ｺﾝｺﾝﾟ｣

ｺﾝｺﾝﾟ｣Share a Scribd company logo

Gerraosteko euskal literatura:ilunpeetatik sortzen

窶｢Download as PPS, PDF窶｢
窶｢
Maite Goﾃｱi
Maite Goﾃｱi

Gerraosteko euskal literatura: testuinguru sozio-kulturala, erbestea, argitalpenak, genero ezberdinak...

1 of 20
Downloaded 38 times
EUSKAL LITERATURA XX. MENDEAN GERRAOSTEA: ILUNPEETATIK SORTZEN
GERRAOSTEA: ILUNPEETATIK SORTZEN Testuinguru sozio-kulturala Erbestea Euskal narratiba: J. Etxaide E. Erkiaga Lirika: T. Monzon S. Mitxelena N. Etxaniz 窶 Iratzeder窶 Gerraurrekoak Argitalpenak: EKIN (argitaletxea) EUZKO-GOGOA (aldizkaria) Dramatika: Labaien Larzabal Agirre Zubikarai
Testuinguru sozio-kulturala Gerraosteko urte latzak (1945-1957) Gerra Zibila (1936-1939) Franco jenerala, eskuindarren laguntzaz, errepublikaren aurka altxatu Izugarrizko kolpe latza gizarte eta kulturarentzat (miseria, atzerapauso handia eta diktadura) Gerraosteko diktadura (1940-1975) Etsipena, erbestea, debekua窶ｦeuskal kultura, ohiturak eta hizkuntzan. Bigarren Mundu-Gerra (1939-1945) Potentzia totalitarioen (Alemania, Italia, Japonia窶ｦ) eta aliatuen (Ingalaterra, Frantzia, AEB) arteko gerra. Hegoaldeko euskaldunek urrutitik (Francoren diktadurapean) Iparraldera erbesteratu zirenak, beste gerra bat jasan
ERBESTEA Biziberritzen hasitako euskal kulturaren etena Erbestea gertaerarik aipagarriena (Bizk. eta Gip. 窶徘robintzia traidore窶 izendatuak) Kartzela eta heriotza saihesteko kulturgile askok atzerrira ihes egin behar Argentina Irazusta Iparraldea Barandiaran Labaien Barriola Ekuador S. Mitxelena Mexiko Monzon Kuba Eizagirre Venezuela Ibiﾃｱagabeitia Guatemala Orixe Zaitegi
ERBESTEA Gerraurreko idazle eta pentsalari garrantzitsuenak hilik (Lizardi, Aitzol, Lauaxeta): pizkundearen etena Proiektu bateratuak argitaratzeko zailtasuna (baliabide eskasak eta sakabanaketa) Euskal kultura desagertzeko zorian egonik, idazleen helburua : hizkuntza bera gorde eta indartzea Euskal kultura biziberritzeko lehen pausoak atzerrian
ARGITALPENAK Gerraostean ere eragin handia. Lehen pausoak erbestean: EKIN argitaletxea (Buenos Aires, 1942) Euskal literatura garatzeko esparru bakanetarikoa Sortzaileak: Andres Mﾂｪ Irujo eta Ixaka Mendizabal Euzko-Gogoa aldizkaria (Guatemala, 1950) Sortzailea: Jokin Zaitegi (1906-1979) Kanpoan eta EHn esperantzarik gabe zeudenen arteko zubia Belaunaldi eta pentsaera desberdinetako idazleak bildu Idazle gehienentzako erreferentzia (Orixe, Aresti, Mirande, Krutwig)
ARGITALPENAK Erbestean hasitako ekimenak EH bertan jarraitu: Apurka-apurka argitalpen batzuk agertu Gerraurrekoak berrargitaratzen hasi: Karmel, Zeruko Argia, Euskera, Gure Herria, Gernika窶ｦ 50eko hamarkadaren amaieran idazle gazteagoen eskutik sortu: Egan (Donostia, 1948) eta Jakin (Arantzazu, 1956)
NARRATIBA Bitartekorik gabe eta errepresio-giroan, literatur jarduera gerraostean berandu hasi baina kopuru polita argitaratu Orokorrean gerraurreko tradizioari eutsi (ohitura-nobela)
NARRATIBA Jon Etxaide (1920-1998) Genero guztiak: eleberriak, ipuinak, itzulpenak, antzerkiak, garaiko aldizkari askotan kolaboratzaile窶ｦ Eleberri historiko rako joera: Dokumentazio zehatza (errealismoa) Hizkuntzarekiko ardura: estiloaren perfekzioa eta adierazpenaren garbitasuna (argitaratu ondoren ere zuzenketak eta moldaketak) Alos-Torrea (1950), Joanak joan (1955), Gorrotoa lege (1964)
NARRATIBA Eusebio Erkiaga (1912-1993) Genero guztiak landu Hizkuntzarekiko kezka (garaiko ezaugarria) Euskara batua heltzear, euskalki ezberdinetan idatzi Garai honetan hiru eleberri: Arranegi (1958) Araibar zalduna (1962) Batetik bestera (1962)
