluar nga t谷 dh谷nat nga interphone. Megjithat谷, v谷zhgimet e b谷ra n谷 nivelin m谷 t谷 lrt谷 t谷 koh谷s thirrjes kumulative dhe modelet n谷 ndryshim t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular q谷 nga periudha e studiuar nga interphone, ve巽an谷risht te t谷 rinjt谷, do t谷 thot谷 se hetimet e m谷tejshme t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe rrezikut te kancerit ne tru 谷sht谷 e merituar. Nj谷 num谷r i sh谷ndetit t谷 pavarur dhe autoritetet qeveritare kan谷 komentuar n谷 k谷t谷 studim t谷 r谷nd谷sish谷m, duke p谷rfshir谷 Qendra Australian p谷r K谷rkime bioefektive Radiofrekuencore (ACRBR) i cili tha n谷 nj谷 deklarat谷 se: Deri tani ka pasur shqet谷sime se telefonat celular谷 ishin shkaktar ne rritjen e tumoreve t谷 trurit. Te dhenat nga Interphone jane t谷 mjaftueshme p谷r t谷 adresuar k谷t谷 k谷rkes谷, dhe ajo nuk ka ofruar asnj谷 d谷shmi bind谷se shkencore n谷 mes t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe zhvillimin e glioma ose meningioma. Nd谷rsa studimi tregon disa d谷shmi e dob谷t e nj谷 shoqate me dhjet谷 m谷 t谷 lart谷 t谷 koh谷s thirrje kumulative (por vet谷m n谷 ato q谷 ka filluar p谷rdorimin e telefonis谷 celulare m谷 s谷 fundi), autor谷t n谷 p谷rfundimin se paragjykimet dhe gabimet kufizojn谷 fuqin谷 e ndonj谷 p谷rfundim n谷 k谷t谷 grup. Tani duket qart谷 se n谷se do t谷 kishte nj谷 efekt t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular p谷r rreziqet tumor t谷 trurit n谷 t谷 rriturit, kjo ka t谷 ngjar谷 t谷 jet谷 shum谷 e vog谷l p谷r t谷 dallueshem nga studimi edhe nj谷 pjes谷 t谷 madhe shum谷komb谷she t谷 madh谷sis谷 s谷 interphone. Agjensia australiane per mbrojtjen nga rezatimi dhe siguria berdhamore (ARPANSA) te cilet thane n谷 nj谷 deklarat谷 se: N谷 baz谷 t谷 t谷 kuptuarit aktual t谷 marr谷dh谷nieve mes kancerit t谷 trurit dhe p谷rdorimin e telefonave celular谷, duke p谷rfshir谷 t谷 dh谷nat e publikuara s谷 fundmi nga studimi interphone, ARPANSA: Arrime n谷 p谷rfundimin se t谷 dh谷nat aktualisht n谷 dispozicion nuk do t谷 k谷rkojn谷 ndonj谷 rekomandim t谷 p谷rgjithsh谷m p谷r t谷 kufizuar p谷rdorimin e telefonave celular谷 n谷 popullsin谷 e rritur, vazhdon p谷r t谷 informuar t谷 shqet谷suarit p谷r sh谷ndetin e efekteve t谷 mundshme q谷 ata t谷 mund t谷 kufizojn谷 ekspozimin e tyre duke reduktuar koh谷n e thirrjes, duke i b谷r谷 thirrje, ku pritja 谷sht谷 e mir谷, duke p谷rdorur pa duar pajisje dhe sms , dherekomandon q谷, p谷r shkak t谷 munges谷s s谷 巽do t谷 dh谷n谷 lidhur me f谷mij谷t dhe p谷rdorimin afatgjat谷 t谷 telefonave celular, prind谷rit t谷 inkurjojne f谷mij谷t e tyre p谷r t谷 kufizuar ekspozimin e tyre duke reduktuar koh谷n e thirrjes, duke i b谷r谷 thirrje, ku pritja 谷sht谷 e mir谷, duke p谷rdorur pa duar pajisje. K谷shilli Australian per kancerin tha n谷 nj谷 deklarat谷 se ajo me kujdes p谷rsh谷ndeti rezultatet e studimit m谷 t谷 m谷dhe nd谷rkomb谷tar deri m谷 sot n谷 p谷rdorim telefonin celular, i cili nuk ka gjetur
XII asnj谷 d谷shmi se p谷rdorimi normal e telefonave celular谷, p谷r nj谷 periudh谷 deri n谷 12 vjet, mund t谷 shkaktojn谷 kancerin e trurit . Kryeshefi Ekzekutiv, Profesor Ian Olver, tha se rezultatet nga studimi i interphone, i kryer n谷 13 vende, p谷rfshir谷 Australin谷, kan谷 qen谷 n谷 p谷rputhje me hulumtimet e tjera q谷 kan谷 d谷shtuar p谷r t谷 gjetur nj谷 lidhje midis telefonave celular谷 dhe kancerit. Kjo mb谷shtet hulumtimet e m谷parshme duke treguar se telefonat mobil nuk e d谷mtojn谷 ADN e qelizave, do t谷 thot谷 se ata nuk mund t谷 shkaktojn谷 llojin e mutacione gjenetike q谷 zhvillohen n谷 kancer ", thot谷 profesor Olver. Megjithat谷, eshte sugjeruar se fushat elektromagnetike q谷 lidhen me telefonat celular mund t谷 luaj谷 nj谷 rol n谷 p谷rshpejtimin e zhvillimit t谷 nj谷 kancer ekzistuese. Studimi interphone nuk gjeti prova p谷r t谷 mb谷shtetur k谷t谷 teori. Nj谷 studim gjerman (2006) erdhi ne p谷rfundimse ,'' nuk ka rrezik t谷 p谷rgjithsh谷m n谷 rritje i glioma ose meningioma 谷sht谷 v谷rejtur n谷 mesin e k谷tyre p谷rdoruesve t谷 telefonis谷 celulare, megjithat谷, p谷r perdorimin afat-gjate t谷 telefonis谷 celulare, rezultatet duhet t谷 konfirmohet para se konkluzione t谷 forta mund t谷 nxirren. " Nj谷 studim i p谷rbashk谷t i kryer n谷 Evrop谷n veriore q谷 t谷rheq p谷rfundim se "Edhe pse rezultatet tona t谷 p谷rgjithshme nuk do t谷 tregojn谷 nj谷 rrezik n谷 rritje t谷 glioma n谷 lidhje me p谷rdorimin e telefonis谷 celulare, rrezik t谷 mundsh谷m n谷 pjes谷n m谷 t谷 ekspozuar t谷 trurit me p谷rdorimi afatgjat谷 te telefonit nevojitet q谷 t谷 eksplorohet m谷 tej para se konkluzionet mund t谷 nxirren. " 3.1 Studimet e tjera t谷 kancerit dhe telefonat mobil jan谷: Nj谷 ekip suedez shkencor n谷 Institutin Karolinska kryer nj谷 studim epidemiologjik (2004) q谷 sugjeroi se p谷rdorimi i rregullt i nj谷 telefon celular gjat谷 nj谷 dekad谷 apo m谷 shum谷 u shoq谷rua me nj谷 rritje t谷 rrezikut akustike nevrom谷, nj谷 lloj tumor t谷 trurit mir谷. Rritja nuk ishte v谷rejtur n谷 ato q谷 kishin p谷rdorur telefona p谷r m谷 pak se 10 vjet. Nj谷 botim me titull "implikime n谷 sh谷ndetin publik e teknologjive wireless", citon se Lennart Hardell 谷sht谷 nj谷 faktor i r谷nd谷sish谷m. Raporti p谷rs谷ritur gjetur q谷 p谷rdorimi i telefonave celular谷 para mosh谷s 20 rritur rrezikun e tumoreve t谷 trurit nga 5.2, krahasuar me 1.4 p谷r t谷 gjitha moshat. Nj谷 shqyrtim nga Hardell et al. arriti n谷 p谷rfundimin se telefonat e tanishme celular nuk jan谷 t谷 sigurt p谷rekspozim afat-gjat谷. M谷 31 maj 2011 Agjencia Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin e klasifikon fushen elektromagnetike radiofrequencore si e mundeshme kancerogjene p谷r njer谷zit (Group 2B). 