Fen
- 1. Ses Ses
- 2. Ses Dalgalar脹 Belli zaman aral脹klar脹nda bir hareketin tekrarlanmas脹na sal脹n脹m denir. Sal脹ncakta sallanan bir 巽ocuk serbest b脹rak脹ld脹脹nda hareketsiz kald脹脹 konuma denge noktas脹 denir. Sal脹n脹m hareketinde denge noktas脹ndan itibaren ula脹lan en b端y端k uzakl脹a genlik denir. Sal脹n脹m hareketinde belli bir konumdan hareket edilerek tekrar ayn脹 konuma gelinmesi bir tam sal脹n脹m ger巽ekletii anlam脹na gelir. Bir saniye i巽erisinde ger巽ekleen sal脹n脹m say脹s脹na frekans denir. Tokmakla diyapazonun kollar脹na vurulduunda tokma脹n enerjisi diyapazona aktar脹l脹r ve diyapazonun kollar脹 titreir. Diyapa- zonun kollar脹n脹n titremesi yan脹ndaki hava taneciklerinin s脹k- lamas脹na ve seyreklemesine neden olur. Hava tanecikleri- nin enerjilerini birbirine aktarmas脹 ile oluan ses , dalgalar b boyunca her y旦ne doru yay脹l脹r. Hava taneciklerinin s脹klamas脹 ve seyreklemesine g旦re aa脹daki ses dalgalar脹 巽izilebilir
- 3. Ses Dalgalar脹 Ses dalgas脹nda hava taneciklerinin s脹k olduu b旦lgeye dalga tepesi , seyrek olduu b旦lge- ye ise dalga 巽ukuru denir. Dalga tepesi ile dalga 巽ukuru aras脹ndaki mesafenin yar脹s脹na genlik denir. Her saniyede bir noktadan ge巽en dalga say脹s脹na frekans denir.
- 4. Sesin zellikleri Sesin iddeti Bir ucu masan脹n kenar脹na sabitlenmi cetvelin dier ucundan 旦nce az , sonra 巽ok 巽ekilip b脹rak脹ld脹脹nda oluan sesler farkl脹 olur. Cetveli denge konumundan aa脹ya doru 巽ok 巽ekmek i巽in daha fazla enerji harcar脹z. Buna bal脹 olarak oluan sesin iddeti fazla olur. Enerjisi fazla olan sesler iddetli , enerjisi az olan sesler zay脹f olarak iitilir. Ayn脹 ses kayna脹na ait iddetli ve zay脹f sesler aa脹daki dalga modeli ile g旦sterilir. rnein u巽a脹n oluturduu ses , helikopterin oluturduu sesten daha iddetlidir. Not Ses dalgas脹n脹n genlii artt脹k巽a sesin iddeti artar.
- 5. Sesin zellikleri Sesin iddeti Seslerin iitme sal脹脹m脹za zararl脹 olup olmamas脹, sesleri iddetli veya zay脹f duymam脹z ses d端zeyi ile ilgilidir. Ses d端zeyi desibelmetre ad脹 verilen ara巽la 旦l巽端l端r. Ses d端zeyinin birimi desibel (dB)dir. Baz脹 ortamlardaki ses d端zeyleri aa脹da verilmitir. Ses Ortam脹 Ses D端zeyi (dB) Ses d端zeyi 60 dBnin 端zerindeki seslere g端r端lt端 denir. Her 10 dBlik art脹ta iddet 10 kat artar. F脹s脹lt脹 10 Uzun s端re g端r端lt端l端 ortamda bulunmak iitme K端t端phane 30 sal脹脹 i巽in zararl脹d脹r. iddetli sesler uyuma ve S脹n脹f 50 d端端nmeyi zorlat脹r脹r , strese yol a巽ar , i ve 巽al- 脹ma verimini d端端r端r vs. Trafik 70 Yer delme makinesi 100 U巽ak 120
- 6. Sesin zellikleri Sesin Y端kseklii Bir ucu masan脹n kenar脹na sabitlenmi cetvelin masan脹n d脹ar脹s脹nda kalan k脹sm脹n脹n boyunu deitirirsek cetvelin u巽lar脹ndan eit miktarda 巽ekip b脹rakt脹脹n脹zda oluan sesler farkl脹 olur. Cetvelin boyu azald脹脹nda titreim say脹s脹 artar. Buna bal脹 olarak oluan sesi ince olarak duyar脹z. Cetvelin boyu artt脹r脹ld脹脹nda titreim say脹s脹 azal脹r ve ses kal脹nla脹r.
- 7. Sesin zellikleri Sesin Frekans脹 聴巽erisinde farkl脹 miktarda su bulunan ekil-1deki bulunan 旦zde ielere 巽ubukla eit id- dette vurulduunda oluan sesler farkl脹 olur. 聴巽erisinde 巽ok su bulunan ienin toplam k端tlesi daha fazla olduundan 巽ubukla vurulduunda titreim say脹s脹 daha az olur. Titreim say脹s脹n脹n az olmas脹 oluan sesin frekans脹n脹n k端巽端k olmas脹 ve sesin olmas脹 demektir. ekil-2 deki ielerin a脹z k脹s脹mlar脹n脹n 端stlerinden 端flendiinde sular脹n 端zerinde kalan hava s端tunlar脹n脹n miktar脹 farkl脹 olduundan titreim say脹s脹 farkl脹 olur. ok su bulunan iedeki hava miktar脹 az olduu i巽in titreim say脹s脹 ve frekans脹 daha fazla olaca脹ndan ince ses oluur. Kamyonun oluturduu sesin frekans脹 , otomobilin oluturduu sesin frekans脹ndan d端端kt端r. Buna bal脹 olarak kamyonun sesi kal脹n , otomobilin sesi incedir.
