�ݺ�ߣ

ARANTXA EGURZA
Primera edición
EUSKAL
HERRIKO
IÑAUTERIAK

1
Inauteriak edo inauteak
bereziki Europan eta
Amerikako hiri eta herrietan
neguaren bukaera aldera
jendeak mozorroturik
ospatzen dituen jaiak dira,
desﬁleak eginez edota
besterik gabe jai-giroan
murgilduz, kantuz, dantzan
eta zarata eginez.
[informazioa]
IÑAUTERIAK

2
Inauteriak, ihauteak, ihoteak edo haratusteak mundu
osoan zehar neguaren bukaera aldera ospatzen diren
jaiak dira. haratuste hitzaren sortitza "haragi uztea" ei da
eta , mendebaldeko euskaraz erabiltzen da, nahiz eta
gaur egun "haragi" eta "utzi" hitzak euskalki hartan
ohikoenak ez izan. Azken izen hau mundu osoan zehar
erabiltzen den carnaval edo carnivalen parekoena da,
hauek latinetik baitatoz: carne (haragi) eta levare
(utzi).Hala ere Euskal Herrian iñauteri, ihauteri,
haratuste eta iyote gehiagotan erabiltzen dira. Inauteri
eleak "inausi" aditzarekin harremana bide dauka,
zuhaitzak inausteko garaiarekin, alegia.
Elizak gizartean eragin handia zuen garaian Garizuman
penitentzia eta barau aro gogorra egten zen. Horregatik,
Garizuman sartu baino lehenagoko aldia alaitasunez eta
ohiko giza arauei muzin eginez ospatzen zen Iñauteri
festarekin. Ospakizun honetan kristautasunaren aurretik
zetozen ohituren zantzuak ere badaude.
Gizarte arauak itogarriagoak ziren garaian ihauteriak
garrantzi handiago zuten; ihauterietan dena libre
baitzen, gizarte molde guztiak bestelakatzen ziren:
eskalea zena aberats bilakatzen zen, gizonezkoa
emakume, apeza apezpiku ...
Iraultza hau ez zen agintarien gustokoa. Horregatik
behin eta berriro debekatzen saiatzen ziren, edota zigor
galantak ezartzen. 1601. urtean Irunean ihauterietan
apez batek kardinalearena egiteagatik, gogorki ordaindu
behar izan zuen: bi urtez hiritik herbesteraturik, urte an
soldatarik gabe eta isun bat ordaindu beharra.
Garai batean, Nafarroan batez ere, Garizuma baino
lehenagoko hiru ostegunak ospatu egiten ziren.
Lehenbizikoa izakunde, aitakunde edo gizakunde izena
hartzen zuen; bigarren ostegunak emakunde edo
andrekunde eta azkenak orokunde edo orakunde.
[ìnformazioa]

2
Iñauteriak data ﬁnkorik ez
duten jaiak dira, Aste
Santuaren daten menpe
daude
Finkatuta dagoenean azken
hauek 40 egun aurrerago
kokatu izaten dira
EGUTEGIA

4
Urtarrilak 30, larunbata
! ! Tolosa,Irun, Donostia : Kaldereroak
Urtarrilak 31, igandea
! ! Irun, Donostia; Iñudeak eta artzaiak
Otsailak 1 eta 2, astelehena, asteartea :
! ! Ituren, Aurtitz eta Zubieta: Joaldunak
Otsailak 4, Ostegun gizena
Otsailak 5, Ostiral mehea
Otsailak 6, Inaute Larunbata
Otsailak 7, Inaute igandea edo Zaldunita
! ! Zalduondo: Markitos
! ! Lesaka: Goitarrak, Zakuzarrak
! ! Mundaka: Atorrak
! ! Uztaritze: Errobiko Kaskarotak
! ! Maule-Lextarre: Maskaradak
Otsailak 8, Inaute astelehena
! ! Lantz: Miel-Otxin, Ziripot!
Otsailak 9, Inaute Asteratea
! ! Arizkun: Hartza
! ! Lantz: Miel-Otxin, Ziripot,
! ! Unanua: Mamoxarro

5
Liburu hau antolatzeko unean, Iñauterietako
pertsonaiak kokatu nahi nituen, ez bakarrik beraien
tokian,Iñauterietako egutegian ere bai
Horregatik ; pertsonaien kapituluek hiru kolore
ezberdinak dituzte
Iñauteri aurrekoak eta informazioa
! ! Igande iñauteriakoak
! ! Astelehen eta Astearte Iñautekoak

3
Kaldereroak Euskal Herriko
zenbait herrietako inauterien
zikloko jaietako bateko
pertsonaiak dira. Kaldereroen
eguna ospatzeko, kaleetan
zehar mozorroturik ibiliz,
musika joz eta abestuz,
konpartsa batzuek antzinako
Europako ekialdeko ijito
pertza-konpontzaileak eta
euren familiak irudikatzen
dituzte.
[informazioa]
KALDEREROAK