3.2 STUDIMET NE NJEREZ Shum谷 pak studime t谷 njeriut jan谷 fokusuar posa巽谷risht n谷 kullat e telefonis谷 celulare dhe rrezikun e kancerit. N谷 studimin m谷 t谷 madh t谷 botuar deri m谷 sot, studiuesit britanik谷 n谷 krahasim me nj谷 grup prej m谷 shum谷 se 1.000 familje me f谷mij谷 me kancer kund谷r nj谷 grupi t谷 ngjashme t谷 familjeve t谷
XIII f谷mij谷ve pa kancerit. Nuk i gjet谷n asnj谷 lidhje midis ekspozimit t谷 n谷n谷s prej kullave gjat谷 shtatz谷nis谷 (bazuar n谷 distanca nga sht谷pia n谷 kull谷n m谷 t谷 af谷rt dhe n谷 sasin谷 e energjis谷 t谷 dh谷n谷 jasht谷 nga kullat af谷r) dhe rrezikun e kancerit n谷 f谷mij谷rin谷 e hershme. Shuma e ekspozimit e njerzeve qe jetojn谷 pran谷 nj谷 kull谷 celular 谷sht谷 zakonisht shum谷 her谷 m谷 e ul谷t se ekspozimit nga p谷rdorimi i nj谷 telefoni celular. Rreth 30 studime kan谷 shikuar n谷 lidhje t谷 mundshme midis p谷rdorni telefonin celular dhe tumoret n谷 njer谷z. Shumica e studimeve deri m谷 sot nuk kan谷 gjetur nj谷 lidhje n谷 mes t谷 p谷rdorni telefonin celular dhe zhvillimin e tumoreve, edhe pse k谷to studime kan谷 pasur disa kufizime t谷 r谷nd谷sishme. Kjo 谷sht谷 nj谷 zon谷 e k谷rkimeve aktive. 4. Konkluzion 4.1 STUDIMET LABORATORIKE Studimet laboratorike kan谷 shikuar n谷se llojet e val谷ve RF p谷rdoren n谷 telefon e komunikimit celular mund t谷 shkaktoj谷 d谷me ADN-s谷. Shumica e k谷tyre studimeve kan谷 mb谷shtetur iden谷 q谷 val谷t RF dh谷n谷 jasht谷 nga telefonat celular谷 dhe kulla nuk kan谷 energji t谷 mjaftueshme p谷r t谷 d谷mtuar ADN direkt. Disa shkenc谷tar谷 kan谷 raportuar se val谷t RF mund t谷 prodhojn谷 efekte t谷 tjera n谷 qelizat e njeriut (n谷 en谷t laboratorike), q谷 ndoshta mund t谷 t谷 ndihmoj谷 t谷 rritet tumoreve. Megjithat谷, k谷to studime nuk jan谷 verifikuar. Disa studime n谷 minjt谷 dhe kan谷 shikuar n谷 qoft谷 RF e energjis谷 mund t谷 nxis谷 zhvillimin e tumoreve shkaktohet nga t谷 njohur t谷 tjer谷 carcinogens (agjent谷 q谷 shkaktojn谷 kancerin). K谷to studime nuk ka gjetur prova p谷r promovimin e tumorit. K谷rkimore n谷 k谷t谷 fush谷 vazhdon. QFARE THOJNE EKSPERTET E AGJENSIVE ? 3 agjencit谷 ekspert谷ve q谷 zakonisht klasifikohen shkaktojn谷 kancerin ekspozimet (carcinogens) - Agjencia Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin (IARC), Programit Komb谷tar toksikologjis谷 (NTP), dhe Mjedisit e SHBA Agjencia e Mbrojtjes (EPA) - nuk e kan谷 klasifikuar telefonin celulare q谷 mundet te shkaktoje kancere. o Sipas Organizat谷s Bot谷rore t谷 Sh谷ndet谷sis谷: Duke pasur parasysh nivelet shum谷 t谷 ul谷ta ekspozimit dhe rezultatet e hulumtimit t谷 mbledhura deri m谷 sot, nuk ka prova bind谷se shkencore q谷 sinjalet e dob谷t RF nga stacionet baz谷 dhe rrjeteve pa tel t谷 shkaktoj谷 efekte negative p谷r sh谷ndetin. o N谷 komentuar n谷 kullat telefonin celular pran谷 sht谷pive apo shkollave, Komisioni Federal i Komunikimit thot谷: Emisionet radiofrequency nga antenave t谷 p谷rdorura p谷r qelizore dhe PC [sh谷rbimin personal t谷 komunikimit] transmetimet rezultoj谷 n谷 nivelet e ekspozimit n谷 terren t谷 cilat jan谷 zakonisht mij谷ra her谷 m谷 posht谷 kufijve t谷 siguris谷. K谷to kufizime t谷 siguris谷 jan谷 miratuar nga FCC n谷 baz谷 t谷 rekomandimeve t谷 organizatave t谷 ekspert谷ve dhe t谷 miratuar nga agjencit谷 e qeveris谷 federale p谷rgjegj谷s p谷r sh谷ndetin dhe sigurin谷. Prandaj, nuk ka arsye p谷r t谷 besuar q谷 kullat t谷 tilla mund t谷 p谷rb谷jn谷 nj谷 rrezik t谷 mundsh谷m sh谷ndet谷sor p谷r banor谷t aty pran谷 apo student谷t.
XIV 5. Referncat 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_phone_radiation_and_health 2. http://www.telekoplus.com/ 3. www.brighthand.com 4. www.LancsIndustries.com

More Related Content

Environmental and public health considerations

  • 1. I University for Bussines and Technology L谷nda : Seminar Tema: Environmental and public health considerations Prof.Dr: Petrit Shala Studenti : Besart Halimi ID: 2010110214 Prishtin谷 2012
  • 2. II Abstract Ky raport ka p谷r q谷llim t谷 vler谷soj谷 ndikim n谷 mjedis per projektin Environmental and public health considerations ku kemi paraqitur disa prova per rrezatimn e antenave te telefonis mobile dhe perdorimit te telefonit, ne kete raport kemi paraqitur disa studime rrethe ndikimit te telefonise mobile ne mjedisin ku jetojme dhe ne trupin e njeriut, si munde te mbrohemi prej tyre dhe a kane ndikim ne shendetin e njerzve.
