ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Faydalı qazıntı tullantılarının zərərsizləşdirilməsilə səmərəli istifadəsinin texnologiyası

•Download as PPTX, PDF•
•
Orkhan Mammadov
Orkhan Mammadov

Mirali Alosmanov, Geology İnstitute, Azerbaijan National Academy of Science Faydalı qazıntı tullantılarının zərərsizləşdirilməsilə səmərəli istifadəsinin texnologiyası Технология рационального использования отходов полезных ископаемых путем их обезвреживания

1 of 35
Download to read offline
• Click to edit Master text styles – Second levelqazıntı Faydalı tullantılarının • Third level zərərsizləşdirilməsilə səmərəli – Fourth level » Fifth level istifadəsinin texnologiyası. Çıxış edən: Mirəli Alosmanov Texnika elmləri doktoru, prof. AMEA Geologiya İnstitutu Geoekologiya şöbəsi 28 fevral 2014
Tullantılar tükənməz və ucuz xammal, eyni zamanda ən səmərəli enerji mənbəyidir • Click to edit Master text styles I II – Second level Faydalı qazıntı level Dağ-mədən və sənae • Third sahələrində əmələ tullantılarının Fourth level – » Fifth level zərərsizləşdirilməsil gələn toz və töküntü tullantılarının ə səmərəli istifadə zərərsizləşdirilməsilə texnologiyası səmərəli istifadə texnologiyası III Neftlə çirklənmiş suyun, torpağın və neft şlamının bioloji üsullarla zərərsizləşdirilməsilə səmərəli istifadəsi texnologiyası
Tədqiqat işində məqsəd faydalı qazıntı, təbii mineral və • Click to edit Master text styles məişət tullantılarının zərərsizləşdirilməsi və səmərəli istifadə texnologiyası əsasında üzvi-mineral kompleks gübrə, meliorant və – Second level bitki mühafizəedici birləşmələrin alınmasıdır. • Third level – Fourth level Bu zaman 2 problem həll olunacaqdır: » Fifth level 1) Ərazidə atmosfer, hidrosfer, litosfer və biosferin ekoloji tarazlığının pozulmasının qarşısı alınacaq; 2) Ölkəmiz tükənməz ucuz gübrə, meliorant və digər birləşmələrin alınması üçün ucuz xammallarla təmin olunacaq.
Qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün biz • Click to edit Master text styles - Neft quyularının şlamından; – Second level - Makro-, mikroelement tərkibli təbii mineral və sənaye • Third level tullantılarından; – Fourth level - Tərkibində»qidaverici elementlər olan məişət Fifth level tullantılarından; - Geotermal sulardan; - İşlənmiş mineral turşularından istifadə edilməsi günun aktual məsələlərindəndir
Tullantıların istifadəsinin hazırda tətbiqi, ehtiyatı, fiziki, kimyəvi və sanitariya xüsusiyyətləri İstifadə etdiyimiz tullantılardan ən çox ehtiyatı olan neft quyularının şlamıdır. Doğrudur, bu vaxta qədər şlamdan neft quyularının qazılmasında, onun yüksək temperaturda yanacaq sərf edilərək qurudulması və yaxudda günəş işığı altında uzun müddət saxlayıb inşaat – Second level materialı kimi asfalt yolların çəkilməsində istifadəsi də mövcuddur. Şlamın • Third level yerdə qalan hissəsi isə yaz, yay, payız aylarında toz; qış, payız aylarında isə – Fourth level bataqlıq mənbəyi olur. Əmələ gələn bu toz yaşayış yerlərini, otlaqları tozla » Fifth level çirkləndirir, insanların iş şəraitinə və müxtəlif xəstəliklərin əmələgəlməsinə səbəb olur. Bütün dünya ölkələrinin və o cümlədən Azərbaycanın da xammal axtarışında olduğu bir zamanda ucuz, tükənməz ehtiyatı olan və heç zaman bitməyən qidaverici (P2O5; K2O; MnO; MgO və digərləri) elementlərlə zəngin olan neft quyularından çıxan şlamın istifadəsiz qalması həm iqtisadi, həmdə ekoloji baxımdan doğru deyildir(cədvəl 1 və 2). • Click to edit Master text styles