7
Kalderero Hungariarren konpartsa 1891eko otsailaren
8an inauguratu zen, eta 1903ko otsailaren 22an
errepikatu zen.
Geroago, Irun'go Atsegiña Elkarteak berriro burutu zuen
1923ko Inauterietan, eta urte hauetan ere errepikatu
zen: 1927, 1933, 1943 eta 1954an. Gaur egun, urtero,
Inauterien aurreko larunbatean antolatzen dugu, eta
ohiko ekintza bilakatu da.
Kalderero Hungariarren Konpartsak Irungo kaleetan
zehar egiten du ibilbidea,betirere urrutiko lur horietako
doinuekin.
Hauek osatzen dute kaldereroen taldea: erregina bat, bi
dama ederrez lagunduta; ezkongaiak; hartza eta hezlea,
musikari banda eta arropa zein apaingarri ikusgarriez
eta bitxiez jantzitako gainerako kideak.
Emakumezkoek panderetez laguntzen dituzte doinu
alaiak, gizonezkoek, berriz, trebetasun handiz jotzen
dituzten paderez eta mailuez.

8
Gure hiria zeharkatzen duten bitartean, eta irundarren
gozamenerako, egiten dituzten geldialdietan Hungariatik
ekarritako kantuak entzuteko aukera izaten dute
bertaratutakoek. San Juan plazan bukatzen da desﬁlea,
eta bertan kantatzen da berriro. Kantuen ondoren,
tribuko erreginak, bere bi damen laguntzarekin, hitzaldi
bat eskaintzen die Irungo hiritarrei. Hori egindakoan,
ezkontza zingaroa egiten da, tribuko buruzagiak
zuzendua.
Ezkontza zeremonian ebaketa bana egiten zaie
ezkongaiei, ondoren, zapi batez lotzen dira ezkontideak
ezkontzaren adierazgarri gisa. Ezkongaiak lotutakoan,
taldeko buruzagiak buztinezko kazola bat bota egiten
du: modu horretan jakingo du zenbat seme-alaba izango
dituzten ezkonberriek. Tradizioak dioenaren arabera, se-
me-alaben kopurua lurrean dauden kazola-puska adina
izango da.! !
! ! ! [informazioa]
! ! ! !
! ! !
[kanta]
KALDEREROAK

9
ZEIN EDERRA,
ZEIN XARMANTA
IRUNGO LURRA ETA HIRIA
HERRI JATOR IRUNDARRA
AGURTUZ DUGU ATSEGINA
��HUNGARIAKO KALDERERO GARA
ETORRIRIK GAUR IRUNERA
LASTER MOMOK ARGITUKO DIGU
NAHIZ EGUNA, NAHIZ ETA GABA.
INAUTERI ALAIAREN
IRAGARLE GU GARA
BAI! ATSEGINA ETA ALGARA. (bis)
��AIZAK • •
JO ZAK • • (bis)
JO ZAK • • • •
ZEIN EDERRA, ZEIN XARMANTA
��IRUNGO LURRA ETA HIRIA
HERRI JATOR IRUNDARRA
AGURTUZ DUGU ATSEGINA

10
[argazki zaharrak] [kaldereroak kalean]

4
Iñude eta Artzaien eguna
Donostian, Kaldereroen
jaiaren hurrengo igandean
ospatzen da: konpartsa batek
kaleetan zehar desﬁlea
egitean datza jaia. Garai
batean menditik jaisten ziren
artzainek eta hiriko inudeek
elkarren artean neskatan edo
mutiletan nola egiten zuten
irudikatzen du ospakizun
horrek.
[informazioa]
IÑUDEAK ETA
ARTZAIAK

12
Kresala elkartearen hamargarren urteurrena ospatzeko,
1977an Artzainen eta Inudeen Konpartsa
berreskuratzeko ideia otu zitzaigun; izan ere,
Donostiako inauteri tradizionalaren parte izanik, gure
egunera arte iristea lortu zuen, danborradarekin eta
kaldereroen konpartsarekin batera.��
Beste biekin alderatuz, Inudeak eta Artzainak
gorabehera handiak izan zituen irten zen aldietan.��
50eko hamarkadan, Antiguoko gazteak atera ziren, eta,
probintziako hainbat herritan (Hernani, Pasaia...), modu
irregularrean eutsi zitzaion ohitura horri. Donostian,
Gorrotxategik zuzentzen zuen Gaztetxo haurren dantza-
taldeak ohitura horrekin jarraitu zuen 60ko urteetan.
Aipatu dugun bezala, 1977. urtean, elkarteak ahalegin
handia egin zuen konpartsa antolatzeko, bere barne-
ospakizunen baitako ekintzatzat. Egun euritsua izan zen
oso, baina halako zalaparta sortu eta halako arrakasta
lortu genuenez, KTEk Donostiako inauterietako ekitaldi
oﬁzialen barruan antolatzeko proposamena egin zigun;
ordutik, beraz, kaldereroen hurrengo egunean irteten
gara, otsailaren lehenengo igandean, normalean.
Datorren urtean (2006),��30 urte beteko ditugu��inolako
etenaldirik egin gabe irteten.��
Konpartsako pertsonaia nagusiez gain, gureak badu
berezitasunik, danborradarekin eta abesbatzarekin
irteten baikara; horrela, gainera ikuskizuna gehiago
indartzen da.
Guztira, 180-200 lagunek hartzen dugu parte; postuak
ﬁnkoak izan ohi dira, eta parte-hartzaileek baja eman
ahala berritzen dira.