  • 3. III Fal谷nderimet Fal谷nderoj familjen p谷r p谷rkrahjen e vazhdimit t谷 shkollimit t谷 nivelit universitar, p谷r zgj谷rimin e njohurive dhe mund谷simin p谷r t谷 arritur nivelin e lart谷 t谷 personalitetit tim. Gjithashtu fal谷nderoj gjith谷 stafin e Universitetit p谷r Biznes dhe Teknologji (UBT) p谷r mund谷sit谷 e ofruara p谷r t谷 arritur k谷t谷 nivel. Fal谷nderimi m谷 i madh i drejtohet profesorit dr. Petrit Shal谷s, i cili m谷 ka angazhuar me nj谷 projekt prezantim, gj谷 q谷 kjo 谷sht谷 majft e nevojshme p谷r studimin si dhe p谷r aktivitetet profesionale gjat谷 jet谷s.
  • 4. IV P谷rmbajta ABSTRACT.......................................................................................................................................................................... II FALNDERIMET .............................................................................................................................................................................. III ANTENAT T VENDOSURA N OBJEKTE T NDRYSHME .............................................................................................................IV NDIKIMI I VALVE N TRURIN E NJERIUT ....................................................................................................................................V 1.TENAT E TELEFONAVE MOBIL...................................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 1.1 SI PUNOJNE ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL ......................................................................................................................V 1.2 SI EKSPOZOHEN NJEREZIT NGA ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL.......................................................................................VI 1.3 EFEKTE NEGATIVE SHNDETSORE ................................................................................................................................................VI 1.4 A SHKAKTOJNE KANCER ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL? ..............................................................................................VIII 2. RREZATIMI I TELEFONIS MOBILE DHE SHNDETI ......................................................................................................... IX 2.1 EFEKTET .................................................................................................................................................................................IX 2.2 THITHJA E RREZATIMIT...............................................................................................................................................................IX 2.3 EFEKTET TERMIKE......................................................................................................................................................................X 2.4 EFEKTET JO-TERMIKE .................................................................................................................................................................X 3. PERDORIMI I TELEFONIT MOBIL SHKAKTON KANCER ? .................................................................................................. X 3.1 STUDIMET E TJERA T KANCERIT DHE TELEFONAT MOBIL JAN: ..........................................................................................................XII 3.2 STUDIMET NE NJEREZ.........................................................................................................................................................XII 4. KONKLUZION .............................................................................................................................................................. XIII 4.1 STUDIMET LABORATORIKE ................................................................................................................................................XIII 5. REFERNCAT ...................................................................................................................................................................16
  • 5. V 1.0 Hyrje Telefoni i pare celular u b谷 gjer谷sisht i disponuesh谷m n谷 Shtetet e Bashkuara n谷 vitet 1990, por p谷rdorimi i tyre 谷sht谷 rritur n谷 m谷nyr谷 dramatike q谷 nga at谷her谷. P谷rdorimi i gjer谷 i telefonave celular谷 ka 巽uar n谷 vendosjen e antenave per telefonin celular n谷 shum谷 komunitete. K谷to kulla, te quajtura edhe stacionet baz谷, p谷rb谷hen nga pajisje elektronike dhe antenave q谷 marrin dhe transmetojn谷 radiofrequency (RF) sinjale. 1.1 SI PUNOJNE ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL Stacionet baz谷 te telefonave celular mund t谷 jen谷 t谷 lir谷 n谷 k谷mb谷 ose kulla te ngritur mbi strukturat ekzistuese, t谷 tilla si pem谷, rezervuar谷t e ujit, apo nd谷rtesa.Antenat duhet t谷 jen谷 t谷 vendosur mjaft lart谷 n谷 m谷nyr谷 q谷 ata mund n谷 m谷nyr谷 adekuate t谷 mbulojne zon谷n. Stacionet baz谷 zakonisht shkojn谷 n谷 lart谷si 5-20 metra. Telefonat celular谷 komunikojne me kullat pran谷 kryesisht n谷p谷rmjet valeve radiofrequency (RF), nj谷 form谷 e energjis谷 n谷 spektrin elektromagnetik n谷 mes t谷 val谷ve FM radio dhe mikroval谷. Ashtu si val谷t e radios FM, mikroval谷, drit谷n e dukshme, dhe t谷 ngrohjes, ato jan谷 forma t谷 rrezatimit jo- jonizues. Kjo do t谷 thot谷 se ata nuk mund t谷 shkaktoj谷 kancer duke e demtuar direkte ADN. Val谷t RF jan谷 t谷 ndryshme nga llojet m谷 t谷 fort谷 t谷 rrezatimit t谷 tilla si x-rrezet, rrezet gama, dhe (UV) drit谷n ultravjollc谷, t谷 cilat mund t谷 shp谷rthej谷 lidhjet kimike n谷 ADN. N谷 nivele shum谷 t谷 larta, val谷t RF mund ti ngrohin indet e trupit. (Kjo 谷sht谷 baza p谷r m谷nyr谷n se si furrat me mikroval谷 punojne.) Por nivelet e energjis谷 s谷 p谷rdorur nga telefonat celular谷 dhe kullat jan谷 shum谷 m谷 t谷 ul谷t. NDIKIMI I VALVE N TRURIN E NJERIUT
