1. P U N O I : K L A S A E 8 B M E
K R Y E T A R > K R I S T I S H A K A
FASHIZMI
2. CFARE ESHTE FASHIZMI?
Fashizmi 谷sht谷 nj谷 ideologji radikale dhe nacionaliste
autoritare politike.Fashist谷t k谷rkoj谷 p谷r t谷 organizuar
nj谷 komb sipas perspektiva korporatiste, vlerave, dhe
sistemeve, duke p谷rfshir谷 edhe sistemin politik dhe
t谷 ekonomis谷.Fashizmi u krijua fillimisht nga
sindikalistet komb谷tar italian n谷 Luft谷n e Par谷
Bot谷rore te cilet kombinuan pik谷pamjet ekstreme t谷
krahut t谷 djatht谷 politikes pergjate
kolektivizmit.Dijetar谷t n谷 p谷rgjith谷si e konsiderojn谷
fashizmit t谷 jet谷 shum谷 i drejt谷.
4. CFARE DO TE THOTE FASHIZEM
Termi fascismo rrjedh nga fjala italiane fascio, q谷 do t谷 thot谷
"pako" apo grup, dhe nga fjala latine fasces. Fasces, i cili
p谷rb谷hej nga nj谷 pako e shkopinjve q谷 ishin t谷 lidhura rreth
nj谷 s谷pate, ishte nj谷simbol i lasht谷 romak i autoritetit t谷
magjistratit qytetar. Ata ishin kryer nga liktoret e tij dhe
mund t谷p谷rdorej p谷r nd谷shkimin trupor dhe kapitalit n谷
komand谷n e tij.Fjala fascismo gjithashtu lidhet edhe me
organizatat politike n谷 Itali t谷 njohur si fasci, grupe
t谷ngjashme me urdhra t谷 ndrysh谷m apo sindikatat.Simbolika
e fasces shpreh forc谷 dhe unitet: (nj谷 shkop vet谷m thyhet
leht谷, nd谷rsa pako 谷sht谷 e v谷shtir谷t谷 thyhet). Simbole t谷
ngjashme jan谷 zhvilluar nga l谷vizjet e ndryshme fashiste, p谷r
shembull simbolifalang谷 谷sht谷 i nj谷 bande i shigjetare te
bashkuar s谷 bashku
6. IDEOLOGJIA
Duke par谷 kombin si nj谷 komunitet t谷 integruar kolektiv, ata e
shohin pluralizmin si nj谷 aspekt jofunksional t谷 shoq谷ris谷, dhe t谷
justifikojn谷 nj谷 shtet totalitar, si nj谷 mjet p谷r t谷 p谷rfaq谷suar kombin
n谷t谷r谷sin谷 e saj.Ata identifikojn谷 dhun谷n dhe luft谷n si veprime q谷
krijojn谷 rigjenerim dhe vitalitet komb谷tar.Fashizmi mohon
konceptet e barazise, materializmit, dhe racionalizmi n谷 favor t谷
veprimit, disiplin谷sdhe hierarkis谷.Ata jan谷 kund谷r liberalizmit (si
nj谷 l谷vizje borgjeze) dhe marksizmit (si nj谷 l谷vizje proletare) p谷r
t谷qen谷 l谷vizje ekonomike ekskluzive te klas谷s baz谷.Fashist谷t
paraqesin ideologjin谷 e tyre si ajo e nj谷 l谷vizje ekonomikisht trans-
klas谷 q谷 promovondh谷nien fund konfliktit t谷 klas谷s ekonomike p谷r
t谷 siguruar solidaritetit komb谷tar.Ata besojn谷 se klasat ekonomike
nuk jan谷 t谷 aft谷 t谷 qeverisin nj谷 komb si duhet, dhe se nj谷 elit谷
ebazuar n谷 merita e personave me p谷rvoj谷 ushtarake duhet t谷
vendos谷 me an谷 t谷 regimenting forcat e nj谷kombi t谷 prodhimit dhe
sigurimit te pavar谷sis谷 se kombIT
8. VENDOSJA E FASHIZMIT NE ITALI DHE
FIGURA E BENITO MUSSOLINIT (DUCES)
Me 23 mars 1919, Benito Mussolini, nje veteran italian i Luftes I Boterore
dhe botues i gazetes socialiste, u nda nga socialistet italian dhe formoi
"Fasci di Combattimento", nje emer i kopjuar nga levizjet fshatare
revolucionare italiane, apo "Bandat Luftuese", te shekullit 19. E njohur
ndryshe si Partia Fashiste, organizata e krahut te djathte te Mussolinit, u
angazhua te mbroje nacionalistet italian. Te veshur me uniforma te zeza,
ata anoncuan nje program qe synonte terrorizimin dhe frikesimin e
oponenteve majtiste.
Ne tetor 1922, Mussolini drejtoi fashistet ne marshimin e Romes, dhe
Mbreti Emmanuel III, qe kishte pak besim ne qeverine e parlamentit
italian, i kerkoi Mussolinit te formoje nje qeveri te re. Fillimisht, Mussolini,
si kryeminister i kabinetit fashist, bashkepunoi me parlamentin italian, por
pastaj i ndihmuar nga policia e tij brutale, shpejt ai u be nje diktator efektiv
i Italise. Me 1924, nje kryengritje socialiste u shtyp, dhe ne janar te 1925
shteti fashist u themelua zyrtarisht, me Mussolinin si "Il Duce" -
"Udheheqes".