Neft quyularından çıxan şlamın kimyəvi tərkibi(%) Cədvəl 1 • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » X- 950° C-də ayrılan komponentlər (%) Fifth level Şlamdaki mikroelementlərin miqdarı(%) Cədvəl 2
Urbanlaşmanın intensivləşdiyi, inşaat • Click to edit Master text styles işlərinin çox sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdə inşaat materiallarına – Second level ehtiyacın artması ilə geoloji-kəşfiyyat işləridə genişlənir. • istismar olunan təbii mineral birləşmələrin yalnız AmmaThird level – Fourth level 60-65%-dən istifadə olunur. Respublikamızda bu kimi » birləşmələrin və digər sənaye tullantılarının təbii mineral Fifth level bir neçəsinin tərkibi, cədvəllərdə verilmişdir:
Cədvəllər • Click to edit Master text styles Xızı rayonu Sayadlar kəndindəki gilin kimyəvi tərkibi (%) – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Cədvəl 3
Cədvəllər Cədvəl 4 Cədvəl 5 Azərbaycanda olan • Click to edit Master textGürcüstan serpentinitinin styles – serpentinitin kimyəvi tərkibi Second (%) level • Third level – Fourth level » Fifth level kimyəvi tərkibi (%)
Cədvəllər • Click to edit Master text styles – Second level • Third level Cədvəl 6 Azərbaycanda olan dolomitin – Fourth level kimyəvi tərkibi (%) » Fifth level
Cədvəllər Cədvəl 7. Cədvəl 8. Neytrallaşdırıcı kimi istifadə Klinopitolitin kimyəvi tərkibi (%) • Click əhəngedit tozu və töküntüsünün styles to daşının Master text olunan kimyəvi tərkibi – Second level (%) • Third level – Fourth level » Fifth level Əhəngdaşının kimyəvi tərkibi: Təbaşirin kimyəvi tərkibi (%)
Cədvəllər • Click to edit Master text styles Cədvəl 9. – SecondŞurabadda çıxarılan və level neytrallaşdırıcı • Third level kimi istifadə edilən balıqqulağının kimyəvi – Fourth level tərkibi (%) » Fifth level
Cədvəllər Cədvəl 10. • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Sulfat turşusu istehsalında katalizator kimi işlənən vanadium tullantısının tərkibi (%)
Cədvəllər Cədvəl 11. • Click to edit Master text styles Daş-salahlı – Second bentonitlərinin • Third kimyəvi tərkibi level level – Fourth level » Fifth level Cədvəl 12. Manqan şlamının kimyəvi tərkibi
Cədvəllər • Bunlarla bərabər geotermal sulardan da istifadə edilməsinin mümkünlüyü də tədqiq edilmişdir. Bunlardan Gədəbəyin mədən edit Naxçıvanın Darıdağ styles Click to suyu və Master textsuyunu göstərmək olar. – Second level • Third level Cədvəl 13. Gədəbəydəki mədən – Fourth level suyunun kimyəvi » Fifth level tərkibi, mq/dm3 Naxçıvanın mineral-termal Darıdağ suyunun 1 m 3 -də 0.8-0.9 kq B2O3, makro- və mikroelementlər vardır.
Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, həm ehtiyatı, həm də tərkibi etıbarı ilə tükənməz, ucuz xammal və ən səmərəli enerji mənbəyi olan məişət tullantılar bu vaxta qədər iqtisadi və ekoloji baximdan səmərəli istifadəsini tapmamışdır. – Second level Bərk məişət tullantısının(BMT) tərkibi aşağıda verilir (%): • Third level 0.8-1.5 Azot (ümumi): P2– 5Fourth level O : 0.5-0.8 » Fifth K2O: 0.3-0.6 level Üzvi birləşmələr: 35-53 Nəmlik: 20-45 pH: 6.0-7.8 C/N: (19-24)/1 • Click to edit Master text styles Bu tullantılar daim çoxalaraq mühitin ekoloji tarazlığını pozur.