  • 6. VI 1.2 SI EKSPOZOHEN NJEREZIT NGA ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL Sipas Organizates boterore shendetsore, faktor谷t q谷 ndikojn谷 ne ekspozim ndaj rrezatimit jan谷 si m谷 posht谷: Distance: Rritja e distanca nga burimi , ul forc谷n e rrezatimi dhe zvog谷lon ekspozimin. Fuqia transmetuese: sa me e forte transmetimi aq me i larte ekspozimi. Drejtimet e anten谷s: Rritja e shum谷s s谷 antenave duke treguar n谷 nj谷 drejtim t谷 caktuar rrit fuqin谷 transmetuese dhe rrit ekspozimin. Lart谷sia e anten谷s mbi tok谷: ngritja e antenes ne kulmin e nj谷 ndertese rrit distanc谷n nga antena dhe ul ekspozimin. Terrenit lokale: Rritja e ridgelines nd谷rhyr谷 ul ekspozimin. Sasia e energjis谷 radiofrekuencore zhytur n谷 trup, doza, 谷sht谷 i matur n谷 watts p谷r kilogram, i njohur si Koeficienti Specifik i Absorbimit (KSA).KSA varet nga fuqia e dend谷sis n谷 watts p谷r met谷r katror. Frekuencave t谷 radios (RF) nga sistemet e telefonis谷 celulare kane drejtim n谷 nj谷 "linj谷 t谷 syve".Antenat jan谷 t谷 dizajnuara p谷r t谷 rrezatuar energji horizontalisht n谷 m谷nyr谷 q谷 vet谷m sasi t谷 vogla t谷 RF jan谷 t谷 drejtuara posht谷 n谷 tok谷. Megjithat谷, duhet theksuar se nese fillimisht largohemi nga baza, ekspozimi rritet dhe pastaj zvog谷lohet p谷rs谷ri. Rritja fillestare n谷 ekspozimin korrespondon n谷 pik谷n ku lobi nga rrezeja e antenatakohet me terren. P谷r shembull, n谷 terren brenda 7-10 metra nga site celular, densiteti i fuqis谷 jan谷 rreth 0,2 W/m2, nd谷rsa n谷 100 metra, densiteti i energjis谷 do t谷 jet谷 rreth 0.0003-0.005W/m2 1.3 Efekte negative sh谷ndet谷sore Sipas disa profesoreve sistemet analog t谷 telefonit (duke p谷rdorur 800-900 band Megahertz) dhe sistemi digjital t谷 telefonit (duke p谷rdorur 1850-1990 band Megahertz) v谷 njer谷zit n谷 fush谷 elektromagnetike (EMF) emisionet: radio frekuencave rrezatimi (RF) dhe mikroval谷 rrezatimi (MW), respektivisht. K谷to dy rrezatime jan谷 emetuar nga t谷 dy edhe antenat por edhe nga telefonat celulare. P谷r vite t谷 t谷ra kompanit谷 telefonin celular kan谷 siguruar publikun se telefonat celular谷 jan谷 krejt谷sisht t谷 sigurta. Ata thon谷 se grup t谷 ve巽ant谷 t谷 rrezatimit parametrave t谷 lidhur me telefonat celular谷 jan谷 t谷 nj谷jta si 巽do sinjal tjet谷r radio. Megjithat谷, raportojm provave shkencore sfida ne k谷t谷 pik谷pamje qe tregon se telefonin celular shkakton efekte t谷 ndryshme, duke p谷rfshir谷: Ndryshon aktivitetin e trurit Pengon gjumin Ndryshone kohen e reagimit: p谷rgjigje dhe shpejt谷sia e v谷mendjes pe n谷rkeqesohet m谷nyr谷 t谷 konsiderueshme Dob谷sim ne pengesen e gjakut ne trurit Rritja e brainstem auditory p谷rgjigje dhe mungesa e d谷gjimit n谷 2 KHz deri 10 KHz gjatesi -Shkaqet ndryshime t谷 r谷nd谷sishme n谷 temperatur谷 lokale, si dhe n谷 parametra fiziologjike t谷 sistemit kardiovaskular
  • 7. VII Shkakton humbjen e kujtes谷s, v谷shtir谷si lidhje, lodhje, dhe dhimbje koke Rrit shtypjen e gjakut Zvog谷lon melatonin, etj. Sipas Cherry (2000), ka d谷shmi t谷 forta t谷 konkludohet se faqet e qelizave jan谷 faktor谷t e rrezikut p谷r: Kanceri, ve巽an谷risht tumoret e trurit dhe leukemia Sulm n谷 zem谷r dhe s谷mundje t谷 zemr谷s, n谷 ve巽anti arrhythmia Efektet neurologjike, duke p谷rfshir谷 prish gjumin, v谷shtir谷si n谷 t谷 m谷suar, depresion dhe vet谷vrasje Efektet e riprodhues, sidomos cen gabim dhe kongjenitale S谷mundje virale dhe infektive p谷r shkak t谷 kompetencave t谷 reduktuara t谷 sistemit imun t谷 lidhur me melatonin t谷 reduktuara dhe t谷 ndryshuara jon kalcium homeostasis. Shqet谷simet kryesore t谷 sh谷ndetit n谷 lidhje me emetimet EMF nga CPBSs jan谷 shkaktuar nga fakti se fushat e radio frekuencave t谷 dep谷rtojn谷 indet e ekspozuar. Energjis谷 radio frekuencave 谷sht谷 zhytur n谷 trup dhe prodhon ngrohjes. Studim mbi efektet sh谷ndet谷sore e ekspozimeve t谷 RF jan谷 shqyrtuar nga, p谷r shembull, Rrezatimi Zelanda e Re Laboratory (2001), Organizata Bot谷rore e Sh谷ndet谷sis谷 (1993), Komisioni Nd谷rkomb谷tar p谷r jojonizues Rrezatimi (ICNIRP) (1997,1998), Shoq谷ria Mbret谷rore e Kanadas谷 (1999) dhe t谷 Pavarur n谷 Mbret谷rin谷 e Bashkuar Grupit t谷 ekspert谷ve n谷 telefonat mobil (2000). Komente n谷 p谷rfundimin se nuk ka efekte t谷 p谷rcaktuara qart谷 e sh谷ndetit n谷 nivel t谷 ul谷t t谷 ekspozimit. Ekspozimet e tilla zakonisht ndodhin n谷 zona me qasje publike rreth transmetues RF. Studies5 ndryshme epidemiologjike jan谷 b谷r谷 mbi efektet sh谷ndet谷sore t谷 ekspozimit ndaj RF / MW rrezatimit. Megjithat谷, shumica e k谷tyre studimeve jan谷 kryer me grupe profesionale t谷 ekspozuar ndaj rrezatimit n谷 pun谷 m谷 tep谷r se me popullsin谷 e p谷rgjithshme n谷 mjedisin e sht谷pis谷. Rezultatet e studimeve t谷 tilla t谷 siguroj谷 prova t谷 mjaftueshme p谷r lidhjen midis ekspozimit dhe kancerit n谷 popullat谷n e p谷rgjithshme p谷r shkak t谷 intensities t谷 ndryshme dhe koh谷zgjatja e ekspozimit MW n谷 pun谷tor谷t n谷 krahasim me ato n谷 publikun e gjer谷. Ekspozimit MW n谷 mjedisin e sht谷pis谷 谷sht谷 zakonisht i vazhduesh谷m, por jo m谷 tep谷r se 0.1W/m2 nd谷rsa n谷 mjedisin e pun谷s, koh谷zgjatja 谷sht谷kufizuar n谷 periudh谷n 1-2 or谷, por intensitetin s谷r谷 midis 2-10W/m2 (Szmigielski dhe Sobiczewska, 2000). Sipas Barnes (1999), Instituti i Inxhinier谷ve Elektronik谷 elektrike dhe (IEEE) dhe amerikane Food and Drug Administration (FDA), nuk gjeti asnj谷 rrezik p谷r sh谷ndetin q谷 lidhen me p谷rdorimin e telefonit celular. Studimet laboratorike nuk zbuloi simptomat e kancerit t谷 lidhura n谷 njer谷zit e ekspozuar ndaj niveleve t谷 n谷 ose n谷n standardet e tanishme (shih diskutimin n谷 standarde, m谷 posht谷, n谷 seksionin 2.3.4). P谷r m谷 tep谷r, Szmigielski dhe Sobiczewska (2000) t谷 shtoj se rrezatimi MW nga sistemet telefonin celular t谷 kontribuojn谷 vet谷m 10 p谷r qind e energjis谷 totale MW emetuara nga burime t谷 tjera t谷 tilla si TV dhe radio sinjale. Ata arrijn谷 n谷 p谷rfundimin ngjashme me Barnes (1999) se aktualisht nuk ka asnj谷 t谷 dh谷na t谷 vlefshme shkencore t谷 siguruar prova t谷 bio- efekteve nga rrezatimi MW t谷 dob谷ta. Megjithat谷, ka pyetje mbi efektet e vonuar e ekspozimit. Shoq谷ria Mbret谷rore e Kanadas谷 (1999) raporton se efektet biologjike, t谷 tilla si p谷rhapja celular, jan谷 gjetur n谷 nivele t谷 ul谷t t谷 ekspozimit dhe t谷 varen nga kushtet e ekspozimit t谷 tjera, u tha m谷 her谷t, por nuk jan谷 t谷 njohura p谷r t谷 shkaktuar efekte negative p谷r sh谷ndetin. Megjithat谷, n谷 ekspozime t谷 lart谷, ngrohje 谷sht谷 prodhuar dhe mund t谷 d谷mtoj谷 p谷rfundimisht indet. Szmigielski dhe Sobiczewska (2000) e shtetit q谷 n谷 ekspozimi intensive "efekt termike" nga thithjen MW energji brenda indet 谷sht谷 i lidhur me d谷mtime t谷 ADN-s谷. M谷 tej, ata shtojn谷 se t谷 tjera jo-specifike simptomat sh谷ndet谷sore (NSHS) t谷 tilla si dhimbje koke, lodhje dhe t谷 vogla ndryshimet n谷 presionin e gjakut jan谷 gjetur gjithashtu.