LIRIKA: Lizardi eta Lauaxeta galduta, hasitako berrikuntza-bidearen etena Telesforo Monzon (1904-1981) Bergararra jaiotzaz, gerraostean Mexikora ihes egin zuen Lizardiren lanaren miresle: Poesia sintetiko eta iradokitzailea Naturako irudi sinbolikoetan gorderik aberriaren aldeko apologia Abesteko idatzi zituen bertsoak oso ezagunak: Itziarren semea, Lepoan hartu, Euskarari bai窶ｦ
LIRIKA Salbatore Mitxelena (1919-1965) Frantziskotarrak atzerrian burutu zuen lan gehiena (Bolibia, Ekuador, Panama, Costa Rica, Cuba窶ｦ) Zalantza existentziala, ezkortasuna, frustrazioa窶ｦ Arantzazu: euskal-sinesmenaren poema (1949) gerraostean liburu moduan kaleratu zen lehena Euskal Herrian Poemak eragin handia Arantzazu inguruan sortzen ari zen giroan (euskal literatura bultzatu zuten idazle asko hemendik) Bere poemak irakurri eta entzuteko
LIRIKA Beste poeta batzuk: Nemesio Etxaniz (1899-1982) Lizardiren jarraitzaile sutsua, honen eragin handia Lur berri bila (1967) Jean Marie Diharce 窶 Iratzeder 窶 (1920)
DRAMATIKA Labaien : Gerraurre eta gerraostean euskal teatroaren bultzatzaile nagusienetakoa Teatro modernoaren izen handiko idazleen lanak itzuli zituen (Castelao, Bertol Brecht窶ｦ) Pierre Larzabal Lan komikoak eta kritika politiko zein sozialak Maria Dolores Agirre Toribio Alzaga hil zenean, bera arduratu zen Euskal Iztundeaz Aurreko idazle zahar (Soroa, Alzaga, Barriola窶ｦ) eta berri en (Larzabal, Monzon窶ｦ) lanak eszenaratu ziren Euskal Iztundearen bidez. Euskararako bihurtutako lanak ere bai (Molliere, Lorca, Buero Vallejo窶ｦ)
GALDERAK
Hona naturako elementuen bidez errealitatea azaltzen duen T. Monzonen olerkia. Zein da olerkiaren gaia? Zeren ordez agertzen dira hemen txoria eta belatza? Nornairi diru pixka bat kentze, ludian lapurketa izena du. Erriai azkatasun ostutze, izen gogorragoa bear du...! Zugaitzetatik zugaitzetara, basoan azke zebil txoria. Belatzak eldu, egak atera ta utzi zun, ager odol gorria. " ﾂｫBiotza 窶配ion窶 nai dizut ausi. Debeka dizut abestea! Nai ba'dezu nik abesten utzi, zuk artu bear abots nerea! Ta nere izkuntzaz oyu egizu: Gora belatza nere ama...!ﾂｻ Antziﾃｱatik ala dabilkigu gure Euskalerria'kin, Espaﾃｱa... ﾂ
ERANTZUNAK Zein da olerkiaren gaia? Alegoria honek euskal nortasunaren ukapena du gaitzat. Zeren ordez agertzen dira hemen txoria eta belatza? Txoria: EUSKAL HERRIA Belatza: ESPAINIA Lirikara itzuli
SALBATORE MITXELENA Arretaz irakurri S. Mitxelenaren bertsook: Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik sortu dela poema? Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du azpimarragarri? PAKEA Kristau-animak gora du lege; Errekatxoak gainbera窶ｦ Euskaldun prankok igo behar du Galtzara ontan aurrera, Birjiﾃｱa Amari eskerrak eman Ta berriak eskatzera! Santatria-aitza, Artia-gaﾃｱa, Urrexola, Katabera: Lau aldetatik lau probintziak Datoz, bidazti, onera, Jentil-aroko gandu artetik Arantzazu-gallurrera, Mundu-aurrean Iﾃｱigo窶决ekin Euskal-Garaia irixtera!
ERANTZUNAK Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik sortu dela poema? Kristauen aipamena, Birjina amari eskerrak ematea (artzain euskaldun bati azaltzen zaio), Arantzazu saindutegia azaltzea (euskaldunon biltoki bihurtuz) Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du azpimarragarri? Herrikoitasuna bai doinuz, bai teknikaz (bertsolaritza eta erromantze zaharren moldetan eratutako poema da). Lirikara itzuli
Egilea: Maite Goﾃｱi Eizmendi Euskaljakintza Jakintza Ikastola (Ordizia) Euskara, DBHO 2