Bunlarla bərabər tədqiqat işindətext styles • Click to edit Master aşağıdakı tərkibdə işlənmiş sulfat turşusundan da istifadə edilmişdir (%): – Second level Sulfat turşusunun qatılığı: ___10-15 • Third level Digər qarışıqlar:___________ 9.3-15.6 – Fourth level Qalan hissəsi:_____________H2O » Fifth level Göstərilən tullantılardan istifadə etmək üçün aşağıdakı məlumatlar olmalıdır:
• Click to edit Master text styles – edilən faydalı qazıntı İstifadəSecond level yataqlarının istismarı zamanı əmələ gələn tullantılar haqqında statistik məlumat, fiziki, kimyəvi və sanitariya • Third level xüsusiyyətləri verilmişdir: – Fourth level • Neft quyularının qazılması zamanı hər quyudan orta hesabla 100m3 şlam » Fifth level alınır. • Şlam - suspenziya vəziyyətindədir və istənilən maddələrlə reaksiyaya girir • Zəhərli və partlayıcı deyildir
• Click to edit Master text styles Tədqiqatlar – Second level nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, məişət tullantılarında • Third level – Fourth level aşağıdakı mikroorqanizmlər mövcuddur » Fifth level (cədvəl 14):
Məişət tullantılarındakı mikroorqanizmlərin miqdarı (1qram quru maddədə ki miqdarı, mln-la) Cədvəl 14 Bağırsaq • İlin fəsli toBakteriya Click edit Master text styles boşluğuna aid qurd – Second level Mezofillər Çox yüksək hərarətdə yaşayan orqanizmlər Termitlər Çox yüksək hərarətdə yaşayan orqanizmlər 149383.0 0.550 0.051 0.0144 Yay 40077.0 2.389 1.750 0.0002 Payız 4219.5 0.360 0.070 0.0050 Qış 1567.0 0.006 - 0.0060 Orta illik 15211.0 0.826 0.0023 0.0004 • Third level Yaz – Fourth level » Fifth level
Cədvəldəki rəqəmlər göstərir ki, məişət tullantılarından istifadə olunmasi üçün, onların üzərində aşağıdakı •zərərsizləşdirilmə əməliyyatlarıtext styles Click to edit Master aparılmalıdır: * Bərk məişət tullantısından(BMT) gübrə alınan zaman ən azı – Second level ≥50˚C temperaturda qızdırılmalıdı. • Third level * BMT hər hansılevel – Fourth mineral turşu ilə işlənməlidir. * BMT qələvi Fifth level » ilə işlənməlidir. * BMT turşu və qələvi qarışığı ilə işlənməlidir. * BMT geotermal sularla işlənməlidir. * BMT təbii mineral birləşmələrlə işlənməlidir. Müxtəlif tədqiqat işlərindən məlumdur ki, respublikamızda neft quyularından çıxarılan şlamın və təbii-mineral birləşmələrin kifayət qədər ehtiyatı vardır.
Cədvəllərdə Master text styles • Click to editfaydalı qazıntı və təbii mineral birləşmələrin tullantıları əsasında üzvi-mineral kompleks gübrə və meliorant – Second level alınmasının müasir və nəzərdə tutulan texnoloji sxemləri • hazırlanmışdır. işlənib Third level – Fourth level » Fifth level
Şəkil 1. İstifadə etdiyimiz faydalı qazıntı, təbii mineral birləşmələrin və sənaye tullantılarının uyğun şəkildə birləşdirilməsinin sxemi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
Şəkil 2. Çala üsulu ilə faydalı qazıntı tullantılarından üzvi-mineral kompleks gübrə və meliorant texnologiyasının işlənməsi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
Texnoloji sxemin izahi • Click to edit Master text styles Yer səthindən müəyyən qədər dərində dibi meyilli çala düzəldilir, onun alt və yan hissələri betonlanır, alt hissəsində sızıntı suyunun yığılması üçün xüsusi yer ayrılır. Şlam çalaya yerləşdirilən zaman onun təbəqələri – Second level arasına təbii mineral birləşmələr yerləşdirilir. Prosesin başlanğıcında çalaya • Third level yerləşdirilən birləşmələrin və digərlərinin tərkibindəki lazımlı hissənin parçalanmasını aktivləşdirmək üçün geotermal sulardan və mineral – Fourth level turşulardan o vaxta qədər istifadə olunur ki, sızıntı suyu alınsın. Alınan » Fifth level sızıntı suyu içərisinə 0,1-1,5 mm ölçüdə işlənmiş təkər qırıntısı və seolit yerləşdirilir ki, sızıntı suyundakı ağır metallar adsorbsiya ilə tutulmuş olsun. Sızıntı suyunun əsas hissəsi maye şəklində üzvi mineral kompleks gübrə olaraq istifadə edilir və yaxud da qurudularaq dənəvərləşdirilir.