13
Gerora,��Iñude eta Artzainen ��beste konpartsa batzuk
sortuz joan dira probintziako hainbat herritan, bai eta
Nafarroako herrietan ere.
[informazioa]
[bideoa]

5
Joalduna (joareak dituena)
Nafarroa Garaiko iparraldeko
Ituren eta Zubieta herrietan
sorturiko euskal kulturako
pertsonaia tradizionala da,
joareak astinduz urtarrileko
azken asteburuaren
ondorengo astelehen eta
asteartean inauterien
heldueraren berri ematen
duena.
[informazioa]
JOALDUNAK

15
Ituren eta Zubietako Inauterietan agertzen dira
Joaldunak. Urtarrileko azken asteko edo otsaileko lehe-
nengo asteko astelehen eta asteartean ospatzen dituzte
Inauteriak, bi herrietako mutilak ados jarrita, aukeratzen
duten egunean.
Joaldunak bi herri hauetako mutil taldeak dira; euren
ezaugarri nagusia da gerrian zintzarri handi parea lotuta
eramatea. Zintzarria da Inauteri hauetako elementu
nagusia. Mutilok, gerria astinduz, izugarrizko hotsa
ateratzen diete zintzarrioi. Binaka joaten dira, ilara
banatan,
Astelehen eguerdian Zubietako Joaldunak joaten dira
Itureneraino, hogei, hogeita hamar edo gehiago ere,
beren dantzarekin zintzarrotsa sortzen. Asteartean
Iturengoak joaten dira Zubietara. Bide erdian egoten
zaizkie zain Zubietakoak, eta, honela, elkarrekin egiten
dute hortik aurrerako bidea.
Bide hau egiten ere, etengabe entzuten da zintzarrotsa.
Bidean, beste lagun batzuk elkartzen zaizkie: karroxak,
mozorrorik sinesgaitzenak, sorginak, ijitoak... Ordu biak
bueltan heltzen dira Joaldunak Zubietara eta hango
kaleak eta enparantza korritzen dituzte, beren dantzan
kontzentraturik, serio-serio.
Aitzina, bizpahiru egun irauten zuen festak. Garai har-
tan, ahuspez egiten zuten lo eta ezin izaten zuten salda
baino hartu, hain izaten zituzten estu zintzarriak gerrian.
Oihal beltz batez estaltzen zuten aurpegia.
Ituren eta Zubietako Joaldunen janzkera desberdina da.
Iturengoek ardi-larru doblea eta painelu gorriak
daramatzate soinean; Zubietakoek, ordea, ardi-larru
bakarra eta zapi urdina. Guztiek eramaten dute isipua
eskuineko eskuan eta kapela dotorea buruan. Txano
honi "Ttuntturroa" esaten zaio; horregatik dute joaldunek
“Ttuntturroak” izena.

16
Zintzarriek "joare" dute izena ; horregatik dira Joaldunak
tresna horiek astintzen dituztenak. Badago beste era bat
ere talde hauek izendatzeko;Zanpantzarra
[informazioa]

6
Zaldundoko Iñauteriak
Zalduondon (Araba)
ospatzen diren inauteriak
dira. 1975 urtetik ospatzen
dira etenik gabe, frankismo
garaiko 41 urteko
etenaldiaren ondoren.
Markitos alegiazko
pertsonaiaren inguruan
ospatzen dira,
[informazioa]
MARKITOS

19
Zalduondoko (Araba) Inauterietako pertsonaia Marquitos
dugu. Traje beltzez jantzitako “panpina” da, gorbata
darama eta lorea botoi-zuloan. Arrautza-oskolez
egindako idunekoa darama. Pertsonaia berezi eta
misteriotsua da.
Igande Inauteri goizean, goizeko hamaikak eta erdietan
agertzen da herriko kale nagusian, asto baten gainean.
Herriko mutil edo gizon bat joaten da asto gainean,
Marquitosen atzean, berari eutsiz, jausi ez dadin. Astoa
gidatzen dute aurrez prestatutako tokiraino, jauregi
baten aurreraino, eta, han, Marquitos astotik jaitsi eta
sei metroko luzerako makila baten puntan jartzen dute.
Makila zutik jartzen da, lurrean sartuta, eta han goian
geratzen da Marquitos hainbat orduz.
Arratsaldean prozesio zaratatsua abiatzen da Marquitos
dagoen tokiraino, Predikadorea izenekoa da buru.
[informazioa]
Talde horretan Kale-garbitzailea eta errauts-zabaltzailea
doaz lehenbizi, biak bata beltzak jantzita.
Hurrengo musikariak, eta, hauen ondoren, behor batek
tiratutako gurdia, Predikadorea barruan dela. Ondoren
Atsoa eta Agurea . Marquitosen aita eta ama omen dira,
eta pertsona bakar batek egiten du biena: bata
bestearen gainean jarrita
Hartza eta ardia datoz hurrengo, eta Porreroak azken.
Porrero hauek beren buruak lurrera botatzen eta
pertikak erabiliz teilatuetatik zintzilikatutako kandela
izoztuak apurtzen dituzte. Zaku-telaz jantzita egoten
dira, beren buruak lurrera botatzen eta pertikak erabiliz
teilatuetatik zintzilikatutako kandela izoztuak apurtzen
dituzte. Zaku-oihalez jantzita egoten dira, barruan belar
sikua edo beste zerbait sartuta, janzkera harrotzearren.
Marquitos jaitsi eta gurdian jartzen dute. Predikadoreak
ez dio une batez ere jaregiten.

