Gaitasun soziolinguistikoa
- 1. GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA A. TESTUINGURUARI LOTUTAKO ALDAGAIAK ARGUDIO TESTUA AZALPEN TESTUA NARRAZIO TESTUA 1. Komunikazio asmoa: xedea eta funtzioa o Hartzailea limurtzea, iritziz aldaraztea. o Funtzio apelatiboa, adierazkorra eta erreferentziala . 2. Partaideak. Ezaugarriak o Lehenengo eta bigarren pertsona. o Igorlea inplikatuta. o Igorleak legitimaturik egon behar du. o Igorleak hartzailearen argudioei aurre hartzen dio, kontra-argudiatzeko. o Igorle subjektiboa. o Igorlearen eta hartzailearen arteko paperak trukagarriak dira. o Igorle eta hartzailearen arteko izaera dialogikoa da. o Izaera polifonikoa. 3.Testuinguru fisikoa: lekua eta denbora o Enuntziazioaren lekuari eta denborari lotua. 4. Kanala o Ahozkoa, idatzia, ikus-entzunezkoa. 1. Komunikazio asmoa: xedea eta funtzioa o Xedea: :informazioa ematea edo ulertaraztea. o Funtzio erreferentziala eta metalinguistikoa. 2. Partaideak. Ezaugarriak o Igorlea ez da testuan agertzen. o Objektiboa da, ez du baloraziorik egiten. o Igorlea eta hartzailea ez dira trukagarriak. o Igorleak hartzaileak baino informazio gehiago du. o Edukiak hartzailearen arabera egokituak. 3. Testuinguru fisikoa: lekua eta denbora o Ez dago loturarik enuntziatuaren eta enuntziazioaren artean. 4. Kanala o Ahozkoa, idatzia, ikus-entzunezkoa. 1. Komunikazio asmoa: xedea eta funtzioa o Xedea: informatzea. o Xedea: entretenitzea. o Funtzio erreferentziala. o Funtzio poetikoa. 2. Partaideak. Ezaugarriak Enuntziazio mailan: o Igorle eta hartzaile rolak ez dira trukagarriak. o Enuntziazioari dagokion hartzailea, hartzaile unibertsala. Enuntziatu mailan, fikziozko narrazio testuetan: o Igorlea = Narratzailea • Narratzaile motak: pertsonaia (1./ 2. pertsona), lekukoa, orojakilea. o Hartzailea = Pertsonaiak (fikziozko markoan sortutako hartzailea) • Pertsonaia motak: pertsonaia nagusiak, bigarren mailakoak, aipamen hutsezkoak edo 3.mailakoak. o Polifonia: ahots asko nahasten dira: estilo zuzena, zehar estiloa. 3. Testuinguru fisikoa: lekua eta denbora o Lekua: Enuntziazio mailan: Hartzaileak bere egin dezake
- 2. GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA edo ez igorlearen testuingurua. Igorlearen testuingurua enuntziatuaren testuinguruarekin bat etor daiteke edo ez. Enuntziatu mailan, fikziozko narrazioetan: Lekua enuntziazioaren planoarekin bat etor daiteke edo ez. Leku errealak edo egileak bereziki sortuak izan daitezke. o Denbora: Enuntziazio mailan: hartzaileak igorlearen denbora parteka dezake edo ez. Enuntziatu mailan, fikziozko narrazioetan, enuntziazio- denbora enuntziatuaren denbora bera izan daiteke edo ez. Enuntziatu mailan, denbora erreala edo egileak bereziki sortua izan daiteke. a. 4. Kanala o Ahozkoa, idatzia, ikus-entzunezkoa.
- 3. GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA B. ENUNTZIAZIO EGOERARI LOTUTAKO HIZKUNTZA MARKAK ARGUDIO TESTUA AZALPEN TESTUA NARRAZIO TESTUA 1. Denbora deixia o Aditzondoak, adizlagunak, denbora esamoldeak. 2. Leku deixia o Aditzondoak, adizlagunak, esamoldeak, erakusleak izenordain gisa. 3. Pertsona deixia o Pertsona izenordainak, erakusleak eta posesiboak lehen eta bigarren pertsonari lotuak. o Pertsona aditz morfemak. 4. Deixi soziala o Solaskideen giza paperari lotutako tratamendu esapideak eta formulak. 5. Igorlea ezkutatzeko baliabideak eta egitura inpertsonalak 6. Modalizazio-baliabideak o Lexiko markatua, konnotatiboa. o Balorazioa adierazten duten adjektiboak eta adberbioak.. o Zalantza, modua, ziurtasuna adierazteko aditzondoak eta esaerak. o Interjekzioak. o Galdegaia. o Aditz perifrasiak, aukera, posibilitatea adierazteko. o Subjuntiboa. o Indikatiboa/Baldintza. 1. Denbora deixia o Denbora deikitikoak ez dira aipagarriak. o Enuntziazioaren denbora: orainaldia. 2. Leku deixia o Ez da aipagarria. 3. Pertsona deixia o 3. pertsonari lotua. 4. Deixi soziala o Lehenengo pertsona plurala (autoritate akademikoa...) . o 2.pertsona dibulgazio testuetan, hartzailea inplikatzeko. 5. Igorlea ezkutatzeko baliabideak eta egitura inpertsonalak o Perpaus inpertsonalak. o Hartzailea barne hartzen duen plurala. 