Geotermal su və ya H2SO4 1 – tullantı çalası 2 – nasos 3,5,6 – adsorbsiya aparatı • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level 4 – sızıntı suyu 7 – tullantı mineral turşular 8 – işlənmiş xırdalanmış təkər qırıntısı 9 – əmələ gələn qaz 10 – kranlar 11 – çökdürücü 12 – istifadəyə gedən Şəkil 3. Bərk məişət və təbii minerallardan, işlənmiş turşuların əlavəsi ilə, meliorant və maye gübrə texnologiyasının sxemi üzvi-mineral əsaslı maye 13 – bərk hissə 14 – şlam 15 – əlavələr
• Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 4. Çalanın beton ayaqlar üzərində yerləşdirilməsi
• Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 5. Bərk məişət tullantıları(BMT) və təbii mineral birləşmələr əsasında üzvi-mineral kompleks dənəvər gübrənin alınma sxemi
1 – reaktor • Click to edit Master text styles 2 – BMT bunkeri – Second level 3 – dolomit bunkeri 4 – şiberlər • Third level 5 – paylayıcı tərtibat 6 – çən 7, 11 – nasoslar – Fourth level » Fifth level 8 – tullantı mineral turşu çəni 9 – üçhücrəli adsorber 10 – suvarma sistemi 12 – bərk hissənin sistemi 13, 14 – kranlar 15, 17 – istifadəyə göndərilən üzvi-mineral əsaslı maye 16 – bərk hissə
• Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 7. Məişət, təbii mineral və işlənmiş turşuların zərərsiləşdirilməsi və istifadəsi sxemi
Şəkil 8. Faydalı qazıntı tullantılarının zərərsizləşdirilməsi və səmərəli istifadə texnologiyası əsasında üzvi mineral kompleks və meliorantın alınma sxemi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
Sxemin izahı Neft quyularından alınan şlam (7) çökdürücüyə(1) daxildir.Burada olan qarışdırıcı (3) işə salınır. Çökdürücüdə eyni zamanda arakəsmə də (4) vardır. Burada olan garışdırıcı işə salındıqdan sonra çökdürücüyə az miqdard floqulyant (5) və ya kaokulyant verilir. Bir neçə dəqiqədən sonra – Second level flogulyant və kaogulyantın verilməsi dayandırılır. Bərk hissə 174 – bunkerinə • Third mənqənəyə daxil olur. Burada bərk hissə maye hissədən oradan da şnek level ayrılır. Bərk hissə meliorant olaraq bataqlıq və duzlu torpaqların istifadə – Fourth level oluna biləcək vəziyyətə gəlməsi üçün göndərilir. Maye hissə isə üzvi » Fifth level mineral kompleks gübrə kimi istifadə edilir. Tələbata uyğun olaraq bərk və maye hissələr ayrılmadan istifadəyə verilir. Kənd təsərufatının tələbinə uyğun olaraq üzvi mineral kompleks gübrəni dənələr şəklində istədiyi tədqirdə həm şnek-mənqədən və həmdə çökdürücüdən ayrılan hər iki maye reaktora daxil edilir. Reaktora eyni zamanda tərkibində qida verici elementlər olan birəşmələrdə verilir. Reaktorda əmələ gələn horra kameraya daxil olur. Kameranın aşağı hissələrindən isə isti hava verilir. Burada gübrə qurudulur və istifadəyə göndərilir. • Click to edit Master text styles
Cədvəl 15. • Click to edit Master text styles (%): Alınan üzvi-mineral kompleks gübrənin tərkibi N – Second level ümumi P • Third O level 2 5 K2O – Fourth level Mg » Fifth level Mikroelementlər 3-6.8 2.8-4.4 1.8-3.1 0.9-1.3 0.1-1.6 Dənəvər gübrənin dənəsinin bərkliyi -1.8 -2.0 Mpa-dır. 1-5 mm ölçüdə olan gübrə çıxımı 90-95%
Təkliflər AMEA-nın sınaq-sənaye zavodunda hazırladığımız qurğuda alınan ilk nəticələri əsas tutaraq aşağıdakı işlərin yerinə yetirlməsini təklif edirik: - Respublikamızın müəyyən regionlarında faydalı qazıntı yataqlarının – Second level tullantıları (neft quyularının şlamı, dolomit, serpentinit, müxtəlif gillər, əhəng•daşı, perlit, geotermal sular) və məişət tullantıları əsasında üzviThird level mineral kompleks gübrənin alınması. – Fourth level - Gübrə hazırlayacaq qurğuların respublikamızın bölgələrini əhatə etməsi və » Fifth level davamlı işləməsi üçün səyyar üsuldan istifadə olunması. • Click to edit Master text styles Nəticədə: - Hazırda respublikamızın xaricdən baha qiymətə aldığı gübrənin müəyyən hissəsi faydalı qazıntı və mineral birləşmələrin tullantıları əsasında alınan gübrə ilə əvəz olunacaq - Regionlarda yeni iş yerləri yaranacaq - Regionlarda ekoloji tarazlığın pozulmasının qismən qarşısı alınacaq.