20
Frontoira heltzen direnean epaia irakurtzen dio
Predikadoreak Marquitosi: hil egin behar du. Jendeak
txalo egiten du. Panpina lurrean jarri eta su ematen
diote. Taldeko guztiek egiten dute dantza haren
inguruan.
Antzina, Astearte Inauterian izaten zen Marquitosen
hilketa.

7
M u n d a k a k o b e n e t a k o
mozorroa atorra zen. Duela
u r t e b a t z u k , B i z k a i k o
hormako mapetan, herri
b a k o i t z a r e n j a t o r r i z k o
deituraren ondoan herriko
e z a u g a r r i r e n b a t z u k
adierazten ziren. Ustekabe
i t z e l a , M u n d a k a k o
bereizgarria pertsona bat
atorra jantzita zela ikustea.
[informazioa]
ATORRAK

22
Mundakan, Igande Inauterian, gizon eta mutil talde
handi bat kaleratzen da, musika jo eta abesten. Atorrak
dira hauek. Zuri-zuri jantzita joaten dira guztiak, musika
bandaren zuzendaria izan ezik; frak beltza eta kolore
bereko kapela eramaten ditu soinean. Musikariek
burko-azala janzten dute buruan, batzuetan aurpegia
bistan utzita eta beste batzuetan aurpegia estalita;
burko-azalean farfailek eratzen duten zirrikituetatik
begiratzen dute aurpegia estalirik daramatenean.
Aurpegia bistan daramatenek bibote eta papilote
handiak pintatzen dituzte beren aurpegietan.
Antzina, kirruz egiten zituzten soineko zuriak, gaur egun,
berriz, edozein oihal zurik balio du. Soinekoa aipatu
arren, gona daramate soinean; eta ez bakarra, bi baizik.
Bata ohi bezala jarrita, eta, bestea, burutik sartuta,
atorra balitz legez. Horrexegatik esaten diete atorrak.
Herriko kaleetan ibili ondoren, kantatu eta kantatu,
portura abiatzen dira zuzendariaren gidaritzapean.
Portuan, petril gainera igo eta banan-banan ilaran
jartzen dira guztiak. Han egiten dute ekitaldirik ederrena.
Urtean-urtean kantu berri bat asmatzen dute egun
honetarako, eta, kantatzeko orduan, kantu berri honetaz
gainera aurreko urteetako abestiak ere izaten dituzte
kantatzeko gai. Abesti zahar gehienen letra bitxia da;
gehienetan letrak ulertezinak dira. Hona hemen zatitxo
bat, adibide gisa:
"Moja budi tajua
Artatxorio lakua
Samurri rhudiantar
O cualquier txori zantar".
Egun honetan, Mundakan, beste herri batzuetan bezala,
tostadak jateko ohitura dago. Antzina, atorrak
balkoietatik sukaldeetara sartu eta etxeko andreak
prestatutako tostadak lapurtzeko ohitura zegoen.

23
Azken urteotan ohitura berria sortu da Mundakan:
lamiena. Lamia jantzita kaleratzen da neska koadrila
bat egun berean. Gutxika-gutxika ohiturak aldatuz
doaz, eta emakumeek izan dute azken urteotan
beren lekua Inauterietan

8
Zaku-zaharrak aurpegia
zapiz estalita eta lastoz
beteriko zakuez jantzitako
pertsonaiak dira, iluntzean
karriketan barna dabilen
jendea jotzeko asmotan
puztutako maskuriak
daramatzatenak. Nekatzen
direnean, atsedena hartzeko,
batzuk besteen gainean
jartzen dira lurrean.
[informazioa]
ZAKU ZAHARRAK

25
Lesakako Inauterietan agertzen dira Zakuzaharrak.
Igande Inauterian, arratsaldeko zazpietan kaleratzen
dira, hogei edo hogeita bost, guztiak batera.
Gizon hauek gorputza zakukiz (zakuzko oihalez) izaten
dute estalita . "Jantzi' honen azpian lasto edo sarale
ugari eramaten dute, eta hori esker itxura harrigarria
daukate. Aurpegia zapi batez dute estalita, begi eta
ahoaren parean zuloak dituzten zapiak. Puxika bana
daramate eskuan. Banan-banan joaten ilaran, le, ie, ie
oihuka.
Herriko kale guztiak korritzen dituzte honela. Kalez
kaleko ibilaldi honetan Mairuen laguntza izaten dute.
Mairuek kolorezko ehun zatitxoz izaten dute estalita
gorputza.
Gaueko hamarretan heltzen dira herriko enparantzara
zakuzaharrak. Enparantza erdian burdinazko barra bat
dago albo batetik bestera, eta hari eusten diote.
Une hortantxe herriko ume eta neska-mutikoek gainera
egiten diete salto, zakuzaharrok lurrera botatzeko.
Zakuetatik ere tira egiten diete eta hauetariko askok eta
askok beren zaku jantziak galtzen dituzte, eta, ondorioz,
saralea zabaltzen da alderdi guztietara. Umeak, orduan,
hasten dira saraleaz jolasten, elkarri botatzen diotela.
[informazioa]