6. Modalizazio-baliabideak o Lexiko denotatiboa. o Adjektibo murriztaileak. o Modu indikatiboa. o Perpaus modalitatea: adierazpen perpausak. o Ez dago zalantza adierazten duen esapiderik edo aditzondorik. 7. Informazioa hautatzeko eta helarazteko hizkuntza baliabideak 1. Denbora deixia o Enuntziatuari, fikziozkoa zein ez, dagozkion denbora deiktikoak. o Aditzondoak, denbora adizlagunak eta esapideak... 2. Leku deixia o Enuntziatuari, fikziozkoa zein ez, dagokion tokiari lotutako deiktikoak o Erakusleak,aditzondoak, adizlagunak. 3. Pertsona deixia o Enuntziatuari, fikziozkoa zein ez, dagozkion deiktikoak . o Pertsona-izenordainak, determinatzaileak, erakusleak, aditzaren pertsona-morfemak. 4. Deixi soziala o Enuntziatuaren barruan, pertsonaiei eta narratzaileari lotutako formulak. 5. Igorlea ezkutatzeko baliabideak eta egitura inpertsonalak 6. Modalizazio-baliabideak o Maila ezberdineko modalizazioa: o Neutroa o Balorazioa egiten duena o Epistemikoa (zalantza-ziurtasuna) o Esaldien modalitatea: esaldi mota desberdinak
- 4. GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA o Beste ahots batzuk sartzeko prozedurak. o Ahozko testuen prozedura adierazkorrak (enfasia, doinua, proxemia, kinesia). o Esaldien modalitatea: harridura, galdera, zalantza, desioa eta agindua adierazteko perpausak. 7. Informazioa hautatzeko eta helarazteko hizkuntza baliabideak 8. Hizkuntza aldaerak o Aldaera diafasikoak edo erregistroak, komunikazio egoerari lotuak. Erregistro alternantzia. o Aldaera diatopikoak (euskalkiak, tokian tokiko aldaerak), alderdi historiko-geografikoei lotuak. o Aldaera diastratikoak (hizkerak, argotak, jergak), hizkuntzaren gizarte ezaugarriei lotuak. 9. Kortesia arauak o Igorleak eta hartzaileak gizarte irudi egokiari eusteko, hizkuntza baliabideak hautatzeko estrategiak. o Birformulazioak: aposizioak, erlatiboak, parafrasiak, adibideak... o Sinonimoak. o Nominalizazioak. 8. Hizkuntza aldaerak o Aldaera diafasikoak edo erregistroak, komunikazio egoerari lotuak. • Erregistro formala. • Maila estandarra, jasoa edo teknikoa izan daiteke. o Aldaera diatopikoak (euskalkiak, tokian tokiko aldaerak), alderdi historiko-geografikoei lotuak. o Aldaera diastratikoak (hizkerak, argotak, jergak), (hizkuntzaren gizarte ezaugarriei lotuak. 9. Kortesia arauak igorlearen ikuspuntuaren eta narratzaile motaren arabera. 7. Informazioa hautatzeko eta trinkotzeko hizkuntza baliabideak 8. Hizkuntza aldaerak o Aldaera diafasikoak edo erregistroak, komunikazio egoerari lotuak. • Erregistro aniztasuna, igorlearen eta hartzailearen arabera. o Aldaera diatopikoak (euskalkiak, tokian tokiko aldaerak), alderdi historiko-geografikoei lotuak. o Aldaera diastratikoak (hizkerak, argotak, jergak), (hizkuntzaren gizarte ezaugarriei lotuak. • Pertsonaien hizkera ezaugarri soziolinguistikoetara egokituta. 9. Kortesia arauak
- 5. GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA C. HIZKUNTZAZ KANPOKO ALDAGAIAK ARGUDIO TESTUA AZALPEN TESTUA NARRAZIO TESTUA 1. Proxemikoak o Hiztunen arteko espazio antolaketa eta beraien arteko distantzia diskurtsoaren formaltasun mailaren arabera. 2. Kinesikoak o Keinuak, mugimenduak eta gorputz jarrerak. 3. Paralinguistikoak o Ahots aldaketak, tonua, abiadura… 1. Proxemikoak o Ahozko testuetan, solaskideen arteko distantzia. 2. Kinesikoak o Ahozko testuetan, mugimenduen, jarreren, eta keinuen kontrola . 3. Paralinguistikoak o Ahots aldaketak, tonua, abiadura, ahotsa indartzea... 1. Proxemikoak o Solaskideen arteko espazio antolaketa ahozko narrazioetan. 2 . Kinesikoak o Solaskideen mugimenduak, keinuak, imintzioak, ahozko narrazioetan. 3. Paralinguistikoak o Ahozkoetan, ahots aldaketak, intentsitatea, tonua, abiadura... D. ALDAGAI KULTURALAK. ARGUDIO TESTUA AZALPEN TESTUA NARRAZIO TESTUA 1. Munduaren ezaguera o Solaskideek, neurri handi batean, munduaren ezagutza bera dute. 1. Munduaren ezaguera o Aldea dago igorleak eta hartzaileak duten ezagutzen artean. Alde horrek markatuko du edukien hautaketa. 1. Munduaren ezaguera o Enuntziazio mailan, igorleak eta hartzaileak munduaren ezaguera partekatzen dute. o Enuntziatu mailan fikziozko testuetan, intertestu literarioaren garrantzia.