• Click to edit Master text styles – Second level Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm! • Third level – Fourth level » Fifth level

More Related Content

Faydalı qazıntı tullantılarının zərərsizləşdirilməsilə səmərəli istifadəsinin texnologiyası

  • 1. • Click to edit Master text styles – Second levelqazıntı Faydalı tullantılarının • Third level zərərsizləşdirilməsilə səmərəli – Fourth level » Fifth level istifadəsinin texnologiyası. Çıxış edən: Mirəli Alosmanov Texnika elmləri doktoru, prof. AMEA Geologiya İnstitutu Geoekologiya şöbəsi 28 fevral 2014
  • 2. Tullantılar tükənməz və ucuz xammal, eyni zamanda ən səmərəli enerji mənbəyidir • Click to edit Master text styles I II – Second level Faydalı qazıntı level Dağ-mədən və sənae • Third sahələrində əmələ tullantılarının Fourth level – » Fifth level zərərsizləşdirilməsil gələn toz və töküntü tullantılarının ə səmərəli istifadə zərərsizləşdirilməsilə texnologiyası səmərəli istifadə texnologiyası III Neftlə çirklənmiş suyun, torpağın və neft şlamının bioloji üsullarla zərərsizləşdirilməsilə səmərəli istifadəsi texnologiyası
  • 3. Tədqiqat işində məqsəd faydalı qazıntı, təbii mineral və • Click to edit Master text styles məişət tullantılarının zərərsizləşdirilməsi və səmərəli istifadə texnologiyası əsasında üzvi-mineral kompleks gübrə, meliorant və – Second level bitki mühafizəedici birləşmələrin alınmasıdır. • Third level – Fourth level Bu zaman 2 problem həll olunacaqdır: » Fifth level 1) Ərazidə atmosfer, hidrosfer, litosfer və biosferin ekoloji tarazlığının pozulmasının qarşısı alınacaq; 2) Ölkəmiz tükənməz ucuz gübrə, meliorant və digər birləşmələrin alınması üçün ucuz xammallarla təmin olunacaq.
  • 4. Qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün biz • Click to edit Master text styles - Neft quyularının şlamından; – Second level - Makro-, mikroelement tərkibli təbii mineral və sənaye • Third level tullantılarından; – Fourth level - Tərkibində»qidaverici elementlər olan məişət Fifth level tullantılarından; - Geotermal sulardan; - İşlənmiş mineral turşularından istifadə edilməsi günun aktual məsələlərindəndir
  • 5. Tullantıların istifadəsinin hazırda tətbiqi, ehtiyatı, fiziki, kimyəvi və sanitariya xüsusiyyətləri İstifadə etdiyimiz tullantılardan ən çox ehtiyatı olan neft quyularının şlamıdır. Doğrudur, bu vaxta qədər şlamdan neft quyularının qazılmasında, onun yüksək temperaturda yanacaq sərf edilərək qurudulması və yaxudda günəş işığı altında uzun müddət saxlayıb inşaat – Second level materialı kimi asfalt yolların çəkilməsində istifadəsi də mövcuddur. Şlamın • Third level yerdə qalan hissəsi isə yaz, yay, payız aylarında toz; qış, payız aylarında isə – Fourth level bataqlıq mənbəyi olur. Əmələ gələn bu toz yaşayış yerlərini, otlaqları tozla » Fifth level çirkləndirir, insanların iş şəraitinə və müxtəlif xəstəliklərin əmələgəlməsinə səbəb olur. Bütün dünya ölkələrinin və o cümlədən Azərbaycanın da xammal axtarışında olduğu bir zamanda ucuz, tükənməz ehtiyatı olan və heç zaman bitməyən qidaverici (P2O5; K2O; MnO; MgO və digərləri) elementlərlə zəngin olan neft quyularından çıxan şlamın istifadəsiz qalması həm iqtisadi, həmdə ekoloji baxımdan doğru deyildir(cədvəl 1 və 2). • Click to edit Master text styles