9
Uztaritzeko Inauteriak
Lapurdiko herri horretan
egiten diren inauteriak dira.
Antzina, bi motatakoak ziren
inauteri horietan parte
hartzen zuten pertsonaiak:
zirtzilak, itxura zikin eta
zarpailtsuarekin, eta itxura
dotoreko kotilungorriak,
ponpierak eta kaskarotak
izeneko dantzariak, hartzaren
pertsonaiarekin batera.
[informazioa]
KOTILUNGORRIAK

28
Lau egunetan ospatzen dituzte Uztaritzen Inauteriak.
Lehenengo hiruretan eskaerak egiten dira. Pertsonaia
batzuk, beti berdinak, joaten dira etxez etxe dantza egin
eta etxekoek emandakoa jasotzen. Hiru egun hauek
Igande Inauteria orduko Igandea, Igande Inauteria bera
eta egun honen bezpera izaten dira. Astearte Inautean,
Zanpantzar paseatzen dute, eta ondoren, erre..
Aipatutako lehen hiru egunotan dantzariak desﬁlean
joaten dira batetik bestera.
Desﬁle honetan Kaskarot, Ponpiera eta Kotilungorrek
hartzen dute parte. Kaskarotak dira izatez dantzariak.
Alkandora eta praka zuriak dituzte, txapel brodatua,
gerriko zabal morea eta fraken bi alboetan koloreetako
zintak josita, irudiak eginez. Eskuetan bina makilatxo.
Mutilak izaten dira, hamarren bat. Talde hau joaten da
lehen martxan, musikariak dituztela atzean.
Ondoren Ponpiera eta Kotilungarriak doaz. Ponpiera
antzinako bufoien antzera dago jantzita, aurpegian
karatula gorria darama, eta eskuetan sorgin-artaziak.
Kotilungorriak dira guztien artean ikusgarrienak, bi
izaten dira. Gona gorria dute soinean, praka zurien
gainetik, artilezko jaka zuria eta koloreetako amantala,
zeinaren poltsikoan errautsa daramaten, airera eta
jendeari botatzeko; eskuan, ostera, makila daramate,
bertatik zintzilik behi-buztana; buruan kapela luze
piramidala eta gerrian zintzarri ugari eskegita; aurpegia
ehun gorrizko maskara batez estalia, aho eta begiak
bistan dituztela. Pertsonaia hauek umeak izutzen
ibiltzen dira. Honez gain, etxekoek emandako eskudirua
batzen dute. Sei edo zazpi orduz etxez etxe ibili
ondoren, guztiak batera abiatzen dira txokoren batera,
jatera.
Antzina, herri hauetan, bi talde kaleratzen ziren.
Batzuek, arropa zahar eta zarpailez jantzita, barre

29
eragiteko dantzak egiten zituzten. Algaraka, garrasika
edo abesten ibiltzen ziren. "Zirtzilak" zuten izena.
Besteak itxura garbi eta dotoreko jantziz mozorrotzen
ziren. Talde honetakoak ziren Kotilungorriak eta
Ponpiera, beste batzuen artean. Jaun, Anderea eta
Hartza ere izaten ziren talde honetan.
Astearte Inautean Zanpantzar (Saint Pansart) agertzen
da, gurdi gainean, Uztaritzeko kaleetan zehar. Lastoz
betetako panpina handia da, herrian zehar ibili ondoren
epaitua, kondenatua, fusilatua eta errea izaten dena.
[informazioa]

10
Zamalzain Zuberoako
maskaradako aitzindari edo
dantzari nagusietako bat da.
Gerrian parpailazko kota
batez beztitutako zaldi baten
itxura darama. Batzuen
arabera zaldizko gerlari bat
irudikatzen du, eta beste
batzuen ustez zentauroa.
Dantzari hoberena izaten da
[informazioa].
ZAMALTZAIN