  • 8. VIII Informacion nga ekspert谷 shkencor谷 apo teknologjik duhet t谷 sigurohet p谷r publikun p谷r t谷 ndihmuar t谷 qet谷soj谷 frik谷n n谷 lidhje me sistemet e telefonit celular dhe t谷 ndihmuar ata t谷 marrin vendime racionale investimet, kur konsideron blerjen e nj谷 prone t谷 vendosura n谷 af谷rsi t谷 nj谷 CPBS. Megjithat谷, komunikimi riskut ("shk谷mbimin e informacionit n谷 lidhje me natyr谷n, madh谷sin谷, r谷nd谷si t谷 pranueshm谷ris谷, dhe menaxhimin e rrezikut", Covello 1998) ka paraqitur gjithmon谷 nj谷 sfid谷 p谷r krijuesit e politikave (zakonisht politikan谷t) p谷rgjegj谷s p谷r komunikimin t谷 dh谷nat e rrezikut t谷 p谷rgjithsh谷m publik . Kjo, s谷 bashku me negative v谷mendjen e mediave, rezulton n谷 perceptimin e pasiguris谷 mbi efektet sh谷ndet谷sore nga sistemet e telefonit celular. 1.4 A SHKAKTOJNE KANCER ANTENAT E TELEFONAVE MOBIL? Disa njer谷z kan谷 shprehur shqet谷simin se jetojn谷, punojn谷, ose t谷 shkojn谷 n谷 shkoll谷 n谷 af谷rsi t谷 nj谷 antene celulare mund t谷 rrisin rrezikun e kancerit apo probleme t谷 tjera sh谷ndet谷sore. N谷 k谷t谷 koh谷, ka shum谷 pak d谷shmi p谷r t谷 mb谷shtetur k谷t谷 ide. N谷 teori, ka disa pika t谷 r谷nd谷sishme q谷 do t谷 argumentojn谷 kund谷r kullave telefonike celular jan谷 n谷 gjendje t谷 shkaktoj谷 kancer. S谷 pari, niveli i energjis谷 s谷 radiofrequency (RF) val谷 谷sht谷 relativisht e ul谷t, sidomos kur krahasohet me llojet e rrezatimit q谷 jan谷 t谷 njohur p谷r t谷 rritur rrezikun e kancerit, t谷 tilla si rrezet gama, rrezet x-, dhe (UV) drit谷n ultravjollc谷.Energjia e val谷ve RF dh谷n谷 jasht谷 nga kullat celular nuk 谷sht谷 e mjaftueshme p谷r t谷 thyer lidhje kimike n谷 molekulat e ADN-s谷, e cila 谷sht谷 se si k谷to forma m谷 t谷 fort谷 e rrezatimit mund t谷 巽oj谷 n谷 kancer. 谷shtja e dyt谷 ka t谷 b谷j谷 me gjat谷sit valeve. Val谷t RF kan谷 gjatesi valore t谷 gjat谷, t谷 cilat mund t谷 p谷rqendrohen p谷r rreth nj谷 in巽 ose dy n谷 madh谷si. Kjo e b谷n t谷 pamundur q谷 energjia nga val谷t RF mund t谷 jen谷 t谷 koncentruar mjaftushem p谷r t谷 ndikuar n谷 qelizat individuale n谷 trup. ANTENAT T VENDOSURA N OBJEKTE T NDRYSHME S谷 treti, edhe n谷 qoft谷 se val谷t RF ishin disi n谷 gjendje t谷 ndikojn谷 n谷 qelizat n谷 trup n谷 doza m谷 t谷 larta, niveli i val谷ve t谷 RF t谷 pranish谷m n谷 nivelin e tok谷s 谷sht谷 shum谷 e ul谷t - edhe n谷n kufijt谷 e
  • 9. IX rekomanduar. Nivelet e energjis谷 nga val谷t RF pran谷 kullat celular nuk jan谷 shum谷 t谷 ndryshme se nivelet e rrezatimit RF sfond n谷 zonat urbane nga burime t谷 tjera, t谷 tilla si radio dhe stacione transmetuese televizive. P谷r k谷to arsye, shkenc谷tar谷t pajtohen se shumica e antenave telefonin celular ose kullat veshtire se munde t谷 shkaktoj谷 kancer. 2. Rrezatimi i telefonis谷 mobile dhe sh谷ndeti Efekti i rrezatimit t谷 telefonis谷 mobile n谷 sh谷ndetin e njeriut 谷sht谷 objekt i interesit t谷 fundit dhe studimi, si rezultat i rritjes enorme n谷 p谷rdorimin e telefonis谷 s谷 l谷vizshme n谷 mbar谷 bot谷n (ne qershor 2009, kane qen谷 m谷 shum谷 se 4.3 miliard谷 p谷rdorues n谷 mbar谷 bot谷n) . Telefonat celular谷 p谷rdorin rrezatim elektromagnetik n谷 varg mikroval谷sh. Sistemet e tjera dixhitale celulare, t谷 tilla si wireless komunikimi, prodhojn谷 rrezatimi t谷 ngjashme. 2.1 Efektet Shum谷 studime shkencore kan谷 hetuar simptome t谷 mundshme sh谷ndet谷sore t谷 rrezatimit ndajtelefonit celular. K谷to studime jan谷 rishikohen her谷 pas here nga disa komiteteve shkencore p谷r t谷 vler谷suar rrezikun e p谷rgjithsh谷m. Nj谷 vler谷sim i koh谷ve t谷 fundit u botua n谷 vitin 2007 nga Komiteti Shkencor i Komisionit Evropian p谷r zhvillim dhe rreziqet e reja t谷 Sh谷ndet谷sis谷 (SCENIHR).Ai arrin n谷 p谷rfundimin se t谷 tre linjat e prova dmth. kafsh谷ve, in vitro, dhe studime epidemiologjike, tregojn谷 se "ekspozimi ndaj fushave RF nuk ka gjasa t谷 巽oj谷 n谷 nj谷 rritje t谷 kancerit tek njer谷zit". 2.2 Thithja e rrezatimit Nj谷 pjes谷 e val谷ve t谷 radios te emetuara nga nj谷 receptor telefoni celular absorbohen nga koka e njeriut.Val谷t e radios emetuar nga nj谷 celular谷sh GSM mund t谷 ket谷 nj谷 fuqi kulmi prej 2 watts, dhe nj谷 telefon analog ne SHBA kishte nj谷 maksimum fuqie prej 3.6 watts. Teknologjive tjera digjitale t谷 l谷vizshme, t谷 tilla si CDMA2000 dhe D-AMPS, t谷 p谷rdorur fuqin谷 e transmetimit m谷 t谷 ul谷t, zakonisht n谷n 1 vat.Prodhim maksimal t谷 energjis谷 nga nj谷 telefon celular 谷sht谷 i rregulluar me standarde t谷 telefonit celular dhe nga agjencit谷 rregullatore n谷 巽do vend. N谷 shumic谷n e sistemeve telefonike dhe stacion baz谷 per te kontrolluar cil谷sin谷 dhe fuqin谷 pritje t谷 sinjalit dhe niveli i energjis谷 谷sht谷 rritur apo r谷n谷 automatikisht, n谷 nj谷 hap谷sir谷 t谷 caktuar, p谷r t谷 akomoduar situata t谷 ndryshme, t谷 tilla si brenda dhe jasht谷 nd谷rtesave dhe automjeteve. Shkalla n谷 t谷 cil谷n rrezatim 谷sht谷 absorbohet nga trupi i njeriut matet me Koeficienti Specifik i Absorbimit (SAR), dhe nivelet e saj maksimale p谷r aparate moderne jan谷 p谷rcaktuar nga agjencit谷 qeveritare q谷 rregullohen n谷 shum谷 vende. N谷 SHBA, Federal Communications Commission (FCC) ka vendosur nj谷 kufi prej 1.6 W SAR / kg, mesatarisht m谷 shum谷 se nj谷 v谷llim prej 1 gram e indeve, p谷r kok谷. N谷 Evrop谷, afati 谷sht谷 2 W / kg, mesatarisht m谷 shum谷 se nj谷 v谷llim prej 10 gram. Vlerat SAR jan谷 shum谷 t谷 varur nga madh谷sia e v谷llimit mesatare. Pa informacion n谷 lidhje me v谷llimin mesatare te p谷rdorur, krahasimet midis matjeve t谷 ndryshme nuk mund t谷 b谷hen. K谷shtu, shkala evropiane 10- gram duhet t谷 krahasohet mes veti, dhe shkalla amerikane 1-gram duhet vet谷m t谷 krahasohen mes vete.