  • 6. Neft quyularından çıxan şlamın kimyəvi tərkibi(%) Cədvəl 1 • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » X- 950° C-də ayrılan komponentlər (%) Fifth level Şlamdaki mikroelementlərin miqdarı(%) Cədvəl 2
  • 7. Urbanlaşmanın intensivləşdiyi, inşaat • Click to edit Master text styles işlərinin çox sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdə inşaat materiallarına – Second level ehtiyacın artması ilə geoloji-kəşfiyyat işləridə genişlənir. • istismar olunan təbii mineral birləşmələrin yalnız AmmaThird level – Fourth level 60-65%-dən istifadə olunur. Respublikamızda bu kimi » birləşmələrin və digər sənaye tullantılarının təbii mineral Fifth level bir neçəsinin tərkibi, cədvəllərdə verilmişdir:
  • 8. Cədvəllər • Click to edit Master text styles Xızı rayonu Sayadlar kəndindəki gilin kimyəvi tərkibi (%) – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Cədvəl 3
  • 9. Cədvəllər Cədvəl 4 Cədvəl 5 Azərbaycanda olan • Click to edit Master textGürcüstan serpentinitinin styles – serpentinitin kimyəvi tərkibi Second (%) level • Third level – Fourth level » Fifth level kimyəvi tərkibi (%)
  • 10. Cədvəllər • Click to edit Master text styles – Second level • Third level Cədvəl 6 Azərbaycanda olan dolomitin – Fourth level kimyəvi tərkibi (%) » Fifth level
  • 11. Cədvəllər Cədvəl 7. Cədvəl 8. Neytrallaşdırıcı kimi istifadə Klinopitolitin kimyəvi tərkibi (%) • Click əhəngedit tozu və töküntüsünün styles to daşının Master text olunan kimyəvi tərkibi – Second level (%) • Third level – Fourth level » Fifth level Əhəngdaşının kimyəvi tərkibi: Təbaşirin kimyəvi tərkibi (%)
  • 12. Cədvəllər • Click to edit Master text styles Cədvəl 9. – SecondŞurabadda çıxarılan və level neytrallaşdırıcı • Third level kimi istifadə edilən balıqqulağının kimyəvi – Fourth level tərkibi (%) » Fifth level
  • 13. Cədvəllər Cədvəl 10. • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Sulfat turşusu istehsalında katalizator kimi işlənən vanadium tullantısının tərkibi (%)
  • 14. Cədvəllər Cədvəl 11. • Click to edit Master text styles Daş-salahlı – Second bentonitlərinin • Third kimyəvi tərkibi level level – Fourth level » Fifth level Cədvəl 12. Manqan şlamının kimyəvi tərkibi
  • 15. Cədvəllər • Bunlarla bərabər geotermal sulardan da istifadə edilməsinin mümkünlüyü də tədqiq edilmişdir. Bunlardan Gədəbəyin mədən edit Naxçıvanın Darıdağ styles Click to suyu və Master textsuyunu göstərmək olar. – Second level • Third level Cədvəl 13. Gədəbəydəki mədən – Fourth level suyunun kimyəvi » Fifth level tərkibi, mq/dm3 Naxçıvanın mineral-termal Darıdağ suyunun 1 m 3 -də 0.8-0.9 kq B2O3, makro- və mikroelementlər vardır.
  • 16. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, həm ehtiyatı, həm də tərkibi etıbarı ilə tükənməz, ucuz xammal və ən səmərəli enerji mənbəyi olan məişət tullantılar bu vaxta qədər iqtisadi və ekoloji baximdan səmərəli istifadəsini tapmamışdır. – Second level Bərk məişət tullantısının(BMT) tərkibi aşağıda verilir (%): • Third level 0.8-1.5 Azot (ümumi): P2– 5Fourth level O : 0.5-0.8 » Fifth K2O: 0.3-0.6 level Üzvi birləşmələr: 35-53 Nəmlik: 20-45 pH: 6.0-7.8 C/N: (19-24)/1 • Click to edit Master text styles Bu tullantılar daim çoxalaraq mühitin ekoloji tarazlığını pozur.