31
Zuberoako Maskarada -hala da deitua- urtearen
hasieratik Astearte Inaute arte ospatzen da. Ez du
data zehatzik izaten. Maskaradetan dantza izaten da
elementu nagusia.
Dantzariek hainbat egun eta agertokitan egiten
dituzte beren ekitaldiak, eta dantzarien herrian bertan
Astearte Inauterian egiten den "antzezpena" izan ohi
da maskaradetako azkena.
Maskaradako pertsonaiak bi taldetan daude
banatuta: gorriak eta beltzak. Lehenengoak, gorriak,
garbi eta dotore jantzita daude, eta, jakina, gorria
nagusitzen da haien arropetan. Talde horretakoak
dira Txerrero, Artzaina, Gatuzain, Kantiniersa,
Zamaltzain, Zikiratzaileak, Ferratzaileak, Kukulleroak,
Jaun eta Anderea, Laboraria eta Etxekoanderea.
Gorrien ondoren musikariak doaz, eta, hurrengo,
maskarada beltza. Talde honetakoak dira Ijitoak,
Berzkinak, Zorrotzaileak, Eskaleak...
Antzezpena hasteko, herrira heltzean, barrikadak
aurkitu eta gainditu behar dituzte gure pertsonaiok,
gorriek dantzatzen, eta, beltzek, berriz, batere
ordenarik gabe. Herriko kaleetan zehar ibili ohi dira
guztiak, desﬁlean, pertsonarik garrantzitsu edo
ospetsuenak bisitatuz. Bitartean, beltzak Zamaltzain
izorratzen ari dira; Zikiratzaileek ere harrapatu nahi
dute Zamaltzain, baina ez dute lortzen.
[informazioa]

11
Kabalkadan parte hartzen
duten pertsonaia gehiago ere
badago. Zaldikoak ,
Zapurrak, Makilari,
Banderariak, Basandereak ,
Bolantak, Erraldoitxoak ,…
Erraldoitxoak bi izaten dira,
emakume argal, luze eta ﬁn
bi itxuratzen dituzten
panpinak dira, dantzari bik
eramaten dituzte sorbalda
gainean
[informazioa]
ERRAILDOTXOAK

34
Nafarroa Beherean Inauteriek Maiatzaren amaiera arte
irauten dute, eta ez dira herri bakar batetan ospatzen,
gehiagotan baino. Inauteri hauetan egiten den desﬁleari
Kabalkada esaten zaio. Kabalkadetan parte hartzen
dutenen artean Bolantak dira ezagunenak eta
ikusgarrienak. Dantzariei deitzen zaie honela, lepotik
zetazko koloreetako zintak zintzilikatuta daramatzaten
dantzariei, alegia.
Kabalkadan parte hartzen duen pertsonaia gehiago ere
badago. Zaldikoak joaten dira lehenen: bizpahiru mutil
izaten dira, izenak adierazten duen moduan, zaldi
gainean joaten direnak; Zapurrak hurrengo, bizar beltz
eta betaurreko beltzak dituztela. Bat, bi edo hiru Makilari
doaz ondoren, muturrean bola bat duen makila luzea
daramate eskuan; Erraldoitxoak bi izaten dira, emakume
argal, luze eta ﬁn bi errepresentatzen duten panpinak
dira eta dantzari bik eramaten dituzte sorbalda gainean.
Gorriak dantzarietariko bi izaten dira; apur bat desberdin
jantzita, besteen nagusi edo gidari dira
Ondoren, Banderariak doaz, bat edo bi, eskuan
banderak dituztela. Basandereak doaz hurrengo, eta,
azkenez, Bolantak. Bi ilaratan joaten dira dantzari hauek
dantza, salto eta oihu egiten.
Dantza dugu Kabalkadan elementu nagusia. Hogeita
hiru omen dira Kabalkadetan egiten diren dantzak, eta
hamazortziren bat, pausuak.
Antzina, beste Kabalkada batek jarraitzen zion hemen
azaldutakoari. Bigarren hau jende zarpail, zikin, eskale
eta emagalduz osatua zen. Zirtzikak ziren talde
honetakoak; aurrekoen plantak egiten eta hauek irrigarri
uzten joaten ziren.
[informazioa]

35
Enparantzara heldutakoan dantza nagusiak hasi ohi
dira. Gorriak dira dantzan egiten dutenak. Branlia eta
Gobalet-dantza (baso ardoaren gainera salto
egitearena) egiten dituzte.
Dantzaren ondoren datoz "funtzioak" izenekoak. Zati
honetan, pertsonaia bakoitzak bere lanbide edo oﬁzioa
antzezten du: Ferratzaileek Zamaltzain eta Txerrero
ferratzen dituzte, gogoz kontra; Zikiratzaileek Zamaltzain
harrapatu eta irendu egiten dute; Zorroztaileek Jaunaren
ezpata zorroztu ohi dute behin eta berriro, Jauna
gustura gelditu arte; ijitoek istorio luze eta
entretenigarriak kontatzen dituzte, eta, azkenez,
Berzkinek Jaunak konpontzeko emandako dupina ezin
konponduta utziko dute. Halere, Jauna engainatu eta
dirua ateratzen diote... Azkenean, medikua ekarri eta
honek salbatzen du Jaunak emandako dirua lapurtu
duen langilea, patroi eta ijitoen artean harrapatu eta erdi
hilda utzi dutena.
Antzezpena amaitzeko, dantza egin ohi dute denek
batera.