More Related Content

Gerraosteko euskal literatura:ilunpeetatik sortzen

  • 1. EUSKAL LITERATURA XX. MENDEAN GERRAOSTEA: ILUNPEETATIK SORTZEN
  • 2. GERRAOSTEA: ILUNPEETATIK SORTZEN Testuinguru sozio-kulturala Erbestea Euskal narratiba: J. Etxaide E. Erkiaga Lirika: T. Monzon S. Mitxelena N. Etxaniz 窶 Iratzeder窶 Gerraurrekoak Argitalpenak: EKIN (argitaletxea) EUZKO-GOGOA (aldizkaria) Dramatika: Labaien Larzabal Agirre Zubikarai
  • 3. Testuinguru sozio-kulturala Gerraosteko urte latzak (1945-1957) Gerra Zibila (1936-1939) Franco jenerala, eskuindarren laguntzaz, errepublikaren aurka altxatu Izugarrizko kolpe latza gizarte eta kulturarentzat (miseria, atzerapauso handia eta diktadura) Gerraosteko diktadura (1940-1975) Etsipena, erbestea, debekua窶ｦeuskal kultura, ohiturak eta hizkuntzan. Bigarren Mundu-Gerra (1939-1945) Potentzia totalitarioen (Alemania, Italia, Japonia窶ｦ) eta aliatuen (Ingalaterra, Frantzia, AEB) arteko gerra. Hegoaldeko euskaldunek urrutitik (Francoren diktadurapean) Iparraldera erbesteratu zirenak, beste gerra bat jasan
  • 4. ERBESTEA Biziberritzen hasitako euskal kulturaren etena Erbestea gertaerarik aipagarriena (Bizk. eta Gip. 窶徘robintzia traidore窶 izendatuak) Kartzela eta heriotza saihesteko kulturgile askok atzerrira ihes egin behar Argentina Irazusta Iparraldea Barandiaran Labaien Barriola Ekuador S. Mitxelena Mexiko Monzon Kuba Eizagirre Venezuela Ibiﾃｱagabeitia Guatemala Orixe Zaitegi
  • 5. ERBESTEA Gerraurreko idazle eta pentsalari garrantzitsuenak hilik (Lizardi, Aitzol, Lauaxeta): pizkundearen etena Proiektu bateratuak argitaratzeko zailtasuna (baliabide eskasak eta sakabanaketa) Euskal kultura desagertzeko zorian egonik, idazleen helburua : hizkuntza bera gorde eta indartzea Euskal kultura biziberritzeko lehen pausoak atzerrian
  • 6. ARGITALPENAK Gerraostean ere eragin handia. Lehen pausoak erbestean: EKIN argitaletxea (Buenos Aires, 1942) Euskal literatura garatzeko esparru bakanetarikoa Sortzaileak: Andres Mﾂｪ Irujo eta Ixaka Mendizabal Euzko-Gogoa aldizkaria (Guatemala, 1950) Sortzailea: Jokin Zaitegi (1906-1979) Kanpoan eta EHn esperantzarik gabe zeudenen arteko zubia Belaunaldi eta pentsaera desberdinetako idazleak bildu Idazle gehienentzako erreferentzia (Orixe, Aresti, Mirande, Krutwig)
  • 7. ARGITALPENAK Erbestean hasitako ekimenak EH bertan jarraitu: Apurka-apurka argitalpen batzuk agertu Gerraurrekoak berrargitaratzen hasi: Karmel, Zeruko Argia, Euskera, Gure Herria, Gernika窶ｦ 50eko hamarkadaren amaieran idazle gazteagoen eskutik sortu: Egan (Donostia, 1948) eta Jakin (Arantzazu, 1956)
  • 8. NARRATIBA Bitartekorik gabe eta errepresio-giroan, literatur jarduera gerraostean berandu hasi baina kopuru polita argitaratu Orokorrean gerraurreko tradizioari eutsi (ohitura-nobela)
  • 9. NARRATIBA Jon Etxaide (1920-1998) Genero guztiak: eleberriak, ipuinak, itzulpenak, antzerkiak, garaiko aldizkari askotan kolaboratzaile窶ｦ Eleberri historiko rako joera: Dokumentazio zehatza (errealismoa) Hizkuntzarekiko ardura: estiloaren perfekzioa eta adierazpenaren garbitasuna (argitaratu ondoren ere zuzenketak eta moldaketak) Alos-Torrea (1950), Joanak joan (1955), Gorrotoa lege (1964)
  • 10. NARRATIBA Eusebio Erkiaga (1912-1993) Genero guztiak landu Hizkuntzarekiko kezka (garaiko ezaugarria) Euskara batua heltzear, euskalki ezberdinetan idatzi Garai honetan hiru eleberri: Arranegi (1958) Araibar zalduna (1962) Batetik bestera (1962)