  • 17. Bunlarla bərabər tədqiqat işindətext styles • Click to edit Master aşağıdakı tərkibdə işlənmiş sulfat turşusundan da istifadə edilmişdir (%): – Second level Sulfat turşusunun qatılığı: ___10-15 • Third level Digər qarışıqlar:___________ 9.3-15.6 – Fourth level Qalan hissəsi:_____________H2O » Fifth level Göstərilən tullantılardan istifadə etmək üçün aşağıdakı məlumatlar olmalıdır:
  • 18. • Click to edit Master text styles – edilən faydalı qazıntı İstifadəSecond level yataqlarının istismarı zamanı əmələ gələn tullantılar haqqında statistik məlumat, fiziki, kimyəvi və sanitariya • Third level xüsusiyyətləri verilmişdir: – Fourth level • Neft quyularının qazılması zamanı hər quyudan orta hesabla 100m3 şlam » Fifth level alınır. • Şlam - suspenziya vəziyyətindədir və istənilən maddələrlə reaksiyaya girir • Zəhərli və partlayıcı deyildir
  • 19. • Click to edit Master text styles Tədqiqatlar – Second level nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, məişət tullantılarında • Third level – Fourth level aşağıdakı mikroorqanizmlər mövcuddur » Fifth level (cədvəl 14):
  • 20. Məişət tullantılarındakı mikroorqanizmlərin miqdarı (1qram quru maddədə ki miqdarı, mln-la) Cədvəl 14 Bağırsaq • İlin fəsli toBakteriya Click edit Master text styles boşluğuna aid qurd – Second level Mezofillər Çox yüksək hərarətdə yaşayan orqanizmlər Termitlər Çox yüksək hərarətdə yaşayan orqanizmlər 149383.0 0.550 0.051 0.0144 Yay 40077.0 2.389 1.750 0.0002 Payız 4219.5 0.360 0.070 0.0050 Qış 1567.0 0.006 - 0.0060 Orta illik 15211.0 0.826 0.0023 0.0004 • Third level Yaz – Fourth level » Fifth level
  • 21. Cədvəldəki rəqəmlər göstərir ki, məişət tullantılarından istifadə olunmasi üçün, onların üzərində aşağıdakı •zərərsizləşdirilmə əməliyyatlarıtext styles Click to edit Master aparılmalıdır: * Bərk məişət tullantısından(BMT) gübrə alınan zaman ən azı – Second level ≥50˚C temperaturda qızdırılmalıdı. • Third level * BMT hər hansılevel – Fourth mineral turşu ilə işlənməlidir. * BMT qələvi Fifth level » ilə işlənməlidir. * BMT turşu və qələvi qarışığı ilə işlənməlidir. * BMT geotermal sularla işlənməlidir. * BMT təbii mineral birləşmələrlə işlənməlidir. Müxtəlif tədqiqat işlərindən məlumdur ki, respublikamızda neft quyularından çıxarılan şlamın və təbii-mineral birləşmələrin kifayət qədər ehtiyatı vardır.
  • 22. Cədvəllərdə Master text styles • Click to editfaydalı qazıntı və təbii mineral birləşmələrin tullantıları əsasında üzvi-mineral kompleks gübrə və meliorant – Second level alınmasının müasir və nəzərdə tutulan texnoloji sxemləri • hazırlanmışdır. işlənib Third level – Fourth level » Fifth level
  • 23. Şəkil 1. İstifadə etdiyimiz faydalı qazıntı, təbii mineral birləşmələrin və sənaye tullantılarının uyğun şəkildə birləşdirilməsinin sxemi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
  • 24. Şəkil 2. Çala üsulu ilə faydalı qazıntı tullantılarından üzvi-mineral kompleks gübrə və meliorant texnologiyasının işlənməsi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
  • 25. Texnoloji sxemin izahi • Click to edit Master text styles Yer səthindən müəyyən qədər dərində dibi meyilli çala düzəldilir, onun alt və yan hissələri betonlanır, alt hissəsində sızıntı suyunun yığılması üçün xüsusi yer ayrılır. Şlam çalaya yerləşdirilən zaman onun təbəqələri – Second level arasına təbii mineral birləşmələr yerləşdirilir. Prosesin başlanğıcında çalaya • Third level yerləşdirilən birləşmələrin və digərlərinin tərkibindəki lazımlı hissənin parçalanmasını aktivləşdirmək üçün geotermal sulardan və mineral – Fourth level turşulardan o vaxta qədər istifadə olunur ki, sızıntı suyu alınsın. Alınan » Fifth level sızıntı suyu içərisinə 0,1-1,5 mm ölçüdə işlənmiş təkər qırıntısı və seolit yerləşdirilir ki, sızıntı suyundakı ağır metallar adsorbsiya ilə tutulmuş olsun. Sızıntı suyunun əsas hissəsi maye şəklində üzvi mineral kompleks gübrə olaraq istifadə edilir və yaxud da qurudularaq dənəvərləşdirilir.