10. VAZHDIM...
Mussolini u beri thirrje ish aleateve perendimore te Italise per nje traktat te ri, por invazioni i tij
brutal me 1935 ne Etiopi, i mbylli shtigjet per aleance me demokracite perendimore. Me
1936, Mussolini iu bashkua liderit nazist Adolf Hitler per te ndihmuar forcat nacionaliste te
Frankos ne Luften Civile te Spanjes, gje qe nxiti firmosjen e nje traktati bashkepunimi te
politikes se jashtme mes Italise e Gjermanise naziste me 1937. Megjithese revolucioni nazist
i Adolf Hitlerit ishte modeluar sipas menyres se marrjes se pushtetit nga Mussolini ne Itali
dhe ne perputhje me Partine Fashiste Italiane, perseri Italia fashiste dhe "Il Duce" mbeten
partneret me te dobet te boshtit Berlin-Rome gjate Luftes II Boterore.
Ne korrik 1943, deshtimi i pepjekjeve te Italise ne lufte dhe invazioni i menjehershem i
Aleateve, cuan ne nje rebelim brenda Partise fashiste. Dy dite pas renies se Palermos me 24
korrik, Keshilli i Madh Fashist refuzoi linjen politike te diktuar nga Hitleri tek Mussolini,
dhe me 25 korrik Ducja u arrestua. Marshalli fashist Pietro Badoglio mori drejtimin e
qeverise, dhe ne shtator Italia u dorezua pa kushte tek Aleatet. Tete dite me vone, gjermanet
liruan Mussolinin nga burgu i Abruzzi Mountains, dhe ai u be lideri i territoreve te veriut te
Italise qe ishin nen kontrollin gjerman. Me renien e Gjermanise ne prill 1945, Mussolini u
kap nga partizanet italian dhe me 29 prill u egzekutua nga nje skuader pushkatimi se bashku
me te dashuren e tij Clara Petacci, pas nje ceremonie te shkurter martese. Trupat e tyre u
sollen ne Milano, ku u varen prej kembesh ne nje shesh publik.
12. Vendosja e fashizmit ne Shqiperi
Mbreti i Italis谷 Viktor Emanueli i Tret谷 n谷 t谷 v谷rtet谷 kishte
kund谷rshtuar pushtimin e Shqip谷ris谷, duke e konsideruar si
nj谷 rrezik pa fitim. Por Musolini kishte planet e tij.
Ultimatumi ndaj Shqip谷ris谷 p谷r tju dor谷zuar Italis谷 u b谷 m谷
25 mars 1939. Refuzimi i Shqip谷ris谷 p谷r dor谷zim, b谷ri q谷
Benito Musolini ta pushtonte at谷 n谷 7 prill t谷 1939.
Rezistenca ishte e dob谷t (Rezistenca e Durr谷sit) dhe shum谷
shpejt, trupat ushtarake Italiane do t谷 merrnin kontroll mbi
Shqip谷rin谷. Mbreti i Zog, arratiset me familjen e tij n谷
vendin fqinj Greqin谷 dhe m谷 pas n谷 Lond谷r. Pasi kishte
pushtuar Shqip谷rin谷, m谷 28 tetor t谷 1940 edhe Greqia do t谷
binte n谷 duar t谷 Italian谷ve. Italia nuk provoi veten t谷 denj谷
p谷r t谷 mbajtur n谷n kontroll k谷to dy vende.
14. VAZHDIM
Bombarduesit anglez do t谷 ishin shum谷 eficient
kundra anijeve Italiane. Nj谷 luft谷-anije u fundos,
nd谷rsa shum谷 t谷 tjera do t谷 d谷mtoheshin r谷nd谷 duke
dal谷 jasht谷-p谷rdorimit. Sulmi i avion谷ve bombardues
ndaj Flot谷s Italiane do t谷 b谷hej e mundur n谷 portin
jugor t谷 Tarantos, ku avion谷t do t谷 p谷rdornin
torpedo p谷r t谷 fundosur dhe d谷mtuar anijet Italiane.
Torpedot do t谷 konsideroheshin si shum谷 t谷
r谷nd谷sishme dhe p谷rdorimi i tyre do t谷 b谷hej i
mundur m谷 von谷 n谷 sulmin e Japonez谷ve n谷 Pearl
Harbor, kundra ShBA-s谷.
16. Vazhdim...
Ne korrik 1943, deshtimi i pepjekjeve te Italise ne lufte dhe
invazioni i menjehershem i Aleateve, cuan ne nje rebelim
brenda Partise fashiste. Dy dite pas renies se Palermos me 24
korrik, Keshilli i Madh Fashist refuzoi linjen politike te
diktuar nga Hitleri tek Mussolini, dhe me 25 korrik Ducja u
arrestua. Marshalli fashist Pietro Badoglio mori drejtimin e
qeverise, dhe ne shtator Italia u dorezua pa kushte tek Aleatet.