- 8. Sesin zellikleri Sesin Frekans脹 ekildeki diyapazonlar脹n kollar脹n脹n uzunluklar脹 farkl脹 olduundan oluturduklar脹 seslerin frekanslar脹 farkl脹d脹r. Frekans , bir saniyedeki titreim say脹s脹 olup birimi Hertzdir ve Hz olarak g旦sterilir. Frekans脹 256 Hz olan diyapazonun bir saniyedeki titreim say脹s脹 256 d脹r. Not Frekans脹 d端端k olan sesler kal脹n , frekans脹 y端ksek olan sesler incedir.
- 9. Sesin zellikleri Sesin Frekans脹 Sal脹kl脹 bir insan脹n kula脹 frekans脹 20-20.000 HZ aras脹ndaki sesleri duyabilir. 20.000 Hzden fazla olan seslere ultrason ad脹 verilir. kedi , k旦pek , yunus ve yarasa gibi baz脹 canl脹lar ultrason sesleri duyabilmektedir. Ultrason sesler ile i巽 organlar脹m脹z g旦r端nt端lenmekte ve hastal脹kl脹 dokular tespit edilmekte- dir. Ultrason seslerin kullan脹ld脹脹 sonar cihazlar脹 ile denizin derinlii ve bal脹k s端r端leri tespit edilmektedir. Ayr脹ca b旦brek talar脹 k脹r脹lmakta bir borunun kal脹nl脹脹 belirlenmektedir. Frekans脹 20 Hzden k端巽端k olan seslere infrason denir.
- 10. M端zik ve Fen Bir m端zik oluturduu sesi zevkle dinlerken bir i makinesinin oluturduu sesten rahats脹z oluruz. M端zik , birbiri ile uyumlu belli frekans- taki seslerden oluur. Bu seslere nota denir. Farkl脹 m端zik aletlerinde notalar farkl脹 ekilde 巽脹kar脹l脹r. Telli m端zik aletlerinden olan kemanda Gitar Yer delme Makinesi Telli 巽alg脹lar脹n 巽脹kard脹脹 sesi telin yap脹s脹 ve g旦vdenin yap脹s脹 ve yap脹ld脹脹 maddenin t端r端 etki- ler. flemeli 巽alg脹larda havan脹n titreilmesi ile ses 端retilir. Vurmal脹 巽alg脹larda ise enst端r- man脹n derisinin kal脹nl脹脹 , gerginlii ,ve y端zey alan脹 oluan sesi etkiler. M端zisyenler kal脹n seslere pes , ince seslere tiz demilerdir. Genellikle k端巽端k m端zik aletlerinden y端ksek frekansl脹 , b端y端k m端zik aletleri ise d端端k frekansl脹 sesler 端retir.
- 11. Ses Enerjisi ve Ses H脹z脹 Bir operac脹 cam bardaklar脹 k脹rabilmekte , 巽al脹an bir radyonun 旦n端ne konan mum hareket- lenmekte , yak脹ndan ge巽en bir u巽ak binalar脹n camlar脹n脹 titretirmektedir. B端t端n bunlar sesin bir enerjiye sahip olduunu g旦sterir. Yan脹m脹zdan ge巽en ambulans脹n sesini iddetli duyabilmekte fakat uzaklat脹k巽a ses iddetini kaybetmektedir. Bunun nedeni ise hava tanecikleri 巽arp脹arak birbirlerine enerji aktar脹rken enerjilerinin bir k脹sm脹 脹s脹 enerjisine d旦n端mektedir. Sesin sorulmas脹 ile ses enerjisi 脹s脹 enerjisine d旦n端mektedir. Y脹ld脹r脹m ve imek olaylar脹nda 脹脹脹 duyduktan sonra ses duyulmaktad脹r. Bunun nedeni 脹脹k ve ses duyulmaktad脹r. Bunun nedeni 脹脹k ve sesin havada farkl脹 h脹zlarda yay脹lmalar脹d脹r. (I脹k:300.000 km/s Ses: 340 m/s) Uzaktaki bir konuma sesini suyun alt脹nda dinlediimizde daha yak脹ndan geliyormu gibi hissederiz. Not Sesin farkl脹 ortamlardaki h脹zlar脹 farkl脹d脹r.
- 12. Ses Enerjisi ve Ses H脹z脹 Aa脹daki tabloda sesin farkl脹 ortamlardaki yay脹lma h脹z脹 verilmitir. Madde S脹cakl脹k (C) Sesin H脹z脹 (m/s) Hava 20 344 Su 0 1432 Su 20 1463 Demir 20 5130 Bak脹r 20 3560 Sesin kat脹 , s脹v脹 ve gazlardaki yay脹lma h脹z脹 farkl脹d脹r. Kat脹lar脹 oluturan tanecikleri birbirine en yak脹n gazlar脹 oluturan tanecikler birbirine en uzakt脹r. Ses: kat脹larda s脹v脹lardan , s脹v脹larda da gazlardan yay脹lma Not h脹z脹 fazlad脹r. Sesin farkl脹 kat脹larda yay脹lma h脹zlar脹 farkl脹d脹r. Ortam脹n s脹cakl脹脹 artt脹k巽a sesin yay脹lma h脹z脹 artar.
- 13. Ses Enerjisi ve Ses H脹z脹 I脹k maddesel olmayan ortamda (bolukta) yay脹labilirken ses yay脹lmaz. G端nete meydana gelen patlamalar脹 g旦zlemleyebilirken sesini duyamamam脹zbundan kaynaklanmaktad脹r.
- 14. Ad: 聴brahim Batuhan zdemir Ders: Fen S脹n脹f 8/A No: 1745 Kullan脹lan Kaynak: Multi Kitap/Fen ve Teknoloji/Anafen