12
Ohitura errotu-errotuak
daude Arizkunen, eta,
esaterako, behinolako
inauteriak mantentzen dira
oraindik, hartza pertsonaia
nagusia delarik.
[informazioa]
HARTZA

38
Arizkungo Inauterietako pertsonaia nagusia dugu
Hartza. Herri honetan Korpus egunean bi damuñ
(etxazain) nagusi eta beste bi damuñ laguntzaile
aukeratu ohi dituzte. Baita beste damuñ etxekoandre bi
ere.
Korpus asteko Igandean lau damuñek egiten zuten
dantzan enparantzan, damuñ nagusi eta laguntzaileek.
Gauza bera egiten zuten Igande eta Astelehen
Inauterian ere.
Igande Inauterian, gazteak herriko ostatuan gosaldu eta
"puska biltzera", etxez etxe eskatzera joaten ziren. Gaur
egun ere jan, edan eta zarata ugari egiten dute etxe
guztietan. Antzina, neskaren bat zegoen etxera helduz
gero dantza egiten zuten. Arratsaldeko lauretan
bildutakoa jaten zuten ostatuan, eta gero, berriro
enparantzara joan ohi ziren, dantzara. Iluntzean, neskak
etxera eta mutilak berriro ostatura, afaltzera. Damuñ
nagusi eta laguntzaileek damuñ etxekoandre bataren
etxean afaltzen zuten, eta bestearenean Astelehen
Inauteri gauean.Astelehen Inauterian aurreko egunekoa
errepikatzen zen, pausuz pausu.
Asteartean, ostera, gazteak mozorrotuta kaleratzen
ziren, kareta eta guzti batzuk. Zazpi zortzi erraldoi ere
agertzen ziren. Baina egun honetako ardatz nagusia,
gaur egun ere, Hartza da. Gizon edo mutilen batek
egiten du hartzarena, gorputz osoa artilez estalita.
Batera eta bestera mugitzen da hartza, ihes egin eta
jendea izutzen du. Hartz-zaintzaileak darama lotuta,
bere ondoan edukitzea asko kostatzen bazaio ere. Taket
handia darama eskuan zaintzaileak, hartza
menderatzen laguntzeko. Inauterietan, egun honetan
baino ez dute dantzatzen Sagar-dantza .
Toki gehienetan nesken dantzatu ohi dute sagar-dantza,
baina hemen, mutilek dantzatzen dute.
[informazioa]

39
Antzina, goizean ibilaldia hartzarekin egin ondoren,
bazkaltzera joaten ziren aldran, eta, gero, arratsaldean,
damuñ nagusi eta laguntzaileek dantzatzen zuten
Sagar-dantza herriko kaleetan.

13
Lantzeko Inauteria Nafarroa
Garaiko eta Euskal Herriko
inauteririk ezagunena da.
Tradiziozko ospakizun hau
hausterre-egunaren aurreko
egunetan egiten da.
Astelehen eta astearte
inautean herriko kaleak
pertsonaia ezberdinen
jantziak daramatzaten
herritarrez betetzen dira Miel
Otxin lapurra harrapatzea
dute helburu.
[informazioa]
MIEL OTXIN ETA
ZIRIPOT

41
Astelehen eta Astearte Inauterian izaten da festa
Lantzen. Egun bakoitzean antzezpen jakin bat jokatzen
dute, eta egun bakoitzak bere ibilbidea du.
Pertsonaia nagusiak Miel Otxin, Ziripot, Zaldiko,
Txatxoak eta Ferratzaileak dira.
Miel Otxin lastoz egindako hiru bat metroko panpina da,
txantxo batek eramaten du sorbalda gainean festak
dirauen bitartean. Ziripot Lesakako Zakuzaharren
antzerakoa da itxuraz. Zaldiko zentauroa da, gizon
batek, armazoi bat jarrita, zaldiaren itxura hartzen du.
Armazoiak aurrealdean dauka��zaldiaren buruarena
egiten duena , eta zaldibuztana atzealdean. Txatxoek
hainbat eratako janzkera daukate, baina, hori bai,
guztiena da oso koloretsua. Eskuan erratza edo makila
daramate. Aurpegia estalita eta buruan kapela konikoak,
kolore askotakoak horiek ere. Ferratzaileak hiruzpalau
izaten dira. Zakuzko telaz izaten dute estalia gorputza
eta beren lanbideari dagokion tresneria daramate
eskuan.
Astelehenean hasten da festa. Miel Otxin doa
jendetzaren buruan. Ziripot traketsa, oinez egin ezinik
dabil. Makila baten laguntza du oinez egiteko. Txatxoek
oihu eta dantza egiten dute. Zaldiko saiatzen da Ziripot
lurreratzen etengabe, eta Ziripot, traketsa bera, behin
eta berriro erortzen da .. Zaldiko Ziripotengana
hurbiltzen den bakoitzean, Txatxoek defenditu egiten
dute gure gizon Zaldiko, eta Ziripot lurrera botatzen
saiatzen da. Halako batean, Zaldiko harrapatzen dute
Txatxoek. Ferratzaileek Zaldiko ferratzen dute. Astearte
Inautean ez dira ez Ziripot ez Zaldiko kaleratzen. Miel
Otxin da egun honetan nagusi. Enparantzara eramaten
dute Txatxoez inguraturik, eta han epaitu egiten dute.
Tiroz hil eta lurrera botatzen dute erraldoia. Zatitu eta
sua egiten dute haren gorpuarekin. Zortzikoa dantzatzen
da suaren inguruan.