Tete dite me vone, gjermanet liruan Mussolinin nga burgu i
Abruzzi Mountains, dhe ai u be lideri i territoreve te veriut te
Italise qe ishin nen kontrollin gjerman. Me renien e
Gjermanise ne prill 1945, Mussolini u kap nga partizanet
italian dhe me 29 prill u egzekutua nga nje skuader
pushkatimi se bashku me te dashuren e tij Clara Petacci, pas
nje ceremonie te shkurter martese. Trupat e tyre u sollen ne
Milano, ku u varen prej kembesh ne nje shesh publik.
18. C SE DYTE BOTERORE
N谷 25 korrik 1943, K谷shilli i Lart谷 votoi q谷 Benito Mussolini,
diktatori fashist i Italis谷, t谷 largohej nga pushteti. Ai u arrestua sapo
u largua nga takimi me Mbretin Viktor Emanueli, i cili i pohoi
Du巽es se lufta tashm谷 ishte e humbur. Mussolini reagoi me nj谷
urt谷si jo t谷 zakonshme.
Gjat谷 mbr谷mjes s谷 24 korrikut dhe n谷 or谷t e para t谷 25 korrikut,
K谷shilli i Lart谷 i qeveris谷 fashiste u mblodh p谷r t谷 diskutuar p谷r t谷
ardhmen e Italis谷. Nd谷rsa t谷 gjith谷 ishin t谷 shqet谷suar p谷r
pezullimin e liderit t谷 tyre, Mussolini ishte i s谷mur谷, i lodhur, dhe i
d谷rrmuar nga disfatat ushtarake t谷 p谷suara nga ushtria italiane. Ai
dukej se po k谷rkonte m谷nyr谷n p谷r tu larguar nga pushteti. Dino
Grandi, nj谷 nga personat m谷 t谷 arsyesh谷m t谷 K谷shillit, argumentoi
q谷 diktatura e kishte 巽uar Italin谷 n谷 prag t谷 nj谷 katastrof谷 ushtarake,
ngriti t谷 paaft谷t n谷 pushtet, dhe izoloi pjes谷n m谷 t谷 madhe t谷
popullsis谷.
20. VAZHDIM
Ai propozoi nj谷 mocion p谷r t谷 transferuar disa nga fuqit谷 e liderit tek
mbreti. Mocioni u miratua. Nd谷rsa disa ekstremist谷 nxor谷n pengesa, dhe
m谷 von谷 u p谷rpoq谷n t谷 bindnin Mussolinin t谷 arrestonte ata q谷 votuan s谷
bashku me Grandin, Du巽ia tashm谷 ishte i paaft谷 p谷r t谷 gjetur rrug谷dalje.
Pasi K谷shilli i Lart谷 votoi, Mussolini, i lodhur dhe i parruar, b谷ri takimin e
tij t谷 zakonsh谷m me mbretin, gjat谷 t谷 cilit ai informonte Viktor Emanuelin
p谷r gjendjen aktuale t谷 pun谷ve. K谷t谷 m谷ngjes, mbreti e informoi
Mussolinin q谷 Gjenerali Pietro Badoglio do t谷 b谷hej kryeminist谷r dhe se
lufta ishte tashm谷 e humbur p谷r italian谷t. Mussolini nuk kund谷rshtoi. Sapo
u largua nga takimi, Mussolini arrestohet nga policia, e cila kishte
planifikuar n谷 m谷nyr谷 sekrete largimin e liderit plot谷sisht p谷r disa koh谷.
Ata kishin si justifikim vot谷n e K谷shillit. Pasi kishte marr谷 sigurin谷 p谷r
jet谷n e tij personale, Mussolini pranoi n谷 heshtje arrestimin. Kur u b谷
publik lajmi i arrestimit t谷 Mussolinit, gjendja u qet谷sua. Nuk pati asnj谷
p谷rpjekje nga miqt谷 e tij fashist谷 p谷r ta shp谷tuar at谷 nga d谷nimi n谷 Ishullin
e Ponzas ku ai u d谷rgua. E vetmja pyetje q谷 mbeti ishte n谷se Italia do t谷
vazhdonte t谷 luftonte n谷 krah t谷 Gjermanis谷 apo do t谷 dor谷zohej tek
Aleat谷t.
22. Vazhdim ...
Me 8 shtator 1943 Italia nenshkroi kapitullimin dhe iu
dorezua teresisht aleateve.Situata ndryshoi kur ushtria
gjermane pushtoi Italine veriore dhe liron Musolinin nga
burgu, ndersa mbreti e Badolio u vendosen ne jug te
vendit.Musolini nen kujdesin e ushtrise gjermane krijon
ne veri Republiken Salo.
Gjate viteve 1943-1944 aleatet cliruan Italine qendrore (
Napolin, Romen e Fierncen ).Italia veriore ( Milano,
Torino e Gjenova) u clirua nga forcat partizane ndersa
jugu nga bashkepunimi mes dy forcave( partizane dhe
aleatet). Me 28 prill 1945 vritet nga forcat partizane ne
kufi me Zvicren.