  • 10. X 2.3 Efektet termike Nj谷 efekt i kuptuar mire t谷 rrezatimit mikroval谷 谷sht谷 e ngrohja dielektrike, n谷 t谷 cil谷n 巽do material dielektrike (t谷 tilla si jetojn谷 indet) 谷sht谷 nxehur nga rotacionet e molekulave polare detyruar nga fusha elektromagnetike. N谷 rastin e nj谷 personi duke p谷rdorur nj谷 telefon celular, shumica e efektit t谷 ngrohjes do t谷 ndodh谷 n谷 sip谷rfaqe t谷 kok谷s, duke shkaktuar temperatur谷n e saj t谷 rritet me nj谷 pjes谷 t谷 nj谷 shkall谷. N谷 k谷t谷 rast, niveli i rritjes temperatur谷s 谷sht谷 nj谷 magnitud谷 m谷 pak se q谷 kan谷 marr谷 gjat谷 ekspozimit t谷 kok谷s prej rrezeve direkte te diellit . Qarkullimi i gjakut t谷 trurit 谷sht谷 e aft谷 t谷 rregulloj ngrohjen e tep谷rt, duke rritur rrjedhjen e gjakut lokal. Megjithat谷, kornea e syrit nuk e ka k谷t谷 mekaniz谷m rregullimi te temperatur谷s dhe ekspozimi ne koh谷zgjatje 2-3 or谷 谷sht谷 raportuar qe prothone perde n谷 syt谷 lepujt "n谷 vlerat SAR nga 100-140W/kg, t谷 cilat prodhohen temperaturat e 41 属 C . Nuk kishte perde te zbuluar n谷 syt谷 e majmun谷t te ekspozuar n谷 kushte t谷 ngjashme. 2.4 Efektet jo-termike Protokollet e komunikimit t谷 p谷rdorura nga telefonat celular谷 shpesh rezultojn谷 n谷 frekuenc谷 t谷 ul谷t te sinjalit bart谷s. N谷se k谷to rregullime kan谷 r谷nd谷si biologjike ka qen谷 subjekt i debatit. Disa studiues kan谷 argumentuar se e ashtu-quajtura "efektet jo-termike" mund t谷 ri-interpretohen si nj谷 p谷rgjigje normale qelizore p谷r nj谷 rritje t谷 temperatur谷s.Biokimisti Gjerman Roland Glaser, p谷r shembull, ka argumentuar se ka disa molekula thermoreceptor n谷 qelizat, dhe se ata t谷 aktivizuar nj谷 uj谷var谷 t谷 sistemeve lajmruese, mekanizmat e gjen shprehje dhe prodhimin e proteinave shoku ngrohjes n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 mbroj谷 qelizave ndaj stresit qeliz谷 metabolike shkaktuar nga i nxehti.Rritjet e temperatur谷s q谷 i shkaktojn谷 k谷to ndryshime jan谷 shum谷 t谷 vogla p谷r t'u zbuluar nga studimet e tilla si refleks, q谷 baza e t谷r谷 argumentin e tyre n谷 stabilitetin e dukshme e ekuilibrit termik n谷 kulturat e tyre celular. K谷rkues t谷 tjer谷 besojn谷 se proteinat e stresit jan谷 t谷 palidhura me efektet termike, pasi q谷 ato ndodhin p谷r t谷 dy frekuenca shum谷 t谷 ul谷ta (kukudh) dhe radio frekuencave (RF), t谷 cilat kan谷 nivele shum谷 t谷 ndryshme t谷 energjis谷. [9] Nj谷 tjet谷r studim paraprak botuar n谷 2011 nga Journal ofShoqata Mjek谷sore Amerikane kryer duke p谷rdorur injeksione fluorodeoxyglucose dhe pozitron emisioneve tomography arriti n谷 p谷rfundimin se ekspozimi ndaj val谷ve radiofrequency sinjal brenda pjes谷ve t谷 trurit t谷 af谷rt p谷r t谷 anten谷s telefonin celular rezultoi n谷 nivele t谷 rritura t谷 metabolizmin e glukoz谷s, por r谷nd谷sin谷 klinike t谷 k谷tij gjetur sht谷 i panjohur. 3. PERDORIMI I TELEFONIT MOBIL SHKAKTON KANCER ? N谷 vitin 2006 nj谷 studim i madh danez n谷 lidhje me lidhjen n谷 mes t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe kancerit 谷sht谷 botuar. Ajo pasoi mbi 420.000 shtetasit danez谷 p谷r 20 vjet dhe nuk treguan rritjen e rrezikut t谷 kancerit. Zyra Federale Gjermane p谷r Mbrojtjen nga Rrezatimi (Bundesamt f端r Strahlenschutz) e konsideron k谷t谷 raport p谷rfundimtar. Studimet e m谷poshtme te ekspozimit ne koh谷 me te gjat谷 kan谷 qen谷 t谷 publikuara: 13 kombe INTERPHONE Projekt - studimi m谷 i madh i k谷tij lloji nd谷rmarr谷 ndonj谷her谷 - tashm谷 谷sht谷 botuar dhe nuk gjejn谷 nj谷 lidhje t谷 fort谷 n谷 mes t谷 telefonave mobil dhe tumoreve t谷 trurit.