  • 26. Geotermal su və ya H2SO4 1 – tullantı çalası 2 – nasos 3,5,6 – adsorbsiya aparatı • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level 4 – sızıntı suyu 7 – tullantı mineral turşular 8 – işlənmiş xırdalanmış təkər qırıntısı 9 – əmələ gələn qaz 10 – kranlar 11 – çökdürücü 12 – istifadəyə gedən Şəkil 3. Bərk məişət və təbii minerallardan, işlənmiş turşuların əlavəsi ilə, meliorant və maye gübrə texnologiyasının sxemi üzvi-mineral əsaslı maye 13 – bərk hissə 14 – şlam 15 – əlavələr
  • 27. • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 4. Çalanın beton ayaqlar üzərində yerləşdirilməsi
  • 28. • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 5. Bərk məişət tullantıları(BMT) və təbii mineral birləşmələr əsasında üzvi-mineral kompleks dənəvər gübrənin alınma sxemi
  • 29. 1 – reaktor • Click to edit Master text styles 2 – BMT bunkeri – Second level 3 – dolomit bunkeri 4 – şiberlər • Third level 5 – paylayıcı tərtibat 6 – çən 7, 11 – nasoslar – Fourth level » Fifth level 8 – tullantı mineral turşu çəni 9 – üçhücrəli adsorber 10 – suvarma sistemi 12 – bərk hissənin sistemi 13, 14 – kranlar 15, 17 – istifadəyə göndərilən üzvi-mineral əsaslı maye 16 – bərk hissə
  • 30. • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level Şəkil 7. Məişət, təbii mineral və işlənmiş turşuların zərərsiləşdirilməsi və istifadəsi sxemi
  • 31. Şəkil 8. Faydalı qazıntı tullantılarının zərərsizləşdirilməsi və səmərəli istifadə texnologiyası əsasında üzvi mineral kompleks və meliorantın alınma sxemi • Click to edit Master text styles – Second level • Third level – Fourth level » Fifth level
  • 32. Sxemin izahı Neft quyularından alınan şlam (7) çökdürücüyə(1) daxildir.Burada olan qarışdırıcı (3) işə salınır. Çökdürücüdə eyni zamanda arakəsmə də (4) vardır. Burada olan garışdırıcı işə salındıqdan sonra çökdürücüyə az miqdard floqulyant (5) və ya kaokulyant verilir. Bir neçə dəqiqədən sonra – Second level flogulyant və kaogulyantın verilməsi dayandırılır. Bərk hissə 174 – bunkerinə • Third mənqənəyə daxil olur. Burada bərk hissə maye hissədən oradan da şnek level ayrılır. Bərk hissə meliorant olaraq bataqlıq və duzlu torpaqların istifadə – Fourth level oluna biləcək vəziyyətə gəlməsi üçün göndərilir. Maye hissə isə üzvi » Fifth level mineral kompleks gübrə kimi istifadə edilir. Tələbata uyğun olaraq bərk və maye hissələr ayrılmadan istifadəyə verilir. Kənd təsərufatının tələbinə uyğun olaraq üzvi mineral kompleks gübrəni dənələr şəklində istədiyi tədqirdə həm şnek-mənqədən və həmdə çökdürücüdən ayrılan hər iki maye reaktora daxil edilir. Reaktora eyni zamanda tərkibində qida verici elementlər olan birəşmələrdə verilir. Reaktorda əmələ gələn horra kameraya daxil olur. Kameranın aşağı hissələrindən isə isti hava verilir. Burada gübrə qurudulur və istifadəyə göndərilir. • Click to edit Master text styles
  • 33. Cədvəl 15. • Click to edit Master text styles (%): Alınan üzvi-mineral kompleks gübrənin tərkibi N – Second level ümumi P • Third O level 2 5 K2O – Fourth level Mg » Fifth level Mikroelementlər 3-6.8 2.8-4.4 1.8-3.1 0.9-1.3 0.1-1.6 Dənəvər gübrənin dənəsinin bərkliyi -1.8 -2.0 Mpa-dır. 1-5 mm ölçüdə olan gübrə çıxımı 90-95%
  • 34. Təkliflər AMEA-nın sınaq-sənaye zavodunda hazırladığımız qurğuda alınan ilk nəticələri əsas tutaraq aşağıdakı işlərin yerinə yetirlməsini təklif edirik: - Respublikamızın müəyyən regionlarında faydalı qazıntı yataqlarının – Second level tullantıları (neft quyularının şlamı, dolomit, serpentinit, müxtəlif gillər, əhəng•daşı, perlit, geotermal sular) və məişət tullantıları əsasında üzviThird level mineral kompleks gübrənin alınması. – Fourth level - Gübrə hazırlayacaq qurğuların respublikamızın bölgələrini əhatə etməsi və » Fifth level davamlı işləməsi üçün səyyar üsuldan istifadə olunması. • Click to edit Master text styles Nəticədə: - Hazırda respublikamızın xaricdən baha qiymətə aldığı gübrənin müəyyən hissəsi faydalı qazıntı və mineral birləşmələrin tullantıları əsasında alınan gübrə ilə əvəz olunacaq - Regionlarda yeni iş yerləri yaranacaq - Regionlarda ekoloji tarazlığın pozulmasının qismən qarşısı alınacaq.
  • 35. • Click to edit Master text styles – Second level Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm! • Third level – Fourth level » Fifth level