42
[ipuina]
[bideoa]
MIEL OTXIN ETA ZIRIPOT

14
Unanu herriko inauteriak,
mamoxarro eta muttu
izeneko pertsonaiekin,
Nafarroan ospatzen diren
inauteri tradizional ikusgarri
eta ospetsuenetakoak dira.
Mamoxarroak zuriz jantzitako
gazteak dira, gerriko beltz
edo gorriz, pazpalin edo
kriskitinak soinean, aurpegia
metalezko kattola edo
maskara batez estalita
[informazioa]
MAMOXARROAK

45
Unanuako Inauterietako pertsonaia nagusiak dira
Mamoxarroak. Herri honetan, Igande eta Astearte
Inauterian ospatzen dira "Ijoteak".
Igande Inauteria Mamoxarro txikien eguna da: herriko
hamabost-hamazazpi urte bitarteko mutil guztiak
kaleratzen dira mamoxarro jantzita. Kamiseta eta galtza
luze zuriak daramatzate soinean. Buruan zetazko
koloreetako zapia eta gerrian gerriko gorri edo beltza.
Kaskabiloz jositako larruzko zinta gurutzatzen dute
paparrean. Eta mozorroa are ikusgarriago egiteko,
elementu harrigarriena: burdinazko karatula jartzen dute
aurpegia estaltzeko. Ez daki inork noiz eginak diren
karatulok. Zazpi geratzen dira herrian, antzina zeuden
sei pareetatik.
Etxez-etxe ibiltzen dira oles eginez eskuan daramaten
makilaren puntan lukainka eta urdai zatitxo bat jarrita.
Etxeetan arrautza, urdai, lukainka eta abarrak oparitzen
dizkiete, eta zortziak bueltan herriko tabernara bueltatu
eta han afaltzen dute bildutakoa.
Hamazazpi urtetik gorakoen eguna Astearte Inauteria
da, Mamoxarro handien eguna. Txikien moduan
mozorrotzen dira, eta arratsaldean oles egitera joaten
dira, musikarien laguntzarekin, mozorrotu gabe azken
hauek. Mamoxarro handien atzetik beste gazte batzuk
doaz , nor bere gisara mozorroturik. "Muttuak" dira,
Mamoxorroen moduko makila daramate eskuan - 2m
eta erdikoa izaten da -. Abestu bai baina hitzik ezin dute
egin, horregatik dute Muttuak izena.
Batera eta bestera ibiltzen dira Mamoxarroak, beti
harrapakinen baten bila. Ume edo neskatilaren bat
ikusiz gero korrika abiatzen dira ea harrapatzen duten.
[informazioa]

46
Herritarrek honako hau esaten diete pasatzen ikustean:
"Mamoxarro xirri xarro, keteriako,
zazpiña uzkera apariako .
Zata begi gorri, urten behin etorri"
Herriari buelta eginda, ostatura itzultzen dira afaltzera.
Afalostean Mamuxarro handiek eta Muttuek enparantza
edo Udaletxe aurrean dantza egiten dute.

15
Bukatzeko liburua osatzeko
erabili ditudan web helbideen
zerrenda
BALIABIDEAK

49
iñudeak eta artzaiak
kresala dantza taldea (iñude eta artzaiak)
irungo atsegina (caldereros)
kaldereroen marrazkiak
donostiako iñudeak eta artzaiak
irungo artxibategia kaldereroen argazkiak
iñauteriei buruzko marrazkiak
euskal iñauterietako pertsonaiak
euskal iñauterietako pertsonaiak margotzeko
miel otxin eta ziripot;ipuina
iñauteriei buruzko eskema
dantzan euskal herrian
frandiarren bideoa
Lur eta amets Euskal Herriaren Historioa
wikipedia

16
Iñauteriei buruz asko irakurri,
ikusi eta entzun dugu, orain
ikusiko dugu zertaz
gogoratzen gara
JOLASTERA

51
EUSKAL IÑAUTERIAK JOLASTERA!
Comprobar
respuesta
Pregunta 1 de 4
Nortzuk iragartzen dute Iñauterien
etorrera?
A. Kaldereroak
B. Momo
C. Olentzero

52
Liburu honetan koloreekin kode bat egitea egokia
iruditu zait;
• estekak [linkak] internetetik hartutako materiala
adierazteko
• ! Iñauteri aurretik, Iñauteri igandean eta Iñauteri
astelehen eta asteartean ateratzen diren
pertsonaiak
Bi helburu bete nahi izan ditut,
• ! orain arte Iñauteriei buruzko lanak egiteko nik
erabili ditudan baliabideak elkartu, (webguneak,
bideoak)
• ! ibook author aplikazioa erabili material guztiak
era ! interaktiboan erabili ahal izateko
Arantxa Egurza 2016-otsaila
! -

�ݺ�ߣ

Euskal herriko iñauteriak

Recommended

More Related Content

What's hot (20)

Similar to Euskal herriko iñauteriak (20)

More from Trumoi (20)

Euskal herriko iñauteriak