  • 11. XI International Journal of Epidemiology kane publikuara nj谷 analiz谷 t谷 kombinuar t谷 dh谷nave nga nj谷 studim i popullsis谷 multi-nacionale me baz谷 rast-kontrolli glioma dhe meningioma, llojet m谷 t谷 zakonshme t谷 tumor t谷 trurit. Autor谷t raportuar p谷rfundimin e m谷poshtme: N谷 p谷rgjith谷si, nuk ka rritje n谷 rrezikun e glioma ose meningioma u vu re me p谷rdorimin e telefonave celular谷. Ka pasur sugjerime p谷r nj谷 rritje t谷 rrezikut glioma n谷 nivelet m谷 t谷 larta ekspozimit, por paragjykimet dhe gabimi parandaluar nj谷 interpretim shkak谷sore. Efektet e mundshme afat-gjate t谷 p谷rdorimit t谷 gjate e telefonave celular谷 k谷rkojne hetime t谷 m谷tejshme. N谷 njoftimin p谷r shtyp ne l谷shimin e nje let谷re, Dr Christopher Wild, Drejtori i Agjencis谷 Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin (IARC) ka th谷n谷: Nj谷 rrezik n谷 rritje i kancerit t谷 trurit nuk 谷sht谷 i themeluar nga t谷 dh谷nat nga interphone. Megjithat谷, v谷zhgimet e b谷ra n谷 nivelin m谷 t谷 lrt谷 t谷 koh谷s thirrjes kumulative dhe modelet n谷 ndryshim t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular q谷 nga periudha e studiuar nga interphone, ve巽an谷risht te t谷 rinjt谷, do t谷 thot谷 se hetimet e m谷tejshme t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe rrezikut te kancerit ne tru 谷sht谷 e merituar. Nj谷 num谷r i sh谷ndetit t谷 pavarur dhe autoritetet qeveritare kan谷 komentuar n谷 k谷t谷 studim t谷 r谷nd谷sish谷m, duke p谷rfshir谷 Qendra Australian p谷r K谷rkime bioefektive Radiofrekuencore (ACRBR) i cili tha n谷 nj谷 deklarat谷 se: Deri tani ka pasur shqet谷sime se telefonat celular谷 ishin shkaktar ne rritjen e tumoreve t谷 trurit. Te dhenat nga Interphone jane t谷 mjaftueshme p谷r t谷 adresuar k谷t谷 k谷rkes谷, dhe ajo nuk ka ofruar asnj谷 d谷shmi bind谷se shkencore n谷 mes t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular dhe zhvillimin e glioma ose meningioma. Nd谷rsa studimi tregon disa d谷shmi e dob谷t e nj谷 shoqate me dhjet谷 m谷 t谷 lart谷 t谷 koh谷s thirrje kumulative (por vet谷m n谷 ato q谷 ka filluar p谷rdorimin e telefonis谷 celulare m谷 s谷 fundi), autor谷t n谷 p谷rfundimin se paragjykimet dhe gabimet kufizojn谷 fuqin谷 e ndonj谷 p谷rfundim n谷 k谷t谷 grup. Tani duket qart谷 se n谷se do t谷 kishte nj谷 efekt t谷 p谷rdorimit t谷 telefonit celular p谷r rreziqet tumor t谷 trurit n谷 t谷 rriturit, kjo ka t谷 ngjar谷 t谷 jet谷 shum谷 e vog谷l p谷r t谷 dallueshem nga studimi edhe nj谷 pjes谷 t谷 madhe shum谷komb谷she t谷 madh谷sis谷 s谷 interphone. Agjensia australiane per mbrojtjen nga rezatimi dhe siguria berdhamore (ARPANSA) te cilet thane n谷 nj谷 deklarat谷 se: N谷 baz谷 t谷 t谷 kuptuarit aktual t谷 marr谷dh谷nieve mes kancerit t谷 trurit dhe p谷rdorimin e telefonave celular谷, duke p谷rfshir谷 t谷 dh谷nat e publikuara s谷 fundmi nga studimi interphone, ARPANSA: Arrime n谷 p谷rfundimin se t谷 dh谷nat aktualisht n谷 dispozicion nuk do t谷 k谷rkojn谷 ndonj谷 rekomandim t谷 p谷rgjithsh谷m p谷r t谷 kufizuar p谷rdorimin e telefonave celular谷 n谷 popullsin谷 e rritur, vazhdon p谷r t谷 informuar t谷 shqet谷suarit p谷r sh谷ndetin e efekteve t谷 mundshme q谷 ata t谷 mund t谷 kufizojn谷 ekspozimin e tyre duke reduktuar koh谷n e thirrjes, duke i b谷r谷 thirrje, ku pritja 谷sht谷 e mir谷, duke p谷rdorur pa duar pajisje dhe sms , dherekomandon q谷, p谷r shkak t谷 munges谷s s谷 巽do t谷 dh谷n谷 lidhur me f谷mij谷t dhe p谷rdorimin afatgjat谷 t谷 telefonave celular, prind谷rit t谷 inkurjojne f谷mij谷t e tyre p谷r t谷 kufizuar ekspozimin e tyre duke reduktuar koh谷n e thirrjes, duke i b谷r谷 thirrje, ku pritja 谷sht谷 e mir谷, duke p谷rdorur pa duar pajisje. K谷shilli Australian per kancerin tha n谷 nj谷 deklarat谷 se ajo me kujdes p谷rsh谷ndeti rezultatet e studimit m谷 t谷 m谷dhe nd谷rkomb谷tar deri m谷 sot n谷 p谷rdorim telefonin celular, i cili nuk ka gjetur
  • 12. XII asnj谷 d谷shmi se p谷rdorimi normal e telefonave celular谷, p谷r nj谷 periudh谷 deri n谷 12 vjet, mund t谷 shkaktojn谷 kancerin e trurit . Kryeshefi Ekzekutiv, Profesor Ian Olver, tha se rezultatet nga studimi i interphone, i kryer n谷 13 vende, p谷rfshir谷 Australin谷, kan谷 qen谷 n谷 p谷rputhje me hulumtimet e tjera q谷 kan谷 d谷shtuar p谷r t谷 gjetur nj谷 lidhje midis telefonave celular谷 dhe kancerit. Kjo mb谷shtet hulumtimet e m谷parshme duke treguar se telefonat mobil nuk e d谷mtojn谷 ADN e qelizave, do t谷 thot谷 se ata nuk mund t谷 shkaktojn谷 llojin e mutacione gjenetike q谷 zhvillohen n谷 kancer ", thot谷 profesor Olver. Megjithat谷, eshte sugjeruar se fushat elektromagnetike q谷 lidhen me telefonat celular mund t谷 luaj谷 nj谷 rol n谷 p谷rshpejtimin e zhvillimit t谷 nj谷 kancer ekzistuese. Studimi interphone nuk gjeti prova p谷r t谷 mb谷shtetur k谷t谷 teori. Nj谷 studim gjerman (2006) erdhi ne p谷rfundimse ,'' nuk ka rrezik t谷 p谷rgjithsh谷m n谷 rritje i glioma ose meningioma 谷sht谷 v谷rejtur n谷 mesin e k谷tyre p谷rdoruesve t谷 telefonis谷 celulare, megjithat谷, p谷r perdorimin afat-gjate t谷 telefonis谷 celulare, rezultatet duhet t谷 konfirmohet para se konkluzione t谷 forta mund t谷 nxirren. " Nj谷 studim i p谷rbashk谷t