  • 11. LIRIKA: Lizardi eta Lauaxeta galduta, hasitako berrikuntza-bidearen etena Telesforo Monzon (1904-1981) Bergararra jaiotzaz, gerraostean Mexikora ihes egin zuen Lizardiren lanaren miresle: Poesia sintetiko eta iradokitzailea Naturako irudi sinbolikoetan gorderik aberriaren aldeko apologia Abesteko idatzi zituen bertsoak oso ezagunak: Itziarren semea, Lepoan hartu, Euskarari bai窶ｦ
  • 12. LIRIKA Salbatore Mitxelena (1919-1965) Frantziskotarrak atzerrian burutu zuen lan gehiena (Bolibia, Ekuador, Panama, Costa Rica, Cuba窶ｦ) Zalantza existentziala, ezkortasuna, frustrazioa窶ｦ Arantzazu: euskal-sinesmenaren poema (1949) gerraostean liburu moduan kaleratu zen lehena Euskal Herrian Poemak eragin handia Arantzazu inguruan sortzen ari zen giroan (euskal literatura bultzatu zuten idazle asko hemendik) Bere poemak irakurri eta entzuteko
  • 13. LIRIKA Beste poeta batzuk: Nemesio Etxaniz (1899-1982) Lizardiren jarraitzaile sutsua, honen eragin handia Lur berri bila (1967) Jean Marie Diharce 窶 Iratzeder 窶 (1920)
  • 14. DRAMATIKA Labaien : Gerraurre eta gerraostean euskal teatroaren bultzatzaile nagusienetakoa Teatro modernoaren izen handiko idazleen lanak itzuli zituen (Castelao, Bertol Brecht窶ｦ) Pierre Larzabal Lan komikoak eta kritika politiko zein sozialak Maria Dolores Agirre Toribio Alzaga hil zenean, bera arduratu zen Euskal Iztundeaz Aurreko idazle zahar (Soroa, Alzaga, Barriola窶ｦ) eta berri en (Larzabal, Monzon窶ｦ) lanak eszenaratu ziren Euskal Iztundearen bidez. Euskararako bihurtutako lanak ere bai (Molliere, Lorca, Buero Vallejo窶ｦ)
  • 16. Hona naturako elementuen bidez errealitatea azaltzen duen T. Monzonen olerkia. Zein da olerkiaren gaia? Zeren ordez agertzen dira hemen txoria eta belatza? Nornairi diru pixka bat kentze, ludian lapurketa izena du. Erriai azkatasun ostutze, izen gogorragoa bear du...! Zugaitzetatik zugaitzetara, basoan azke zebil txoria. Belatzak eldu, egak atera ta utzi zun, ager odol gorria. " ﾂｫBiotza 窶配ion窶 nai dizut ausi. Debeka dizut abestea! Nai ba'dezu nik abesten utzi, zuk artu bear abots nerea! Ta nere izkuntzaz oyu egizu: Gora belatza nere ama...!ﾂｻ Antziﾃｱatik ala dabilkigu gure Euskalerria'kin, Espaﾃｱa... ﾂ
  • 17. ERANTZUNAK Zein da olerkiaren gaia? Alegoria honek euskal nortasunaren ukapena du gaitzat. Zeren ordez agertzen dira hemen txoria eta belatza? Txoria: EUSKAL HERRIA Belatza: ESPAINIA Lirikara itzuli
  • 18. SALBATORE MITXELENA Arretaz irakurri S. Mitxelenaren bertsook: Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik sortu dela poema? Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du azpimarragarri? PAKEA Kristau-animak gora du lege; Errekatxoak gainbera窶ｦ Euskaldun prankok igo behar du Galtzara ontan aurrera, Birjiﾃｱa Amari eskerrak eman Ta berriak eskatzera! Santatria-aitza, Artia-gaﾃｱa, Urrexola, Katabera: Lau aldetatik lau probintziak Datoz, bidazti, onera, Jentil-aroko gandu artetik Arantzazu-gallurrera, Mundu-aurrean Iﾃｱigo窶决ekin Euskal-Garaia irixtera!
  • 19. ERANTZUNAK Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik sortu dela poema? Kristauen aipamena, Birjina amari eskerrak ematea (artzain euskaldun bati azaltzen zaio), Arantzazu saindutegia azaltzea (euskaldunon biltoki bihurtuz) Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du azpimarragarri? Herrikoitasuna bai doinuz, bai teknikaz (bertsolaritza eta erromantze zaharren moldetan eratutako poema da). Lirikara itzuli
  • 20. Egilea: Maite Goﾃｱi Eizmendi Euskaljakintza Jakintza Ikastola (Ordizia) Euskara, DBHO 2