i kryer n谷 Evrop谷n veriore q谷 t谷rheq p谷rfundim se "Edhe pse rezultatet tona t谷 p谷rgjithshme nuk do t谷 tregojn谷 nj谷 rrezik n谷 rritje t谷 glioma n谷 lidhje me p谷rdorimin e telefonis谷 celulare, rrezik t谷 mundsh谷m n谷 pjes谷n m谷 t谷 ekspozuar t谷 trurit me p谷rdorimi afatgjat谷 te telefonit nevojitet q谷 t谷 eksplorohet m谷 tej para se konkluzionet mund t谷 nxirren. " 3.1 Studimet e tjera t谷 kancerit dhe telefonat mobil jan谷: Nj谷 ekip suedez shkencor n谷 Institutin Karolinska kryer nj谷 studim epidemiologjik (2004) q谷 sugjeroi se p谷rdorimi i rregullt i nj谷 telefon celular gjat谷 nj谷 dekad谷 apo m谷 shum谷 u shoq谷rua me nj谷 rritje t谷 rrezikut akustike nevrom谷, nj谷 lloj tumor t谷 trurit mir谷. Rritja nuk ishte v谷rejtur n谷 ato q谷 kishin p谷rdorur telefona p谷r m谷 pak se 10 vjet. Nj谷 botim me titull "implikime n谷 sh谷ndetin publik e teknologjive wireless", citon se Lennart Hardell 谷sht谷 nj谷 faktor i r谷nd谷sish谷m. Raporti p谷rs谷ritur gjetur q谷 p谷rdorimi i telefonave celular谷 para mosh谷s 20 rritur rrezikun e tumoreve t谷 trurit nga 5.2, krahasuar me 1.4 p谷r t谷 gjitha moshat. Nj谷 shqyrtim nga Hardell et al. arriti n谷 p谷rfundimin se telefonat e tanishme celular nuk jan谷 t谷 sigurt p谷rekspozim afat-gjat谷. M谷 31 maj 2011 Agjencia Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin e klasifikon fushen elektromagnetike radiofrequencore si e mundeshme kancerogjene p谷r njer谷zit (Group 2B). 3.2 STUDIMET NE NJEREZ Shum谷 pak studime t谷 njeriut jan谷 fokusuar posa巽谷risht n谷 kullat e telefonis谷 celulare dhe rrezikun e kancerit. N谷 studimin m谷 t谷 madh t谷 botuar deri m谷 sot, studiuesit britanik谷 n谷 krahasim me nj谷 grup prej m谷 shum谷 se 1.000 familje me f谷mij谷 me kancer kund谷r nj谷 grupi t谷 ngjashme t谷 familjeve t谷
  • 13. XIII f谷mij谷ve pa kancerit. Nuk i gjet谷n asnj谷 lidhje midis ekspozimit t谷 n谷n谷s prej kullave gjat谷 shtatz谷nis谷 (bazuar n谷 distanca nga sht谷pia n谷 kull谷n m谷 t谷 af谷rt dhe n谷 sasin谷 e energjis谷 t谷 dh谷n谷 jasht谷 nga kullat af谷r) dhe rrezikun e kancerit n谷 f谷mij谷rin谷 e hershme. Shuma e ekspozimit e njerzeve qe jetojn谷 pran谷 nj谷 kull谷 celular 谷sht谷 zakonisht shum谷 her谷 m谷 e ul谷t se ekspozimit nga p谷rdorimi i nj谷 telefoni celular. Rreth 30 studime kan谷 shikuar n谷 lidhje t谷 mundshme midis p谷rdorni telefonin celular dhe tumoret n谷 njer谷z. Shumica e studimeve deri m谷 sot nuk kan谷 gjetur nj谷 lidhje n谷 mes t谷 p谷rdorni telefonin celular dhe zhvillimin e tumoreve, edhe pse k谷to studime kan谷 pasur disa kufizime t谷 r谷nd谷sishme. Kjo 谷sht谷 nj谷 zon谷 e k谷rkimeve aktive. 4. Konkluzion 4.1 STUDIMET LABORATORIKE Studimet laboratorike kan谷 shikuar n谷se llojet e val谷ve RF p谷rdoren n谷 telefon e komunikimit celular mund t谷 shkaktoj谷 d谷me ADN-s谷. Shumica e k谷tyre studimeve kan谷 mb谷shtetur iden谷 q谷 val谷t RF dh谷n谷 jasht谷 nga telefonat celular谷 dhe kulla nuk kan谷 energji t谷 mjaftueshme p谷r t谷 d谷mtuar ADN direkt. Disa shkenc谷tar谷 kan谷 raportuar se val谷t RF mund t谷 prodhojn谷 efekte t谷 tjera n谷 qelizat e njeriut (n谷 en谷t laboratorike), q谷 ndoshta mund t谷 t谷 ndihmoj谷 t谷 rritet tumoreve. Megjithat谷, k谷to studime nuk jan谷 verifikuar. Disa studime n谷 minjt谷 dhe kan谷 shikuar n谷 qoft谷 RF e energjis谷 mund t谷 nxis谷 zhvillimin e tumoreve shkaktohet nga t谷 njohur t谷 tjer谷 carcinogens (agjent谷 q谷 shkaktojn谷 kancerin). K谷to studime nuk ka gjetur prova p谷r promovimin e tumorit. K谷rkimore n谷 k谷t谷 fush谷 vazhdon. QFARE THOJNE EKSPERTET E AGJENSIVE ? 3 agjencit谷 ekspert谷ve q谷 zakonisht klasifikohen shkaktojn谷 kancerin ekspozimet (carcinogens) - Agjencia Nd谷rkomb谷tare p谷r K谷rkime mbi kancerin (IARC), Programit Komb谷tar toksikologjis谷 (NTP), dhe Mjedisit e SHBA Agjencia e Mbrojtjes (EPA) - nuk e kan谷 klasifikuar telefonin celulare q谷 mundet te shkaktoje kancere. o Sipas Organizat谷s Bot谷rore t谷 Sh谷ndet谷sis谷: Duke pasur parasysh nivelet shum谷 t谷 ul谷ta ekspozimit dhe rezultatet e hulumtimit t谷 mbledhura deri m谷 sot, nuk ka prova bind谷se shkencore q谷 sinjalet e dob谷t RF nga stacionet baz谷 dhe rrjeteve pa tel t谷 shkaktoj谷 efekte negative p谷r sh谷ndetin. o N谷 komentuar n谷 kullat telefonin celular pran谷 sht谷pive apo shkollave, Komisioni Federal i Komunikimit thot谷: Emisionet radiofrequency nga antenave t谷 p谷rdorura p谷r qelizore dhe PC [sh谷rbimin personal t谷 komunikimit] transmetimet rezultoj谷 n谷 nivelet e ekspozimit n谷 terren t谷 cilat jan谷 zakonisht mij谷ra her谷 m谷 posht谷 kufijve t谷 siguris谷. K谷to kufizime t谷 siguris谷 jan谷 miratuar nga FCC n谷 baz谷 t谷 rekomandimeve t谷 organizatave t谷 ekspert谷ve dhe t谷 miratuar nga agjencit谷 e qeveris谷 federale p谷rgjegj谷s p谷r sh谷ndetin dhe sigurin谷. Prandaj, nuk ka arsye p谷r t谷 besuar q谷 kullat t谷 tilla mund t谷 p谷rb谷jn谷 nj谷 rrezik t谷 mundsh谷m sh谷ndet谷sor p谷r banor谷t aty pran谷 apo student谷t.
  • 14. XIV 5. Referncat 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_phone_radiation_and_health 2. http://www.telekoplus.com/ 3. www.brighthand.com 4. www.LancsIndustries.com